γράφει ο Φώτης Καρυανός*
με αφορμή την επίσκεψη στην ιστορική Σπάρτη, μια αναφορά για δύο σημαντικούς, αλλά ελάχιστα γνωστούς Σπαρτιάτες Ολυμπιονίκες, έναν άντρα και μια γυναίκα,,,
ΛΑΚΡΑΤΗΣ: ο αρχαιότερος Ολυμπιονίκης, του οποίου η σορός έχει βρεθεί και βρίσκεται σήμερα στην Αθήνα!
ΚΥΝΙΣΚΑ: η πρώτη γυναίκα Ολυμπιονίκης στην ιστορία!
Δίπλα στο σημείο τερματισμού του Σπάρταθλον, του ετήσιου διεθνή υπερμαραθωνίου δρόμου 246 χιλιομέτρων, που διεξάγεται στη διαδρομή Αθήνα –Σπάρτη, υπάρχει και το Μνημείο των Λακεδαιμονίων Ολυμπιονικών. Ανάμεσα σε αυτούς αναγράφονται και τα ονόματα των Ολυμπιονικών Λακράτη και Κυνίσκας:
ΛΑΚΩΝΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ
416 π.Χ. Άγνωστο αγώνισμα, Λακράτης
396 π.Χ. Τέθριππον, Κυνίσκα
392 π.Χ. Τέθριππον, Κυνίσκα
Ο Σπαρτιάτης Λακράτης είναι ο πιό παλιός Ολυμπιονίκης, του οποίου διασώζεται η σορός, η οποία βρίσκεται σήμερα στην Αθήνα, καθώς σκοτώθηκε στον Πειραιά το 403 π.Χ. μαζί με δύο Σπαρτιάτες Πολέμαρχους, τον Χαίρωνα και τον Θίβρακο, και ακόμη 20 Σπαρτιάτες οπλίτες, υπερασπιζόμενος τον βασιλιά της Σπάρτης Παυσανία (οι Σπαρτιάτες Ολυμπιονίκες είχαν την μοναδική τιμή να πολεμούν μπροστά στο βασιλιά τους, βλ. Πλούταρχος, Λυκούργος 22.4).
σχετικά με τον Λακράτη και όσα γνωρίζουμε για την ιστορία του βλ. http://
Πρέπει όμως να αναδειχθεί και το γεγονός της ύπαρξης -αντίθετα με ότι γενικά πιστεύεται σήμερα- στους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαιότητας και γυναικών Ολυμπιονικών.
Η ιστορία της Ολυμπιονίκου Κυνίσκας, στο ιππικό αγώνισμα Τέθριππον, παραμένει επίσης ελάχιστα γνωστή.
Η Κυνίσκα γεννήθηκε στη Σπάρτη μεταξύ 440/430 π.Χ. Ήταν κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμου και αδελφή του βασιλιά Αγησιλάου. Αυτός την έπεισε να συμμετάσχει στους Αγώνες, για να να δείξει στους Έλληνες ότι η νίκη στους ιππικούς αγώνες δεν ήταν αποτέλεσμα μόνον ανδρείας, αλλά και του πλούτου και των δαπανών, βλ. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι/Αγησίλαος.20
«Οὐ μὴν ἀλλὰ ὁρῶν ἐνίους τῶν πολιτῶν ἀπὸ ἱπποτροφίας δοκοῦντας εἶναί τινας καὶ μέγα φρονοῦντας, ἔπεισε τὴν ἀδελφὴν Κυνίσκαν ἅρμα καθεῖσαν ᾿Ολυμπίασιν ἀγωνίσασθαι, βουλόμενος ἐνδείξασθαι τοῖς ῞Ελλησιν ὡς οὐδεμιᾶς ἐστιν ἀρετῆς, ἀλλὰ πλούτου καὶ δαπάνης ἡ νίκη.»
