Πηγή:http://odikosmaskavafis.com/2015/01/31/δ-ν-μαρωνίτης-δύο-αισχυλικά-ποιήματα-α/
Ο λόγος για δύο, παρ’ ολίγον δίδυμα, αρχαιολογικά ποιήματα του μεγάλου Αλεξανδρινού («Ναυμαχία», «Όταν ο Φύλαξ είδε το Φως»). Ο βαθμός στενής συγγένειας μεταξύ τους ελέγχεται σε τρία τουλάχιστον σημεία: και τα δύο αναφέρονται σε, συγκεκριμένα και σωζόμενα, δράματα του Αισχύλου (στο σύνολο των Περσών το ένα, στον Πρόλογο από τον Αγαμέμνονα το άλλο). Και στα δύο ο χρόνος σύνθεσης σχεδόν συμπίπτει (Οκτώβριος του 1899 για τη «Ναυμαχία», Ιανουάριος του 1900 για το «Όταν ο Φύλαξ είδε το Φως»). Και τα δύο έμειναν έμειναν με απόφαση του ποιητή ανέκδοτα (είδαν το φως της δημοσιότητας μόλις το 1968, στη γνωστή έκδοση του Γ.Π.Σαββίδη).
| Η Ναυμαχία | Κρυμμένα |
 |
| Aφανισθήκαμεν εκεί στην Σαλαμίνα. Οά, οά, οά, οά, οά, οά, να λέμε. Δικά μας είναι τα Εκβάτανα, τα Σούσα, και η Περσέπολις — οι πιο ωραίοι τόποι. Τι εγυρεύαμεν εκεί στην Σαλαμίνα στόλους να κουβανούμε και να ναυμαχούμε. Τώρα θα πάμε πίσω στα Εκβάτανά μας, θα πάμε στην Περσέπολί μας, και στα Σούσα. Θα πάμε, πλην σαν πρώτα δεν θα τα χαρούμε. Οτοτοτοί, οτοτοτοί· η ναυμαχία αυτή γιατί να γένεται και ν’ απαιτείται. Οτοτοτοί, οτοτοτοί· γιατί να πρέπει να σηκωνόμεθα, να παραιτούμεν όλα, κ’ εκεί να πηαίνουμε να ναυμαχούμε αθλίως. Έτσι γιατί να είναι: μόλις κανείς έχει τα περιώνυμα Εκβάτανα, τα Σούσα και την Περσέπολιν, ευθύς αθροίζει στόλο και πηαίνει προς τους Έλληνας να ναυμαχήσει. Aν ναι βεβαίως· άλλο λόγο να μη λέμε: οτοτοτοί, οτοτοτοί, οτοτοτοί. A ναι τω όντι· τι μας μένει πια να πούμε: οά, οά, οά, οά, οά, οά.
| ||||||
Ο λόγος για δύο, παρ’ ολίγον δίδυμα, αρχαιολογικά ποιήματα του μεγάλου Αλεξανδρινού («Ναυμαχία», «Όταν ο Φύλαξ είδε το Φως»). Ο βαθμός στενής συγγένειας μεταξύ τους ελέγχεται σε τρία τουλάχιστον σημεία: και τα δύο αναφέρονται σε, συγκεκριμένα και σωζόμενα, δράματα του Αισχύλου (στο σύνολο των Περσών το ένα, στον Πρόλογο από τον Αγαμέμνονα το άλλο). Και στα δύο ο χρόνος σύνθεσης σχεδόν συμπίπτει (Οκτώβριος του 1899 για τη «Ναυμαχία», Ιανουάριος του 1900 για το «Όταν ο Φύλαξ είδε το Φως»). Και τα δύο έμειναν έμειναν με απόφαση του ποιητή ανέκδοτα (είδαν το φως της δημοσιότητας μόλις το 1968, στη γνωστή έκδοση του Γ.Π.Σαββίδη).
Το πρώιμο ερώτημα, γιατί ο Κωνσταντίνος Καβάφης επεφύλαξε στα αισχυλικά αυτά ποιήματα την άδηλη τύχη των ανεκδότων, επιδέχεται εναλλακτικές απαντήσεις. Η ασθενέστερη κατά τη γνώμη μου υπόθεση είναι εκείνη που θα επέμενε στη χαμηλή ποιοτική τους στάθμη, σε σύγκριση προς τη μέση στάθμη των 154 αναγνωρισμένων.
Η δεύτερη υπόθεση έχει περισσότερα υπέρ αυτής. Επιτρέπεται, νομίζω, να ισχυριστούμε ότι τα αισχυλικά συνθέματα αποκλείστηκαν στο απόθεμα των Ανεκδότων, επειδή δεν έβρισκαν κατάλληλη και ειδική υποδοχή στο πλαίσιο των 154 αναγνωρισμένων. Φαίνεται πως (για λόγους που, όσο ξέρω, δεν έχουν ακόμη συζητηθεί) ο Καβάφης απέρριψε ή άφησε στην αφάνεια αρχαιολογικά του ποιήματα με άμεσες ή έμμεσες αναφορές στην κλασική τραγωδία του πέμπτου αιώνα π.Χ. Οι πολυσυζητημένοι «Νέοι της Σιδώνος (400 μ.Χ.)» δεν αποτελούν, όπως πρόχειρα θα εκτιμούσε κάποιος, εξαίρεση σ’ αυτόν τον απαράβατο κανόνα. Θα έλεγα μάλιστα πως, με το θέμα και τον τόνο τους, τον επικυρώνουν: το ποίημα επιμένει στο αμφιλεγόμενο επιτύμβιο επίγραμμα του Αισχύλου, διαμαρτυρόμενο για την προκλητική απόσβεση στον απολογισμό ζωής του μεγάλου τραγικού οποιουδήποτε ίχνους από το δραματικό του έργο.
Στο σώμα των 154 αναγνωρισμένων ποιημάτων του Καβάφη έμειναν τελικώς μόνον αρχαιολογικά συνθέματα ομηρικής αφορμής, με προφανή μάλιστα προτίμηση στην Ιλιάδα. Η Οδύσσεια τροφοδότησε μόλις την πασίγνωστη «Ιθάκη», ενώ ο αρχαϊκός Ύμνος εις Δήμητρα υπόκειται στη λιγότερο γνωστή «Διακοπή». Αντιθέτως στα Ανέκδοτα ξέμειναν, εκτός των δύο αισχυλικών ποιημάτων που συζητώ, και το σοφόκλειο «Τα δ’ άλλα εν Άδου τοις κάτω μυθήσομαι» – σχόλιο για τον έσχατο και σπαραχτικό αποχαιρετισμό του Αίαντα στο ομώνυμο δράμα. Στα Αποκηρυγμένα εξάλλου περιέχονται τρία τουλάχιστον ποιήματα με ειδικές ή γενικές αναφορές στην Αττική τραγωδία: Η «Ψήφος της Αθηνάς» παραπέμπει στις Ευμενίδες του Αισχύλου, ο «Οιδίπους» στα δύο ομόθεμα δράματα του Σοφοκλή, η «Αρχαία τραγωδία», τέλος, επιχειρεί, με αδόκιμο και φλύαρο τρόπο, τη γενικότερη αποτίμηση της τραγικής κληρονομιάς από τα κλασικά χρόνια, με επώνυμες παραπομπές στους τρεις μεγάλους τραγικούς, αλλά και στον Αγάθωνα.
Ενισχυτικώς προς τη δεύτερη, πιθανή αυτή εξήγηση, και εναντίον της πρώτης, σπεύδω να προσθέσω μια τρίτη: κατά την αίσθησή μου τα δύο αισχυλικά ποιήματα (λιγότερο ίσως το οψιμότερο, περισσότερο το πρωιμότερο) προδίδουν ασυνήθιστη συνθετική τόλμη. Θεωρώ λοιπόν πιθανόν αυτή η τόλμη να κράτησε τον Καβάφη σε επιφύλαξη. Η τολμηρή εξάλλου σύνθεση των ποιημάτων αποτελεί το βασικό κίνητρο και της δικής μου αναγνωστικής επιμονής, στην οποία ανατρέπεται η χρονική διαδοχή των δύο συνθεμάτων: ο φαινομενικός τουλάχιστον συντηρητικότερος «Φύλαξ» προτάσσεται στην ανάγνωσή μου, η καθ’ όλα ριψοκίνδυνη «Ναυμαχία» έπεται.
Απόσπασμα από το Δ.Ν.Μαρωνίτης, Κ.Π.Καβάφης, Μελετήματα, εκδ. Πατάκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου