Ο υπερρεαλισμός του Οδυσσέα Ελύτη και η μαθητεία του στον Πωλ Ελυάρ

  πηγή:https://www.academia.edu/3671263/


γράφει η Χριστίνα Ντουνιά

φωτο; http://www.nostimonimar.gr

«Ό,τι γράφει φτάνει αμέσως στην

καρδιά μας, μας χτυπάει κατάστηθα

σαν κύμα ζωής άλλης βγαλμένης από

το άθροισμα των πιο μαγικών ονείρων μας»

Το 1936 ο Γιώργος Σεφέρης στην «Εισαγωγή» της μετάφραση της Έρημης Χώρας του Θ. Σ. Έλιοτ, γράφει για το πώς αρχίζει ένας ποιητής, για τον πρώτο σπινθήρα τηςσυγκίνησης, «αυτό το δώρο του θεού», που μπορεί να γεννηθεί από μια τυχαία συνάντηση.

Μια συνάντηση πνευματική του νέου που ξεκινά με έναν ισχυρό ποιητή, ο οποίος μιλάει μ'έναν τρόπο που τον νιώθει δικό του. «Αρχίζει κανείς όπως μπορεί»4 εξομολογείαι ο Σεφέρης.Που σημαίνει ότι αρχίζει με αυτό που συναντά και νιώθει ότι ανταποκρίνεται σ' εκείνο τοιδιαίτερο, το πιο δικό του στοιχείο, το στοιχείο το αναντικατάστατο που φέρνει μέσα του και γυρεύει να το διατυπώσει. Η φωνή του άλλου μιλάει με έναν τρόπο που τον συγκινεί γιατί αναγνωρίζει σε αυτήν κάτι από τη δική του φωνή. 

«Ο Μπωντλαίρ, παρατηρεί ο Σεφέρης, διαβάζοντας τον Πόου, βρίσκει φράσεις ολόκληρες διατυπωμένες όπως ο ίδιος τις είχεσκεφτεί».

5

Για τον Σεφέρη και τον Ελύτη, αυτή η τυχαία συνάντηση γίνεται με τον ίδιο τρόπο, σε ένα βιβλιοπωλείο. Παραμονές Χριστούγεννα του 1931. κοίταζα σε ένα βιβλιοπωλείο του Oxford Street χριστουγεννιάτικα δελτάρια. Τότες, για πρώτη φορά, ανάμεσα στις πολύχρωμες λιθογραφίες, έπιασα στα χέρια μου ένα ποίημα του Έλιοτ. Ήταν η «Μαρίνα» της σειράς των Ariel Poems.

Στο αυτοβιογραφικό δοκίμιο «Τέχνη-Τύχη-Τόλμη» από τα Ανοιχτά χαρτιά ο Ελύτης αφηγείται στον ίδιο εξομολογητικό τόνο την ιστορία της συνάντησης του με την ποίηση του Πωλ Ελυάρ:

Δεν είχα φτάσει ακόμη στην τελευταία τάξη του Γυμνασίου όταν, σπρωγμένος ένα απόγευμα από την απροσανατόλιστη βιβλιοφιλία μου, είχα χωθεί στο παλιό και σκοτεινό μαγαζάκι του Κάουφμαν, ξεφυλλίζοντας λογής λογής περιοδικά και βιβλία, όμως αποφεύγοντας με επιδεικτική περιφρόνηση τα ποιητικά, που μου δίναν μιαν εντύπωση ...αισθηματολογίας, ασυμβίβαστης ολότελα με τις τότε αυτάρεσκες διαθέσεις μου...Ο πειρασμός της πολυτέλειας, κι ακόμα η παράξενη γοητεία που έπνεε πίσω από τα μαύρα και κόκκινα κεφαλαία μερικών εξωφύλλων, κατανικήσανε τους στερνούς μου δισταγμούς: Capital de la douleur, Defense de Savoir, Les Noces...ναι άρχισα να τα φυλλομετρώ ένα-ένα ...και...”

7

Εδώ δεν νομίζω ότι αυθαιρετώ υπέρμετρα αν παραπέμψω στο σολωμικό: «Άστραψε φως και γνώρισε ο νιος τον εαυτό του». Η ποιότητα των συναισθημάτων που διακατέχουν τον νεαρό ποιητή δεν αφήνει καμμιά αμφιβολία πως πρόκειται για μια πραγματική αποκάλυψη:

Την πολυτέλεια παραμέρισαν αμέσως ο ανάλαφρος ίλιγγος και η πρωτοδοκίμαστη σαγήνη που αναπηδούσαν από κάθε διάβασμα μερικών στίχων που με συνέπερναν,όχι πια χάρη στο ρυθμικό ισόμακρό τους λίκνισμα, αλλά -κι αυτό ήτανε τοσο πουδαίο- χάρη στη μαγική κατακύρωση ενός άλλου κόσμου διαφορετικού, που ζούσε γύρω μου ή μέσα μου και δε ζητούσε παρά με ποιό τρόπο να εκδηλώσει καλύτερα την πραγματικότητα του. Κι αυτός ο τρόπος είχε βρεθεί.

8

Αυτό που περιγράφει με ακρίβεια ο Ελύτης είναι η ουσιαστική επιτελεστική λειτουργία της ποίησης. Ένα διάχυτο, αδιαμόρφωτο και ρευστό στοιχείο, ένα αίτημα αναζήτησης της πραγματικότητας και περιγραφής ενός κόσμου που ζει «γύρω μου ή μέσα μου» παίρνει υπόσταση και μορφή με τον τρόπο της ποίησης. Η φωνή του άλλου, του ξένου και άγνωστου ποιητή, αρχίζει να γίνεται φωνή του αναγνώστη του και το ποίημα αρχίζει να μιλάει με τη δική του φωνή. Τα πράγματα καθαρίζουν και αυτό που φανερώνεται είναι ένας κόσμος αληθινός, που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν καταδικασμένος να μένει στην αφάνεια.Κάθε ποιητής βρίσκει και παίρνει από τον ισχυρό πρόγονό του εκείνο που του χρειάζεται, δηλαδή εκείνο που ανταποκρίνεται στη δική του ιδιοσυγκρασία και αντιστοιχεί με τις δικές του εμπειρίες. Στον Σεφέρη η ποίηση του Έλιοτ προσέφερε κάτι πολύ βαθύτερο,που δεν μπορούσε να μην τον συγκινήσει γιατί ήταν ζωντανό μέσα του: το στοιχείο της τραγωδίας. Ένα άλλο στοιχείο, συναφές με το πρώτο, ήταν ο ενσαρκωμένος λόγος και το δραματικό στοιχείο που διατυπώνεται με την παρουσία ανθρώπινων χαρακτήρων. Ένα τρίτο στοιχείο είναι το ιστορικό συναίσθημα, η ευαισθησία απέναντι σε ό,τι είναι ζωντανό, παρόν,σύγχρονο, σε ό,τι από την ιστορία δεν είναι πεθαμένο, αλλά συνεχίζει να επιβιώνει στο παρόν και μπορεί να περάσει από ένα είδος δεύτερης κυοφορίας που το εναρμονίζει με τα υπόλοιπα στοιχεία μέσα στην γενική ατμόσφαιρα των ποιημάτων του.

Συνέχεια εδώ