Ο φιλέταιρος ΔΝΜ (Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης)

Του Γιώργη Γιατρομανωλάκη/TO BHMA. 12.7. 2016

Είναι πολύ νωρίς ακόμη και για όλους τους περιλειπόμενους φίλους, εταίρους, μαθητές και αναγνώστες του Δ. Ν. Μαρωνίτη να αποτιμήσουμε την μακρόχρονη πνευματική του προσφορά και τη γενναία και γενναιόφρονη παρουσία του στα ελληνικά γράμματα. Να το πούμε χωρίς περιστροφές: υπήρξε κορυφαίος στην εποχή μας. Και ας μου επιτραπεί: μοναδικός. Ανέπτυξε μια πρωτοπόρα και ερεθιστική φιλολογική μέδοθο που βοήθησε πολλούς να βρουν μιαν ανάλογη, αλλα όχι πάντα τόσο αποτελεσματική και χαρισματική, πορεία.

Ποιο ήταν το κύριο στοιχείο της φιλολογικής και ερμηνευτικής φύσης του ΔΝΜ: η απελευθερωτική του ιδεολογία στην αντιμετώπιση των κειμένων της ελληνικής γραμματείας από τον Όμηρο, τον Ησίοδο, τον Ηρόδοτο (για να μείνω στους αγαπημένους του) ως τον Σολωμό, τον Καβάφη, τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Ρίτσο και άλλους πολλούς. Αυτή η απελευθερωτική του διάθεση και στάση, εκπεφρασμένη μέσα από ένα τολμηρό και κάποτε ανατρεπτικό νεοελληνικό λόγο, διέρρηξε και σχεδόν κατάργησε τα στεγανά της Αρχαίας Ελληνικής και της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας και Φιλολογίας.

Η βασική του, η φυσική ροπή του ήταν η Φιλότης. Όχι ότι το Νείκος δεν συνυπήρχε στον λόγο του. Ήταν ένας ανατρεπτικός «σοφιστής» που μπορούσε να μαγεύει και να καθηλώνει ακροατές και αναγνώστες. Υπήρξε ένας από τους θελκτικότερους μάστορες του προφορικού και γραπτού λόγου. Όμως η ενοποιητική Φιλότης ήταν, σε όλες τους τις εκδηλώσεις, το κύριο γνώρισμα. Έτσι μπόρεσε (έχοντας ένα πολύ καλό δάσκαλο τον Ι. Θ. Κακριδή) να ενοποιήσει τα κλασικά με τα νεοελληνικά γράμματα και μάλιστα με ένα ιδιαιτέρως γοητετικό, γητευτικό λόγο. Έδινε στον Καβάφη και στον Σεφέρη την ίδια προσοχή που έδειχνε όταν μιλούσε, ή έγραφε για τον Όμηρο ή τον Ηρόδοτο. Αυτή η γλωσσική, ερμηνευτική Φιλότης πέρασε, με ένα ιδιότυπο τρόπο, και στις μεταφράσεις του. Μπορεί κάποιος να διαφωνεί με τις μεταφραστικές του δοκιμές (μια λέξη που του άρεσε πολύ) όμως και εδώ στα μεταφράσματά του η λεκτική και ιδεολογική Φιλότης, η ενοποίηση των αντιθέτων και η παραγωγή ενός νέου κειμένου, φαίνεται επίσης καθαρά.

Αυτή η γραμματειακή/φιλολογική Φιλότης δεν έμενε στο γραφείο ή στα γραπτά του. Εμφανιζότανε και στα καθημερινά. Στα φιλικά και (μη το λησμονούμε, παρακαλώ) στα πολιτικά πράγματα. Υπήρξε αταλάντευτα δημοκρατικός, έχοντας καταφέρει να συγκεράσει εντός του το λαϊκό θεσσαλονικιό στοιχείο και την παλαιά αριστοκρατική πηγή της ταπεινής ελληνικής γενιάς του.

Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας και συγγραφέας.

Τιμητικό Βραβείο του "Αναγνώστη" στον Γιώργη Γιατρομανωλάκη

Πηγή φωτο:http://www.oanagnostis.gr

Το ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό "ο Αναγνώστης" συνεχίζοντας την παράδοση του λογοτεχνικού περιοδικού "Διαβάζω" απένειμε την Δευτέρα 13/6/2016 τα λογοτεχνικά βραβεία συσπειρώνοντας εκδότες, λογοτέχνες και γενικότερα ανθρώπους των γραμμάτων και του πολιτισμού.

Τιμητικό βραβείο δόθηκε στον καθηγητή κλασικής φιλολογίας Γιώργη Γιατρομανωλάκη για το συνολικό έργο του.

Ο Γιατρομανωλάκης, όπως μας πληροφορεί η Biblionet, έχει γράψει πλήθος μελετών, δοκιμίων μεταφράσεων καθώς επίσης μυθιστορήματα και ποιήματα. Το 1962 τιμήθηκε με το Β΄ Βραβείο Πανσπουδαστικής Ποίησης με κριτές τον Ο. Ελύτη, τον Γ. Ρίτσο, και τον Ν. Βρεττάκο. Το  2005 τιμήθηκε με το Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών για το μυθιστόρημα "Ο παππούς μου και το κακό". Επομένως, η αποδοχή του βραβείου ήταν εξίσου τιμητική για το περιοδικό "ο Αναγνώστης" .

Ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης στην λιτή αλλά ουσιαστική ομιλία του  αφού ευχαρίστησε "από καρδίας" την κριτική επιτροπή έκανε λόγο για το "βάρος" των βραβείων. Είπε χαρακτηριστικά "τα βραβεία βαρύνουν τους βραβευμένους" παίζοντας με την παρήχηση του β με έναν αριστοφανικό, όπως μου φάνηκε, τρόπο.

Θυμήθηκα τους "Βατράχους" του Αριστοφάνη και την γιορτή των Διονυσίων όπου ο αρχαίος κωμωδιογράφος έλαβε τα "Πρωτεία".

Ο Γιατρομανωλάκης αναφέρθηκε επίσης στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη και έκλεισε με μια εύηχη ευχή: "Καλές αναγνώσεις.Συνεχές, ηχηρό, μελωδικό πληκτρολόγιο για όσους πληκτρολογούν τα κείμενά τους" αλλά δεν ξέχασε και όσους εξακολουθούν να γράφουν με το χέρι: "Και για όσους εξακολουθούν και γράφουν ακόμη με το χέρι, αφηνιασμένος, πλην μελωδικός, ας τρέχει ο κάλαμος επάνω στο άσπρο χαρτί τους".

Ας ελπίσουμε ότι ο κάλαμος θα τρέχει πάνω στο χαρτί και πως οι συγγραφείς και ποιητές του τόπου μας, που πληθαίνουν κάθε μέρα σαν τα μανιτάρια σε καιρό βροχής, θα συγκρατηθούν και θα γράψουν με αυτό το βάρος που βαραίνει τους βραβευμένους και μη βραβευμένους αυτού του τόπου.

Νότα Χρυσίνα

Πηγή φωτο:https://dimartblog.com

Η ομιλία του Γιώργη Γιατρομανωλάκη στα βραβεία "ο Αναγνώστης"

Αγαπητοί κυρίες και κύριοι, φίλοι και φίλες, ευχαριστώ πολύ που είστε απόψε εδώ σε αυτή την εορτή των βιβλίων και των συγγραφέων.

Αγαπητά μέλη της κριτικής επιτροπής του ηλεκτρονικού περιοδικού Αναγνώστης, Ελισάβετ Κοτζιά, Μαρια Τοπάλη, Γιώργο Περαντωνάκη, Αριστοτελη Σαϊνη, Χρίστο Κυθρεώτη, Βαγγελη Χατζηβασιλείου, Έλενα Χοζουρη και τελευταίο αλλά όχι έσχατο τον Γιάννη Μπασκόζο.

Ευχαριστώ από καρδίας για την  απόφασή σας να με τιμήσετε με το ειδικό βραβείο τουΑναγνώστη.

Όλοι χαίρονται με τα βραβεία και τις τιμές. Ανθρώπινο. Ειδικά όταν τα βραβεία προέρχονται από την κρίση ανθρώπων που έχουν περάσει δεκαετίες μαχόμενοι και υπερασπιζόμενοι τα Γράμματά μας και τη νεοελληνική λογοτεχνία ειδικότερα.

Από την άλλη, όπως πιστεύω, τα βραβεία βαρύνουν τους βραβευμένους. Τους προσθέτουν μιαν επιπλέον ευθύνη, αν μπορώ να το πω έτσι. Να παραμένουν, όσο τους είναι δυνατόν, ενεργοί, δημιουργικοί και πάνω από όλα να ξανασκέφτονται το οξύμωρο της ύπαρξής τους: να είναι ταπεινοί μέσα στη συγγραφική τους οίηση, να είναι  ευάλωτοι και τρωτοί και ταυτόχρονα άτρωτοι μέσα στην επηρμένη αυτοτέλεια και αυτοδυναμία τους. Να χαίρονται, όσο μπορούν όταν βραβεύονται, να γκρινιάζουν όταν δεν βραβεύονται και τελικά να παραμένουν πιστοί μόνο στον εαυτό τους. Οι ποιητές, οι συγγραφείς, από ανέκαθεν, που θα έλεγε και ο Ελύτης, είναι περίεργα όντα. Κατά τον Πλάτωνα: αλλοπρόσαλλα και έκφρονα όντα και εν ταυτώ, όπως πιστεύει ο Αριστοτέλης  απόλυτα λογικά όντα νοήμονα και άκρως πολιτικά.

Πλάτων: Κούφον γαρ χρήμα  ποιητής εστίν και πτηνόν και ιερόν, και ου πρότερον οίος τε ποιείν  πριν αν ένθεός τε γένηται και έκφρων και ο νους μηκέτι εν αυτώι ενήι.

Αριστοτέλης: φιλοσοφώτερον και σπουδαιότερον ποίησις ιστορίας εστίν· η μεν γαρ ποίησις  μάλλον τα καθόλου, η δ’ ιστορία  τα καθ’ έκαστον λέγει.

Οι σημερινές συνθήκες γραφής και συγγραφικής δημιουργίας ειδικότερα είναι σε πρώτη εκτίμηση δύσκολες. Τα νεύρα, η αντοχή και η διάθεση των συγγραφέων δοκιμάζονται. Όπως και όλων των πολιτών. Από την άλλη όμως η εποχή που ζούμε  είναι περίοδος μιας κυοφορίας της οποίας τους τόκους, τα γεννήματα δεν έχουμε ακόμη δει. Η σημερινή εποχή, είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι, είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι ιδανική για τους συγγραφείς. Δεν αναφέρομαι στις πωλήσεις και στα συγγραφικά τους δικαιώματα. Αναφέρομαι στην πρόκληση της τρέχουσας ζωής. Τυχεροί όσοι μπορέσουν να εκμεταλλευτούν, κατά τις δυνάμεις και το ταλέντo τους, αυτό που μας συμβαίνει. Και να μπορέσουν να προβαλουν αυτό το μέγα  Συμβάν των ημερών ιδιοτύπως, με τον δικό τους προσωπικό τρόπο. Το μέλλον των συγγραφέων  καθορίζεται από το έργο τους. Οι επιβραβεύσεις τους δεν προκαθορίζονται.

Συγχαίρω λοιπόν όλους τους βραβευμένους της αποψινής βραδιάς αλλά  ομοίως και όλους τους μη βραβευμένους.

Ευχαριστώ πάλι εσάς, κυρίες και κύριοι, και όλα τα μέλη της επιτροπής του Αναγνώστη.

Καλό, ηδονικό, δημιουργικό καλοκαίρι.

Καλές αναγνώσεις.

Συνεχές, ηχηρό, μελωδικό πληκτρολόγιο για όσους πληκτρολογούν τα κείμενά τους.

Και για όσους εξακολουθούν και γράφουν ακόμη με το χέρι, αφηνιασμένος, πλην μελωδικός, ας τρέχει ο κάλαμος επάνω στο άσπρο χαρτί τους.

Γεννήθηκε στον Ζαρό Ηρακλείου Κρήτης το 1940. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο King's College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (Ph.D.). Είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει γράψει βιβλία και άρθρα για τον Όμηρο, τη λυρική ποίηση, την τραγωδία, τον Αριστοτέλη, το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα, την αρχαία ελληνική λογοτεχνική κριτική και ασχολείται με τη μετάφραση κλασικών κειμένων. Τα ενδιαφέροντα του στρέφονται επίσης στη μελέτη της σύγχρονης νεοελληνικής λογοτεχνίας και έχει γράψει βιβλία και άρθρα για τον Σολωμό, τον Σεφέρη, τον Σικελιανό, τον Ελύτη, τον Σινόπουλο, τον Εμπειρίκο, τον Ρίτσο, τον Εγγονόπουλο κ.ά.

Βραβεία:

-1962: Β΄ Βραβείο Πανσπουδαστικής Ποίησης με κριτές τον Ο. Ελύτη, τον Γ. Ρίτσο, και τον Ν. Βρεττάκο

-1982: Βραβείο Νίκος Καζαντζάκης

-1983: Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το μυθιστόρημα "Ιστορία"

- 2005: Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών για το μυθιστόρημα "Ο παππούς μου και το κακό"

Εργογραφία

Α. Πεζογραφία:

- "Λειμωνάριο", μυθιστόρημα, Αθήνα, Κάλβος, 1974· Κέδρος, 1994 

- "Η αρραβωνιαστικιά", μυθιστορία, Αθήνα, Κέδρος, 1979

- "Ιστορία", μυθιστόρημα, Αθήνα, Κέδρος, 1982· Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 1983

- "Ανωφελές διήγημα", μυθιστόρημα, Αθήνα, Κέδρος 1993

- "Ερωτικόν", πεζογραφήματα, Αθήνα, Κέδρος, 1995 

- "Στην Κοιλάδα των Αθηνών", μυθιστόρημα, Αθήνα, Κέδρος, 2000

- "Ο παππούς μου και το κακό", μυθιστόρημα, Αθήνα, Κέδρος, 2005· Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών

- "Το χρονικό του Δαρείου", μυθιστόρημα, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2008

- "Τρία απρόσεκτα διηγήματα", διηγήματα, Άγρα, 2012

Β. Ποίηση:

- "Ο ζαχαρένιος εραστής: 11 και ένα ποιήματα", Αθήνα, Στιγμή, 1984 

- "Απόλογος: σχεδίασμα μετάφρασης", ποιήματα, Αθήνα, Στιγμή, 1997

- "Ελίνας κλέος: ένα πατριωτικό ποίημα", Αθήνα, Άγρα, 2002

Γ. Αυτοτελείς νεοελληνικές μελέτες:

- Γιώργος Σεφέρης, "Μεταγραφές" (φιλολογική επιμέλεια, σχόλια και επίμετρο), 1η έκδοση, Αθήνα, Λέσχη, 1980· 2η έκδοση, Αθήνα, Ίκαρος, 2000

- "Ανδρέας Εμπειρίκος: ο ποιητής του Έρωτα και του Νόστου", Αθήνα, Κέδρος 1983 

- Ανδρέας Εμπειρίκος, "Η σήμερον ως αύριον και ως χθες" (φιλολογική επιμέλεια, σχόλια και επίμετρο), Αθήνα, Άγρα, 1984

- "Ο βασιλιάς της Ασίνης: η ανασκαφή ενός ποιήματος", Αθήνα, Στιγμή, 1986 

- Ανδρέας Εμπειρίκος, "Ο Μέγας Ανατολικός", τόμοι 8 (φιλολογική επιμέλεια, σχόλια και επίμετρα), Αθήνα, Άγρα, 1990-1992. 

