Το να ανακαλύπτουμε έναν πέτρινο ναό εφτά χιλιάδες χρόνια αρχαιότερο από τις Πυραμίδες, είναι σαν να ανακαλύπτουμε ένα αυτοκίνητο μέσα σε μια κατακόμβη.
Το Γκόμπεκλι Τεπέ (Göbekli Tepe) βρίσκεται στην σημερινή Τουρκία κοντά στα σύνορα με την Συρία κοντά στην πόλη Ούρφα .
Σε αυτή την περιοχή έχουν βρεθεί προϊστορικοί ναοί της νεολιθικής εποχής που έχουν χρονολογηθεί γύρω στο 11.500 π.Χ. και είναι οι αρχαιότεροι στον κόσμο, δύο φορές αρχαιότεροι απ' οτιδήποτε παρόμοιο σε αυτόν τον πλανήτη, χιλιάδες χρόνια παλιότεροι από τις Πυραμίδες ή το Στόουνχετζ.
Περιγραφή
Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου είκοσι ναοί, αποτελούμενοι από κύκλους μεγαλίθων. Κανένας δεν ξεπερνάει σε διάμετρο τα 30 μέτρα, ενώ έως τώρα έχουν ανασκαφεί τέσσερις. Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν το 1964 και συνεχίζονται ως σήμερα.
Στο κέντρο κάθε κύκλου υπάρχουν δύο μεγάλιθοι. Οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από ακατέργαστη ξερολιθιά ενώ το δάπεδο από ασβεστολιθικές πέτρες. Πολύ κοντά στον χώρο βρέθηκε και το λατομείο εξόρυξης των μεγάλιθων, όπου έχουν βρεθεί και μισοτελειωμένοι μεγάλιθοι.
Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι χρησιμοποιήθηκαν μέχρι και 500 άτομα για εξάγουν τους μεγάλιθους (κάποιοι από αυτούς ζυγίζουν και 50 τόνους) από τα γύρω λατομεία και να τους μεταφέρουν σε απόσταση 100 έως 500 μέτρα . Στις αρχές της 8ης χιλιετίας η περιοχή έχασε την σημασία της και με την πάροδο του χρόνου ξεχάστηκε.
Άγνωστος παραμένει ο λόγος που έγινε η σκόπιμη κάλυψη όλου του χώρου με χώμα. Η επικρατέστερη άποψη είναι πως κάποια στιγμή το ιερό θάβονταν με χώμα, και στην συνέχεια χτίζονταν ένα καινούργιο, κοντά σε αυτό, για να θαφτεί με την σειρά του.
Μέσω της μεθόδου χρονολόγησης με άνθρακα 14, το τέλος του στρώματος ΙΙΙ θα μπορούσε να προσδιορίζεται περίπου στο 9000 π.Χ. . Το στρώμα Ι εκτιμάται στο 11.000 π.Χ. ή ίσως και νωρίτερα στην Μεσολιθική εποχή και περιλαμβάνει μεγάλιθους σε κυκλικό σχήμα Το II στρώμα χρονολογείται περίπου στο 8.000 π.Χ. και περιλαμβάνει πολλά παρακείμενα ορθογώνια δωμάτια.
Η λατρεία
Οι διακοσμήσεις είναι ειρηνικού χαρακτήρα και δεν παρέχουν ενδείξεις οργανωμένης βίας. Οι ναοί περιλαμβάνουν μεγάλιθους σε κυκλικό σχήμα οι οποίοι δεν ξεπερνούν τα 30 μέτρα, οι πέτρινοι στύλοι έχουν σχήμα Τ και επάνω τους έχουν χαραχθεί ανάγλυφες μορφές ζώων όπως αλεπούδες σκορπιοί φίδια κ.α. Η λατρεία των ζώων συνδέει βάσιμα αυτούς τους ναούς με τα πολύ πιο πρωτόγονα βραχογραφήματα της “τυπικής” (όπως μέχρι τώρα πιστεύαμε) Νεολιθικής εποχής.
Το κυκλικό σχήμα ίσως υποδηλώνει προσανατολισμό σε ουράνια σώματα, δηλαδή λατρεία των άστρων, του Ήλιου και της Σελήνης.
Οι αρχαιολόγοι μιλάνε και για λατρεία της Μητέρας, της μεταγενέστερα ονομαζόμενης “Μητέρας των θεών” όπως εξελίχθηκε, μια τυπικά Μικρασιατική λατρεία.
Άλλοι θεωρούν πως πρόκειται για τάφους. Η λατρεία των νεκρών θεωρείται πως ήταν μια από τις αρχικές μορφές θρησκείας. Η πιο λογική άποψη, όμως, είναι πως η εποχή είναι τόσο απομακρυσμένη, που είναι αδύνατο να ερμηνευθεί με τα γνωστά αρχαιολογικά και ιστορικά κριτήρια.
Εδώ είναι οι πραγματικές αρχές της Θεογονίας.
Ενδείξεις κατοικιών και οικισμού δεν υπάρχουν , καθώς δεν έχουν βρεθεί καθόλου ίχνη οικόσιτων φυτών και ζώων, και φαίνεται πως εκεί υπήρχαν μόνο οι ναοί.
Το σύμπλεγμα δημιουργήθηκε πριν τη λεγόμενη Νεολιθική επανάσταση, δηλαδή την αρχή της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, η οποία θεωρείται ότι άρχισε μετά το 9000 π.Χ.. Αυτό ανατρέπει κάθε αντίληψη για τις κατασκευαστικές ικανότητες του Ανθρώπου εκείνη την εποχή, ειδικά όταν πιστεύουμε πως ακόμη δεν υπήρχαν μόνιμες εγκαταστάσεις, δηλαδή πόλεις τότε.
Αυτή η άποψη ανατράπηκε με την ανακάλυψη του Γκόμπεκλι Τεπέ. Δεν είναι απλά οι πρώτοι ναοί της Ιστορίας, αλλά και η πρώτη εμφάνιση οργανωμένου Πολιτισμού, και μάλιστα χωρίς ίχνη μόνιμης εγκατάστασης ή γεωργίας. Δεν είναι βέβαια τυχαίο πως η περιοχή βρίσκεται ανάμεσα σε δυο γνωστές κοιτίδες του πολιτισμού, την Μεσοποταμία και την Ανατολική Μεσόγειο.
Να σκεφτούμε πως μέχρι και την κλασσική περίοδο στην Ελλάδα μεγάλο μέρος της λατρείας γίνονταν ακόμα σε ιερά άλση (αυτός ήταν και το αρχικό νόημα της λέξης «τέμενος» =κτήμα βασιλικό) και πως ο Όμηρος μιλά για «στέγαση ναών» σαν κάτι εξαιρετικό. Το να ανακαλύπτουμε λοιπόν, ένα ναό με την πλήρη έννοια της λέξης δέκα χιλιάδες χρόνια αρχαιότερο από τον Όμηρο, είναι σαν να ανακαλύπτουμε ένα αυτοκίνητο μέσα σε μια κατακόμβη.
Δημήτρης Σκουρτέλης
