Tου Βαγγέλη Δημητριάδη.
Πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι από τη συγγραφή ενός βιβλίου του, ο Γιώργος Βέης δεν αφήνει περιθώρια για εφησυχασμό ή αμφισβήτηση, προετοιμάζεται και μας προετοιμάζει: «Η συνέχεια στο επόμενο…». Το ταξίδι λοιπόν συνεχίζεται, το Παντού δεν είναι παρά ένας ενδιάμεσος σταθμός, προσωρινά τελευταίος, στην «οδοιπορία» της γνωριμίας μας με τον κόσμο –με την πιο ευρεία του σημασία– μέσα από τη ματιά του, τη σκέψη του, τα όνειρά του, τη συσσωρευμένη γνώση των ομοτέχνων του.
Το περισκοπικό βλέμμα του κατοπτεύει το χρόνο, τον τόπο, τους ανθρώπους, τις τέχνες, τις τεχνικές, τον πολιτισμό, τη δράση της φύσης, τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Ο εξοπλισμός του ρεπερτορίου του, οικοδομημένος αναλυτικοσυνθετικά, με συγκέντρωση υλικού από την προσωπική επαφή με το χώρο και τους ανθρώπους, την καθημερινότητα, τις συνήθειες, τη ματιά προηγούμενων συγγραφέων, τη θρησκεία, τις παραδόσεις, τα τοπικά χρώματα, τις κινήσεις, τη βαθυστόχαστη σκέψη, είναι εντυπωσιακός.
Η αποτύπωση της πολυσυλλεκτικής επαφής του με το διαφορετικό, συνοψίζεται στο πρόταγμα των τελευταίων βιβλίων του: Βλέπω Παντού. Βλέπει προσεχτικά με το σύνθετο βλέμμα του ποιητή, την καθαρότητα του στοχαστή, την υπομονή του φιλοσόφου. Παρατηρεί προς κάθε κατεύθυνση, παντού, μέσα και έξω από τα φαινόμενα τις λεπτές αποχρώσεις της μικροσύνθεσης που έρχεται και περνάει απαρατήρητη σαν απόβλητο αλλότριων χρονικών διαστάσεων, μιας άλλης πραγματικότητας, στην οποία χρειάζεται κλειδί λεκτικό για να ανοίξει η πόρτα της. Αυτό το κλειδί-μάντεμα διαθέτει και μας παραχωρεί γενναιόδωρα ο Γ. Βέης για να εξετάσουμε νοερά μαζί του θέσεις και αντιθέσεις, στοιχεία για την πληρότητα του απρόοπτου, το συμβολισμό του μεγέθους, τη γεύση των εννοιών. Με την ταλαντευόμενη, ανάμεσα σε ποιητικό και δοκιμιακό λόγο, γραφή του και την αποκλίνουσα δημιουργικότητά του παρουσιάζει το απρόβλεπτο σαν αυτονόητο μα και σαν έκπληξη, περιγράφει το έλασσον ή το ανύπαρκτο ως κυρίαρχο και μείζον.
*
Αλλά στην προκειμένη περίπτωση τι σημαίνει παντού; Σημαίνει μόνο ολούθε, σε θάλασσα και στεριά; Ή σημαίνει συνάντηση; Αν σημαίνει μόνο συνάντηση, ποια πρόσωπα συναντιούνται, ο συγγραφέας κι εμείς; Οι άγνωστοι άλλοι με κείνους τους άλλους που δε συνομίλησαν ποτέ; Ποιοι άλλοι; Αυτοί που υπήρξαν, που είδαν, που έζησαν ή αυτοί που ζουν, βλέπουν, υπάρχουν; «Παντού» ίσως σημαίνει σε όλο τον κόσμο, τον ορατό και αόρατο, τον τωρινό και αλλοτινό, με ό,τι περιλαμβάνει και ό,τι θα μπορούσε να περιλαμβάνει, με τη σκέψη των ανθρώπων, τη συμπεριφορά των φυτών, τις συνήθειες των ζώων. Ίσως σημαίνει στα ενδότερα των φαινομένων, στο μη ανιχνεύσιμο μέρος της ύπαρξης.
Ο Γ. Βέης δεν αποκλείει τίποτα από το Παντού του. Ένα πέρασμα της ματιάς του περικυκλώνει τη Σιγκαπούρη-λιοντάρι, την Κίνα-αχανές διάστημα, την Ιαπωνία-αγάπη, την Κορέα-ελάχιστη. Κι όσο παρατηρεί αυτούς τους μακρινούς τόπους, η σκέψη του περιδιαβαίνει και καταλήγει στον σχεδόν μη απτό Πύργο της Σάμου, χαμένο σε κάποια κόγχη της παιδικής ηλικίας του, έναν κόσμο που προβάλλεται ως σημείο σύγκρισης του άγνωστου με το γνωστό, του παρελθόντος με το παρόν.
Μόλα ταύτα, επ’ ουδενί γίνεται ξενάγηση στις μακρινές χώρες της Άπω Ανατολής. Θα έλεγα μάλιστα πως αν κάποιος χρησιμοποιήσει τα δοκίμια του Βέη για να προσεγγίσει την κουλτούρα και τον πολιτισμό των χωρών αυτών, ασφαλώς θα βρεθεί προ εκπλήξεως, θα αισθανθεί ότι το βιβλίο αυτό δεν είναι η καταλληλότερη πυξίδα για να τις περιηγηθεί. Φταίει η υποκειμενικότητα της οπτικής του, ο Βέης βλέπει έναν άλλο κόσμο μέσα στον κόσμο, και αυτό μάλλον δεν είναι εφικτό να προβληθεί με γνώμονα τη δική μας οπτική. Το θέαμα της δικής του εικόνας είναι μοναδικό, αν προσέξουμε τις λεζάντες του ένθετου εικαστικού υλικού στο Παντού θα αντιληφθούμε τον τρόπο που βλέπει και το μέγεθος της πνευματικότητας του λόγου του. Αυτή η πνευματικότητα δημιουργεί το μαγικό του αλλοτροπισμό. Γιατί ο Βέης είναι αλλότροπος συγγραφέας.
*
Κάτω από μια ειδικότερη προσέγγιση το Παντού δεν αναφέρεται στα πάντα αλλά σε κατ’ επιλογήν μέρη, στα οποία ο ποιητής έχει φιλοξενηθεί κι έχει ζήσει. Εκείνοι οι τόποι κυριαρχούν. Εκεί περιστρέφεται η σκέψη του έστω και ως αφορμή για να επεκταθεί στις πιο ενδιαφέρουσες παραμέτρους των εξειδικευμένων προτιμήσεών του. Κλιμακωτά όμως το υποκειμενικό και πεπερασμένο «παντού», ο προσδιορισμός που αντικατοπτρίζει το εδώ και εκεί του συγγραφέα, μας διαποτίζει και μεταβάλλεται σε αντικειμενικό και απεριόριστο Παντού, το παντού όλων μας.
*
Η μεθοδολογική του συνήθεια συνίσταται στην αποτύπωση του φευγαλέου, του υποσκιασμένου, του μικρόκοσμου δίπλα στο ογκώδες και επιβλητικό. Εξ αυτών η εξαγωγή κανόνων και γενικεύσεων. Βλέπει κατά περίπτωση άλλοτε με τη χρήση μεγεθυντικού, άλλοτε σμικρυντικού και άλλοτε παραμορφωτικού εργαλείου. Μέσα από τη διαφοροποίηση ο κόσμος εμφανίζεται οικείος στις αντιθέσεις και στις ιδιαιτερότητές του.
*
Εντυπωσιακό στοιχείο στον τρόπο του Γ. Βέη είναι η φιλικότητα με την οποία προσεγγίζει τους τόπους που περιγράφει. Ενώ τους παρατηρεί, δείχνει ότι τους ονειρεύεται μέσα από αναφορές ετερόκλητες, υποσυνείδητες αναγνώσεις, στιγμές ελάχιστης σηματοδότησης. Αφήνει τη διαίσθησή του να εγκαταλείψει το όνειρο και να επιστρέψει στο σήμερα αρμολογημένο από έντονες γεύσεις φανταστικού μέλλοντος όπως ξετρυπώνει από τις συμβολικές αποχρώσεις της ιστορίας. Αυτή η φιλικότητα, η λείανση των αλλομορφιών και η αποδοχή της μοναδικότητας του άλλου, αναδεικνύεται κυρίως μέσα από τους συγκριτικούς συσχετισμούς της ευρωπαϊκής του παιδείας με την παιδεία (και τη φιλοσοφία και τη θρησκεία και την ιστορία) των λαών αυτών.
Έρχονται στιγμές που αναρωτιέται κανείς αν ο Γ. Βέης όταν γράφει λογοτεχνία, υποδύεται το χωράφι, το σπόρο ή το σπορέα. Το δίκαιο είναι να δεχθούμε ότι δεν υποδύεται τίποτα, γιατί συναποτελείται και από τα τρία μαζί με ομοούσιο τρόπο. Κι αυτό σίγουρα τον μετατρέπει όπως προείπα: σε αλλότροπο συγγραφέα.