- Ανδρέας Εμπειρίκος, "Εσ-Εσ-Εσ-Ερ Ρωσία" (φιλολογική επιμέλεια, σχόλια και επίμετρο) Αθήνα, Άγρα, 1995. 

- Ανδρέας Εμπειρίκος, "Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης" (φιλολογική επιμέλεια, σχόλια και επίμετρο), Αθήνα, Άγρα, 1984 

Μεταφράσεις:

Στα Αγγλικά:

- "The Spiritual Meadow" [tr.by]: Mary Argyraki. Dedalus Ltd, 2000 

- "The History of a Vendetta" [tr.by]: Helen Cavanagh. Dedalus Ltd, 1991

- "A Report of a Murder" [tr.by]: Helen Cavanagh. Dedalus Ltd, 1995 

- "Eroticon", [tr.by]: David Connolly. Dedalus Ltd, 1999 

Στα Γερμανικά:

- "Der Schlaf der Rinder" [tr.by]: Norbert Hauser. bruckner & Thunker, 1996. 2η έκδοση, Piper, 1998.

- "Bericht von einem vorbestimmten Mord" [tr.by]: Norbert Hauser. Roman DuMont, 1998. 

Στα Εβραϊκά:

- "Ιστορία" [Tr.by]: Amir Zucerman, 1998

(φωτογραφία: Πέπη Λουλακάκη)

Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ

(2013) Ο παππούς μου και το κακό, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη

(2012) Τρία απρόσεκτα διηγήματα, Άγρα

(2008) Το χρονικό του Δαρείου, Ελληνικά Γράμματα

(2005) Ο παππούς μου και το κακό, Κέδρος

(2003) Δύο μελέτες για την αρχαία τραγωδία, Καρδαμίτσα

(2002) Ελίνας κλέος, Άγρα

(2000) Στην κοιλάδα των Αθηνών, Κέδρος

(1996) Η αρραβωνιαστικιά, Κέδρος

(1995) Βιβλίον καλούμενον ερωτικόν, Κέδρος

(1994) Ανδρέας Εμπειρίκος, Κέδρος

(1994) Λειμωνάριο, Κέδρος

(1993) Ανωφελές διήγημα, Κέδρος

(1991) Πόλεως σώμα, Καρδαμίτσα

(1987) Ιστορία, Κέδρος

(1986) Ο βασιλιάς της Ασίνης, Στιγμή

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα

(2013) Συνταγές μέσα από τη λογοτεχνία, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη

(2011) Για τον Έντμουντ Κήλυ, Μουσείο Μπενάκη

(2011) Ο Ελύτης στην Ευρώπη, Ίκαρος [εισήγηση]

(2010) Γιάννης Ρίτσος 1909-1990, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου

(2009) Εισαγωγή στην ποίηση του Ελύτη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

(2009) Εισαγωγή στην ποίηση του Ρίτσου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

(2008) Γιάννης Ρίτσος: ο ποιητής και ο πολίτης, Κέδρος

(2008) Εισαγωγή στην ποίηση του Εγγονόπουλου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

(2008) Τα ποιήματα του 2007, Κοινωνία των (δε)κάτων

(2006) Με τον ρυθμό της ψυχής, Κέδρος

(2006) Παράδοση και εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, Ταξιδευτής

(2004) Ο Γιάννης Τσαρούχης διαβάζει Καβάφη στο σπίτι του Ανδρέα Εμπειρίκου, Άγρα

(2004) Το χρονικό του Κέδρου, Κέδρος

(2002) Η αρχαία ελληνική και βυζαντινή γραμματεία στον σύγχρονο κόσμο, Διεθνές Κέντρο Συγγραφέων και Μεταφραστών Ρόδου [εισήγηση]

(2002) Ο τόπος του κόσμου. Όλος ο κόσμος μια γυναίκα. Μ' ακούει κανείς;, Μεταίχμιο

(2002) Οι χρήσεις της αρχαιότητας από το νέο ελληνισμό, Σχολή Μωραΐτη. Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας [εισήγηση]

(2002) Ορώμενα, Εκδόσεις Καστανιώτη

(2001) Greece Books and Writers, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου [κείμενα, επιμέλεια]

(2001) Για τον Βαγενά, Αιγαίον

(2000) Άρωμα βιβλίου, Εκδόσεις Πατάκη

(2000) Γιώργος Σεφέρης, Ερμής

(2000) Γιώργος Σεφέρης ποιητής και πολίτης, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου

(2000) Την ταυτότητά σας, παρακαλώ, Ελληνικά Γράμματα

(1999) Νάνος Βαλαωρίτης, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών

(1998) Κύμινο και κανέλα, Εκδόσεις Πατάκη

(1997) The Aegean, Μέλισσα

(1994) Αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Κοτζιά, Κέδρος

(1989) ΙΙ Διεθνής συνάντηση αρχαίου ελληνικού δράματος, Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών

(1987) Διεθνής συνάντηση αρχαίου ελληνικού δράματος, Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών

Μεταφράσεις

(2013) Γιαννακούλας, Ανδρέας, Μεταξύ βιβλικής παραβολής και τραγικής εμπειρίας, Επέκεινα

(2013) Ευριπίδης, 480-406 π.Χ., Μήδεια, Καρδαμίτσα

(2012) Αίλιος Αριστείδης, Ιεροί λόγοι, Άγρα

(2008) Πίνδαρος, Ολυμπιόνικοι, Εφημερίδα "Ελεύθερος Τύπος"

(1999) Ovidius, Poplius Nasonis, Ερωτικά αντιφάρμακα, Άγρα

(1996) Δίκτυς ο Κρης, Εφημερίδα του τρωικού πολέμου, Άγρα

(1996) Dodds, E. R., Οι Έλληνες και το παράλογο, Καρδαμίτσα

(1993) Μόσχος, Ευρώπη, Καρδαμίτσα

(1992) Hägg, Tomas, Το αρχαίο μυθιστόρημα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

(1991) Horatius, Quintus Flaccus, Ποιητική τέχνη, Καρδαμίτσα

(1990) Τάτιος, Αχιλλεύς Α., Λευκίππη και Κλειτοφών, Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν [επιμέλεια, μετάφραση]

(1984) Όμηρος, Καρδαμίτσα

Λοιποί τίτλοι

(2014) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, 1934. Προϊστορία ή καταγωγή, Άγρα [επιμέλεια]

(2012) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Τα χαϊμαλιά του έρωτα και των αρμάτων, Άγρα [επιμέλεια]

(2011) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ο Μέγας Ανατολικός, Άγρα [ανθολόγηση, επιμέλεια]

(2009) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Γράμματα στον πατέρα, τον αδελφό του Μαράκη και την μητέρα, Άγρα [επιμέλεια]

(2009) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης, Άγρα [επιμέλεια]

(2009) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Περί σουρρεαλισμού, Άγρα [επιμέλεια]

(2009) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου, Άγρα [επιμέλεια]

(2001) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ταξίδι στη Ρωσσία, Άγρα [επιμέλεια]

(2000) Συλλογικό έργο, Μεταγραφές, Ίκαρος [επιμέλεια]

(2000) Συλλογικό έργο, Νίκος Εγγονόπουλος, Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν [επιμέλεια]

(1999) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Νικόλαος Εγγονόπουλος ή το θαύμα του Ελμπασάν και του Βοσπόρου. Διάλεξη για το Νίκο Εγγονόπουλο, Άγρα [επιμέλεια]

(1999) Κουμπής, Αδαμάντιος, Πίνακας λέξεων των ποιημάτων του Νίκου Εγγονόπουλου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης [επιμέλεια]

(1998) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης, Άγρα [επιμέλεια]

(1992) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ο Μέγας Ανατολικός, Άγρα [επιμέλεια]

(1992) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ο Μέγας Ανατολικός, Άγρα [επιμέλεια]

(1991) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ο Μέγας Ανατολικός, Άγρα [επιμέλεια]

(1991) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ο Μέγας Ανατολικός, Άγρα [επιμέλεια]

(1991) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ο Μέγας Ανατολικός, Άγρα [επιμέλεια]

(1991) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ο Μέγας Ανατολικός, Άγρα [επιμέλεια]

(1990) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Αι γενεαί πάσαι ή Η σήμερον ως αύριον και ως χθες, Άγρα [επιμέλεια]

(1990) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ο Μέγας Ανατολικός, Άγρα [επιμέλεια]

(1990) Εμπειρίκος, Ανδρέας, 1901-1975, Ο Μέγας Ανατολικός, Άγρα [επιμέλεια]

(1980) Συλλογικό έργο, Γιώργος Σεφέρης: Μεταγραφές, Λέσχη [επιμέλεια]

"Λειμωναριο" Γιώργης Γιατρομανωλάκης

Πηγή:http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C131/595/3929,17395/

[Η τελετή]

(απόσπασμα από το Λειμωνάριο)

Το Λειμωναριο (η λέξη σημαίνει ανάγνωσμα με βίους ασκητών ή αγίων) είναι το πρώτο μυθιστόρημα του συγγραφέα γραμμένο στην περίοδο της δικτατορίας και δημοσιευμένο το 1974. Ο αφηγητής, που μιλάει σε πρώτο πρόσωπο, έχει μόλις διοριστεί καθηγητής (φιλόλογος) στο γυμνάσιο της νήσου Πορφυρής και σε μορφή μονολόγου με νοερό αποδέκτη καταγράφει βιώματα, εμπειρίες, καταστάσεις, σκέψεις, αναμειγνύοντας το πραγματικό με το φανταστικό μέσα σε μια ελεύθερη συνειρμική γραφή όπου διάφοροι χώροι και χρόνοι εναλλάσσονται και συνυπάρχουν σε ένα συγκερασμό ονειρικού τύπου. Οπωσδήποτε το ασφυκτικό κλίμα της δικτατορίας επηρεάζει τη διάθεση και διαποτίζει τη γραφή, όπως φαίνεται στο απόσπασμα που ακολουθεί και που αναφέρεται σε μια σχολική εορτή.

Σε λιγάκι μπήκαν άλλοι δυο καθηγητές. Ένας κοντούλης μαθηματικός. Περίμενε μετάθεση κείνες τις μέρες κι ούτε καλά καλά μ' είδε. Ο άλλος ήταν ο φυσικός.

Είχε παχιά μάγουλα και χείλια. Δάγκωνε το τσιγάρο του καθώς μιλούσε. Μόλις με είδε μου μίλησε για τη διευθύντρια. Καλή κακή να τη σέβεσαι. Είναι γυναικούλα βέβαια. Άλλα της λες κι άλλα σου απαντά. Το συμφέρον σου είναι να τα πηγαίνεις καλά μαζί της.

Τον παρακολουθούσα όπως μιλούσε. Είχε πλατυποδία και περπάταγε βαριά ολόγυρα στα τραπέζια. Σκέφτηκα πως ετούτος εδώ κρύβει πολύ επιδέξια κάτι. Η προσπάθεια φαίνεται.

Δεν μας έδειξε ποτέ τις κρυμμένες πλευρές του.

Η χολερική* καθηγήτρια είχε κενό τούτη την ώρα.

Προσφέρθηκε να μου κάνει τον ξεναγό μέσα στο Γυμνάσιο. Να 'δω τις αίθουσες διδασκαλίας. Ήθελε κουβέντα και με θεωρούσε προστατευόμενό της. Δεν έδειξα πως κατάλαβα τίποτε και την ακολούθησα.

Με ρώτησε αν είμαι παντρεμένος και τέτοια. Είπα όχι. Είπε πως προορισμός του ανθρώπου είναι να κάνει οικογένεια. Να βρεις ένα σύντροφο στη ζωή. Τελικά εδώ που υπηρετούμε είμαστε καταδικασμένοι. Κυρίως εμείς οι κοπέλες, βέβαια. Είπα πως είναι ωραίο να παντρεύεται κανένας. Εγώ θ' αργήσω, όμως.

Σταματήσαμε στην αίθουσα των τελετών του Γυμνασίου Πορφυρής*. Η αλήθεια είναι πως είχαμε δυο αίθουσες που τις χώριζε μια κινητή πόρτα. Την ανοίγαμε και γινόταν ο χώρος των εορτών και των συγκεντρώσεων. Στο βάθος κάθονταν οι μαθητές και οι μαθήτριες. Μπροστά ο κόσμος που ερχόταν. Ψεύτικος και ψειριάρικος τόπος.

Η αίθουσα λοιπόν των εορταστικών εκδηλώσεων ήταν πνιγμένη σε νερά και φυσαλίδες, αλλά η τελετή έπρεπε να γίνει. Να λάβει χώρα, όπως είπε η κυρία διευθύντρια. Στο Γυμνάσιο γιορτάζομε τους τρεις γερο-Ιεράρχες. Τα παιδιά συγκεντρωμένα. Κι ο σύλλογος των καθηγητών. Έξω βρέχει απαλά κι ασταμάτητα. Κρυώνω.

Στις γιορτές είναι ωραία έτσι που μιλά η κυρία διευθύντρια ή κανένας άλλος καθηγητής. Καμιά φορά δευτερολογεί ο μητροπολίτης που παρευρίσκεται πάντοτε. Τα παιδιά αποστηθίζουν ποιήματα πατριωτικού και ηθικού περιεχομένου. Γραμμένα δεκαετίες πριν για τη σημερινή περίσταση.

Ομοιοκαταληξίες και πετυχημένα επίθετα. Οι απαγγελίες έχουν προετοιμαστεί προσεχτικά.

Είπα στην καθηγήτρια πως βαριέμαι τούτες τις εκδηλώσεις. Καθόμαστε δίπλα δίπλα στην αίθουσα των τελετών. Τα πάντα είναι ξεφτισμένα. Στο τέλος σ' αφήνουν τα σημάδια τους. Λερώνεσαι και πρέπει να περάσεις πολλά κύματα για να καθαρίσεις. Μου είπε πως υπερβάλλω. Δεν βλέπω τίποτε βρώμικο στη γιορτή. Μη κάνεις φασαρία τώρα που η διευθύντρια θα μιλά.

Ξαφνικά μέσα από τη βροχή έρχεται η Χάρη*. Βρέθηκε ανάμεσα στη χολερική καθηγήτρια και σε μένα. Πήρα μεγάλη χαρά. Η αίθουσα μετατοπίζεται σε μια πολιτεία άλλη. Η βροχή πλημμυρίζει τους δρόμους. Ο ήλιος αγωνίζεται. Προσπαθώ να διαφυλάξω την ομορφιά της Χάρης. Προσπαθώ να τη διαφυλάξω ολόκληρη. Δεν μπορώ. Τα νερά ανεβαίνουν. Λάμνει αυτή προς το βορρά. Εγώ στο νότο. Χωρίζαμε.

Η διευθύντρια σηκώνεται πάνω. Υποκλίνεται μπροστά στον άγιο επιτηρητή και στις αρχές. Είπε κυρίαι και κύριοι, αγαπητά μας παιδιά. Ψεύτικο και φαντασμένο ύφος. Σαν ιεροκήρυκας. Ακολουθούσε το κλασικό ύφος των διαταγμάτων και των εντολών.

Βουητό χύθηκε μέσα στην αίθουσα. Λάσπη και βάδισμα. Οι τοίχοι με τα κάδρα των ηρώων, οι έδρες, τα θρανία και όλα τα παιδιά πνίγονταν σε λάσπη.

Είπε, λοιπόν, πως οι τρεις Ιεράρχες έζησαν τίμια και πέθαναν φτωχοί. Αγαπούσαν το δίκιο και χτυπούσαν την αμαρτία. Πως, λέει, μελέτησαν αρχαίους 'Ελληνες σοφούς. Ήτανε δηλαδή μορφωμένοι άγιοι. Τότε ένωσαν δύο πολιτισμούς. Ελληνικό και χριστιανικό, να πούμε. Ότι τούτο το κράμα είναι ο δικός μας πολιτισμός. Το λοιπόν, παιδιά, πρέπει κι εμείς να ζούμε σύμφωνα με τις εντολές τους. Να είμαστε αγνοί και καθαροί. Είπε ακόμη πως ήταν καλοί άνθρωποι κι είχαν κι οι τρεις τους καλές οικογένειες.

Τα παιδιά κι ο κόσμος χειροκρότησαν.

Μετά παρακάλεσε τον ενορχηστή του σύμπαντος να πει δυο λόγια. Εσείς ως ο πλέον κατάλληλος και λοιπά. Αυτός σηκώθηκε αμέσως.

Είπε ότι η εθνική ημών γλώσσα. Επιταγή. Επί του γλωσσικού πεδίου όταν λέγομεν λαόν δεν εννοούμεν ολόκληρον τον Λαόν (τόνισε λάμβδα κεφαλαίο) αλλά μόνον τους αγραμμάτους, οι οποίοι ήδη αποτελούν μειοψηφίαν του Λαού. Εκ του βορβόρου της ψυχής και της γλώσσης.

Ήταν μια ήσυχη μεταποίηση του φυσικού κόσμου. Όλα τυλιγμένα σε φως μεταφυσικό έχαναν τις σταθερές διαστάσεις τους. Η αίθουσα αιωρείται μες στους υδάτινους όγκους σα γυάλινη σφαίρα. Καταλαβαίνω πως είμαστε αποκομμένοι. Έξω ακούστηκε κάτι σαν πυροβολισμός.

Μιλά λοιπόν συνεχώς ο ιερός τελετάρχης. Λέει πως το μέλλον της Ελλάδος είναι τα παιδιά. Η χολερική καθηγήτρια λατρεύει τα παιδιά. Θέλει να παντρευτεί. Να μείνει γρήγορα έγκυος. Πάνω στην ώρα της να γεννήσει. Αγόρι ή κορίτσι δεν έχει σημασία. Ίτε παίδες Ελλήνων. Ανέβηκε πάνω στην έδρα. Δήμητρα*, και μου είπε να καθίσω φρόνιμα στο θρανίο μου. Είναι η καινούργια καθηγήτριά μου. Κακό παιδί, θα σου ξεριζώσω τ' αυτιά. Ύστερα πήδησε κάτω και βρέθηκε πάλι δίπλα μου. Στην αίθουσα των τελετών όλοι παρακολουθούν την ομιλία. Προσπαθώ να κάνω χώρο στη Χάρη.

Πόση ώρα κράτησε η νέα ομιλία δεν θυμάμαι. Πάνε άλλωστε πολλά χρόνια από τότε. Όμως ξαφνικά, στα καλά καθούμενα τα τζάμια της αίθουσας έσπασαν. Τα παράθυρα διαλύθηκαν. Το Γυμνάσιο της Πορφυρής εσείσθη έως άνω. Ερράγη το σκότος κι απ' τα σπασμένα παράθυρα μπήκε στο χώρο μας οΛορέντζος Μαβίλης*. Ο μητροπολίτης δεν πήρε χαμπάρι.

Απόψε στο κελλί μου δεν μιλώ. Και το πνεύμα μου έχει αποσυντεθεί: Φέρνω μπροστά μου την τελετή. Τα παιδιά μού απαγγέλλουν ποιήματα που εγώ τους δίδαξα. Η διευθύντρια γελά ικανοποιημένη. Νεύει πατρικά ο ουρανίων. Όλα άξια.

Μονάχα ο γερο-Μαβίλης εξακολουθεί να μπαίνει στο ρημαγμένο χτίριο. Τα παιδιά άκουσαν τα σπασμένα τζάμια και πέτρωσαν από τρομάρα. Αυτός φορούσε τη Γαριβαλδινή* του στολή. Κατακόκκινη για να κρύβει το αίμα. Στάθηκε απέναντι στον ομιλητή κι άνοιξε το στόμα του.

Γίνηκε μια ηχητική αντίθεση. Ο νεοφερμένος είπε πολύ καθαρά. Κύριοι βουλευταί. Μετά, όμως, τα λόγια του άρχισαν να χάνονται μέσα στο βυθό της πρόστυχης αίθουσας. Έκανε πολλές προσπάθειες να ορθωθεί. Όσο επέμενε τόσο τα νερά να θολώνουν.

Ένα σκυλί κλαίει, στο κελλί του. Στήνω το αυτί. Ο γέρος κατάφατσα στον επίσημο ομιλητή είπε δυνατά.

— Κύριοι βουλευταί!

Ακριβώς τότε ακούσαμε τον πρώτο πυροβολισμό. Ακούστηκε ένα μπαμ και παγώσαμε. Η βροχή έξω έπεφτε κοκκινισμένη. Ανεβαίναμε στο λόφο Δρίσκο.

