Η λατρεία των πραγμάτων!

γράφει η Νότα Χρυσίνα*

Πολλές φορές μιλάμε για παρακμή, για πτώση αξιών(!) για χαμένη αξιοπρέπεια. Όλα αυτά αποδίδονται σε «πολιτικές»,και εν μέρει αυτό είναι σωστό,αλλά τι είναι πολιτική;

Ας ξεκινήσουμε από την αρχή δηλαδή ας μιλήσουμε για την πόλη. Τι ορίζεται ως πόλη; Η αρχαία «Πόλις» ήταν το «άστυ» και η «χώρα». Το «Άστυ» κτιζόταν γύρω από την ακρόπολη και το ιερό και ήταν ο χώρος κατοικίας αλλά και άσκησης της εξουσίας (πολιτική) και του εμπορίου και η «Χώρα» η οποία περιέβαλλε το άστυ και ήταν, κυρίως, ο χώρος καλλιέργειας με τα χωριά των καλλιεργητών.

Η λέξη «άστυ», πανάρχαια λέξη,  δήλωνε την πόλη ως οικιστική μονάδα ενώ η λέξη «πόλη», στην αρχική σημασία της πρέπει να ήταν το φρούριο, ο οχυρωμένος τόπος, η ακρόπολη. Στη συνέχεια, στην κλασική αρχαιότητα η λέξη δήλωνε μια πολιτική και θρησκευτική κοινότητα, μια κοινότητα κατοίκων.

Η πόλη είναι η τελειότερη μορφή κοινωνίας

Η «πόλις», σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι μια μορφή ανώτερης κοινωνικής συνύπαρξης («ἡ πασῶν κυριωτάτη»), που εμπεριέχει όλες τις άλλες («πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας»), και αποβλέπει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά («τοῦ κυριωτάτου πάντων»). Είναι δε «ἡ κοινωνία ἡ πολιτική». [1]

 Στον ορισμό αυτό μπορούμε να διακρίνουμε το προσεχές γένος (genus proximum) της έννοιας «πόλις» και την ειδοποιό διαφορά της (specifica differentia). Συγκεκριμένα, το προσεχές της γένος, δηλαδή η ευρύτερη κατηγορία στην οποία εντάσσεται η έννοια, είναι ο όρος «κοινωνία» («κοινωνίαν τινα οὖσαν»), ενώ η ειδοποιός διαφορά της, δηλαδή το ιδιαίτερο εκείνο γνώρισμα που τη διαφοροποιεί από τις όμοιές της έννοιες, είναι το αγαθό στο οποίο αποβλέπει. Ειδικότερα, το αγαθό στο οποίο αποβλέπει, που είναι η ευδαιμονία των πολιτών, είναι το ανώτερο από όλα τα αγαθά των άλλων κοινωνιών και μ’ αυτό η «πόλις» επιδιώκει το συμφέρον του συνόλου των πολιτών. Αντίθετα, οι άλλες μορφές κοινωνίας επιδιώκουν ένα επιμέρους αγαθό για το συμφέρον των μελών τους. Ο Αριστοτέλης επισφραγίζει τον ορισμό της έννοιας «πόλις» με τον χαρακτηρισμό πολιτική κοινωνία, δηλαδή την οργανωμένη πολιτειακά κοινωνία η οποία έχει αυτάρκεια, αυτονομία, ελευθερία, θεσμούς και πολίτευμα. Αφορά, λοιπόν, η πόλη τη γνωστή για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο πόλη-κράτος.

Σύμφωνα, επίσης, με τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος είναι «ζῷον πολιτικὸν» και "ο άνθρωπος είναι προορισμένος «φύσει» να ζει σε πόλη («ζῷον πολιτικὸν») και ότι η απομόνωσή του από την πόλη έρχεται σε αντίθεση με τη φύση του". Επίσης "Ο ανθρώπινος λόγος η πιο μεγάλη απόδειξη ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του «ζῷον πολιτικὸν»".

Καθώς η πόλη στοχεύει στην ευδαιμονία όλων των πολιτών, το αγαθό, ο πολίτης οφείλει να ενεργεί σύμφωνα με την αρετή.

