Πρόσωπα- ΔΗΜΗΤΡΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

Με αφορμή τη νέα ποιητική συλλογή «Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησης» παρουσιάζουμε στο cantus firmus την ποιήτρια Δήμητρα Χριστοδούλου. Είναι η 12η ποιητική συλλογή με την οποία η ποιήτρια επιχειρεί "μια συνεχή διανοητική και βιωματική διακινδύνευση αναζήτησης του εαυτού και του κόσμου με τα μέσα του ρυθμικού λόγου" όπως λέει η ίδια στην φιλική συνέντευξη που μας παραχώρησε.

ΜΕΤΑ ΤΗ ΝΥΧΤΑ

Αν αυτή είναι η πρώτη ώρα της ημέρας,

Ας μείνει εκεί με τη δειλία της.

Ας σφιχτεί στο παλτό της ανήσυχη.

Κανείς δεν είναι τόσο ξεκούραστος

Που να μπορεί να την περιμαζέψει.

Αν πάλι είναι μήνας ολόκληρος

Κι έχουνε τόσο αραιώσει τα μαλλιά του,

Αφού μ' έφερε ως εδώ ολομόναχος,

Ας μείνει στην αρρενωπή του θλίψη.

Ό,τι κι αν είναι αυτή η μουρμούρα της ομίχλης,

Ο ουρανός τραντάζεται κόκκινος

Σαν φούρνος που θα ψήσει τον χρόνο μου

Μέσα στ' αδιάκοπα σφυρίγματα της μπόρας.

ΑΡΤΟΚΛΑΣΙΑ

Ταχτοποιώντας τα χαρτιά καίω τα ξερόχορτα.

Καθαρίζοντας το ποτήρι μου εγκαταλείπω το στόμα.

Λησμονώντας

Εδώ τα ψίχουλα, εκεί τα κοράκια,

Μια ολόκληρη γενναία μέρα

Πενθώ.

Η θεία Ειρήνη επιστρέφει με το τσάι.

Μιλά για την επικράτεια των μηνυμάτων

Που θα ’πρεπε να τυλιχτούν σε ιώδιο.

«Τα τραύματα μιας κούπας», επιμένει

Ρουφώντας μια γουλιά, «τιμούνε

Την κούπα ως φέρετρο του γιασεμιού».

Στέκομαι όρθια σαν μαθήτρια
Επάνω στα ξεκοιλιασμένα μου μποτάκια.
Προνόμιο δεν υπάρχει στα πρόσωπα.
Είναι όλα ακριβή σαν το χάος.
Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησης
Προσεύχομαι να κόβουμε στα δυο.

ΑΣΗΜΑΝΤΗ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ

Πώς οργανώνει το τοπίο

Ένας στρατός από κολόνες…

Τραβάνε με πείσμα τα σύρματα

Απ’ όπου ακούγεται η σκοτεινή μουρμούρα,

Το κλάμα μπουκωμένο ηλεκτρόνια.

Άπαυτο από πόλη σε πόλη

Ξεσπάει μέσα και το φως ανάβει.

Κι εκεί πώς οργανώνει την ανάπαυση

Μια συγχορδία από ατμούς και κουτάλια,

Ψεύδισμα του παιδιού και χαστούκι.

Και πιο πολύ καταμεσής πεταμένα

Ένα ζευγάρι  βολικά παπούτσια.

Βόσκουν ανάστροφα το νήμα στο χαλί

Μηρυκάζοντας την πανίδα του σκώρου.

ΙΟΥΛΙΟΣ ΤΩΝ ΕΥΠΡΕΠΩΝ

Τι πράσινο το προσωπάκι της νύχτας!

Θα κυλίστηκε από πλήξη στη χλόη

Όσο περίμενε την ώρα της.

Και τώρα να νιφτεί ή να μείνει

Μια πράσινη αστεία νύχτα;

Ω, τι πειράζει τα παιδιά να λερώνονται;

Τα πλένει η μελαγχολία τους.

Το φεγγάρι με άγρια κολόνια

Τρίβει τις δακρυσμένες μουντζούρες

Και φτερουγίζει μ’ όλα της τ’ αρώματα

Απ’ άκρη σ’ άκρη η αστροφεγγιά.

Απόψε θα πλαγιάσει μόνο του

Αυτό το σκανδαλιάρικο σκοτάδι.

Εγώ είμαι για πάντα πλέον

Σοβαρή.

ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ

Υπάρχει  εν’ άστρο που μ’  εμπιστεύεται,

Μ’ άσπρα μαλλιά και χειρόκτια

Κι ένα ωραίας τέχνης μπαστουνάκι

Ακουμπισμένο  στην πολυθρόνα του.

Παίρνω σκαμνί και κάθομαι δίπλα του.

Τα έκαψα  τα χοντροδάχτυλά μου,

Με τη σκουριά  ακουμπάω πεθαμένους,

Και ήρθε να μου ευχηθεί μακροημέρευση

Και να μου δώσει το καλό παράδειγμα

Επιφυλάξεων και αρχοντιάς;

«Να παραμένεις τρυφερή», εξοργίζεται.

«Καμιά φτώχεια και καμιά δημοκρατία

Δεν επιδέχεται ο πόνος.

Μόνη και πλούσια».

Ύστερα, τοκ – τοκ , το μπαστούνι,

Πάνω στ’ αμέτρητα σκαλιά.

Τι λίγο μένει…

Πόσο μακριά…

ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΟΣ, ΙΙ.

Έχει μιαν όψη που μπορείς να τυπώσεις

Σε γραμματόσημο.

Θα έδειχνε το ίδιο σπουδαίος

Σε μικροσκοπική εκδοχή.

Αβίαστα θα του απέδιδαν

Ιστορικά υπουργήματα

Και όχι μόνο το περιστρεφόμενο κάθισμα

Πίσω από το τζάμι του γκισέ.

Καημένος άνθρωπος… Ο καθένας

Χρειάζεται ένα ακλόνητο βασίλειο,

Αν είναι να διασχίσει σχολώντας

Πλατεία σκεπασμένη με χιόνι

Και το τρίξιμο της πόρτας του να ενθουσιάσει

Μόνο τον πεινασμένο γάτο του.

ΚΙΜΩΛΙΑ

Αυτή είναι γη παλαιά, αγοράζεται

Μ’ ένα  μόνο κέρμα υπερούσιο,

Και τούτο ένα φως ατημέλητο,

Χώνει όπως – όπως τα μαλλιά στο καπέλο

Και βγαίνει μετά τα μεσάνυχτα,

Όταν  αλλάζει κάθε νοικοκύρης πλευρό.

Η ψυχή μου βαδίζει μακριά μου,

Ελάχιστα σχεδόν με θυμάται.

Η λίγη σκόνη που αφήνει πίσω της

Όσο την κυνηγώ τόσο μουσκεύει.

Πώς να γυρίσω πάλι σπίτι;

Πώς να βαφτίσω άσπρα μαλλιά

Φεγγοβόλο

Χιονόνερο;

ΚΟΣΜΙΚΗ ΤΑΞΗ

Ο ήλιος, ένας άντρας ώριμος

Που δεν μπορείς πια να αγνοήσεις,

Χαμογελούσε (μ' επιφύλαξη,

Σαν να 'χε σκόνη ανάμεσα στα δόντια).

Το σπίτι βολεμένο στις στάχτες του

- Μπορούσαν πια ανεπιφύλακτα

Να χάσκουν οι ξυλοδεσιές του -

Όλο τούτο το μασκάρεμα το 'λεγε

Μεσημέρι του πένθους.

"Ποια τάξη αποκατέστησες τάχα",

Του ψιθύριζε, "ποια ενσάρκωση πείρας...

Πέρα, όχι μακριά, προς τα μνήματα,

Σε χρόνο νυχτερινής λεωφόρου,

Τους ξετρυπώνουνε τους επιζώντες οι σκύλοι,

Ο μπόγος τους μυρίζει βενζίνη,

Δεν έχουνε χαρτιά, δεν ξέρουν γλώσσα,

Πώς να σταθούν κάτω από αιώνιο φως".

ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ

Περνούν  πολίτες με δαχτυλίδια στον κρόταφο.

Σημαδεμένοι. Ορατοί τοις πάσι.

Στήλη καπνού πατά το στήθος τους.

Είναι η βέβαιη κάλπη.

Μετά  περνούν τα μαυριτανικά σχολεία.

Προτού εξοριστούν, οφείλουν

Να επιδείξουν  στο ρυθμό της μπάντας

Τα σφριγηλά τους μαθηματικά.

Τέλος περνούν  πουλιά.  Κοπάδια.

Αναρίθμητα νέφη από ράμφη,

Ψαλιδωτές ουρές, φτεροκοπήματα,

Κρωγμοί και πιο μικρά κελαδήματα,

Όλα κυλούν απ’ την πηγή του γαλαξία

Προς  τη λιμνούλα των δακρύων, ανοιχτή

Μπρος στα γυαλιστερά παπούτσια του Προέδρου.

Κυρία Χριστοδούλου, ποιά η σχέση σας με την ποιητική παράδοση;

- Ελπίζω, λειτουργική…  Η ποίηση είναι πάντα εδώ, παλαιότερη ή νέα. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός, κύτταρα που συνεχώς γεννιούνται και συνεχώς πεθαίνουν μέσα στο ίδιο σώμα. Η παράδοση τροφοδοτεί  αυτό που την ανατρέπει ή  τουλάχιστον της δίνει νόημα φρέσκο. Δεν υπάρχει ορφάνια στο καλό. Αν είναι καλό, βέβαια…

Κάποιοι σας εντάσουν στην γενιά του '70. Αποδέχεσθε όρους όπως τον όρο γενιά;

- Ναι, πράγματι, με εντάσσουν στη γενιά του  ’70. Κάποιοι νεότεροι κριτικοί  προτείνουν υστερότερη τοποθέτηση της ποίησής μου. Ας είναι..Γεγονός παραμένει ότι εξέδωσα το πρώτο μου βιβλίο το 1974. Από εκεί και μετά, όλα αυτά είναι σχετικά, είναι αναγκαίες γραμματολογικές διευθετήσεις, που δεν αφορούν την ουσία του έργου. Ασφαλώς και δεν υπάρχει μια γενιά κάθε δέκα χρόνια αλλά δεν βαριέστε… Ας έχουμε εμείς το κουράγιο να γράφουμε και οι κριτικοί ας κάνουν τη δουλειά τους όπως ευκολύνονται…

Έχετε γράψει 11 ποιητικές συλλογές. Υπάρχει κάποιος κεντρικός πυρήνας στην ποίησή σας; 

- Έχω γράψει δώδεκα βιβλία ποίησης. «Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησης» (Μελάνι, 2014) είναι το 12^ο μέσα στα σαράντα αυτά χρόνια από το 1974. Κεντρικός άξονας; Αν δεν υπάρχει, τότε μάταια γράφω. Η ποίηση δεν είναι ευκαιριακή αποτύπωση συναισθημάτων ή … εκλάμψεων! Είναι μια συνεχής διανοητική και βιωματική διακινδύνευση αναζήτησης του εαυτού και του κόσμου με τα μέσα του ρυθμικού λόγου, είναι  κατάσταση συνείδησης διαρκής ή δεν υπάρχει. Ποια βάδιση είναι δυνατή, αν δεν υπάρχει σπονδυλική στήλη; Αλλά δεν θέλω να πω εγώ ποια πιστεύω ότι είναι η δική μου. Αν θελήσει κάποιος να μπει στον κόπο να με διαβάσει, θα τη διακρίνει, ελπίζω.

 'Οσοι δεν είναι γύρω μου είναι μέσα μου κι εγώ έχω το κουράγιο να τους βρω" γράφετε στο ποίημα "Βοτανική εν'ος χαρούμενου κόσμου". Πιστεύετε στην μετεμψύχωση; Υπάρχει κάτι που συνδέει την ψυχή μας με τις ψυχές των προγόνων μας;

- Δεν φανταζόμουν, όταν έγραφα αυτούς τους στίχους, ότι μπορούν να διαβαστούν κι έτσι, ομολογώ, αλλά είναι πάντα τόσοι οι τρόποι που μπορούν να διαβαστούν οι στίχοι γενικά,  σχεδόν όσοι κι εκείνοι που τους διαβάζουν. Όχι, δεν σημαίνει αυτό ότι δεν υπάρχει σκληρός πυρήνας στο ποίημα, έχω μεγάλες επιφυλάξεις προς τα ποιήματα …φλου-αρτιστίκ ! Αλλά οι διαφορετικοί φωτισμοί  του ίδιου αντικειμένου είναι θεμιτοί και δεν επιδρούν στην ύλη του. Πάντως εγώ με τους στίχους που αναφέρατε πίστευα πως μιλώ για την καθοριστική εσωτερίκευση των εμπειριών μας από τους ανθρώπους, για την αθανασία τους μέσα μας, για την ανάγκη να ανιχνεύει κανείς τις επιδράσεις του από τους άλλους, αν είναι να βρει κάποτε τον εαυτό του.

Υπάρχουν κάποιοι ποιητές που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην γραφή σας;

- Νομίζω όλοι όσοι αγάπησα και αγάπησα πολλούς. Δεν μου είναι εύκολο να ξεχωρίσω. Πάντα ένιωθα τόση συντριβή μπροστά στην αξιοσύνη των μεγάλων… Είναι κάπως σαν άγιοι για μας, δεν είναι έτσι;

Πώς θα χαρακτηρίζατε την ποίησή σας;

- Ειλικρινή.

Υπάρχει γυναικεία ποίηση;

- Πολυσυζητημένο θέμα… Ας πούμε ότι υπάρχει εκείνο το είδος ευαισθησίας σε κάθε ποιητή που ασκείται  και οξύνεται διαφορετικά ανάλογα με τις εμπειρίες του φύλου του. Αλλά αυτό είναι τόσο αυτονόητο, ώστε θα μπορούσαμε να μιλάμε και για ανδρική ποίηση. Δεν μιλάμε, όμως! Σαν να είναι φυσικό να υπάρχουν ποιητές και εξαιρετικό που υπάρχουν ποιήτριες! Όλη αυτή η κάθε τόσο αναζωπυρούμενη φιλολογία έχει στο βάθος της μια ρίζα κοινωνικής προκατάληψης που καθόλου δεν αφορά την ουσία της γραφής, νομίζω.

Τί χρειάζονται οι ποιητές σε ένα μικρόψυχο καιρό όπως είπε ο Χέλντερλιν; Μπορεί η ποίηση να υπερασπίσει το όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο;

- Δεν υπάρχει εποχή στην ιστορία ολόκληρη του ανθρώπου χωρίς την ποίησή της. Αυτό κάνει περιττή κάθε διερώτηση για τη «χρησιμότητά» της. Ζήστε χωρίς ομορφιά, αν μπορείτε! Η ποίηση δεν μπορεί να υπερασπίσει κανένα όνειρο. Μπορεί όμως να τα εκφράσει όλα.

Το 2008 σας απονεμήθηκε το κρατικό βραβείο ποίησης για το βιβλίο σας ¨Λιμός". Ποιά η γνώμη σας για τα βραβεία;

- Ένα κρατικό βραβείο ποίησης είναι μια χαρά μεγάλη, όπως και κάθε βραβείο. Βοηθάει και το βιβλίο, πιθανόν, να κινηθεί κάπως περισσότερο. Ασφαλώς ,όμως, μόνο ο ποιητής ή η ποιήτρια χαίρεται. Η ποίηση αδιαφορεί παντελώς. Είναι πάντα εκεί, ανταγωνιστική, επιθετική, αυστηρή,  απαιτητική, έτοιμη …να σε καρπαζώσει σε κάθε αλαζονεία.

Τι θα συμβουλεύατε τους νέους ποιητές;

- Ο Ρίλκε το έκλεισε δια παντός το θέμα με τα «Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή». Είμαι λίγη , για να προσθέσω εγώ κάτι ακόμη.  Άλλωστε είναι τόσο μοναχικά, τόσο βαθιά προσωπικό το δίλημμα «να γράφω ή όχι; Έτσι ή κάπως αλλιώς;». Λύνεται μόνο στο σκοτάδι της κάμαράς μας. Αν λύνεται.
 "Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησης" είναι η νέα σας ποιτική συλλογή. Ωριμάζει η ποίηση με τα χρόνια ώστε το ελάχιστο να μπορεί να πει μέγιστες αλήθειες; 

- «Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησης» κυκλοφόρησε πράγματι αρχές Δεκεμβρίου του ‘14, είναι το… στερνοπούλι μου. Λένε πως με τα χρόνια ωριμάζει  κανείς αλλά τι σημαίνει αυτό;  Αν σημαίνει αφαίρεση, πυκνότητα, συνθετικότητα, συγκέντρωση γύρω από το θέμα του ποιήματος, ισχυρή αίσθηση του ρυθμού, διεύρυνση της ευαισθησίας ως προς τη θεματολογία, τότε μπορεί να είναι πράγματι σημαντικό να ωριμάζεις. Αν, όμως, δεν σημαίνει ταυτόχρονα  φρεσκάρισμα της εικονοποιίας - είναι τόσο σημαντικό αυτό, η φαντασία κάνει τον ποιητή, και η εικονοποιία μαρτυρά ή όχι τη φαντασία…- , φρεσκάρισμα στα μέσα , σ’ όλον τον πάγιο οπλισμό, τότε δεν ωριμάζεις ακριβώς, μάλλον γερνάς. Ας αποφασίσει η κριτική αν ωριμάζω ή γερνώ  με «Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησης». Εγώ απλώς  θυμίζω ότι μια κυρία επιθυμεί πάντα διακαώς να παραμείνει νέα! 

Δήμητρα Χριστοδούλου

" Η Δήμητρα Χ. Χριστοδούλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953. Σπούδασε Νομικά και Φιλολογία και εργάστηκε ως στη συνταξιοδότησή της ως καθηγήτρια στη Δημόσια Μέση Εκπαίδευση. Έχει εκδώσει ως τώρα δώδεκα βιβλία ποίησης, ένα βιβλίο με πεζά κείμενα και ένα ανθολόγιο μεταφρασμένης αρχαίας ελληνικής λυρικής ποίησης. Ποίησή της έχει μεταφραστεί σε διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες, τα περσικά και τα εβραϊκά. Το 2008 της απονεμήθηκε το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το βιβλίο της "Λιμός". Το τελευταίο βιβλίο της ("Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησης") κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι. "

Ποίηση

• Τα άλογα του Μυροβλήτου, Αθηνά 1974
• Ηγησώ, Κείμενα 1979
• Χώμα, Κέδρος 1985
• Η προσευχή του αναιδούς, Καστανιώτης 1991
• Το κυπαρίσσι των εργατικών, Καστανιώτης 1995
• Φορτίο, Καστανιώτης 1997
• Προς τα κάτω, Νεφέλη 1999
• Ελάχιστα πριν, Νεφέλη 2005
• Λιμός, Νεφέλη 2007
• Πώς Αυτοκτονούν οι Ασσύριοι, Πατάκης 2010

• Ο τρόμος ως απλή μηχανή, Εκδόσεις Πατάκη 2012
• Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησης, Μελάνι 2014

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

Στα γαλλικά:

Le cypres des travailleurs [tr.by]: Michel Vokovitch, Desmos, Cahiers grecs, 1999, 112 p. ISBN: 2-910427-20-3ISBN: 2-910965-18-X

Δημοσιεύσεις σε ξένα λογοτεχνικά περιοδικά και ανθολογίες

Στα αγγλικά:

Kudos, Issue Six, 1980, four poems [tr.by]: Yannis Goumas ISSN: 0143-4969

Prism International, Volume nineteen, Number two, 1980, seven poems [tr.by]: Yannis Goumas ISSN: 0032-8790

Prism International, 25 years in retrospect, Volume 23, Number 2, Winter 1984, edited by John Schoutsen and St. John Simmons, two poems [tr.by]: Yannis Goumas ISSN: 0032-8790

Iron, Number 49, February 1984, Iron Press, Tyneside, England, four poems [tr.by]: Yannis Goumas ISSN: 0140-7597

Στα γαλλικά:

Lettre International, No 20, Hiver 88/89, 7 poems [tr.by]: Michel Volkovitch

Στα γερμανικά:

Neve Sirene, Seitschrift Fur Literatur, Munchen, Marz 1997, 4 poems [tr.by]: Dadi Sideri-Speck ISSN: 0945-9995.

Βιβλία - Ανθολογίες

Στα αγγλικά:

Ten Women Poets of Greece, San Fransisco, Wire Press, 1982, edited by Dino Siotis, Introduction by Katerina Anghelaki-Rook, eleven poems [tr.by]: Yannis Goumas ISBN: 0-91834-11-6

Στα ισπανικά:

Poetas griegas Contemporaneas, 1930-1990, [tr.by]: Griego y notas de Nina Anghelidis-Spinedi, intoduction Carlos Spinedi, Centro de Estudios Byzantinos y Neohelenicos, Fotios Malleros, Universidad de Chile, Facultad de Filosofia y Humanidades, Chile, 1992, 8 poemas ISBN: 956-19-0171-4

Hora de poesia, 77-78, 9-12 1991, Lentini Editores, Barcelona, 5 poemas, [tr.by]: Dafni Alejandrou y Antonio Beneyto ISBN: 84-85549-007

Nueve maneras de mirar el cielo, Miguel Gomez Ediciones, 1996, Malaga, 4 poemas [tr.by]: Maria Lopez Villabla y Leandro Garcia

Στα γερμανικά:

Unter dem Gewicht der Worter, Griechinche Lyrik der Gegenwart, Herausgegeben [tr.by]: Dadi Sideri-Speck, Romiosini, Zweisprachig, Berlin, 1999 ISBN: 3-9229889-96-4

Στα γαλλικά:

Desmos, Le lien, 1 automne 1999, 6 poemes [tr.by]: Michel Volkovitch ISBN 2-911427-11-4

Anthologie de la poesie grecque contemporaine, 1945-2000, choix et traduction de Michel Volkovitch, Preface de Jacques Larriere, Poesie, Gallimard, November 2000, France ISBN: 2-07-041253-9

Στα σουηδικά

Bortom berg-bortom slatter - bortom hav, Podium, Stockholm, 1999, 1 poem [tr.by]:Anna Maria Gull ISBN: 91-89196-11-2

Tidskriften 90TAL, OM Litteratur Och Konst, No 14, 1995, 1 poem [tr.by]: Anna Maria Gull