Λέω λοιπόν στην καθηγήτρια δίπλα μου πως με τόσες βροχές θα βουλιάξει το νησί μια μέρα. Πώς αντέχετε; Έχει πολλή υγρασία κι οι σοβάδες πέφτουν εδώ κι εκεί. Βρισκόταν ακόμη πάνω στην έδρα. Κοντούλα και αυστηρή. Εγώ καθισμένος στα τελευταία θρανία ζάρωνα από φόβο. Είπε πως μερικοί εδώ μέσα πρέπει να τιμωρηθούν παραδειγματικά. Να καθαρίσει η τάξη πια. Ήμουν γεμάτος τύψεις.

Η συνάδελφός μου με ρωτά για τις ιδέες μου. Τι γνώμη έχω για τα συστήματα διδασκαλίας. Το πρόβλημα της γλώσσης, είπε, είναι σοβαρό. Όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις. Πάνω στην πράξη είναι διαφορετικά.

Ιδού, ανεβαίνομε στο Δρίσκο.

Ο οικουμενικότατος μιλά. Η Χάρη μαζεύει τα πράγματά της. Ετοιμάζεται.

Ο κύριος Λορέντζος Μαβίλης, που λέτε, στάθηκε απέναντι. Φορούσε τη στολή του πολέμου. Παντού νερά και πυροβολισμοί.

Η πρώτη σφαίρα μπήκε απ' το δεξί μάγουλο και βγήκε απ' τ' αριστερό. Πέρασε το πρόσωπο πέρα για πέρα. Το στόμα πλημμύρισε κι ερυθρώθηκαν τ' αξύριστα μάγουλα.

Ο ομιλητής φωνάζει τώρα αγριότερα. Πως ο χυδαϊσμός, να πούμε, μας απειλεί. Και ότι να εγερθούν οι θεματοφύλακες. Αναθεμάτισε τον ακάθαρτο λόγο κι έφτυσε κατάμουτρα το Γαριβαλδινό.

Μέσα στα μάτια μου ενώθηκαν η Χάρη κι ο γερο-Λορέντζος. Μπερδεύτηκαν και τα παιδιά που άκουγαν πετρωμένα. Μου φάνηκε πως μπήκε ωραία κι αστραφτερή, χτενισμένη λίγες ώρες πριν, πως μπήκε, λέει, από το σπασμένο παράθυρο της αίθουσας. Φευγάτη κι όμως ξανά εδώ.

Η δεύτερη σφαίρα του 'ρθε κατάμουτρα. Μπήκε από το κάτω χείλος, και του σμπαράλιασε τα δόντια. Τρύπησε τη γλώσσα και βγήκε από το δεξί μάγουλο που σκίστηκε. Ολότελα. Η πληγή φάνηκε αποτρόπαια λίγο παρακάτω από τ' αυτί.

Ο γέρος κλονίστηκε κι ακούμπησε στην έδρα. Τα παιδιά ούρλιαζαν. Οι ήρωες απόστρεψαν τα πρόσωπα. Η αίθουσα μούγκριζε. Ύστερα η Χάρη ωραία πολύ κι απροσποίητη κράτησε το γέρο. Ήρθε δίπλα του και τον στήριξε καθώς κλονίστηκε. Γέμισε αίματα. Εκείνος δε φαινόταν να 'χει αίμα πουθενά. Η ολοπόρφυρη στολή το 'πινε. Μόλις ανάβλυζε χανόταν.

Η αυστηρή καθηγήτρια κάθεται δίπλα μου στην αίθουσα των τελετών. Όλα είναι ήσυχα καθώς η ομιλία συνεχίζεται. Η λέξη εκκαθάρισις γυρνούσε και ξαναγυρνούσε πάνω στα κεφάλια των παιδιών. Η διευθύντρια κάθεται απέναντι. Έχει, σταυρώσει τα πόδια της. Φορεί μαύρες κάλτσες. Το φως ολόγυρά της παίζει. Παρατηρώ πως η νεαρή καθηγήτρια έχει τελείως απορροφηθεί. Τα μάτια της ταξιδεύουν σε κόσμους με μωρά. Τα παίρνει στα χέρια της και τα ταΐζει. Το στήθος της είναι μεγάλο. Η μπλούζα που φορεί δεν πάει με τη φούστα.

Μονάχα στον τρίτο πυροβολισμό έπεσε ο γέρος. Πήγε να πέσει κατάχαμα πάνω στα πόδια μας αλλά τον κράτησε η Χάρη. Τον παίρνει στην αγκαλιά της σα βρέφος.Η καθηγητριούλα ξεκουμπώνει την μπλούζα. Ξανά η Χάρη μπροστά με τα φουστάνια ματωμένα. Το παράθυρο ανοιχτό. Έδωσε μία και με το γέρο στα χέρια πέταξε έξω. Ούτε που έκανα καμιά προσπάθεια να τη σταματήσω. Η βροχή δυνάμωνε.

Έτρεμα στα τελευταία θρανία καθώς η καθηγήτριά μου (το στήθος της μεγάλο, η μπλούζα παράταιρη με τη φούστα) φοβέριζε πως θα δω εγώ.

Βλέπω τα παιδιά να χειροκροτούν. Τον ομιλητή να τελειώνει. Να ισιώνει τη γενειάδα και να κάθεται κάτω. Τη Χάρη με το νεκρό γέρο στην αγκαλιά να περιφέρεται στο δωμάτιό μου. Γίνεται ένας κύκλος με το αίμα. Κάθομαι στο κέντρο. Κάποιος ανεβαίνει στην έδρα. Υποκλίνεται και αρχίζει ν' απαγγέλλει.

Η ώρα που μου 'κανε παρέα η καθηγήτρια τέλειωσε. Τέλειωσε κι η τελετή. Η νήσος Πορφυρή μουσκεμένη ίσα με τα κόκκαλα. Παίρνουμε διαφορετικές κατευθύνσεις και χωρίζουμε. Κάποιος με κρατάει από τ' αυτί και με βγάζει έξω από την αίθουσα. Η καθηγήτρια χαίρεται πολύ που διορίστηκε σε τούτο το Γυμνάσιο, θα κάνουμε παρέα, κύριε συνάδελφε.

Όταν τέλειωσε η γιορτή και φύγαμε από το Γυμνάσιο η βροχή είχε σταματήσει. Ο κοσμάκης βγήκε από το ραγισμένο χτίριο εντελώς ευχαριστημένος. Τα παιδιά σοβαρά. Η διευθύντρια έσκυβε και φιλούσε το χέρι του συνομιλητή.

Η καθηγήτρια με κοίταζε άφωνη.

Η ατμόσφαιρα όμως δεν είχε ξεκαθαρίσει καθόλου. Τα σύννεφα είχαν κατέβει πολύ χαμηλά έτσι που ακουμπούσαν πάνω στις στέγες των σπιτιών. Έδιναν ένα θολό χρώμα ολόγυρα. Τότε φάνηκαν πολλά κατάμαυρα κοράκια να βγαίνουν μέσα απ' τα ασπριδερά σύννεφα. Έσκιζαν τον αέρα και πέφτανε πάνω στον κόσμο και τα παιδιά. Δεν ακουγόταν καμιά φωνή ή ήχος καθώς τα πουλιά χώνονταν μέσα στα μάτια των ανθρώπων. Όλα ήταν πολύ ρευστά. Τα σώματα σχεδόν άυλα. Τα όρνεα να περνούν μέσα από τα κορμιά μας που ανοίγανε σαν αέρινα. Θαρρούσε κανένας πως δε συνέβαινε τίποτε. Μονάχα αν κοίταζε καλά θα 'βλεπε πού και πού κανένα κοράκι να αρπάζει στα νύχια του ένα παιδί και να χάνεται στα σύννεφα. Στο δρόμο σταγόνες από αίμα.

Σκέφτηκα πως ευτυχώς που σταμάτησε να βρέχει. Η Χάρη κι ο γέρος θα κάνουν καλό ταξίδι. Είναι φριχτό να βρέχεσαι και να αιμορροείς.

Η καθηγήτρια μου 'πε πως θα με δει το απόγευμα.

---

χολερική: συνεχώς δυσαρεστημένη και δύσθυμη.

Πορφυρή: Πορφυρίς είναι η αρχαία ονομασία των Κυθήρων.

Χάρη: αγαπημένο πρόσωπο του αφηγητή.

Δήμητρα: αγαπημένο πρόσωπο, στο οποίο απευθύνεται ο αφηγητής.

Λορέντζος Μαβίλης: (1860-1912) Κερκυραίος ποιητής, κι αγωνιστής που έπεσε στο Δρίσκο πολεμώντας ως εθελοντής για την απελευθέρωση της Ηπείρου. Βουλευτής Επτανήσου το 1910 πρωτοστάτησε υπέρ της δημοτικής γλώσσας εκφωνώντας στη Βουλή περίφημο λόγο.

Γαριβαλδινή στολή: Οι Γαριβαλδινοί, οπαδοί και συνεχιστές του δημοκρατικού Ιταλού αγωνιστή Γαριβάλδη αποτελούσαν εθελοντικά στρατιωτικά (ανταρτικά) σώματα που αγωνίζονταν για την απελευθέρωση των υπόδουλων λαών και την κατάλυση των απολυταρχικών καθεστώτων. Ο Μαβίλης ήταν λοχαγός των Γαριβαλδινών.

και εδώ

Ο κινέζος μεταφραστής, από τα ελληνικά, που ακούει στο όνομα Λεωνίδας, η Διεθνής Εκθεση του Πεκίνου και η (καλή) τύχη του αλεξανδρινού ποιητή στη Χώρα του Δράκου

Ο Καβάφης στην Κίνα

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  28/09/2008 00:00

Ο Κ. Π. Καβάφης και (κάτω) η κινεζική μετάφραση του ποιήματος «Ζωγραφισμένα»

Για όσους Ελληνες επισκέφθηκαν πρόσφατα τη 15η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου στην πόλη Τιεντζίν (120 χιλιόμετρα από το Πεκίνο), το όνομα Liu Rui Hong δεν λέει τίποτε. Ο ευγενικός Κινέζος όμως από τη Σανγκάη με το όνομα Λεωνίδας τούς είναι γνωστός. Το όνομα Λεωνίδας δεν είναι ψευδώνυμο. «Ημουν πολύ μεγάλος όταν βαφτίστηκα χριστιανός» μου είπε «δεν χωρούσα σε κολυμπήθρα, γι' αυτό και ο παππούλης (κάποιος αγιορείτης μοναχός)με βάφτισε στη θάλασσα της Χαλκιδικής». Ο Λεωνίδας έμαθε ελληνικά και σπούδασε Νεοελληνική Φιλολογία στη Θεσσαλονίκη, αλλά τώρα είναι γενικός διευθυντής σε κατασκευαστική εταιρεία της Σανγκάης. Μαζί με τον Λεωνίδα βρέθηκε στην Εκθεση, πολύτιμος επίσης αρωγός, ο μεγαλύτερος σε ηλικία Λι Τζενγκ Γκουί, ο οποίος έμαθε ελληνικά στην Αλβανία, την πάλαι ποτέ σύμμαχο και προγεφύρωμα της Κίνας στην Ευρώπη. Ο Λι λατρεύει τον Καζαντζάκη και εφέτος μετέφρασε το Ταξιδεύοντας: Κίνα. «Οι περισσότερες μεταφράσεις του Καζαντζάκη στα κινεζικά, που είναι πολλές, έχουν γίνει από τα αγγλικά ή τα γαλλικά. Γι' αυτό και υπάρχουν παρανοήσεις. Ο δικός μου Καζαντζάκης είναι γνήσιος» με διαβεβαίωσε.

Ο ίδιος ο Λεωνίδας δημοσίευσε στα μέσα του 2008 έναν τόμο με επιλεγμένα ποιήματα του Σεφέρη, με Εισαγωγή και Επίλογο (σελ. 204), και Το Αξιον Εστί του Ελύτη, πάλι με Εισαγωγή και Επίλογο. Συνήθως οι κινέζοι εκδότες δεν αποκαλύπτουν τον αριθμό των αντιτύπων ενός βιβλίου, σύμφωνα όμως με τον Λεωνίδα, κάθε τόμος εκδόθηκε τουλάχιστον σε 10.000 αντίτυπα. Σήμερα είναι εξαντλημένοι και οι δύο και ετοιμάζεται δεύτερη έκδοση. Στα κινεζικά κυκλοφορούν ακόμη η Κίχλη του Σεφέρη και το Ασμα ηρωικό και πένθιμο του Ελύτη. Η εξήγηση είναι απλή: είναι δύο νομπελίστες ποιητές και είναι φυσικό να προκαλούν το παγκόσμιο αναγνωστικό ενδιαφέρον. Τι γίνεται όμως με τον Κ. Π. Καβάφη, τον πιο πολυμεταφρασμένο και πολυδιαβασμένο έλληνα ποιητή στην υφήλιο;

Το ποίημα που συγκινεί

Στην καβαφική βιβλιογραφία (1886-2000) του Δ. Δασκαλόπουλου δεν αναφέρεται καμία κινεζική μετάφραση. Είναι φυσικό, αφού, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε, ο πρώτος τόμος με επιλεγμένα ποιήματα του Καβάφη (σελ. 323) εμφανίζεται στα κινεζικά από τον εκπαιδευτικό εκδοτικό οίκο Hei Bei με μεταφραστή τον Huang Chan Rang το 2002. Δύο χρόνια αργότερα ο εκδοτικός οίκος Chong Qing θέτει σε κυκλοφορία έναν δεύτερο τόμο με επιλεγμένα καβαφικά ποιήματα (σελ. 166), σε μετάφραση των Dong Tiping και Yu Yang. Και οι δύο τόμοι φαίνεται να έχουν εξαντληθεί και κάθε προσπάθεια να αποκτήσω ένα αντίτυπο απέτυχε. Τέλος, σε μια Ανθολογία Ελληνικής Ποίησης από τον Ομηρο ως σήμερα (παραγγελία του ΕΚΕΒΙ), που κυκλοφόρησε μόλις τώρα στα κινεζικά από τον εκδοτικό οίκο Lijiang, δημοσιεύονται τέσσερα ποιήματα του Αλεξανδρινού: «Ενας γέρος», «Περιμένοντας τους βαρβάρους», «Ιθάκη» και «Θερμοπύλες».

Το δίχως άλλο θα ήταν καλοδεχούμενη μια μετάφραση του Καβάφη στα κινεζικά από το πρωτότυπο. Αλλά από το να παραμένει αμετάφραστος και άγνωστος (όπως λ.χ. συμβαίνει με τον Ρίτσο) οι μεταφράσεις του από τα αγγλικά δεν βλάπτουν. Ο ποιητής συγκινεί, όπως θα δούμε, τους Κινέζους που διαβάζουν και ενδιαφέρονται για ποίηση. Εξάλλου οι περίπου ογδόντα (80) τόμοι με έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που κυκλοφορούν στα κινεζικά έχουν το δίχως άλλο προκύψει από ενδιάμεσες μεταφράσεις, αγγλικές, γαλλικές ή γερμανικές. Υστερα δεν είναι και λίγοι οι Ελληνες που μεταφράζουν και τώρα ακόμη αρχαία τραγωδία (για να μείνουμε εκεί) από τα αγγλικά ή τα γαλλικά!

Ο τόνος της φωνής

Προτού δούμε κάποια στοιχεία για την πρόσληψη του Καβάφη στην Κίνα, να σημειώσουμε ότι η μετάφραση του 2002 πρέπει να στηρίζεται στην αγγλική έκδοση της Rae Dalven (The Complete Poems of Cavafy, 1961), με Εισαγωγή του W. Η. Auden, μεταφρασμένη στα ελληνικά και από τον Τσίρκα. Αυτό συνάγεται από τα εξής: πρώτον, σε σχετικά με τον Καβάφη κινεζικά ιστολόγια (bloggs) παρατίθεται κάποτε μαζί με το μεταφρασμένο ποίημα (όπως λ.χ. τα «Τείχη») και η αγγλική μετάφραση της Dalven. Δεύτερον, σε σχετικές κρίσεις και συζητήσεις για την καβαφική ποίηση αναφέρεται συχνά και ο Auden. Η άποψή του λ.χ. για τον μοναδικό «τόνο της φωνής» του ποιητή ή για το γεγονός ότι, ενώ τα ποιήματά του ηχούν οικεία, κανείς δεν μπορεί να γράψει σαν κι αυτόν είναι θέματα που εμφανίζονται στα ιστολόγια (βλ., λ.χ., blog. sina. com. cn/moodoor). Σε αυτά λοιπόν τα ιστολόγια καταφεύγουμε, αφού για την ώρα αποτελούν τον μοναδικό τρόπο για να ελέγξουμε την πρόσληψη του Καβάφη στην Κίνα. Με όλα όσα, θετικά ή αρνητικά, συνεπάγεται αυτού του είδους η έρευνα. Και πρωτίστως με τις ανυπέρβλητες δυσκολίες της γλώσσας. Τα στοιχεία μου έχουν προκύψει μέσα από ποικίλους και χρονοβόρους συνδυασμούς του Google και είναι, ελπίζω, ακριβή, μολονότι περιορισμένης εκτάσεως. Μας δίδουν ωστόσο μια πρώτη εικόνα.

Ο Καβάφης του Διαδικτύου είναι αχανής. Και κυριολεκτικά πρωτεϊκός. Αλλάζει από λεπτό σε λεπτό. Αυτό άλλωστε συμβαίνει και με άλλους διάσημους έλληνες συγγραφείς, τον Καζαντζάκη, τον Σεφέρη ή τον Ελύτη. Αναρίθμητες είναι οι σελίδες και οι αναφορές στο όνομά τους, κάτι που δείχνει πόσο μας βοηθά το Διαδίκτυο για να ελέγξουμε (τουλάχιστον σε ένα πρώτο επίπεδο) τη διάδοση και τη διείσδυση ενός συγγραφέα στο εγχώριο ή στο διεθνές αναγνωστικό κοινό. Θυμάμαι τη σχετική παρατήρηση του Peter Mackridge σε πρόσφατη διάλεξή του σχετικά με τη χρήση του καβαφικού τίτλου «Περιμένοντας τους βαρβάρους» στο Διαδίκτυο. Ως τη στιγμή της αναζήτησής του ο τίτλος εμφανίζεται τουλάχιστον 64.800 φορές στα αγγλικά («Waiting for the barbarians») - στα ελληνικά 1.320 φορές! Η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται στο Διαδίκτυο η λέξη «Ithaca», που δεν σχετίζεται πάντοτε και αποκλειστικά με τον Καβάφη, είναι αποτρεπτική. Συνιστώ ωστόσο ανεπιφύλακτα το video (Ithaca, youtube) όπου o Σον Κόνερι διαβάζει το ποίημα με υπόκρουση τη μουσική του Vangelis!

Αναγνωστικές ομάδες

Τα σχετικά λήμματα με το όνομα του Καβάφη στα κινεζικά είναι (ήταν πριν από 10 ημέρες) 756. Αυτός ο αριθμός όμως υπερπολλαπλασιάζεται από άλλες συναφείς ή παράλληλες αναφορές. Εξ όσων μου έλεγε ο Λεωνίδας, υπάρχουν 24 αναγνωστικές ομάδες που αναφέρονται στον Καβάφη. Δεν μπόρεσα να το ελέγξω. Προσωπικά εντόπισα δύο: το blogg που ανέφερα παραπάνω και δύο σελίδες από ελεύθερους bloggers. Το blog. sina. com. cn είναι πασίγνωστο (υπάρχει και η αγγλική έκδοσή του) με χιλιάδες καθημερινές επισκέψεις. Το ιστολόγιο του Moodoor αποτελεί ένα ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό υψηλής ποιότητας με κείμενα, κρίσεις, συζητήσεις και φωτογραφίες διάσημων δυτικών συγγραφέων, όπως των Τ. Σ. Ελιοτ, Γέιτς, Καλβίνο, Μπαρτ, Μπόρχες, Γκαίτε, Μπέντζαμιν κ.ά. Εδώ εμφανίζεται και ο Καβάφης - και μάλιστα με την κλασική του φωτογραφία. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι κάποια ποιήματά του (όπως τα «Τείχη» και «Μέρες του 1896») εμφανίζονται σε διαφορετικές μεταφράσεις και συνοδεύονται από παρατηρήσεις σχετικά με τις απώλειες που προκύπτουν από τη μετάφραση. Κάποιος αναρωτιέται αν αυτές οι διαφορές στις μεταφράσεις των καβαφικών ποιημάτων οφείλονται στην αγγλική μετάφραση ή στην αμφισημία του πρωτοτύπου! Μια σελίδα (αναρτημένη πριν από δύο χρόνια) είχε στις αρχές του Σεπτεμβρίου 15.509 επισκέψεις. Δέκα ημέρες αργότερα είχαν προστεθεί άλλες 190.

Μάστορας του είδους

Τα όσα συνάγονται από την άλλη ομάδα των bloggers είναι εξίσου ενδιαφέροντα. Στις 9.3.2007 ένας αναγνώστης ξαναδιαβάζει, όπως λέει, «λίγο» Καβάφη. Τον αποκαλεί μάστορα του είδους και αισθάνεται να συμπάσχει με τον «γερασμένο άνδρα που κάθεται μόνος σε ένα τραπέζι». Ενας δεύτερος παραθέτει ένα κινεζικό ποίημα και αναρωτιέται αν ο συντάκτης του έχει επηρεασθεί από τον Καβάφη. Κάποιος τρίτος προβαίνει σε εμπεριστατωμένη ανάλυση του τρόπου με τον οποίο ο Καβάφης οργανώνει τον (μνημονικό) ποιητικό χρόνο φέρνοντας ως παράδειγμα το ποίημα του 1919 «Να μείνει». Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα ψευδώνυμα (ή ονόματα;) των συζητητών. Μια ωραιότατη νεαρά (υπάρχει φωτογραφία της) υπογράφει «Ομορφη και σιωπηλή». Σχολιάζει ένα ποίημα του Καβάφη και λέει: «Το διάβασα και το εννόησα πλήρως!».

Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.