Ο πρώτος βρετανός τυπογράφος που τόσο επικρίθηκε για το λειτούργημά του!
Ο άνθρωπος που έφερε το πρώτο τυπογραφικό πιεστήριο στην Αγγλία το 1476 δεν χαιρετίστηκε από όλους για την εφεύρεση που θα άλλαζε τελικά το πρόσωπο της Ευρώπης.
Διπλωμάτης, έμπορος, συγγραφέας, μεταφραστής και τυπογράφος τελικά, ο Κάξτον τύπωσε μαζικά βιβλία, επιτρέποντας έτσι τόσο την τυποποίηση της αγγλικής γλώσσας όσο και τον αλφαβητισμό των πλατιών μαζών, κάτι που δεν θα έμενε χωρίς επικρίσεις από τους ευγενείς.
«Αν αυτό που κάνω είναι λάθος, τότε αυτό είναι ένα έξοχο και ευγενές λάθος», απαντούσε ο Κάξτον στους σφοδρούς πολέμιους του αριστοκρατικού κύκλου, οι οποίοι ανησύχησαν για τον αλφαβητισμό των φτωχών και για το πού θα οδηγούσε εντέλει αυτό!
Πέρα από την εκτύπωση βιβλίων-ορόσημων της αγγλικής γλώσσας, όπως οι «Θρύλοι του Καντέρμπουρι», ο Κάξτον έφερε στη χώρα και ξένα πονήματα, τα οποία μετέφρασε εγκαινιάζοντας έτσι μια νέα εποχή γραμμάτων και πνεύματος, την ίδια εποχή που άρχισε να πουλάει τις μαζικές του εκτυπώσεις, γινόμενος έτσι ένας από τους πρώτους βιβλιοπώλες της Ευρώπης.
Ο αντίκτυπος της δουλειάς του και ο τρόπος που επηρέασε την αγγλική φιλολογία και γραμματεία παραμένει μνημειώδης…
Πρώτα χρόνια
Ο Γουίλιαμ Κάξτον γεννιέται στο Κεντ της Αγγλίας κάπου μεταξύ 1415-1422 (πιθανότερη χρονιά το 1422), αν και για τα παιδικά του χρόνια ή τους γονείς του δεν είναι τίποτα γνωστό.
Ξέρουμε ωστόσο ότι το 1438, σε ηλικία 14-16 ετών, βρέθηκε στο Λονδίνο για να μαθητεύσει δίπλα στον ευκατάστατο υφασματέμπορο Robert Large, ο οποίος την επόμενη χρονιά έγινε δήμαρχος του Λονδίνου. Όταν ο προστάτης του πέθανε το 1441, ο Κάξτον μετακόμισε στη βελγική Μπριζ, το ευρωπαϊκό εμπορικό κέντρο μαλλιού της εποχής, όπου θα περνούσε τα υπόλοιπα 30 χρόνια γινόμενος σταδιακά ένας από τους πλέον ευκατάστατους και ισχυρούς βρετανούς υφασματέμπορους.
Από το 1463 λειτουργούσε ως άτυπος πρεσβευτής του αγγλικού εμπορίου στις Κάτω Χώρες, τέτοια ήταν η φήμη και το κύρος που είχε αποκτήσει στους επιχειρηματικούς κύκλους της Ευρώπης. Η διπλωματική του θέση είχε μάλιστα εξουσία και του έδινε «κεφάλι» σε σχέση με τους συναδέλφους του: όχι μόνο λειτουργούσε ως αντιπρόσωπος του εμπορικού κλάδου σε εκθέσεις και επίσημες τελετές, αλλά είχε το δικαίωμα να επισκέπτεται και τον βασιλιά της Αγγλίας.
Το 1470 θα τον βρει εκτός διπλωματικής θέσης, όταν και θα ενταχθεί στις υπηρεσίες της δούκισσας της Βουργουνδίας, της αδερφής του βρετανού μονάρχη Εδουάρδου Δ’, ως οικονομικός σύμβουλος…
Περιπέτεια με την τυπογραφία
Ήταν αυτή την εποχή που το επιχειρηματικό δαιμόνιο του Κάξτον στράφηκε στη λογοτεχνία. Τον Μάρτιο του 1469, κάτω από τις ευλογίες και το πατρονάρισμα της δούκισσας, άρχισε να μεταφράζει στην αγγλική το βιβλίο του Raoul Le Fevre «Recueil des histoires de Troye», το οποίο ωστόσο δεν θα ολοκλήρωνε πριν από τον Σεπτέμβριο του 1471, καθώς τα καθήκοντα και η επαγγελματική του δραστηριότητα δεν του άφηναν πολύ ελεύθερο χρόνο.
Το 1470 ο αεικίνητος έμπορος μετακόμισε στην Κολονία, όπου θα παραμείνει μέχρι το 1472. Εκεί ήταν που θα ερχόταν σε επαφή με την τυπογραφία, μια νεόκοπη ανθρώπινη δραστηριότητα δηλαδή που είχε βαλθεί να αλλάξει το πρόσωπο του κόσμου!
Στον επίλογο λοιπόν του τρίτου τόμου της μετάφρασής του, με αγγλικό τίτλο «The Recuyell of the Historyes of Troye», ο Κάξτον αφηγείται ότι «το μολύβι μου σώθηκε, το χέρι μου βάρυνε και το μάτι μου θόλωσε» αντιγράφοντας και καθαρογράφοντας το πόνημά του, γι’ αυτό και «εξασκήθηκα και έμαθα τελικά με μεγάλο προσωπικό κόστος» πώς να το τυπώνω!
Κι έτσι ο Κάξτον έστησε το πρώτο πειστήριό του στην Μπριζ το 1474 και το «Recuyell» έγινε το πρώτο τυπωμένο στα αγγλικά βιβλίο (1475)! Η επόμενη μετάφραση του Κάξτον, ένα εγχειρίδιο σκακιού από τα γαλλικά (στο οποίο το σκάκι λειτουργεί ως αλληγορία για τη ζωή) εκδόθηκε το 1476.
Αφού μετέφρασε και εξέδωσε δυο-τρία ακόμα πονήματα στην Μπριζ, περί τα τέλη του 1476 αποφάσισε να επιστρέψει στη χώρα του, όπου ίδρυσε την πρώτη τυπογραφική επιχείρηση της Αγγλίας στο Ουεστμίνστερ.
Πλέον ήταν έτοιμος και αποφασισμένος να αφιερωθεί ολόψυχα στην εκδοτική περιπέτεια: το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε σε αγγλικό έδαφος εμφανίστηκε στις 18 Νοεμβρίου 1477 (Dictes and Sayenges of the Phylosophers) στο Λονδίνο.
Παρά το γεγονός ότι ήταν ένας από τους πιονέρους της τυπογραφίας και προσέλαβε εξειδικευμένους καλλιγράφους, ο Κάξτον δεν επέδειξε τυπογραφική πρωτοτυπία, με τα βιβλία του να μη διακρίνονται από αξιοσημείωτο κάλλος και φροντίδα, όπως άλλων ευρωπαίων τυπογράφων της πρώτης αυτής εποχής. Βασιλείς, ευγενείς και πλούσιοι αστοί ήταν οι πάτρονές του και το αρχικό του κοινό, με πολλούς από αυτούς να του παραγγέλνουν ειδικές εκδόσεις.
Βέβαια, η πολυσχιδής εκδοτική του παραγωγή, που περιλάμβανε από ιπποτικά μυθιστορήματα και ρομάντζα μέχρι εγχειρίδια ηθικής, ιστορίας και φιλοσοφίας, αλλά και την πρώτη εικονογραφημένη αγγλική εγκυκλοπαίδεια («The Myrrour of the Worlde» - 1481), δείχνει ότι ο Κάξτον ενδιαφερόταν και για τη μόρφωση και διαπαιδαγώγηση του γενικού πληθυσμού.
Ο μεγάλος αριθμός των πρακτικών εγχειριδίων και των λατρευτικών έργων (όπως διάφορες εκδοχές της Βίβλου) που βγήκαν από το τυπογραφείο του Κάξτον έγιναν τα βασικά αναγνώσματα του μορφωμένου κοινού, ταυτόχρονα με το σύνολο σχεδόν των κορυφαίων έργων της αγγλικής λογοτεχνίας.
Ο ίδιος ο Κάξτον μετέφρασε 24 βιβλία από τα γαλλικά, τα λατινικά και τα ολλανδικά, με τα περισσότερα να είναι μακροσκελή πονήματα, ενώ μέχρι τον θάνατό του είχε εκδώσει περισσότερα από 100 βιβλία ποικίλης θεματολογίας, τα οποία προς το τέλος της ζωής του εμπορευόταν στο βιβλιοπωλείο του, ένα από τα πρώτα βιβλιοπωλεία της Αγγλίας.
Η ακριβής ημερομηνία θανάτου του μεγάλου τυπογράφου δεν είναι γνωστή, τοποθετείται όμως περί τα τέλη Μαρτίου του 1492. Παρά το γεγονός ότι η πλειονότητα των βιβλίων του στόχευαν στις ανώτερες τάξεις της κοινωνίας, δεν ήταν λίγα τα βοηθήματα και εγχειρίδια που είχαν άμεσο στόχο την επιμόρφωση των χαμηλών εισοδηματικών στρωμάτων, κάτι που ανησύχησε την άρχουσα τάξη του καιρού ότι ο αλφαβητισμός των φτωχών θα οδηγούσε σε κοινωνικές αναταραχές…
Ο άνθρωπος που έφερε το πρώτο τυπογραφικό πιεστήριο στην Αγγλία το 1476 δεν χαιρετίστηκε από όλους για την εφεύρεση που θα άλλαζε τελικά το πρόσωπο της Ευρώπης.