"Ο σκοπός των ανθρώπινων ενεργειών, κατά τον Αριστοτέλη, είναι η ευδαιμονία, την οποία ορίζει ως ενέργεια σύμφωνη με την αρετή. Η αρετή, όταν κυριαρχεί στα πάθη και στις ορμές, τα ρυθμίζει, παίζοντας το ρόλο του μέτρου ανάμεσα στις δύο ακρότητες, δηλαδή στην υπερβολή και την έλλειψη. Ο άνθρωπος δηλαδή οφείλει να ενεργεί δηλαδή με μεσότητα, η οποία είναι η αρετή."[2]

Ο άνθρωπος λοιπόν δεν γεννιέται αλλά γίνεται ενάρετος

Ο Αριστοτέλης αναφέρεται στην ηθική, η οποία χωρίζεται στις διανοητικές αρετές και τις ηθικές αρετές. Η λέξη «ήθος» συνδέεται με την λέξη «έθος» δηλαδή συνήθεια. Οι ηθικές αρετές είναι θέμα συνήθεια, άσκησης στην αρετή. Ο άνθρωπος μέσα στην πόλη μπορεί να αναπτύξει να καλλιεργήσει τις αρετές που διδάσκονται τις διανοητικές αρετές αλλά και με την βούλησή του, την προαίρεση να «εθιστεί» στις ηθικές αρετές. Εάν γεννιόμασταν με τις ηθικές αρετές τότε οι νόμοι δεν θα είχαν καμία χρησιμότητα αφού θα είχαμε γεννηθεί καλοί ή κακοί.

Ο Αριστοτέλης δηλαδή αντικρούει την παλιά αριστοκρατική αντίληψη,  που εκφράστηκε από τον Όμηρο, τον Σοφοκλή αλλά και τον Πίνδαρο, ότι δηλαδή ο άνθρωπος γεννιέται ενάρετος από τη φύση («τό δέ φυᾷ κράτιστον ἅπαν»=ανώτερο απ᾽ όλα είναι αυτό που η φύση χάρισε στον άνθρωπο, Πίνδαρος & «οὕτως ἔχει σοι ταῦτα, καί δείξεις τάχα

εἴτ’ εὐγενής πέφυκας, εἴτ’ ἐσθλῶν κακή.»=Έτσι έχουν αυτά για σένα και θα αποδείξεις γρήγορα αν είσαι εκ φύσεως γενναία ή είσαι δειλή αν και κατάγεσαι από γονείς ευγενείς, Σοφοκλή «Αντιγόνη» στιχ. 37-38).

Οι πλατωνικές ιδέες και ο κόσμος των αισθητών

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα όλα τα πράγματα στη φύση (τα φαινόμενα) καθώς εξελίσσονται από το ένα στάδιο στο άλλο, μιμούνται πάντοτε ή αντιστοιχούν προς τις ιδέες. Η oυσία (το ιδεώδες αντικείμενο) είναι στην πράξη ανεξάρτητο από τα επιμέρους αντικείμενα ενώ στον Αριστοτέλη η ουσία είναι πραγματική μόνον όταν εμπραγματώνεται, δηλαδή μόνον όταν πραγματοποιείται μέσα στα φαινόμενα αντικείμενα και εκεί προσλαμβάνει κάποια μορφή αντιληπτή από την αισθητηριακή εμπειρία. (...) Για τον Αριστοτέλη, όλη η φύση προσπαθεί πάντοτε να πραγματοποιήσει τον εαυτό της.

Ο εμπειρισμός κυριάρχησε στη Δύση, στη σύγχρονη εποχή, και τα αντικείμενα αλλά και τα φαινόμενα απέκτησαν μεγαλύτερη σημασία σε σχέση με τις ιδέες. Οι ιδέες συνδέθηκαν με το υπερβατικό, το θείο και ο θεός σύντομα «ανακηρύχθηκε νεκρός». Η βιομηχανική καταναλωτική κοινωνία ωστόσο θεοποίησε την ύλη και την κινητήρια δύναμή της το χρήμα. «Καταναλώνω άρα υπάρχω» το νέο δυναμικά εξελισσόμενο αντιληπτικό -υπαρξιακό σχήμα κατίσχυσε σε όλες τις χώρες και στην Ελλάδα. Υποθηκεύτηκε το μέλλον των επόμενων γενεών με τον στόχο της κοινωνικής ανόδου μέσα από ένα υπαρξιακό ερώτημα που ήταν πρόθυμες να απαντήσουν οι τράπεζες με τα προϊόντα τους. Η έννοια του πολίτη αλλάζει σημασία και γίνεται εκμισθωτής υπηρεσιών αλλά και υπενοικιαστής του μέλλοντός του. Ένα μέλλον που κόντυνε και αφομοιώθηκε από το παρόν. Ο χρόνος έγινε εχθρός και μέσα σε αυτόν, τον μη οριζόμενο χρόνο, τον χαμένο αλλά πάντοτε παρόντα, ο άνθρωπος δούλος και αφέντης του εαυτού του. Ο πολίτης δεν κοιτάζει πια τον καθρέφτη αλλά τις αντανακλάσεις του στον καθρέφτη με αποτέλεσμα να βλέπει ένα κατακερματισμένο και διαστρεβλωμένο εαυτό.

Η συγκλονιστική προφητεία του Τειρεσία στον Οιδίποδα πραγματώνεται στο παρόν:  «τυφλὸς τά τ᾽ ὦτα τόν τε νοῦν τά τ᾽ ὄμματ᾽ εἶ». Οι γιοί του Οιδίποδα δεν σκοτώνουν μονάχα τον πατέρα τους αλλά και τον εαυτό τους και τους απογόνους τους. Μέσα σε μία κούρσα αυτοκτονίας που ονομάζεται «Είμαι» μέσα από τα υλικά αγαθά. Ξεριζώνουν τα παιδιά τους και κληρονομούν τον κόσμο στα αντικείμενα. Τα αντικείμενα και ο κόσμος της φαινομενικότητας εξασφαλίζει την αιωνιότητα μέσα από την υπαρξιακή αυταπάτη. Οι ιδέες καταδιώκονται ως ανυπόστατες και τα μεγέθη ντύνονται ουσία. Οι αριθμοί έχασαν την ιερότητά τους το μηδέν αποσπάστηκε από το άπειρο. Το ένα δεν ισούται με το Ον. Η Λογική τεμαχίζει το συναίσθημα και το ακρωτηριάζει από την Ουσία του παίρνοντας την εκδίκηση για τους αιώνες της στην αφάνεια ή σε ρόλο κομπάρσου. Η Επιστήμη οδηγεί την ανθρωπότητα με πρόσωπα τέρατος. Το μέλλον δεν είναι υποσχόμενο αλλά απέχει από την προοπτική. Η ασχήμια έγινε καθεστώς. Τα σκουπίδια που λάμπουν  παριστάνουν τα πράγματα και τα πράγματα υποχώρησαν στο βασίλειο της μιας χρήσης. Οι αξίες έγιναν εκτός μόδας και το στέμμα δόθηκε σε αυτόν που υποκρίνεται καλύτερα τον δημοκράτη. Το τέλος του πολιτισμού είναι η πραγματικότητά μας αλλά ο επόμενος πολιτισμός μπορεί να μην είναι πολιτισμός αλλά η ισοπέδωση όλων των πολιτισμών. Η παρακμή προϋποθέτει την ακμή και ο αιώνας μας δεν έφτασε σε καμία ακμή παρά μονάχα σε μια επονείδιστη ακμή χρέους. Ο νέος θεός της ανθρωπότητας είναι εδώ και η πόλη δεν έχει πολίτες αλλά ζόμπι. Ο εφιάλτης όλων των προγόνων μας είναι εδώ και φτάσαμε να λέμε Πρωταγόρα: «Πάντων ανθρώπων μέτρον χρήμα».

---

[1] ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, «ΠΟΛΙΤΙΚΑ» , ΑΡΙΣΤ Πολ 1274b32–1275b21,

http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/translation/contents.html?author_id=4#toc002

http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=42

[2] ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, «ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ», ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1106a14–1107a6,

http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=28

* Η Νότα Χρυσίνα είναι μεταφράστρια,πολιτισμολόγος