γράφει ο Γιώργος Λίλλης.
Ο Κώστας Παπαγεωργίου είναι ένας δραματικός ποιητής. Εδώ και πολλά χρόνια, μέσα από εμβληματικές συλλογές, όπως το Ραμμένο στόμα, 1990, ή την Κλεμμένη ιστορία, 2000, έχει φτιάξει έναν ιδιαίτερο κόσμο όπου τα πάντα στοχεύουν με ποιήματα σπάνιας ακρίβειας, να σκάψουν βαθιά στην ανθρώπινη υπόσταση. Για τον Παπαγεωργίου η ποίηση είναι ένα φιλοσοφικό εργαλείο που αναζητά τις αιτίες της ύπαρξης. Δεν είναι τυχαίο που ο θάνατος παίζει σημαίνοντα ρόλο στην ποίησή του. Δεν είναι όμως πεσιμιστής. Μάλλον θα έλεγα πως είναι ένας παρατηρητής, όπως στα παγερά εργαστήρια ενός νοσοκομείου, όπου ο ιατροδικαστής αναζητά την αίτια του θανάτου. Μόνο που στην ποιητική τέχνη είναι πιο περίπλοκη αυτή η αναζήτηση γιατί ψάχνει πίσω ακόμα και από τις αιτίες, να βρει απαντήσεις για την φθορά, την ατέλεια, την νίκη του χρόνου πάνω στο σώμα. Ο Παπαγεωργίου, δεινός μάστορας της γλώσσας, δίνει στις λέξεις ένα ουσιαστικό νόημα, φιλτραρισμένες όμως μέσα από το πρίσμα της μεταφυσικής, του λυρικού στοιχείου, χαρίζοντάς μας σπάνιες εικόνες ομορφιάς ακόμα κι εκεί όπου το σκοτάδι, η ήττα, ο θάνατος, έχουν θέσει ένα όριο για να μην θεωρήσουμε ποτέ τους εαυτούς μας θεούς. Με την τελευταία του συλλογή, Παιδικό κουρείο, ο Παπαγεωργίου, συνεχίζει με καρτερικότητα το σκάψιμο στα ενδότερα της ψυχής. Τα πνευματικά του όπλα το όνειρο, η φαντασία, υλικά δηλαδή ποιητικά, όπου έρχονται σε αντίθεση με τον ρεαλισμό και την στιβαρή πραγματικότητα:
Σχήμα και πάθη πελμάτων
διακρίνω συχνά στις παλάμες μου -ώστε
ανάπηρος είμαι λοιπόν του ονείρου
ή αλλιώς για τετράποδο πάλι προορίζομαι,
αλλού για να σκάψω εξαρχής ουρανό.
Το παραπάνω ποίημα, με τον τίτλο Εναρκτήριο τέλος, πρώτο της συλλογής, θέλει να μας προετοιμάσει για το ταξίδι στον κόσμο του ποιητή. Όσο και να παραμένουμε γήινοι, τετράποδα, φθαρτοί, πάντα θα έχουμε την τάση να υπερβούμε τα όριά μας σκάβοντας ουρανό, αναζητώντας μια φωτεινή γωνιά στο σκοτάδι. Κάθε τέλος σημαίνει και μια νέα αρχή. Κι αυτή η απλή συλλογιστική, έρχεται στην ποίηση του Παπαγεωργίου να θέσει υπό αμφισβήτηση τον ίδιο τον θάνατο.
Θα παραθέσω εδώ το ποίημα Διακανονισμός δανείου, ένα από τα πιο δυνατά ποιήματα που διάβασα, για να δείξω με ποιο τρόπο ο Παπαγεωργίου ανατρέπει με ποίηση κάθε τι σκοτεινό:
Όροι: Κάθε άστρο αντιστοιχεί σε μια στιγμή εκούσιας άρνησης του παρόντος. Που αν και αφρόντιστο άνθισε, πλην όμως με χρώματα μίσους τυφλά, ώστε με κάθε βήμα η απόσταση να μεγαλώνει. την έκταση του κρεβατιού μην υπερβαίνει ο ύπνος, ούτε να εγείρεται όνειρο χωρίς την συγκατάθεση του ονείρου. Κι εξάλλου ο θρίαμβος του αγέννητου αν είναι εντέλει δωρεά η εκδίκηση κανείς δεν ξέρει ούτε μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι-
Πάντως το χρώμα της λύπης είναι σιωπή αλλά σε μίσχο αδύναμο τόσο που μόλις αντέχει το θρόισμα του πένθους. Γι΄ αυτό και τα δάκρυα μάταια κυλούν – η απόφαση ανέκκλητη εξαρχής: το πρωί θα θρηνήσουμε νέους θριάμβους χωρίς μουσική αυτή την φορά. Στη σεμνότερη ώρα της μέρας ο ήλιος τυφλός θα υψωθεί φοβερός, αιματώδης, πάνω από την απειλητική εκδοχή των ξυραφιών. Το μήνυμά του πάντα προφανές και πάντα το ίδιο: καμιά εμπιστοσύνη στο αυτονόητο. Απόδειξη ότι κανείς δεν μπόρεσε ποτέ να πλέξει ένα στεφάνι με νερό ακάνθινο έστω ή το μίσος που τρέφουν τα λασπωμένα νερά της βροχής για τα ουράνια σώματα ακόμα και όταν τα καθρεφτίζουν.