Αντίθετα, σύμφωνα με τον Παυσανία, κίνητρο της Κυνίσκας ‘ηταν η φιλοδοξία της να ‘κερδίσει τους άντρες στον πιο σκληρό στίβο’
Αν και οι γυναίκες δεν μπορούσαν να πάρουν μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες, επιτρεπόταν να εκτρέφουν άλογα και να παίρνουν μέρος σε αρματοδρομίες με τα άλογά τους και αρματηλάτες τους. Νικητής ανακηρυσσόταν ο ιδιοκτήτης των αρμάτων/ αλόγων. Έτσι γυναίκες μπορούσαν να συμμετάσχουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες ως ιδιοκτήτριες ίππων για τα ιππικά αγωνίσματα ή τις αρματοδρομίες. Η Κυνίσκα ήταν η πρώτη γυναίκα που με τα άλογά της πήρε μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες και νίκησε στις αρματοδρομίες, στο Τέθριππον δυο φορές, στην 96η Ολυμπιάδα το 396 π.Χ. και στην 97η Ολυμπιάδα το 392 π.Χ. Έτσι έγινε η πρώτη γυναίκα Ολυμπιονίκης, αιτία ιδιαίτερης εκτίμησης από τους Σπαρτιάτες, όπως καταγράφει και ο περιηγητής Παυσανίας,π Ελλάδος περιήγησις/Λακωνικά - III.8.1 – ἐγένετο δὲ Ἀρχιδάμῳ καὶ θυγάτηρ, ὄνομα μὲν Κυνίσκα, φιλοτιμότατα δὲ ἐς τὸν ἀγῶνα ἔσχε τὸν Ὀλυμπικόν καὶ πρώτη τε ἱπποτρόφησε γυναικῶν καὶ νίκην ἀνείλετο Ὀλυμπικὴν πρώτη. Κυνίσκας δὲ ὕστερον γυναιξὶ καὶ ἄλλαις καὶ μάλιστα ταῖς ἐκ Λακεδαίμονος γεγόνασιν Ὀλυμπικαὶ νῖκαι, ὧν [ἡ] ἐπιφανεστέρα ἐς τὰς νίκας ἐστὶν αὐτῆς. δοκοῦσι δὲ οἱ Σπαρτιᾶταί μοι ποίησιν καὶ ἔπαινον τὸν ἀπ' αὐτῆς ἥκιστα ἀνθρώπων θαυμάσαι:
Στην Ολυμπία, στο ναό του Δία, υπήρχε μπρούτζινο άγαλμά της, του τεχνίτη Απελλού, με το τέθριππο και τον ηνίοχο, που δεν διασώθηκαν. Σήμερα σώζεται μόνον τμήμα της κυκλικής βάσης με χαραγμένο τετράστιχο επίγραμμα, στο οποίο η Κυνίσκα καυχιέται ότι είναι κόρη και αδελφή βασιλιάδων και η μόνη γυναίκα ολυμπιονίκης στην Ελλάδα: ΣΠΑΡΤΑΣ ΜΕΝ [ΒΑΣΙΛΗΕΣ ΕΜΟΙ] ΠΑΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΟΙ Α[ΡΜΑΤΙ Δ ΩΚΥΠΟΔΩΝ ΙΠΠΩΝ] ΝΙΚΩΣΑ ΚΥΝΙΣΚΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΑΝΔ ΕΣΤΑΣΕ ΜΟΝ[ΑΝ] Δ ΕΜΕ ΦΑΜΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΚ ΠΑΣΑΣ ΤΟ[Ν] ΔΕ ΛΑΒΕ[Ι]Ν ΣΤΕΦΑΝΟΝ...ΑΠΕΛΛΕΑΣ ΚΑΛΛΙΚΛΕΟΣ ΕΠΟΗΣΕ.
(Της Σπάρτης βασιλιάδες οι πατέρες και οι αδελφοί μου, στα άρματα με γρηγορόποδα άλογα αφού νίκησα, η Κυνίσκα το άγαλμα αυτό έστησα. Μόνη δε εγώ είμαι από τις γυναίκες της Ελλάδος όλες, που έλαβα το στέφανο. Ο Απελλής του Καλλικλέους το έφτιαξε).
Το βάθρο αυτό σήμερα βρίσκεται στην Μόνιμη έκθεση του Μουσείου της Ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων της Αρχαιότητας στην Ολυμπία, βλ.:
Η Κυνίσκα παρέμεινε η μόνη Ελληνίδα Ολυμπιονίκης μέχρις ότου η επίσης Σπαρτιάτισσα Ευρυλεονίς νίκησε και αυτή στις αρματοδρομίες το 368 π.Χ. στο αγώνισμα της Συνωρίδος (ιππική δεξιοτεχνία για άρμα με δύο άλογα). Αργότερα, η Βερενίκη Β’ νίκησε και αυτή σε Ολυμπιάδα στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. Η δόξα της Κυνίσκας αναφέρεται σε επίγραμμα του Παπύρου του Μιλάνου, 87 (ίσως του Ποσείδιππου του Πελλαίου) στο οποίο εξυμνεί τη Βερενίκη:
«ἵπ[ποι] ἔθ’ἁμὲς ἐοῦσαιὈλυμ[πια]κ[ον Βερενίκας, Π[ι]σᾶ[τ]αι, Μακέτας ἀγάγομ[ε]ς στέφανον,
ὃς τὸ [πο]λυθρύλατον ἔχει κλέος, ὧι τὸ Κυνίσκας ἐν Σπά[ρ]ται χρόνιον κῦδος ἀφειλόμεθα.
Ίπποι είμαστε, αυτοί που στην Ολυμπιονίκη Βερονίκη, κάτοικοι της Πίσας, της Μακεδόνισσας, δώσαμε το στεφάνι
η οποία πολυθρύλητη έχει δόξα περνώντας και της Κυνίσκας από τη Σπάρτη τη μακροχρόνια φήμη
Άλλες γυναίκες Ολυμπιονίκες στην Αρχαιότητα ήταν: στους 128ους Ολυμπιακούς Αγώνες το 268 π.Χ. μια γυναίκα από την Μακεδονία, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, η Βελεστίχη, κέρδισε στο Πωλικόν Τέθριππον και στους αμέσως επόμενους το 264π.Χ. στην Πωλικήν Συνωρίδα. Το 84π.Χ. στους 174ους Ολυμπιακούς Αγώνες δύο γυναίκες από την Ηλεία η Τιμαρέτα και η Θεοδότα κερδίζουν μέσα στην έδρα τους το αγώνισμα της Συνωρίδος η πρώτη και το Πωλικόν Τέθριππον η δεύτερη.
Αρκετούς αιώνες αργότερα το 153μ.Χ. στους 233ους Ολυμπιακούς Αγώνες μια άλλη γυναίκα από την Ηλεία, η Κασία, Μ(νασιθέα), κερδίζει στο Πωλικόν Τέθριππον.
* Ο Φώτης Καρυανός είναι ιστορικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου