Αγάντα Γιαλέσα: όταν το Μυθικό συναντάει το σφουγγαράδικο.

Έτυχε να γνωρίσω ένα τραγούδι, ένα σφουγγαράδικο τσιμάρισμα της Καλύμνου – και ξαναθυμήθηκα κάποιες σκέψεις που εδώ και καιρό αποτελούν για μένα σημείο αναφοράς. Το θέμα που ανακινήθηκε μέσω του τραγουδιού, ήταν σχετικό με τον ΙερόΓάμο της Αλχημείας (ο οποίος έχει αποτελέσει μεταφορά για τη θεραπευτική διαδικασία). Η ύπαρξη του ΙερούΓάμου, λαμβάνει χώρα μεταξύ θεραπευόμενου-θεραπευτή, και οδηγεί και τα δύο μέλη του σε αλλαγές. Επίσης, από τη στιγμή που έχει επιτευχθεί, θεωρείται ότι είναι πλέον μια διαδικασία που έχει τη δυνατότητα κάποιας αυτονομίας, δηλαδή εσωτερικοποιείται από τον θεραπευόμενο (ο θεραπευτής πρέπει να έχει αυτή την εμπειρία ήδη, μέσα από προηγούμενη, δική του θεραπεία). Η διαδικασία αυτή θα μπορούσε να έχει αναλογίες με το άνοιγμα ενός περιθωρίου εσωτερικής συνομιλίας, διεύρυνση συνειδητότητας, αφύπνιση του τρίτου ματιού. Είναι μια διαδικασία ένωσης, αλλά και η στιγμή της συνεχούς ροής μεταξύ δύο πόλων, που στην αρμονία της καταργεί την πόλωση, (αφού τα δύο μέρη βρίσκονται σε τέτοια κατάσταση επικοινωνίας που φέρνει στο φως ένα νέο στοιχείο, μια καινούργια κατανόηση, το βασιλικό τέκνο). Θα ήθελα να παραθέσω τα λόγια του τραγουδιού που αποτέλεσε την αφετηρία για τις σημερινές σκέψεις:

E, γιάλεσα γιαλέσα, αγάντα γιαλέσα

γιαλέσα ε, γιαλέσα, αγάντα γιαλέσα

γιαλέσα βρε λεβέντες, σας κόψω γω βιολέντες

βρε όλων όπο ένα δύο

βρε της Μαρίκας δε της δίνω

γιαλέσα λεβεντόνια,

της Mπαρμπαριάς γλαρόνια.

Kόρη και νιός ’ρωτεύουνταν από το παραθύρι

ο νιός τση ζήτα το φιλί κι η κόρη δαχτυλίδι.

- Mήπως νομίζεις το φιλί πως καταγής κυλιέται;

Ασήμι ν-εζυγίζετο και μάλαμα πουλιέται.

Kι ο νιός από τη λύπη του στο σπίτι του πηγαίνει.

- Στρώσε μάνα την κλίνη μου κι ο γιούκας σου ποθαίνει.

- Tι μού ’χεις γιούκα μου και κλαις και βαριονεστενάζεις;

Γιατροί μπαίνουν, γιατροί βγαίνουν δε βρίσκουν την αιτία

κι ένα μικρό γιατρόπουλο από την Ελβετία

όσ’ έπιασε το χέρι του…

Το τραγούδι, φέρεται ως παραδοσιακό – με πρώτη εκτέλεση απο τον καπετάν Παντελή Γκίνη (1969). Κρατάει τις αναφορές στο φλερτ από απόσταση (κόρη και νιός ΄ρωτεύουνταν από το παραθύρι). Ο έρωτας, και η ερώτηση – να ορισθούν τα όρια της σχέσης. Στην αναλυτική ψυχολογία και στην αλχημεία, η θηλυκή αρχή αφορά στην ύλη (σώμα), ενώ η αρσενική αρχή αφορά στο πνεύμα. Πιστεύω ότι αυτό δε γίνεται με μια ρενταξιονιστική λογική, που καθιστά τη μία αρχή ανώτερη ή κατώτερη της άλλης. Για μένα, έχει μία αναλογία με την εμπειρία της κύησης και της γέννας – ένα γυναικείο σώμα έχει μια άμεση σχέση με το μυστήριο της προγεννητικής ύπαρξης, ενώ ένα ανδρικό σώμα γνωρίζει τον Άλλο σαν ξένο σώμα, δεν λαμβάνει μέρος στην προγεννητική εμπειρία του Άλλου ως εν-περιεχόμενο. Είναι ενδιαφέρον, λοιπόν, ότι ο νιος του τραγουδιού ζητάει το φιλί (επιθυμία σώματος) ενώ η κόρη ζητάει το δαχτυλίδι (επιθυμία πνεύματος). Ο κάθε πόλος, ζητάει αυτό που συμβολικά αντιπροσωπεύει ο άλλος. Θα μπορούσαμε να χαμογελάσουμε, και να διαβάσουμε το κείμενο σκαμπρόζικα (το φιλί, χωρίς το δαχτυλίδι – θα ήταν πιο εύκολο να ζητηθεί από αυτόν, παρά από αυτήν – τα ήθη και τα έθιμα απαιτούσαν ανταλλαγή παρθενίας με στέφανα). Όμως, εγώ θα ήθελα να προτείνω ένα άλλο διάβασμα – και μπορεί να είναι η δική μου πετριά να περιπλέκω τα πράγματα, αλλά κάντε μου την παραχώρηση να με παρακολουθήσετε σε αυτό (πόσες φορές δε σας έχω ζητήσει την υπομονή σας!). Η κοπέλα “αποπαίρνει” το νεαρό, θα μπορούσε μάλιστα κάποιος να πει, σκαιότατα: Μήπως νομίζει το φιλί πως καταγής κυλιέται; Ότι είναι είτε ευτελές, είτε ευτελισμένο; Είναι φανερό ότι για τη θηλυκή αρχή, την αρχή που από φύση μυστηρίου είναι χαώδης, με ασαφή όρια και με δυνατότητα για ωκεάνεια ένωση (μέσω οργασμικής εμπειρίας και εμπειρίας κύησης, ψυχικές περιοχές ήδη αταβιστικά γνώριμες ακόμα και για μια νεαρή παρθένα), το φιλί είναι κάτι που συμβολίζει (και, άρα, είναι ήδη) τον ΙερόΓάμο, κι αυτό πρέπει να είναι δυνατό να αναγνωριστεί και από το άλλο μέλος του μελλοντικού ζευγαριού. Καταλήγω σε αυτή την σκέψη, γιατί η αμέσως επόμενη αναφορά είναι στο ασήμι και στο χρυσάφι (που συμβολικά και αλχημικά αντιπροσωπεύουν πάλι  τη θηλυκή και αρσενική αρχή (ασήμι-σελήνη/Luna-θηλυκό, χρυσάφι-ήλιος/Sol-αρσενικό). Άρα, αυτό που προτείνεται από το νέο, είναι μια επιφανειακή σχέση, στην οποία, η κοπέλα αντιδρά ζητώντας μια σχέση ΙερούΓάμου – μπορεί βέβαια ο νέος να μην ήξερε ότι ενδεχομένως και αυτός το ίδιο επιθυμούσε, ή όχι (και δεν αποσαφηνίζεται το τί τον έκανε να πέσει του θανάτου – το ότι δεν πήρε το φιλί, το ότι δεν μπόρεσε να επικοινωνήσει την επιθυμία του για ένωση ουσίας, ή  το ότι δεν ήξερε για τη δυνατότητα μιας τέτοιας ένωσης, που πιθανώς τον κάνει να νοιώθει να μη νοιώθει στο ύψος της περίστασης;). Ένα άλλο στοιχείο που με έκανε να νοιώσω διασκεδασμένη έκπληξη, είναι η αναφορά ενός μικρού γιατρόπουλου από την Ελβετία (γιατί Ελβετία; γιατί όχι Γερμανία ή Ιταλία; – που θα είχαν μετρική αναλογία τεσσάρων συλλαβών;). Και με έκανε βεβαίως να χαμογελάσω, μιας και ο Κάρολος Γουσταύος Γ. ήτανε Ελβετός! Το τραγούδι τελειώνει απότομα, δεν αποσαφηνίζεται αν το γιατρόπουλο είχε τη δύναμη να γιατρέψει το λεβεντόνι, της Μπαρμπαριάς γλαρόνι – ποιός μπορεί ποτέ να ξέρει; Αλλά, το τραγούδι έγινε για μένα αφορμή ονειροπόλησης: αν ο ΙερόςΓάμος είναι γεγονός και εξωτερικό (που δε μπορεί βεβαίως να μην είναι), και αν αφορά και το μυστήριο της επαφής, ένα συμβόλαιο μεταξύ δύο ανθρώπων που δεν είναι μόνο στον τομέα της ψυχικής “θεραπείας”, αλλά και στην καθημερινότητα της συνδιαλλαγής με έναν άλλον άνθρωπο, τότε αυτό είναι μια διαδικασία που μπορεί να συνδέει το σχετίζεσθαι με το Μεγάλο Έργο – την διαρκή επιθυμία να προσπαθεί κανείς για την εξανθρώπισή του μέσα από τη βοηθητική ματιά του Άλλου. Σε χρειάζομαι, για να μαθαίνω να με βλέπεις. Σε χρειάζομαι, για να εμπιστεύομαι την οπτική σου όταν βλέπεις τις περιοχές μου που είναι σκοτεινές ή δυσδιάκριτες στα μάτια μου. Χρειάζομαι για την εξέλιξή μου, να μπορώ να σε βλέπω, και να σου μιλάω, και να μαθαίνω να σιωπώ. Ο γάμος, πολύ συχνά γίνεται άλλοθι κακοποίησης – ο ΙερόςΓάμος δεν είναι απλά ένα δικαίωμα, είναι μια υπόσχεση και μια ευθύνη. Κι όχι μονάχα απέναντι στον άλλον, και στον εαυτό – αλλά επίσης και σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, είναι μια δυνατότητα εξέλιξης του είδους, έτσι ώστε κάποτε να μπορεί ο κάθε άνθρωπος να διαννοείται σχέσεις και επαφές που θα προσφέρουν ενσυνείδητα δυνατότητες αμοιβαίας εξέλιξης.