Διπλωμάτης, έμπορος, συγγραφέας, μεταφραστής και τυπογράφος τελικά, ο Κάξτον τύπωσε μαζικά βιβλία, επιτρέποντας έτσι τόσο την τυποποίηση της αγγλικής γλώσσας όσο και τον αλφαβητισμό των πλατιών μαζών, κάτι που δεν θα έμενε χωρίς επικρίσεις από τους ευγενείς.
«Αν αυτό που κάνω είναι λάθος, τότε αυτό είναι ένα έξοχο και ευγενές λάθος», απαντούσε ο Κάξτον στους σφοδρούς πολέμιους του αριστοκρατικού κύκλου, οι οποίοι ανησύχησαν για τον αλφαβητισμό των φτωχών και για το πού θα οδηγούσε εντέλει αυτό!
Πέρα από την εκτύπωση βιβλίων-ορόσημων της αγγλικής γλώσσας, όπως οι «Θρύλοι του Καντέρμπουρι», ο Κάξτον έφερε στη χώρα και ξένα πονήματα, τα οποία μετέφρασε εγκαινιάζοντας έτσι μια νέα εποχή γραμμάτων και πνεύματος, την ίδια εποχή που άρχισε να πουλάει τις μαζικές του εκτυπώσεις, γινόμενος έτσι ένας από τους πρώτους βιβλιοπώλες της Ευρώπης.
Ο αντίκτυπος της δουλειάς του και ο τρόπος που επηρέασε την αγγλική φιλολογία και γραμματεία παραμένει μνημειώδης…
Πρώτα χρόνια
Ο Γουίλιαμ Κάξτον γεννιέται στο Κεντ της Αγγλίας κάπου μεταξύ 1415-1422 (πιθανότερη χρονιά το 1422), αν και για τα παιδικά του χρόνια ή τους γονείς του δεν είναι τίποτα γνωστό.
Ξέρουμε ωστόσο ότι το 1438, σε ηλικία 14-16 ετών, βρέθηκε στο Λονδίνο για να μαθητεύσει δίπλα στον ευκατάστατο υφασματέμπορο Robert Large, ο οποίος την επόμενη χρονιά έγινε δήμαρχος του Λονδίνου. Όταν ο προστάτης του πέθανε το 1441, ο Κάξτον μετακόμισε στη βελγική Μπριζ, το ευρωπαϊκό εμπορικό κέντρο μαλλιού της εποχής, όπου θα περνούσε τα υπόλοιπα 30 χρόνια γινόμενος σταδιακά ένας από τους πλέον ευκατάστατους και ισχυρούς βρετανούς υφασματέμπορους.
Από το 1463 λειτουργούσε ως άτυπος πρεσβευτής του αγγλικού εμπορίου στις Κάτω Χώρες, τέτοια ήταν η φήμη και το κύρος που είχε αποκτήσει στους επιχειρηματικούς κύκλους της Ευρώπης. Η διπλωματική του θέση είχε μάλιστα εξουσία και του έδινε «κεφάλι» σε σχέση με τους συναδέλφους του: όχι μόνο λειτουργούσε ως αντιπρόσωπος του εμπορικού κλάδου σε εκθέσεις και επίσημες τελετές, αλλά είχε το δικαίωμα να επισκέπτεται και τον βασιλιά της Αγγλίας.
Το 1470 θα τον βρει εκτός διπλωματικής θέσης, όταν και θα ενταχθεί στις υπηρεσίες της δούκισσας της Βουργουνδίας, της αδερφής του βρετανού μονάρχη Εδουάρδου Δ’, ως οικονομικός σύμβουλος…
Περιπέτεια με την τυπογραφία
Ήταν αυτή την εποχή που το επιχειρηματικό δαιμόνιο του Κάξτον στράφηκε στη λογοτεχνία. Τον Μάρτιο του 1469, κάτω από τις ευλογίες και το πατρονάρισμα της δούκισσας, άρχισε να μεταφράζει στην αγγλική το βιβλίο του Raoul Le Fevre «Recueil des histoires de Troye», το οποίο ωστόσο δεν θα ολοκλήρωνε πριν από τον Σεπτέμβριο του 1471, καθώς τα καθήκοντα και η επαγγελματική του δραστηριότητα δεν του άφηναν πολύ ελεύθερο χρόνο.
Το 1470 ο αεικίνητος έμπορος μετακόμισε στην Κολονία, όπου θα παραμείνει μέχρι το 1472. Εκεί ήταν που θα ερχόταν σε επαφή με την τυπογραφία, μια νεόκοπη ανθρώπινη δραστηριότητα δηλαδή που είχε βαλθεί να αλλάξει το πρόσωπο του κόσμου!
Στον επίλογο λοιπόν του τρίτου τόμου της μετάφρασής του, με αγγλικό τίτλο «The Recuyell of the Historyes of Troye», ο Κάξτον αφηγείται ότι «το μολύβι μου σώθηκε, το χέρι μου βάρυνε και το μάτι μου θόλωσε» αντιγράφοντας και καθαρογράφοντας το πόνημά του, γι’ αυτό και «εξασκήθηκα και έμαθα τελικά με μεγάλο προσωπικό κόστος» πώς να το τυπώνω!
Κι έτσι ο Κάξτον έστησε το πρώτο πειστήριό του στην Μπριζ το 1474 και το «Recuyell» έγινε το πρώτο τυπωμένο στα αγγλικά βιβλίο (1475)! Η επόμενη μετάφραση του Κάξτον, ένα εγχειρίδιο σκακιού από τα γαλλικά (στο οποίο το σκάκι λειτουργεί ως αλληγορία για τη ζωή) εκδόθηκε το 1476.
Αφού μετέφρασε και εξέδωσε δυο-τρία ακόμα πονήματα στην Μπριζ, περί τα τέλη του 1476 αποφάσισε να επιστρέψει στη χώρα του, όπου ίδρυσε την πρώτη τυπογραφική επιχείρηση της Αγγλίας στο Ουεστμίνστερ.
Πλέον ήταν έτοιμος και αποφασισμένος να αφιερωθεί ολόψυχα στην εκδοτική περιπέτεια: το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε σε αγγλικό έδαφος εμφανίστηκε στις 18 Νοεμβρίου 1477 (Dictes and Sayenges of the Phylosophers) στο Λονδίνο.
Παρά το γεγονός ότι ήταν ένας από τους πιονέρους της τυπογραφίας και προσέλαβε εξειδικευμένους καλλιγράφους, ο Κάξτον δεν επέδειξε τυπογραφική πρωτοτυπία, με τα βιβλία του να μη διακρίνονται από αξιοσημείωτο κάλλος και φροντίδα, όπως άλλων ευρωπαίων τυπογράφων της πρώτης αυτής εποχής. Βασιλείς, ευγενείς και πλούσιοι αστοί ήταν οι πάτρονές του και το αρχικό του κοινό, με πολλούς από αυτούς να του παραγγέλνουν ειδικές εκδόσεις.
Βέβαια, η πολυσχιδής εκδοτική του παραγωγή, που περιλάμβανε από ιπποτικά μυθιστορήματα και ρομάντζα μέχρι εγχειρίδια ηθικής, ιστορίας και φιλοσοφίας, αλλά και την πρώτη εικονογραφημένη αγγλική εγκυκλοπαίδεια («The Myrrour of the Worlde» - 1481), δείχνει ότι ο Κάξτον ενδιαφερόταν και για τη μόρφωση και διαπαιδαγώγηση του γενικού πληθυσμού.
Ο μεγάλος αριθμός των πρακτικών εγχειριδίων και των λατρευτικών έργων (όπως διάφορες εκδοχές της Βίβλου) που βγήκαν από το τυπογραφείο του Κάξτον έγιναν τα βασικά αναγνώσματα του μορφωμένου κοινού, ταυτόχρονα με το σύνολο σχεδόν των κορυφαίων έργων της αγγλικής λογοτεχνίας.
Ο ίδιος ο Κάξτον μετέφρασε 24 βιβλία από τα γαλλικά, τα λατινικά και τα ολλανδικά, με τα περισσότερα να είναι μακροσκελή πονήματα, ενώ μέχρι τον θάνατό του είχε εκδώσει περισσότερα από 100 βιβλία ποικίλης θεματολογίας, τα οποία προς το τέλος της ζωής του εμπορευόταν στο βιβλιοπωλείο του, ένα από τα πρώτα βιβλιοπωλεία της Αγγλίας.
Η ακριβής ημερομηνία θανάτου του μεγάλου τυπογράφου δεν είναι γνωστή, τοποθετείται όμως περί τα τέλη Μαρτίου του 1492. Παρά το γεγονός ότι η πλειονότητα των βιβλίων του στόχευαν στις ανώτερες τάξεις της κοινωνίας, δεν ήταν λίγα τα βοηθήματα και εγχειρίδια που είχαν άμεσο στόχο την επιμόρφωση των χαμηλών εισοδηματικών στρωμάτων, κάτι που ανησύχησε την άρχουσα τάξη του καιρού ότι ο αλφαβητισμός των φτωχών θα οδηγούσε σε κοινωνικές αναταραχές…
Πηγή:
