ΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Η πνευματική δημιουργία σε όλες τις μορφές της Τέχνης δεν μπορεί παρά να έχει λαϊκή αφετηρία.  
Τα πρώτα πνευματικά δημιουργήματα του ανθρώπου δεν ήταν λόγιας, πεπαιδευμένης προέλευσης, αλλά αυθόρμητα έργα. 
Αυθόρμητο προϊόν, η λαϊκή δημιουργία δεν έχει στόχους, ιδεολογία και αντίπαλο.  

Η λόγια πνευματική δημιουργία, ορίζεται σαν μια προσπάθεια έρευνας, συστηματοποίησης και δημιουργίας κανόνων, τύπων και συμπερασμάτων πάνω στην πνευματική ζωή. Μόνο έτσι δεν ξεκίνησε όμως.

Περισσότερα, εδώ

Γατομυομαχία

Με όλο το τυπικό μιας αρχαίας τραγωδίας, «χορό», «άγγελο» και πολύ δράμα, ιδού η "Κατομυομαχία" , (ανοίχτε τον σύνδεσμο) μια βυζαντινή κωμωδία της οποίας μεταφέρουμε την εισαγωγή στα Νέα Ελληνικά. Το ποίημα αποδίδεται στον Πτωχοπρόδρομο

Άρχοντας των ποντικιών που ζούσαν σε μια σκοτεινή και άραχλη τρύπα ήταν ο Κρεΐλος, με τ' όνομα. 

Γύριζε η γάτα πάνω κάτω όπως συνήθως κι έψαχνε. 

Τότε ο Κρεΐλος, που δεν την άντεχε άλλο, προσευχήθηκε στον θεό του, που καυχιόταν πως ήταν Τυροκλέπτης.  

Με τις συμβουλές του για το πως θα την νικήσει, κήρυξε άσπονδο πόλεμο εναντίον της. 

Μάζεψε, λοιπόν, μαζί με τον Τυροκλέπτη, όσα ποντίκια μπορούσε, και τα κούρντισε όσο γινότανε. 

Παιδιά και μεγάλοι όρμησαν εναντίον της και πάνω στην σύγκρουση άρπαξε η γάτα του Κρεΐλου τον γιο στα νύχια της και τον κατασπάραξε. 

Το έφαγε το παλληκάρι. 

Ένας αγγελιαφόρος των ποντικιών βλέποντας το γεγονός πήγε στην γυναίκα του Κρεΐλου μηνώντας της τον τραγικό θάνατο του αγαπημένου της παιδιού. 

Στο μεταξύ, όσο βάσταγε η μάχη, έπεσε ένα σάπιο ξύλο από το ταβάνι και έσπασε τα κόκκαλα της γάτας, 

και είδαμε πια τους ποντικούς νικητές.

Πτωχοπρόδρομος

Δεν ξέρω αν περιποιεί τιμήν για την Νεοελληνική Λογοτεχνία που η πρώτη της εμφανιση, με τον λόγο του λαού, την Δημοτική, τον δωδέκατο αιώνα στο Βυζάντιο, έγινε από έναν κακομοίρη ημιμαθή γραφιά που πεινάει και εκπλιπαρεί, ενώ ταυτόχρονα ζηλεύει αφόρητα τους πλουσιότερους από αυτόν. 

Δυστυχώς, η κατάσταση λίγο άλλαξε από τότε στην Ελλάδα...

"Κι ἐγὼ ὑπάγω κι ἔρχομαι πόδας μετρῶν τῶν στίχων. 

-Εὐθὺς ζητῶ τὸν ἴαμβον, γυρεύω τὸν σπονδεῖον,

 - γυρεύω τὸν πυρρίχιον καὶ τὰ λοιπὰ τὰ μέτρα, 

- ἀλλὰ τὰ μέτρα ποὺ φελοῦν στὴν ἄμετρόν μου πείναν;"

Ο Θεόδωρος Πρόδρομος ή Πτωχοπρόδρομος ήταν βυζαντινός ποιητής που συνέταξε στη Δημοτική σε δεκαπεντασύλλαβους "πολιτικούς" [1] στίχους σατιρικά και ικετευτικά ποιήματα, τα  "Πτωχοπροδρομικά".

 Πρωτογράφηκαν κατά τον 12ο αιώνα και σε μια περίοδο 20-70 ετών. Θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά έργα και ως απαρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας, κυρίως επειδή ήταν τα πρώτα  στη γλώσσα του λαού . Βέβαια, προφανές είναι πως ο δεκαπεντασύλλαβος προϋπήρχε, αλλά οι Βυζαντινοί λόγιοι αρνούνταν να τον καταγράψουν ή να τον χρησιμοποιήσουν. Ο Πτωχοπρόδρομος επικαλείται τον "Ακρίτα" σε ένα σημείο, πράγμα που δείχνει πως τα Δημοτικά Ακριτικά τραγούδια ήταν ήδη διαδεδομένα εκείνη την εποχή. 

Η εξαθλίωση που τον βασάνιζε είχε μείνει παροιμιώδης, έτσι πιθανά, οι ποιητές που τον μιμήθηκαν πρέπει να ήταν πολλοί, και δεν ξέρουμε πόσοι ήταν πραγματικά οι "Πτωχοπρόδρομοι".

Ο Πτωχοπρόδρομος αναφέρεται με αυτοσαρκασμό και καυστική κριτική στην πείνα και τις ταλαιπωρίες του: 

Στα 12 χρόνια του γάμου του  όπου η γυναίκα του τον έβριζε διαρκώς για ανεπρόκοπο και έλεγε πόσο κατώτερός της ήταν και ότι έπρεπε να είχε παντρευτεί μια όμοιά του. 

Στις δυσκολίες του να θρέψει τα πολλά παιδιά του και τους συγγενείς.

Περιγράφει, ακόμα,  τις καταχρήσεις των ηγούμενων των μοναστηριών. 

Αναθεματίζει τη μόρφωσή του και αναθυμάται τη φράση "μάθε παιδί μου τα γραμματικά" που του είχε πει κάποτε ο πατέρας του για να προκόψει. 

Συγκρίνεται με ένα σωρό απαίδευτων που καλοπερνάνε, ενώ εκείνος "δεν μπορεί να γεμίσει την κοιλιά του με τον Όμηρο". 

Για όλες αυτές τις συμφορές του, εκλιπαρεί την βοήθεια του Βασιλιά με γλοιώδη τρόπο.

[1] Έτσι έλεγαν τότε τον δεκαπεντασύλλαβο με την έννοια της διαφοροποίησης από την θρησκευτική ποίηση. Το "πολιτικός" είχε την έννοια του λαϊκός, μέχρι και σε βαθμό ύβρεως -π.χ., πόρνη = πολιτική.

Διαβάστε σχετικό κείμενο του Κόντογλου

Τα ποιήματα του Πτωχοπρόδρομου