Γεννιέσαι ή Γίνεσαι;

Πηγή

Γράφει ο Γιώργος Φ. Φωτιάδης

«Το να ισχυρίζεται κανείς ότι η ανάλυση ενός βιβλίου είναι ένα είδος κριτικής και ότι ένα άλλο είδος κριτικής είναι η απαρίθμηση των περιεχομένων του, είναι κατάφωρος παραλογισμός. Ο γεννημένος αναγνώστης ενδέχεται να θέλει ή να μη θέλει να ακούσει τι έχουν να πουν οι κριτικοί για ένα βιβλίο· αν όμως ενδιαφέρεται να διαβάσει μια κριτική, εκείνο που ζητά είναι το μόνο είδος που δικαιούται να φέρει αυτό το όνομα –μια ανάλυση περιεχομένου και μορφής. Όποιος δεν έχει χρόνο για μια τέτοια κριτική, σίγουρα δεν θα αφιερώσει χρόνο ούτε στη σύνοψη των περιεχομένων ενός βιβλίου. Αυτός που ζητάει τέτοιου είδους καταλόγους και πού τους αποκαλεί κριτικές είναι ο μηχανικός αναγνώστης· και επειδή ο μηχανικός αναγνώστης αποτελεί πλειονότητα, γι’ αυτό και ο μηχανικός «εξαγωγέας πλοκών» εκτοπίζει ταχύτατα τον κριτικό. Είτε η αληθινή κριτική εξυπηρετεί τη λογοτεχνία είτε όχι, είναι σαφές ότι αυτού του είδους η ψευδανάλυση είναι βλαβερή, αφού τοποθετεί βιβλία που η ποιότητά τους είναι πολύ διαφορετική στο ίδιο νεκρό επίπεδο μετριότητας, αγνοώντας την αληθινή τους ουσία και σημασία. Όλες οι μορφές τέχνης βασίζονται στην αρχή της επιλογής, και όπου αυτή η αρχή δεν θεωρείται ότι επιδρά στο συνολικό εξαγόμενο της πνευματικής δημιουργίας, δεν μπορεί να υπάρξει αυθεντική κριτική».

«Η Διαστροφή της Ανάγνωσης», είναι ένα γνωστό πλέον άρθρο της αμερικανίδας Ήντιθ Ουώρτον (1862-1937) που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1903· στην Ελλάδα παρουσιάστηκε από το 2009, όταν και άρχισε να σχολιάζεται ευρέως, ενώ φέτος κυκλοφορεί κανονικά (εκδόσεις «Άγρα», σειρά «Άτακτος Λαγός», μτφρ. Ευαγγελία Ανδριτσάνου). Η Ουώρτον με την αριστοκρατική παιδεία και τα πολλά αναγνώσματα καταγράφει με αυστηρό τρόπο –που αγγίζει τα όρια της σκληρής ηθογραφίας– δύο πλασματικούς (και γι’ αυτό ανύπαρκτους στην πραγματικότητα) τύπους αναγνώστη: τον αυθεντικό, το γνήσιο, τον «γεννημένο αναγνώστη», τον οποίο ωστόσο δεν περιγράφει λεπτομερώς αλλά είναι σαφές πως αντιπροσωπεύει το ιδεαλιστικό πρότυπο με το οποίο τόσο η ίδια όσο και οι οπαδοί της, ως εκ φύσεως προικισμένοι αναγνώστες όλοι τους, ταυτίζονται. Πρόκειται για τον χαρισματικό εκείνο άνθρωπο που διαβάζει για την απόλαυση της ανάγνωσης, τον ικανό να ξεχωρίζει τα «καλά» από τα «αδιάφορα» βιβλία. Και τον «μηχανικό αναγνώστη», τον οποίο κατ’ ουσίαν ταυτίζει με τους nouveauriches, τους νεόπλουτους της εποχής της, τους ανθρώπους που διαβάζουν εξαιτίας της κοινωνικής θέσης που μόλις πρόσφατα έχουν αποκτήσει και των καθηκόντων που προκύπτουν από αυτήν. Είναι αυτός που διαβάζει από υποχρέωση, γιατί το κάνουν όλοι, για να είναι μέσα στα πράγματα, για να μην τον πουν αμόρφωτο. Και καταλήγει να διαβάζει μονάχα όσα παρουσιάζονται στις λίστες με τα ευπώλητα των κεντρικών βιβλιοπωλείων και των κυριακάτικων εφημερίδων.

Προσωπικά βρίσκω εξαιρετικά νόστιμο (έως αυτοσαρκαστικό) το γεγονός πως το βιβλίο αυτό χρησιμοποιείται ως ένα από τα βασικά κείμενα για τη μεταστροφή του σύγχρονου αναγνωστικού κοινού στην ποιοτική βιβλιοφιλία, όπως βέβαια αυτή νοείται από την εκάστοτε «στήλη βιβλίου».

Κι όλο αυτό με πηγαίνει αναπόφευκτα στο απόσπασμα του Μονταίν:

«Όπως και να είμαι, θα ήθελα να βρίσκομαι αλλού και όχι σε χαρτί. […] Είμαι ο,τιδήποτε άλλο εκτός από κατασκευαστής βιβλίων».

--------------

EdithWharton

Η διαστροφή της ανάγνωσης

εκδόσεις «Άγρα», Αθήνα 2013

σειρά «Άτακτος Λαγός»

μτφρ. Ευαγγελία Ανδριτσάνου

MicheldeMontaigne

Περί Δόξας και Περί Ματαιότητας – Δύο Δοκίμια

Εισαγωγή- μτφρ. Μαρία Λιτσαρδάκη

«Παπαζήση», Αθήνα 2012