Το λογοτεχνικό έργο μπορεί να αλλάξει τη ροή της Ιστορίας ενώ η Ιστορία μπορεί μόνο να καταγράψει την ροή της κοινωνικής πραγματικότητας.
Παράδειγμα το έργο του Φλωμπέρ "Μανταμ ντε Μποβαρύ" που μία τεχνική του ο "ελεύθερος πλάγιος λόγος" προκάλεσε επανάσταση και οδήγησε τον συγγραφέα στο εδώλιο του κατηγορουμένου πυροδοτώντας κριτική για την τότε κοινωνική πραγματικότητα.
.
Η νουβέλα αυτή του Φλωμπέρ έγινε η έμπνευση για την Άννα Καρένινα του Τολστόι και για την Έφη Μπριστ του Τέοντορ Φοντάνε. Η Ευρώπη αρχίζει να μιλάει για τον έρωτα, την θέση της γυναίκας, την υποκρισία της αστικής τάξης, την εμπορευματοποίηση του γάμου.
Η Ιστορία τότε παράλληλα καταγράφει την κρίση της κοινωνίας 1857-1858, την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην Αγγλία, τη Γαλλία καί τη Γερμανία , την ανάπτυξη του καπιταλισμού, τον εμφύλιο πόλεμος στην Αμερική, την κρίση της βαμβακουργίας, την πολωνική εξέγερση - την ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς και τον ρόλο του Μαρξ καθώς και την ιδρυτική διακήρυξη. Απλή καταγραφή γεγονότων χωρίς συμπεράσματα.
Ο αναγνώστης καλείται να αναμίξει την σύγχρονη με την μη σύγχρονη τομή της ιστορίας και να δώσει με την δική του ανάγνωση την ιστορικότητα του έργου και της εποχής ως μέρος ο ίδιος της πραγματικότητας αλλά και ως αισθητικός απονεμητής αξίας.
