Πέτρος Κασιμάτης "Αλέξανδρος Υψηλάντης, Ο τελευταίος πρίγκιπας"

   -γράφει ο Στάθης Κομνηνός

                                                               

                                                                          

 Απ’ το εγγύς εκκινεί αφετηριακά κανείς για να φτάσει στο μακρινό και να ολοκληρώσει έτσι, πιθανόν, τον απαραίτητο κύκλο που τα πράγματα επιζητούν και το επιβάλλουν ως χρέος. Εννοώ, με τον υπαινιγμό αυτόν, πως μια από τις παθολογίες του σύγχρονου νεοελληνικού συλλογικού βίου είναι ότι πάσχει από πρεσβυωπία. Δηλαδή καμώνεται ότι διαθέτει αετίσιο μάτι στα μακρινά, όπως ο αρχαιοελληνικός μας πολιτισμός, και ότι τα διακρίνει και τα γνωρίζει σε βάθος, όμως για εκείνα που είναι μπρος στα μάτια του και μάλιστα ορίζουν, καθημερινά μάλιστα, ακόμη τον τωρινό του βίο αποδεικνύεται τουλάχιστον ελλιπέστατος. Με άλλα λόγια είμαι αμετακίνητος στην άποψη ότι αν κανείς επιθυμεί να διεισδύσει σε βάθος και δημιουργικά στον ψυχισμό μας και από εκεί να εξέλθει γεμάτος υπέροχες διαπιστώσεις, αρνητικές και θετικές, οι οποίες θα συνιστούν ασφαλές και προπάντων στέρεο έδαφος όπου θα δομηθούν θεσμοί, διπλωματία, εξωτερική πολιτική, οικονομία, νόμοι κλπ, τότε θα πρέπει να μελετήσει κριτικά και εκτενέστατα το ιστορικό δεδομένο τής επανάστασης του 1821, αλλά και να εντρυφήσει τόσο στα προεπαναστατικά ιστορικά δεδομένα όσο ασφαλώς και στα μετεπαναστατικά (που ορίζουν ακόμη τη θέση μας στον σύγχρονο κόσμο…), αλλά και να φτάσει, ως μια πρώτη επισταθμία προς την ολοκλήρωση τού κύκλου που παραπάνω ανέφερα, στα ιστορικά δεδομένα τουλάχιστον τής τελευταίας βυζαντινής δυναστείας. Θα αισθανθεί, βασίμως, πολλές απελπισίες τις οποίες αν στοχαστεί δημιουργικά θα μεταβάλλει σε ελπιδοφόρες προοπτικές ανασύστασης τής ελληνικής δυναμικής στο σύγχρονο κόσμο, όπως επίσης θα αισθανθεί και πολλές χαρές και υπερηφάνειες τις οποίες πρέπει να φυλάει ως κόρη οφθαλμού. Η πορεία θεραπείας συλλογικών νοσημάτων νομίζω πως εκ των πραγμάτων είναι αυτή.

Στη φετινή επέτειο από τα 200 χρόνια της ελληνικής (δηλονότι και ευρωπαϊκής…) επανάστασης εξεδόθησαν πάμπολλα συγγράμματα και στο εσωτερικό τής χώρας αλλά και στο εξωτερικό από έλληνες και ξένους. Εκδόθηκαν σπουδαία κείμενα τής περιόδου τού αγώνα για πρώτη φορά, ακαδημαϊκές μελέτες, ανατυπώσεις παλαιότερων εκδόσεων αλλά και συγγραμμάτων εκείνης τής περιόδου τα οποία δεν ήταν απολύτως προσιτά ανά πάσα στιγμή στον αναγνώστη. Ασφαλώς δεν έλειψε η ευκαιριακότητα, προχειρότητα και η επιφανειακότητα δράσεων, εκδηλώσεων και η εν τέλει εκμετάλλευση προς ποικίλο ίδιον όφελος τού όντως και κυριολεκτικά ιερού αυτού γεγονότος της ελληνικής ιστορίας.

Προσωπικά το γεγονός τού αγώνα τού ’21 με όρισε από την ηλικία των 11 ετών. Μονοπώλησε τον αναγνωστικό μου χρόνο τότε επί 3 συνεχόμενα χρόνια. Και το λέω διότι όταν σήμερα μόλις (24-5-2022) μού γνωστοποιήθηκε το βιβλίο τού Πέτρου Κασιμάτη για τον Υψηλάντη Αλέξανδρο συνοδευόμενο από την πρόσκληση για την επικείμενη παρουσίασή του στις 27-5-2022 (δες εδώ : https://www.bestnews.gr/paroysiasi-vivlioy-toy-petroy-kasimati-alexandros-ypsilantis-o-teleytaios-prigkipas/ ) έσπευσα αμέσως να διαβάσω ό,τι προλάβω από τις σελίδες του (σχεδόν τα 2/3 του κειμένου) ώστε να γράψω αυθημερόν το παρόν κείμενο και να δώσω έτσι στον ενδιαφερόμενο την ευκαιρία να παρακολουθήσει την παρουσίαση και να συναντηθεί με το κείμενο αν θελήσει. Είναι η πρώτη βιβλιοκρισία μου αυτή μέσα σε τόσες η οποία γράφεται την ίδια ημέρα παραλαβής τού βιβλίου και συνεπώς είναι προφανές ότι δεν έχω προλάβει να διεξέλθω αναγνωστικά όλο το βιβλίο, όπως μόλις προανέφερα.

Μίλησα λίγο πριν για ευκαιριακότητα και προχειρότητα. Λοιπόν το βιβλίο του Πέτρου Κασιμάτη, το οποίο είναι μια μυθιστορηματική βιογραφία για τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, είναι πέραν της λογοτεχνικότητας που επιδιώκει ο συγγραφέας, ο οποίος είναι ποιητής και μυθιστοριογράφος, και προϊόν ιστορικής έρευνας, συζητήσεων με αρμοδίους επί τού θέματος και αναδίφησης αρχείων κλπ, όπως άλλωστε σαφώς μαρτυρείται στις σελ.301-302 όπου ο συγγραφέας εκφράζει τις ευχαριστίες του. Τα γεγονότα τα οποία μυθιστορηματικά παρουσιάζονται δεν αφίστανται διόλου τής ιστορικής αλήθειας. Έτσι, ο αναγνώστης εκείνος που πιθανόν κουράζεται από ακαδημαϊκά συγγράμματα επί τού θέματος τού αγώνα τού ’21 μπορεί να αντλήσει αφενός ευχαρίστηση από το μυθοπλαστικό «στήσιμο» των γεγονότων και αφετέρου να αποκτήσει πραγματικές ιστορικές γνώσεις, αφού τα ιστορικά γεγονότα δεν έχουν αλλοιωθεί ούτε κατ’ ελάχιστο. Το κείμενο δεν βαρύνεται καθόλου από επεξηγηματικά σχόλια και όπου απαραιτήτως κρίνεται ότι πρέπει να υπάρξουν αυτά ο συγγραφέας είναι κάτι παραπάνω από λιτός και σαφής (βλ.π.χ. στις σελ.17, 28 κ.α. για το Κάρλοβι ή το Κισινάου). Παράλληλα, μέσα από τις σελίδες τού βιβλίου περνούν άλλοτε ο Πούσκιν (βλ.σελ.46 κ.ε.), ο Μπετόβεν ή ο Γκαίτε (βλ.σελ.177), ασφαλώς με πλήθος ιστορικών προσώπων τα οποία διαδραμάτισαν το δικό τους ρόλο εκείνη την εποχή, από τα οποία ασφαλώς δεν λείπει ο κακός αυστριακός δαίμονας τής ελληνικής επανάστασης, ο υπουργός εξωτερικών και Καγκελάριος Μέτ(τ)ερνιχ. Μικρή παρέκβαση στο σημείο αυτό : αν ο αναγνώστης θελήσει να αναζητήσει και να αποκτήσει το από καιρού εξαντλημένο και εξαίρετο βιβλίο «Απομνημονεύματα του πρίγκιπος Νικολάου Υψηλάντη» σε μετάφραση, προλεγόμενα και σχόλια του Ε. Πατριαρχέα (εκδόσεις Κέδρος 1986) θεωρώ ότι θα αποκτήσει μια στέρεα γνώση επί τού συγκεκριμένου θέματος και θα μπει σε πολλές σκέψεις. Η μυθοπλασία αφενός η οποία συγ-κινεί (προσοχή : δεν ομιλώ συναισθηματικά) και φροντίζει να εντυπώνει αμεσότερα και εκτυπώτερα τα γεγονότα και τα πρόσωπα στο μυαλό τού αναγνώστη και να δημιουργεί ζέουσα, παράλληλα, ατμόσφαιρα και αφετέρου η ακαδημαϊκή πραγμάτευση των γεγονότων είναι το διπλό όχημα το οποίο μορφώνει όντως μια άποψη στο νου του αναγνώστη.

Ο Πέτρος Κασιμάτης δομεί την αφήγησή του πάμπολλες φορές σε ιστορικό ενεστώτα (βλ. π.χ. απολύτως ενδεικτικά «Οι φρουροί ακολουθούν» τέλος σελ.55, «Βρίζουν… Φτύνουν… ο Μέτερνιχ δεν στέλνει…», σελ.56, «…σηκώνεται στο κρεβάτι και μονολογεί», σελ.268 κλπ). Θεωρώ ότι αυτή η χρήση των χρόνων δίνει πάντα μια δυναμική στο κείμενο η οποία το καθιστά παροντικό τεντώνοντας δημιουργικά το νεύρο τού αναγνώστη. Με αυτήν ο τελευταίος μοιάζει σαν να ακούει και να βλέπει ο ίδιος τα πράγματα. Ασφαλώς δεν απολείπει ο γνωστός αφηγηματικός αόριστος ή ο στιγμιαίος μέλλοντας ο οποίος αναδύει με τη σειρά του κι αυτός μια ζωντάνια που παροντίζει, θα έλεγε κανείς, και πάλι τον αναγνώστη στα δρώμενα.

Ευρεία αναφορά γίνεται στη Λουλού Τιρχάιμ της οποίας τα τετράτομα απομνημονεύματα (1788-1852) ευχής έργο θα ήταν να μεταφραστούν κάποτε στα ελληνικά καθώς δίνονται πάμπολλες πληροφορίες για ζητήματα τα οποία αφορούν σε πρόσωπα (κυρίως ασφαλώς στον Αλ. Υψηλάντη) και πράγματα εκείνης της εποχής.

Ομολογουμένως με παραξένεψε πολύ ο τίτλος που έδωσε στο έργο του ο Πέτρος Κασιμάτης : Ο τελευταίος πρίγκιπας. Γιατί θέλησε να τον χαρακτηρίσει έτσι ο συγγραφέας ; Επίσης ομολογουμένως τον βρήκα γοητευτικό εξαρχής. Αναρωτιόμουν γιατί. Έψαχνα να βρω την αιτία. Μου την έδωσε ο ίδιος ο Πέτρος Κασιμάτης όταν μου θύμισε την υπέροχη μητέρα των Υψηλάντηδων (βλ.σελ.48). Η γυναίκα δήλωσε : «Έδωσα τέσσερα από τα παιδιά μου στον Αγώνα, θα λυπηθώ τα κοσμήματα, τα ρούβλια και τα κτήματα για τη διάσωση της πατρίδας ;» (καλό θα ήταν να θελήσει να γνωρίσει ο αναγνώστης αυτή την εξαίρετη προσωπικότητα, την εξαίρετη ελληνίδα). Έτσι με την αναφορά αυτή τού Πέτρου Κασιμάτη  στην Υψηλάνταινα αναδύθηκε και δηλώθηκε απερίφραστα η ίδια η ουσία τής πριγκιπικότητας : αν θες να είσαι πρίγκιπας τότε ξεβολεύεσαι άρδην από την άνετη μοίρα που με τη γέννησή σου στην τάξη των προνομίων σού έχει ακόπως οριστεί και θυσιαζόμενος γίνεσαι δίχως περιστροφές, φιοριτούρες και εξασφαλίσεις παρανάλωμα τού πυρός και αποδεικνύεις την αληθινή πριγκιπικότητα η οποία ελάχιστα έχει να κάνει με τα προνόμια τής τυφλής μοίρας και γέννας... Αλήθεια, υπάρχουν, λέτε, πολλοί πρίγκιπες τέτοιοι σήμερα τόσο στα πάνω όσο και στα κάτω σκαλιά τής κοινωνίας ; Υπάρχουν πολλοί ; Πιθανόν ο Πέτρος Κασιμάτης έχει δίκιο : ο τελευταίος πρίγκιπας.

 

  

 

      © Στάθης Κομνηνός