Όλα περιέχονται σε αυτό το ποίημα. Η ζωή, ο θάνατος, το σκοτάδι και το φως. Ένας μυθιστοριογράφος θα χρειαζόταν κάμποσες σελίδες, ένας ποιητής όμως, ένας μεγάλος ποιητής, όπως ο Παπαγεωργίου, μέσα σε δυο παραγράφους, μεταδίδει άμεσα το αίσθημα της πτώσης και της ανόδου του ανθρώπου, χαράζοντας έναν πνευματικό χάρτη, που μας καθοδηγεί να μην παρασυρθούμε από το εφήμερο, το αυτονόητο. Όσο και να είμαστε ταπεινά νερά της βροχής, έχουμε έναν μοναδικό τρόπο, εντελώς ποιητικό να καθρεφτίζουμε τον ουρανό. Δεν είναι μικρής σημασίας αυτό. είναι μια σπουδαία άμυνα.
Η Lou Andreas Salome είχε γράψει στην αυτοβιογραφία της για την ρήξη του ανθρώπου με την πρωτόγονη μυστικιστική συμμετοχή του στην παντοδυναμία του σύμπαντος διαμέσου της αφυπνισμένης του πλέον συνείδησης, καταλήγοντας πως «η πρώτη μας εμπειρία είναι μια απώλεια. Λίγο πριν ήμασταν ένα όλο, μια αδιαίρετη οντότητα, κάθε μορφή ύπαρξης ήταν αδιαχώριστη από μας και ξαφνικά, υποχρεωμένοι να γεννηθούμε, γινόμαστε ένα απομεινάρι της ύπαρξης που, από εκείνη την στιγμή και μετά, πρέπει να βάλει τα δυνατά του να μην υποστεί νέους περιορισμούς για να διατηρηθεί στον όλο και μεγαλύτερο κόσμο που ορθώνεται μπροστά του, τον κόσμο μέσα στον οποίο πέφτει από την κοσμική του πληρότητα». Ερχόμενοι σε ρήξη με την ίδια την καταγωγή της ύπαρξής μας συντελείτε μια καταστροφή.
Ο Καροτενούτο από την άλλη, ισχυρίζεται πως αυτή η γόνιμη προδοσία του ίδιου μας του εαυτού, η τόσο ακατανόητη μα τόσο φυσική στην πραγμάτωσή της, είναι η κατάρα του ανθρώπου που τον καταδικάζει στην δράση, σαν νέος Προμηθέας που ξέρει να αντιμετωπίζει τον φθόνο των θεών και των ομοίων του. Σύμφωνα με τον Φρόυντ, το συνειδητό εγώ δεν είναι παρά μια σημαδούρα που επιπλέει στην απέραντη θάλασσα του ασυνείδητου και τραβώντας, με μεγάλη τόλμη, τα πέπλα του ανείπωτου, πίσω από τα οποία αναταράζονταν οι ανήσυχες σκιές της απωθημένης σεξουαλικότητας, του θανάτου, των ανεκπλήρωτων επιθυμιών. Έτσι και το φαινόμενο που αφορά στο ανθρώπινο σύμπαν – τη γέννηση, την εξέλιξη, τον έρωτα, την δημιουργικότητα – πρέπει να το αντιπαραβάλλουμε με τη σκοτεινή του πλευρά (το θάνατο), για να ανακαλύψουμε, ίσως, ότι αυτό που μας περιορίζει και μας προδίδει μπορεί κάλλιστα να είναι και αυτό που μας καθορίζει και μας αποκαλύπτει.
Η ποίηση έχει καταφέρει να μετασχηματίσει την ήττα του ανθρώπου στην εμπειρία αυτή που οδηγεί στην εξήγηση του εσωτερικού κοσμοειδώλου, και τέλος της σκιαγράφησης του. Γι΄ αυτό ο ρόλος της, όντας ανθρώπινος, έλκονταν ανέκαθεν να δώσει απάντηση στα στοιχειώδη ερωτήματα της ύπαρξης:
Μνήμες που ερήμην μου καλλιέργησα
στις αργιλώδεις εκτάσεις της γλώσσας και ύστερα
με φέρσιμο κισσού σκαρφάλωσαν στις φλέβες
έτσι φτάνοντας στο σανατόριο του μυαλού -
Ο Κώστας Παπαγεωργίου, με το Παιδικό κουρείο, μας δείχνει την απαραίτητο δρόμο που οδηγεί στο θαύμα της ύπαρξης. Ένας ποιητής που αγαπώ και σέβομαι για την διαρκή του μάχη με την πραγματικότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου