Η επίδραση της Ελληνικής γλώσσας στην Ιαπωνική

Πηγή: http://grjpn-association.gr/επίδραση-της-ελληνικής-γλώσσας/

1. Ιαπωνική γλώσσα, προέλευση, γραφή

Σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, η ιαπωνική γλώσσα ανήκει στον ανατολικό κλάδο των αλταϊκών γλωσσών . Κατά τους ιστορικούς χρόνους δέχτηκε την μεγάλη επίδραση της κινεζικής γλώσσας. Υπάρχουν πολλές διάλεκτοι στη χώρα και μεγάλη διαφορά μεταξύ της καθομιλουμένης και της γραπτής γλώσσας. Ως εθνική γλώσσα καθιερώθηκε σταδιακά η διάλεκτος το Τόκυο , από τα μέσα της περιόδου Μεϊτζι μέχρι την αρχή της περιόδου Σοουα (περίπου 1880 – 1930) . Μεταπολεμικά , δεν υπάρχει επίσημη προώθηση αλλά η διάλεκτος του Τόκυο θεωρείται ως η καθιερωμένη γλώσσα.

Η γραπτή γλώσσα βασίζεται στα κινεζικά ιδεογράμματα που υπολογίζεται ότι εισήχθησαν στην Ιαπωνία τον 4ο με 5ο μ.Χ. αιώνα. Στην αρχή όλα τα κείμενα και επίσημα έγγραφα συντάσσονταν στην κινεζική αλλά βαθμιαία δημιουργήθηκαν δύο συστήματα συλλαβηταρίων (όχι αλφαβηταρίων) ή συλλαβογραμμάτων, όπως λέγονται, από 48 σημεία, τα χιραγκανα για γραμματικές καταλήξεις, επιθήματα, ή πρωτότυπες ιαπωνικές λέξεις και τα κατακανα για την μεταγραφή ξένων ονομάτων ή την προφορά των κινεζικών ιδεογραμμάτων, αφού πολλοί δεν μπορούσαν να τα διαβάσουν, λόγω του πολύ μεγάλου αριθμού των. Επομένως, μια ιαπωνική λέξη, αν είναι πρωτότυπη θα γραφεί με χιραγκάνα, π.χ. η γνωστή λέξη sayônara (さようなら, αντίο), αν είναι ξένης προέλευσης λέξη θα γραφεί με κατακάνα. όπως η λέξη girisha (ギリシャ、Ελλάδα από το Greece) και αν είναι κινεζικής προέλευσης και δεν χρησιμοποιείται αυτούσιο το καντζι όπως η λέξη nami (波, κύμα) ή το γνωστό tsunami (津波, παλιρροιακό κύμα) τότε θα γραφεί με το κινέζικο ιδεόγραμμα ως ρίζα και με χιραγκάνα ως κατάληξη π.χ. wa-ru (割る) διαιρώ, κόβω, χωρίζω και wa-reru (割れる) κόβομαι, ραγίζομαι.

Το σοβαρότερο πρόβλημα στην εκμάθηση της ιαπωνικής γλώσσας είναι η γραφή της. Αυτή καθεαυτή η καθομιλουμένη δεν μπορεί να θεωρηθεί πολύ δύσκολη για έναν ξένο . Το αντίθετο όμως συμβαίνει με την γραφή την οποίαν τα κινέζικα ιδεογράμματα ή κινέζικοι χαρακτήρες ή κάντζι, όπως λέγονται και αναφέρονται εν συνεχεία, με τις πολλαπλές συχνά προφορές των, καθιστούν εξαιρετικά δυσχερή.

2. Ιδεογράμματα και εξέλιξή τους

Στη σύγχρονη ιαπωνική γλώσσα τα ιδεογράμματα έχουν δύο τρόπους προφοράς : «ον(-γιoμι» όπου γιoμι = ανάγνωση) για λέξεις ή συνθετικά λέξεων κινεζικής προέλευσης και «κουν(-γιoμι) για γηγενείς ιαπωνικές λέξεις. Επειδή είναι δυνατοί τουλάχιστον τέσσερεις τρόποι συνδυασμού της ανάγνωσης «ον» και «κουν» , η εκμάθηση των κάντζι, τα οποία ανέρχονται σε πολλές χιλιάδες, είναι πάρα πολύ δύσκολη..

Το 1946 η κυβέρνηση προχώρησε σε μία ριζική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση καθορίζοντας τον αριθμό των ιδεογραμμάτων κοινής χρήσης (jôyô kanji όπως λέγονται) για εκδόσεις και εκπαίδευση σε 1850 που τελικά αυξήθηκαν σε 1945, από τα οποία 881 διδάσκονται στα σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης. ΄Εκτοτε ακολούθησαν και άλλες μεταρρυθμίσεις φτάνοντας στον σημερινό αριθμό των 2229 ιδεογραμμάτων κοινής χρήσης. Εκτός από αυτά έχει εγκριθεί και μια λίστα από 284 ιδεογράμματα που χρησιμοποιούνται σε ονόματα προσώπων. ΄Ομως, στην πραγματικότητα ανέρχονται σε μερικές χιλιάδες, υπολογίζονται γύρω στις 5.000 τα συνηθισμένα καντζι ενώ το λεξικό New Japanese – English Character Dictionary του 1990, από τη γνωστή εταιρία KENKYUSHA, καταχωρεί περί τους 4.400 χαρακτήρες . Τα καντζι σε ορισμένους επιστημονικούς κλάδους υπολογίζονται πολύ περισσότερα.

3. Χαρακτηριστικά της ιαπωνικής γλώσσας και διαφορές (ή δυσκολίες σε σύγκριση) με την ελληνική

Μιλώντας για την ιαπωνική γλώσσα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται για τη γλώσσα ενός λαού με μακραίωνη ιστορία, με ταξικές διαφορές στην ιστορική του διαδρομή, με διαφορετική κουλτούρα και νοοτροπία σε σύγκριση με τις λατινογενείς ή άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Εφόσον μιλάμε για επίδραση της ελληνικής γλώσσας ας μη ξεχνάμε ότι για να ενταχθεί μια ελληνική λέξη στην ιαπωνική γλώσσα θα πρέπει να καλύπτει ένα κενό π.χ. στην φιλολογία, φιλοσοφία, επιστήμες κλπ. Η επιστήμη είναι εκείνη που καταφεύγει συχνότερα στο ελληνικό λεξιλόγιο. Όμως , δεν υπάρχει η κοινή πολιτιστική παράδοση, όπως συμβαίνει με τις λατινογενείς ή άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες όπου η ελληνική έχει εισχωρήσει καλύπτοντας χιλιάδες κενά.

΄Όπως αναφέρεται στο εξαίρετο έργο του Αριστείδη Κωνσταντινίδη «Η οικουμενική διάσταση της ελληνικής γλώσσας» (2) σύμφωνα με το γνωστό αμερικανικό λεξικό Merriam- Webster (Third International Edition, 1986) σε σύνολο 166,724 λέξεων καταχωρούνται 50.747 αμιγείς και σύνθετες ελληνικές λέξεις δηλαδή 30,43%. Ακόμη και το βιβλίο «Οι ελληνικές ρίζες στη γαλλική γλώσσα» των Jean Bouffartigue – Anne Marie Delrieu περιέχει μερικές χιλιάδες δάνειες λέξεις, καθώς και μεγάλο αριθμό προσφυμάτων (προθημάτων και επιθημάτων) (3). Επιπλέον, στην ιαπωνική δεν υπάρχει η κοινή χριστιανική αγωγή που έχουμε με αυτές τις γλώσσες. Επομένως λέξεις θρησκευτικής προέλευσης όπως παράδεισος, αμαρτία, λιτανεία, έχουν διαφορετική έννοια από ό,τι στη γλώσσα μας.

Προχωρώντας στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ιαπωνικής, δεν μπορώ να μην αναφέρω τον έντονο προβληματισμό κατά τη σύνταξη του λεξικού μου (4) για το πώς θα έπρεπε να αποδοθεί μία ελληνική λέξη, πλούσια σε βάθος και ένταση, στην ιαπωνική, ιδίως όταν επρόκειτο για ηθικές αξίες, στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς και άλλες λέξεις που εκφράζουν συναισθήματα ή καταστάσεις σε υπερβολικό βαθμό π.χ. φιλότιμο, γλέντι, φασαρία κλπ. Αυτές οι λέξεις έπρεπε να συρρικνωθούν, να μειωθεί η ένταση για να αποδοθούν στην ιαπωνική με σχετική προσέγγιση στο βάθος και το συναίσθημα της ελληνικής..

Μία από τις βασικές διαφορές μεταξύ των δύο γλωσσών είναι οι λέξεις ή φράσεις της ιαπωνικής γλώσσας που χρησιμοποιεί κάποιος όταν απευθύνεται σε κάποιον άλλον. Βέβαια, δεν υπάρχουν σήμερα ταξικές διαφορές στη χώρα, υπάρχει όμως η τάση για αναγνώριση ανώτερου/κατώτερου στη συνομιλία όπου ανώτερος είναι φερ’ ειπείν ο μεγαλύτερος, ο καθηγητής, ο διευθυντής και γενικά ο συνομιλητής γιατί ο Ιάπωνας έχει την νοοτροπία να μειώνει τον εαυτό του προκειμένου να εξυψώσει τον συνομιλητή του. ΄Ετσι, όταν απευθύνεται σε κάποιο «ανώτερο» θα χρησιμοποιήσει όχι μόνο την λεγόμενη «γλώσσα της ταπεινοφροσύνης (kenjôgo)” ή του σεβασμού (sonkeigo）αλλά κα τα τόσο δύσκολα «τιμητικά μόρια», που προστίθενται σε πρόσωπα ή ακόμα και αντικείμενα τα οποία σχετίζονται με τον συνομιλητή. ΄Ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα είναι το ότι οι ιαπωνικές λέξεις δεν έχουν τον τονισμό που έχουν οι ελληνικές, οι συλλαβές είναι κατά κανόνα ισότονες.

Λέγεται ότι η ελληνική γλώσσα στηρίζεται σε σημαντικό βαθμό στα ουσιαστικά ενώ η ιαπωνική στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα ρήματα. Υπάρχουν ρήματα στην ιαπωνική γλώσσα, αμετάβατα ή στην παθητική φωνή, τα οποία δεν έχουν αντίστοιχη απόδοση στα ελληνικά. Μεγάλο πρόβλημα είναι οι ημερομηνίες και το μέτρημα μηνών αλλά και τα απόλυτα αριθμητικά, ανάλογα με το αντικείμενο στο οποίο αναφέρονται, όπου αλλιώς θα πούμε ένα ποτήρι, ένα ψάρι, ένα βιβλίο, ένα ζευγάρι, μία ώρα, μία φορά κλπ. Ακόμη και το ιαπωνικό ημερολόγιο διαφέρει, συνδεόμενο στην εποχή μας με τον Αυτοκράτορα της Ιαπωνίας (από το 1912 και μετέπειτα).

4. Η εισαγωγή της ελληνικής γλώσσας στην ιαπωνική

Εκ των προτέρων θα πρέπει να σημειωθεί πως οι δάνειες λέξεις ελληνικής προέλευσης στην Ιαπωνική είναι ολίγες συγκριτικά με τον αντίστοιχο αριθμό τους στις ευρωπαϊκές γλώσσες. Παρ’ όλα αυτά, είναι αισθητή η παρουσία της γλώσσας μας στην Ιαπωνική για όσους την αναζητήσουν.

Φαίνεται ότι η εμφάνιση των ελληνικών λέξεων έγινε σε δύο φάσεις. Γνωρίζουμε ότι στην Ευρώπη κατά την ιστορική περίοδο της Αναγέννησης κατέστη αναγκαία η προσφυγή στην ελληνική γλώσσα για την ανάπτυξη των κοινωνικών θεσμών, της επιστήμης, του ανθρωπίνου πνεύματος εν γένει. Για την Ιαπωνία η φάση αυτή ήλθε πολύ αργότερα, με την περίοδο Μεϊτζι (1868 – 1912). Το σημαντικότερο ιστορικό γεγονός πριν από μια τέτοια εμφάνιση είναι το δραστικό μέτρο του αποκλεισμού της χώρας από τον έξω κόσμο .

Οι πρώτοι Ευρωπαίοι είχαν ήδη φτάσει στις ακτές της Ιαπωνίας κατά τον 16ον αιώνα. Πορτογάλοι έμποροι είχαν αποβιβαστεί σε ένα μικρό νησί , κοντά στο Ναγκασάκι στα νοτιοδυτικά της Ιαπωνίας , το 1543, φέρνοντας στη χώρα τα πρώτα πυροβόλα όπλα, όπως συχνά αναφέρεται, αλλά και πολλά πολιτιστικά στοιχεία. Λίγα χρόνια αργότερα ακολούθησαν οι Ισπανοί, αμέσως μετά οι ιησουίτες ιεραπόστολοι καθώς και ομάδες Ολλανδών και Βρετανών εμπόρων που εγκαταστάθηκαν και αυτοί στο ιαπωνικό έδαφος. Σύμφωνα με το βιβλίο «Ιαπωνική Λογοτεχνία» του Donald Keene (5) , «για εκατό σχεδόν χρόνια, οι Ιάπωνες ανέπτυξαν εμπορικές και άλλες σχέσεις με τους Ευρωπαίους. Προσωπικότητες της στρατιωτικής αριστοκρατίας προσηλυτίστηκαν στον χριστιανισμό και μερικοί Ιάπωνες αξιωματούχοι ταξίδεψαν με αποστολές στην Ευρώπη και Αμερική για θρησκευτικούς κυρίως λόγους. Στην περίοδο της ακμής της δράσης τους στην Ιαπωνία, δηλαδή στα τέλη του 16ου αιώνα, οι καθολικοί ιεραπόστολοι τύπωσαν έναν αριθμό βιβλίων τόσο για να διδάσκουν τη θρησκεία στους νεοφώτιστους όσο και για να έχουν οι ίδιοι εγχειρίδια της ιαπωνικής γλώσσας. Το μόνο σημαντικό ευρωπαϊκό φιλολογικό έργο μη θρησκευτικού χαρακτήρα που μεταφράστηκε τότε στην ιαπωνική ήταν οι Μύθοι του Αισώπου παρ’ όλον ότι μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι οι ξένοι είχαν διαδώσει σε γνωστούς τους Ιάπωνες , τουλάχιστον σε γενικές γραμμές, την ιστορία της Οδύσσειας. Στηρίζουν αυτήν την άποψή τους στην ιστορία ενός ήρωα , που λέγεται Γιουριουακα η οποία έχει εντυπωσιακές ομοιότητες με την Οδύσσεια». (6)

Η συρροή των Ευρωπαίων είχε μια βαθιά επίδραση στην Ιαπωνία. Οι ιεραπόστολοι ίδρυσαν πολυάριθμα μοναστήρια ιδίως στην νότια Ιαπωνία. ‘Όμως από τα τέλη του 16ου αιώνα το σογκουνάτο (στρατιωτική κυβέρνηση) άρχισε να παίρνει όλο και πιο καταπιεστικά μέτρα κατά του χριστιανισμού και, τελικά, θεωρώντας τον ως θρυαλλίδα που θα μπορούσε να ανατρέψει το κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς , το 1639 απαγόρευσεε στους Ισπανούς και τους Πορτογάλους να επισκέπτονται τη χώρα .

Μετά την εκδίωξη αυτών των εμπόρων, το λιμάνι έμεινε ανοιχτό μόνο για τους Ολλανδούς και Κινέζους εμπόρους. Επί δυόμισυ αιώνες αυτή η μικρή αποικία εμπόρων και επιστημόνων ήταν το μόνο σημείο επαφής μεταξύ της Ιαπωνίας και του έξω κόσμου. Μέσα από αυτή την μικρή είσοδο οι Ιάπωνες μελετητές κατόρθωσαν να αποκτήσουν βασικές γνώσεις για την δυτική ιατρική και άλλες επιστήμες κατά την διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου απομόνωσης της χώρας. Επομένως πρέπει να συμπεράνουμε ότι η πρώτη εμφάνιση της ελληνικής γλώσσας σημειώθηκε περίπου στα τέλη του 16ου αιώνα και συνεχίστηκε με το άνοιγμα της χώρας κατά την περίοδο Μεϊτζι οπότε πολλοί Ιάπωνες στάλθηκαν στη Δύση για να σπουδάσουν ενώ Αμερικανοί και Ευρωπαίοι τεχνικοί και επιστήμονες προσκλήθηκαν στην Ιαπωνία θέτοντας τις βάσεις για τον εκσυγχρονισμό της χώρας.

Για την εμφάνιση των ελληνικών λέξεων στην ιαπωνική ο κ. Toshio Kuwako , καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Τόκυο, σε διάλεξή του στο πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Συμπόσιο που οργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο και την Πρεσβεία της Ιαπωνίας με την ευκαιρία της εκατονταετίας διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, το 1999, αναφέρθηκε στην δυσκολία για την κατανόηση ενός διαφορετικού πνευματικού πολιτισμού αφού υπάρχει διαφορετική αντίληψη για βασικές έννοιες όπως η λέξη ψυχή. Κατά τον Ιάπωνα καθηγητή : «Οι Ιάπωνες ήλθαν σε επαφή με την αριστοτελική φιλοσοφία όταν ήλθαν για πρώτη φορά σε επαφή με τον δυτικό πνευματικό πολιτισμό μέσω των χριστιανών ιεραποστόλων οι οποίοι για να προσηλυτίσουν έναν πνευματικώς ανεπτυγμένο λαό, αποσπώντας τον από τον βουδισμό, τον κομφουκιανισμό και τον σιντοϊσμό, χρησιμοποίησαν ως όπλο και την αριστοτελική φιλοσοφία, ειδικότερα το δόγμα της περί ψυχής».

Στο ίδιο Συμπόσιο, ο Δρ. Kiyoshi Tanaka, καθηγητής στο Τμήμα Τροφίμων και Διατροφής του Πανεπιστημίου Θηλέων του Κυότο , σε διάλεξή του με θέμα την ιστορία της ιαπωνικής ιατρικής ανέφερε ότι η Ιαπωνία γνώρισε την ευρωπαϊκή και μέσω αυτής την αρχαία ελληνική ιατρική για πρώτη φορά τον 16ον αιώνα με την άφιξη των πρώτων Ευρωπαίων (Πορτογάλων, Ισπανών, Ολλανδών) οι οποίοι χρησιμοποίησαν για την διάδοση του χριστιανισμού και την προοδευμένη ιατρική των. Την υιοθέτησε όμως μέχρι την κατάργηση του φεουδαρχικού καθεστώτος (1868) οπότε ακολούθησε την γερμανική ιατρική παράδοση, την οποίαν αντικατέστησε μετά τον Β΄. παγκόσμιο πόλεμο με την αμερικανική. Όμως δεν είναι γνωστό ότι αυτή η ολλανδική, γερμανική και αμερικανική ιατρική είναι κατά βάση ελληνική. Οι Ιάπωνες ιατροί αγνοούν επίσης ότι πλέον των 90% των ιατρικών όρων είναι ελληνικής προέλευσης και ότι η σημερινή ηθική ιατρική δεοντολογία καθιερώθηκε πριν από 2.400 χρόνια από τον Ιπποκράτη. Αυτά έλεγε ο Δρ. Kiyoshi Tanaka το 1999.

Στην Ιαπωνία οι σπουδές της αρχαίας ελληνικής γλώσσας είναι αρκετά ανεπτυγμένες .Κατά τον πρώην Πρεσβευτή της Ιαπωνίας στην Ελλάδα κ. Toshio Saiki, οι Ιάπωνες γνωρίζουν αρκετά περί της αρχαίας Ελλάδας δεδομένου ότι η ιστορία της αποτελεί ένα αξιόλογο μάθημα. Αυτή όμως διδάσκεται μέχρι του Μεγάλου Αλεξάνδρου ενώ απλά θίγεται η ελληνιστική περίοδος και η βυζαντινή ιστορία δεν αναφέρεται καθόλου. Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η γλώσσα του Βυζαντίου ήταν ελληνική και ο πολιτισμός του ελληνικός.

Ωστόσο θα πρέπει να αναφερθεί ότι Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς έχουν εκδοθεί σε μεγάλη έκταση π.χ. μέχρι το 1999 υπήρχαν τρείς μεταφράσεις του αριστοτελικού έργου το 1937, 1961, 1989 και προετοιμαζόταν η 4η το 1999. ΄Εχει εκδοθεί ακόμη ένα «Ελληνο-Ιαπωνικό Λεξικό», το οποίο βασίζεται στην αρχαία ελληνική γλώσσα, από τον εκδοτικό οίκο Daigaku Shorin το 1989 από τον καθηγητή Harazuke Furukawa και πριν από αυτό, ένα άλλο λεξικό, το 1967, με τον τίτλο στα λατινικά «Lexicon Graeko – Japonicum» για το καθολικό πανεπιστήμιο Νανζαν στη πόλη Ναγκόγια που ιδρύθηκε το 1949 και έχει Κέντρο Ιαπωνικών Σπουδών για ξένους. Σε σχέση με τις σπουδές της αρχαίας ελληνικής γλώσσας αξίζει να σημειωθεί ότι στο Πανεπιστήμιο της ίδιας πόλης ο Καθ. Yoshitake Sumio έχει δημοσιεύσει σε περιοδικό στα αγγλικά έρευνά του με θέμα «καλός θάνατος» πάνω στην ελληνική λογοτεχνία. ενώ στο προαναφερθέν Συμπόσιο ο καθηγητής Toshio Katsumata μίλησε για την «Προϊστορική ελληνική αρχιτεκτονική στην Ιαπωνία» και ο καθηγητής Shigenari Kawashima μίλησε για την «Ζωή και θάνατο στην Ιλιάδα και στην Ιστορία των Χεϊκε».

Σήμερα σε αρκετά πανεπιστήμια της Ιαπωνίας διδάσκονται, σε πτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, μαθήματα αρχαίας ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού ή ακόμη αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και ιστορίας, ενώ σε μερικά και νέα ελληνικά. Μεταξύ άλλων ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σημειώνουμε τα εξής :

• Πανεπιστήμιο του Τόκιο (Τμήμα ελληνικών και λατινικών σπουδών) : αρχαία ελληνικά
• Πανεπιστήμιο του Κιότο (μεταπτυχιακό): νέα ελληνικά
• Πανεπιστήμιο Οσάκα Γκάκουιν : αρχαία ελληνικά
• Πανεπιστήμιο Σένσου : αρχαία ελληνικά
• Πανεπιστήμιο Ξένων Γλωσσών Ναγκασάκι : αρχαία ελληνικά
• Πανεπιστήμιο Ντοσίσα (Doshisha) στο Κιότο : αρχαία ελληνικά στην Σχολή Θεολογίας και στα Τμήματα Φιλοσοφίας και Πολιτισμικής Ιστορίας
• Πανεπιστήμιο Χοκκάϊντο (Hokkaido) : αρχαία ελληνική φιλοσοφία, καθώς και κλασσική φιλολογία στη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών
• Πανεπιστήμιο Χιροσίμα : αρχαία ελληνικά

Επίσης, (αρχαία) ελληνικά διδάσκονται διαδικτυακά στα πλαίσια κλασικών σπουδών σε διάφορα πανεπιστήμια τη Ιαπωνίας, όπως, μεταξύ άλλων, στο Καθολικό Πανεπιστήμιο Νανζάν στη Ναγκόγια.

Στο Ιαπωνο – ελληνικό μέρος του λεξικού μου, το οποίο στις 1456 σελίδες του περιλαμβάνει και πάνω από 40.000 λήμματα, εκτός από τα παράγωγα, όπου σημειώνονται με αστερίσκο οι ελληνικής προέλευσης λέξεις, περιέχονται μερικές εκατοντάδες τέτοιες λέξεις. Τα λήμματα αυτά αναφέρονται σε θέματα και προβλήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως εκφράζονται στον τύπο και σε καθημερινές συζητήσεις. Υπάρχουν βέβαια πολύ περισσότεροι όροι στην επιστήμη , ιδίως στην ιατρική, όπως προανέφερα.

Παρακάτω παρατίθενται ενδεικτικά μερικές μόνο παρόμοιες λέξεις καθημερινής χρήσεως ή επιστημονικοί όροι για να σχηματίσει ο αναγνώστης μία ιδέα για το πώς προσαρμόζονται αυτές οι λέξεις στην ιαπωνική γλώσσα με την ιαπωνική προφορά. Να σημειωθεί εδώ ότι στην ιαπωνική γλώσσα δεν υπάρχει ο φθόγγος «λ» , ο οποίος αντικαθίσταται από τον φθόγγο «ρ» (που δεν είναι ακριβώς το δικό μας «ρ»).

Η δεύτερη φάση της παρουσίας της ελληνικής γλώσσας στην ιαπωνική, κατά τη γνώμη μου, άρχισε το 1945 με τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας μετά τον Β΄. παγκόσμιο πόλεμο και την επακολουθήσασα εξαετή αμερικανική κατοχή που έληξε τον Απρίλιο του 1952 με την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης, μία περίοδος εξίσου επαναστατική όσο η περίοδος Μειτζι.

Η μεγάλη οικονομική ανάπτυξη που ακολούθησε, διεθνή γεγονότα όπως οι Ολυμπιακοί του Τόκυο το 1964, η Διεθνής ΄Εκθεση της Οσάκα το 1970, η επικράτηση της Αγγλικής γλώσσας στις διεθνείς συναλλαγές, η παγκοσμιοποίηση, γεγονότα που επηρέασαν την νοοτροπία και τον τρόπο ζωής των Ιαπώνων, έφεραν μαζί τους, μέσω της αγγλικής γλώσσας και λέξεις ελληνικής προέλευσης όχι μόνον ως επιστημονικούς όρους αλλά και ως λέξεις καθημερινής χρήσεως.

Στην εποχή μας υπάρχει ενδιαφέρον για την νεοελληνική γλώσσα, έχουν εκδοθεί μερικά βοηθήματα για την εκμάθησή της και , εξ όσων γνωρίζω, το Ιαπωνο – ελληνικό λεξικό της κας Masako Kido του 2006 από την εταιρία Yurindo. Υπάρχει ακόμη το “Ελληνικό λεξικό της Καινής Διαθήκης (Shin-yaku girishago jiten) του καθηγητή Tadashi Iwakuma με εξηγήσεις ελληνικών λέξεων της Καινής Διαθήκης στην ιαπωνική γλώσσα που εξέδωσε το 1972 ο εκδοτικός οίκος Yamamoto Shoten” και το «Μικρόν Ελληνο-ιαπωνικόν Λεξικόν της Καινής Διαθήκης (Ο τίτλος και στις δύο γλώσσες) του Akira Oda, καθηγητή της Κοινής Ελληνικής των χριστιανικών χρόνων στο Σεμινάριο της Βίβλου στην Οσάκα (Εκδόσεις Σεμινάριον της Βίβλου, 1964), το οποίο εξέδωσε ως βοήθημα για τους φοιτητές του. Στο έργο αυτό, εκτός των άλλων (πινάκων, χαρτών κλπ) περιλαμβάνεται και παράρτημα με μελέτη για την εξέλιξη της προφοράς της ελληνικής γλώσσας από του; χρόνους του Ομήρου (7). Επίσης; ενδιαφέρουσες εκδόσεις είναι η «Εισαγωγή στα Νέα Ελληνικά» της Chizuko Fukuda του εκδοτικού οίκου Daigaku Shorin, , ένα βιβλίο του Araki Hideyo με τίτλο «Γεια σας» το οποίο περιλαμβάνει «2.000 βασικές ελληνικές λέξεις» και συνοδεύεται από μια κασέτα της εταιρίας Goken και ένα άλλο του ιδίου με τίτλο «εξπρές, σύγχρονη ελληνική γλώσσα»..

Κατωτέρω παραθέτουμε μερικά ενδεικτικά παραδείγματα ελληνικών λέξεων που έχουν εισχωρήσει στην καθημερινή ζωή των Ιαπώνων μέσω της Αγγλικής (έμμεσα δάνεια) και πώς προσαρμόζονται αυτές οι λέξεις στην ιαπωνική γλώσσα με την ιαπωνική προφορά :

akurobatto ακροβάτης

anâki(î) αναρχία

anâki(î)suto αναρχικός

anâki(î)zumu αναρχισμός

bachisukâfu βαθυσκάφος

baromêtâ βαρόμετρο

dainamaito δυναμίτιδα

daiyamondo διαμάντι

daiyamondo-no αδαμάντινος

ekorojî οικολογία

ekonomî οικονομία, οικονομικός

ekonomî-kurasu οικονομική θέση

ekonomikku animaru οικονομικό ζώο

ekonomisuto οικονομολόγος

episôdo επεισόδιο

kuronomêtâ χρονόμετρο

majikku μαγικός

majikku-pen μαγική πένα

με το ea- ή aero- αερο ως πρόθεμα λέξεων όπως

earoguramu αεροπορικό γράμμα,

eâ-kon (dishonâ) κλιματισμός,

αιρ-κοντίσιον ¨

Ακόμη με πρόθεμα και άλλες λέξεις καθώς makuro- μακρο-

makuro-keizaiteki-na μακρο-οικονομικά

makuro-kosumosu μακρόκοσμος

Επίσης, ανάμεσα σε άλλες λέξεις :

kurorofiru χλωροφύλλη

nafutarin ναφθαλίνη

panikku πανικός

panikku ni ochiiru με πιάνει πανικός

paramêtâ παράμετρος

pentagon πεντάγωνο

puroguramu-no προγραμματικός

puroguramu wo kumu προγραμματίζω

ranpu λάμπα, λαμπτήρας

sâmosutatto θερμοστάτης

shinboru σύμβολο

shinkuro- συγχρονισμένος,

ταυτόχρονος

shinkuronaizudo suimingu συγχρονισμένη κολύμβηση

shirindâ κύλινδος

shirindâ-jô κυλινδρική κλειδαριά.

Δεν θα μπορούσαν βέβαια να λείπουν λέξεις σχετικές με τους Ολυμπιακούς Αγώνες :

orinpikku taikai Ολυμπιακοί

Αγώνες

orinpikku-no ολυμπιακός (επίθ.),

pararinpikku Παρα-Ολυμπιακοί Αγώνες,

orinpikku seika ολυμπιακή φλόγα

καθώς και λέξεις σχετικές με τον μαραθώνιο όπως

marason μαραθώνιος

marason-senshu μαραθωνοδρόμος

καθώς και με την τεχνολογία (tekunorojî) ,

-teku, tekuni-, tekuno- τεχνο- –

tekunikaru τεχνικός

tekunishan τεχνίτης

tekunokurâto τεχνοκράτης

hai-teku υψηλή τεχνολογία

tekunikarâ τεχνικολόρ

tekunoporisu τεχνόπολις

καθώς και το τόσο συνηθισμένο σε ξένες γλώσσες τηλε- (tere-) με δεκάδες σύνθετα όπως

terehon τηλέφωνο

terehon-kâdo τηλεκάρτα

terebijon τηλεόραση

terebi kaisen κύκλωμα τηλεόρασης

teremêta τηλέμετρο

terepashî τηλεπάθεια

teretaipu τηλέτυπο

terekontorôru τηλεκοντρόλ κλπ…

Εκτός από την καθημερινή ζωή έχει ήδη αναφερθεί και η παρουσία της ελληνικής γλώσσας στην επιστήμη. Είναι ένας τομέας ανεξερεύνητος ακόμη. Πάντως σε ένα τεχνικό λεξικό , το “Electronics, Information and Communication Εnglish-japanese and Japanese english Dictionary” του εκδοτικού οίκου kyôritsushuppan kabushikigaisha (1977) ανάμεσα στις χιλιάδες λέξεις από την αγγλική γλώσσα καταμετρήθηκαν και ολίγες εκατοντάδες λέξεις ελληνικής προέλευσης όπως οι :

anarisuto αναλυτής

anarogu ανάλογος

daiôdo

δίοδος

disuku δίσκος (σε 4 σύνθετες λέξεις)

eko- ηχο- (σε 14 σύνθετες λέξεις)

enerugî ενέργεια (σε 13)

erekutoronikkusu ηλεκτρονικός (σε 7 )

και πολλές άλλες λέξεις ως συνθετικά δεκάδων άλλων λέξεων όπως και σε σύνθετα, όπως

erekutoro-ηλεκτρο- (σε 8)

kiro- χιλιό- όπως – kilogram χιλιόγραμμο (κιλό)

senta- κεντρο-

makuro – μακρο-

maikuro-μικρο- (σε 65 )

mono – μονο-

para- παρα-

giga- γιγα-

mêta- μετρο.

taipu- τυπο –

όπως στα κατωτέρω παραδείγματα:

gurafu -γράφημα κλπ. (σε 6 σύνθετες λέξεις)

kasôdo κάθοδος (σε 9 )

katarogu κατάλογος

kurisutaru κρυστάλλινος (σε 11)

kuroraido χλωρίδιο (σε 5)

makuro-insutorakushion μακρο-οδηγίες,

makuro-purosessa μακρο-επεξεργαστής

maikuro-hon μικρόφωνο

maikuro-purazuma, μικρόπλασμα

maikuro-purosessa μικρο-επεξεργαστής

maikuro-purogurama μικρο-πρόγραμμα

maikuro-hakanetsuro φούρνος μικροκυμάτων

mekanikku μηχανικός

mekanizumu μηχανισμός

mesoddo μέθοδος

metaru μεταλλικός (σε 7)

mono-gurafu μονογραφία

mono-taipu μονοτυπία

mono-guramu μονόγραμμα

monokuromu μονοχρωμία

mono-rêru σιδηρόδρομος μονής τροχιάς

para-mêta παράμετρος

para-metorikku παραμετρικός

para-boriku παραβολικός

parareru παράλληλος

puroguramu πρόγραμμα (σε 35 )

shisutemu σύστημα (σε 55)

saikuro κύκλος (σε 12)

uran ουράνιο

Μερικά ακόμη παραδείγματα κατά επιστήμη ή τέχνη, όπως στην ιατρική, τη φιλολογία και τη μουσική, είναι τα εξής :

στην ιατρική :

afuta άφθα

ameba αμοιβάδα

arerugî αλλεργία

bakuteria βακτήριο

chifusu τύφος

daietto δίαιτα, αδυνάτισμα

hemoglobin αιμογλοβίνη

horumon ορμόνη

kurinikku κλινική

kurorohomu χλωροφόρμιο

moruhine μορφίνη

nefurôze νέφρωση

noirôze νεύρωση

chifusu τύφος

parachifusu παράτυφος

porio πολιομυελίτιδα

ryûmachi ρευματισμοί

strychnine στρυχνίνη,

torakôma τράχωμα κ.ά.

yôdo ιώδιο

καθώς επίσης και baio- βιο- ως συνθετικό όπως

baiotekunorogî βιοτεχνολογία

baiohazarudo βιολογικώς επικίνδυνος

baiomasu βιομάζα

baiοrizumu βιορυθμός

στη φιλολογία :

aidia ιδέα

aironi ειρωνία

akademî ακαδημία

akademî kai-in

ακαδημαϊκός

aregorî αλληγορία

ansorogî ανθολογία

arufabetto αλφάβητο

arukaikku αρχαϊκός

baiburu βίβλος

doguma δόγμα

dorama δράμα

doramachikku na δραματικός

egoizumu εγωισμός

ekisentorikku-na εκκεντρικός

ekizochi(shi)zumu εξωτισμός

ekizochikku-na εξωτικός

epiguramu επίγραμμα

epikku επικός

erochikku-na ερωτικιός

esutetikku αισθητικός

merankorî μελαγχολία

monorôgu μονόλογος

nosutarujîa νοσταλγία

rojikku λογική

rojikku ni tootta λογικός

στη μουσική :

baritone βαρύτονος

merodî μελωδία

utsukushii/kikinareta merodî γλυκιά/γνωστή μελωδία

merodorama μελόδραμα

merodoramafû- μελοδραματικός

myûzikku μουσική

ôdo ωδή

ôkesutora ορχήστρα

parodî παρωδία

rapusodî ραψωδία

rizumu ρυθμός

rizumu wo tsukete ρυθμικά

shinfonî συμφωνία κ.ά.

Υπάρχουν ακόμη ονόματα δέντρων και λουλουδιών όπως

akashia ακακία

anemone ανεμώνη

hiyashinsu υάκινθος

mimoza μιμόζα

pirakansa πυράκανθος

shikuramen κυκλάμινο

zeraniumu γεράνι

Το τελικό συμπέρασμα κατά την άποψή μου, είναι ότι μπορούμε να μιλούμε για αξιόλογη παρουσία της ελληνικής γλώσσας στην Ιαπωνική και θα πρέπει στο μέλλον να αναληφθεί ευρείας έκτασης επιστημονική έρευνα για το τόσο ενδιαφέρον θέμα της εισφοράς της ελληνικής γλώσσας στην Ιαπωνική.

(1) Εξ όσων γνωρίζω, δεν υπάρχει άλλη ειδικότερη επιστημονική έρευνα για το παρόν θέμα. Η ανάπτυξη του σ’ αυτό το άρθρο είναι ελλιπής και προέρχεται κυρίως από την εμπειρία μου στη σύνταξη του Ιαπωνο-ελληνικού και Ελληνο – ιαπωνικού λεξικού μου καθώς και από τις γνώσεις που προέκυψαν από αυτήν γιατί δεν υπήρχε ο απαραίτητος χρόνος για αναζήτηση στοιχείων από άλλες πηγές.

(2) Αριστείδη Ε.Κωνσταντινίδη «Οι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα»

(3) «Οι ελληνικές ρίζες στη γαλλική γλώσσα» των Jean Bouffartigue – Anne Marie Delrieu, Εκδόσεις Ελευθεροτυπίας

(4 ) Βασίλη Κορακιανίτη

Ιαπωνο – ελληνικό και Ελληνο – ιαπωνικό λεξικό (Τρίτη αναθεωρημένη έκδοση)

Εκδόσεις Πελεκάνος, Οκτώβρης 2013

(5) Donald Keene «Ιαπωνική Λογοτεχνία , Εισαγωγή για αναγνώστες από τη Δύση» σε

μετάφραση Κλαίρης Παπαπαύλου, Εκδόσεις Καρδαμίτσα,Αθήνα 1987

(6) Keene , 1987, σ.107-110

(7) Βλ. και σύντομη βιβλιοκρισία για το προαναφερθέν λεξικό από τον ΝΙκ. Κοντοσόπουλο στο περιοδικό Αθηνά, τόμ. ΞΖ΄, σ.420-422

(8) Η λέξη ηλεκτρο-, στα αγγλικά electro-, έγινε στα ιαπωνικά erekutoro γιατί πρώτον η ιαπωνική γραφή βασίζεται στα συλλαβητάρια όπως προαναφέρθηκε, δεν υπάρχει επομένως χωριστός φθόγγος για τα σύμφωνα κάπα και ταυ, ενώ υπάρχει η συλλαβή ρο και δεύτερον γιατί δεν υπάρχει ο φθόγγος «λ που αντικαθίσταται με τον φθόγγο «ρ».

Του Βασίλη Κορακιανίτη

Το ανωτέρω άρθρο του Βασίλη Κορακιανίτη με θέμα την «Επίδραση της ελληνικής γλώσσας στην ιαπωνική» περιέχεται στο βιβλίο του καθηγητού Γεωργίου Καναράκη στη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Charles Sturt της Αυστραλίας με τίτλο « Η Διαχρονική Συμβολή της ελληνικής σε άλλες γλώσσες» των Εκδόσεων Παπαζήση, στο οποίο βιβλίο εικοσιοκτώ γλωσσολόγοι ή επιστήμονες από διάφορες χώρες παρουσιάζουν παρόμοια επίδραση στη γλώσσα τους.

Το άρθρο αυτό, μεταφρασμένο στα Αγγλικά, θα περιληφθεί στην Αγγλική έκδοση του βιβλίου τον ερχόμενο χρόνο σε αγγλόφωνη χώρα.

Σύντομο βιογραφικό σημείωμα

«Ο Βασίλης Κορακιανίτης γεννήθηκε στην Κέρκυρα. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και ξένες γλώσσες. Υπηρέτησε στο Πολεμικό Ναυτικό , στο Αρχηγείο Στόλου, σε υπηρεσίες του εξωτερικού και στο Αρχηγείο του Οικονομικού Κλάδου επί δεκαετία. Μετά την παραίτησή του εργάστηκε σε ναυτιλιακή εταιρία και, τέλος, πήγε στην Πρεσβεία της Ιαπωνίας όπου εργάστηκε επί 33 χρόνια μέχρι την συνταξιοδότησή του. Για την υπηρεσία του στην Πρεσβεία πήρε παράσημο από την ιαπωνική Κυβέρνηση.

Από τα πρώτα χρόνια στην Πρεσβεία ασχολήθηκε με την μελέτη της ιαπωνικής γλώσσας και με την σύνταξη ενός βασικού λεξικού το οποίο αρχικά τυπώθηκε σε ιδιωτική έκδοση στο Τόκυο το 1979. Οι Εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφόρησαν το Ιαπωνο – Ελληνικό και Ελληνο- Ιαπωνικό Λεξικό του το 1994 και το 2004. Από τότε μέχρι το 2013, οπότε κυκλοφόρησε σε τρίτη αναθεωρημένη έκδοση από τις Εκδόσεις Πελεκάνος, αλλά ακόμη μέχρι και σήμερα, ασχολείται με το λεξικό και άλλα ιαπωνικά θέματα.»

στάθης γουργουρής – στοχάζεται η λογοτεχνία; η λογοτεχνία ως θεωρία σε μια αντιμυθική εποχή.

Πηγή:http://pandoxeio.com/2015/01/06/gourgouris/

Οι ανοιχτές και τεράστιες λεωφόροι του Παρισιού κατασκευάστηκαν με ρητό σκοπό να μην έχουν οι επαναστάτες τη δυνατότητα να φτιάξουν οδοφράγματα, καθώς και για την ταχεία και εύκολη αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων. Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν ορθά αντιλαμβάνεται την καινούργια αυτή αρχιτεκτονική αντίληψη – αυτό τον «στρατηγικό» καλλωπισμό» της πόλης, όπως ήταν γνωστός τότε μεταξύ των κατοίκων της – ως ένα μέτρο απόλυτης κρατικής εξουσίας που εκφράζεται υπό έκτακτες συνθήκες και αποσκοπεί στη θωράκιση του χώρου της πόλης (τον τόπο της κρατικής εξουσίας) έναντι των κινδύνων του εμφυλίου πολέμου, ο οποίος, όπως αποδεικνύεται ιστορικά, είναι πάντοτε ένας ταξικός πόλεμος. Όμως η επαναστατική κληρονομιά αυτής της λογικής, η δύναμη του ριζικού δημιουργικού / καταστροφικού ποιείν, δεν μπορεί να εξαφανιστεί. Όπως παρατηρεί ο Μπένγιαμιν, τα οδοφράγματα που φτιάχτηκαν στη διάρκεια της Κομμούνας είχαν το πλεονέκτημα της ισχύος και του μεγέθους ακριβώς λόγω των πλατιών λεωφόρων του Οσμάν. Με αυτό τον τρόπο, συμπεραίνει μέσα από μια άψογη διαλεκτική ανάλυση, «το κάψιμο της πόλης είναι το κύριο αποτέλεσμα της καταστροφικής εργασίας του Ωσμάν».

Βρισκόμαστε στο κεφάλαιο Η ονειρική πραγματικότητα του ερειπίου σ’ ένα ακόμα δοκιμιακό βιβλίο που παρά την σύνθετη και απαιτητική γραφή του χαρίζει σπάνιες αναγνωστικές απολαύσεις, ανοίγει νέους αναγνωστικούς ορίζοντες και προτείνει ιδιαίτερες αναγνώσεις αξιανάγνωστων έργων. Aντικείμενό του, η εγγενής γνωστική ιδιότητα της λογοτεχνίας, η ιδέα ότι η λογοτεχνία θα μπορούσε να περικλείει έναν ίδιον τρόπο γνώσης. Πρόκειται για ιδέα τόσο παλιά όσο και η διαμάχη μεταξύ ποίησης και φιλοσοφίας, αλλά αμφιλεγόμενη μέχρι και σήμερα.

Στο κεφάλαιο αυτό λοιπόν «διαβάζουμε» το ημιτελές Passagenwerk του Walter Benjamin, ένα έργο του οποίου ο στοχαστικός πυρήνας αφορά στη σημασία του χρόνο καθ’ υπέρβασιν όλων των αναγνωρίσιμων χρονικοτήτων: του χωροχρόνου, του ονειρικού χρόνου, του αυστηρά ενεστώτος χρόνου, του μυθικού χρόνου, του λυκόφωτος της ανάμνησης, της στιγμιαίας έλλαμψης. Πρόκειται για μια αλληγορική εγκυκλοπαίδεια του Παρισιού ως πρωτεύουσας του 19^ου αιώνα, αλλά ουσιαστικά όλου του καπιταλιστικού κοινωνικού φαντασιακού, όπως αυτό αποκαλύπτεται μέσα από τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής· μια υβριδικής μορφής σύνθεση που προκύπτει από τη διασταύρωση λογοτεχνίας και φιλοσοφίας (δυο όψεις του ίδιου νομίσματος).

Άλλωστε το Παρίσι αποτέλεσε την ονειρική πόλη της νεωτερικής ιστορίας, εκείνη που αναδύεται μέσα από τα ερείπια της επανάστασης που διαμόρφωσε την Ευρώπη εκείνης της εποχής συστήνεται ως τόπος ενός μετεπαναστατικού φαντιασιακού. Ο Μπένγιαμιν θεωρεί ότι οι ίδιες οι συνοικίες της πόλης που επελέγησαν να κατεδαφιστούν αποτελούν προνομιακά πεδία διδασκαλίας της θεωρίας των κατασκευών και ότι η επεκτατική ιστορία της τεχνολογίας μιλάει την γλώσσα της καταστροφής «μαζί με την ανέγερση και την δημιουργία μεγάλων πόλεων εξελίχτηκαν και τα μέσα ισοπέδωσής τους». Γνωρίζουμε πλέον πως τα αναρίθμητα πάρκα, οι πλατείες και οι δημόσιοι κήποι που διαμορφώνουν το παρισινό τοπίο δημιουργήθηκαν με κρατικά διατάγματα, τα οποία οδήγησαν στη μαζική ισοπέδωση ολόκληρων συνοικιών.

Πώς έφτασε σε μια τέτοια προβληματική ο ερευνητής; Στο προλογικό του σημείωμα μοιράζεται την πρώτη αλησμόνητη αίσθηση από την ανάγνωση του Κάφκα: ότι εκείνα τα περίεργα κείμενα γνώριζαν τα πάντα για τον κόσμο στον οποίο ζούσε, άσχετα αν είχαν γραφτεί μισόν αιώνα πριν. Μια δεύτερη διαπίστωση αποτελούσε θέμα χρόνου: Η λογοτεχνία λειτουργούσε ως επιστήμη, καθώς παρείχε μια συνολική κατάρτιση των δεδομένων του κόσμου μας, αλλά με έναν ιδιαίτερο τρόπο διείσδυσης στα στοιχειώδη του, μια εις βάθος κατανόηση ων πιο περίπλοκων πτυχών του. Εδώ εδράζεται το πρώτο desideratum του: η «τίμηση» της πρωταρχικής εμπειρίας της ανάγνωσης της λογοτεχνίας ως θεωρητικής ανάγνωσης του σύγχρονου κόσμου, αλλά και των στοχαστών που τόλμησαν να σκεφτούν τα πράγματα πέρα από τα δεδομένα της παράδοσης και της εποχής τους.

Η προσωπική του εμπειρία στα αμερικανικά πανεπιστήμια στις αρχές της δεκαετίας του ’80 υπήρξε καθοριστική, καθώς εκεί απορροφούνταν τα κύματα αμφισβήτησης των δεκαετιών του ’60 και του ’70. Έτσι τα σεμινάρια και οι διαλέξεις των Φουκώ, Ντεριντά, Σαΐντ, ντε Σερτώ και αργότερα των Ζίζεκ, Αγκάμπεν, Μπάτλερ κ.ά.. όριζαν μια πανδαισία ιδεών και αντιλήψεων ενώ η πανκ μουσική στις δυο αμερικανικές ακτές αλλά και στην Αγγλία αισθητοποιούσε την οργισμένη επιθυμία για πλήρη καταστροφή των συστημάτων παντός τύπου. Η διαπολιτισμική συντροφικότητα των πανεπιστημίων δημιούργησε φυσικά και πρωτοφανείς συνθήκες διεπιστημονικότητας και ακριβώς μέσα σε αυτή τη θύελλα επιστημολογικής αταξίας, πειραματισμού και εφευρετικότητας η συγκριτική λογοτεχνία υπήρξε το επίνειο όλων των ριζοσπαστικών ρευμάτων και η εστία όλων των ιδιαίτερων προσωπικοτήτων και των κειμένων τους, που είχαν ήδη αρχίσει να κωδικοποιούνται, προς χάριν της αγοράς, με τον βλακώδη όρο «Θεωρία», όπως γράφει ο συγγραφέας στον πρόλογό του στην ελληνική έκδοση.

Ένα από τα μαθήματα του 20ού αιώνα είναι ότι το συμβολικό σύμπαν της επανάστασης φαίνεται ότι μπορεί να επιβιώνει της ίδιας του της ιστορίας, γράφει ο Γουργουρής. Αν η επανάσταση έχει κάποιο νόημα – αν οι αμέτρητες ζωές που χάθηκαν στο όνομά της υποβάλλουν ένα αίτημα στην ιστορία που δεν μπορεί να παρακαμφθεί – αυτό έγκειται στο γεγονός ότι καθιστά απτή, συχνά εναντίον της ίδιας της πραγματικότητας, την ικανότητα της ανθρωπότητας να αλλοιώνει το πεπρωμένο της. Αυτό ίσως εξηγεί το τεράστιο συμβολικό βάρος που κομίζει η μαρξιστική παράδοση στον 20ό αιώνα, το οποίο μπορεί να συγκριθεί μόνο με την επιρροή της ψυχολογικής θεραπείας και πρακτικής.

Η περίφημη σκέψη του Αντόρνο ότι η ποίηση μετά το Άουσβιτς συνιστά βαρβαρότητα αναθεωρήθηκε στηνΑρνητική διαλεκτική, αποδίδοντας στην ποίηση το στοιχείο της ανατροπής κάθε συντεταγμένου λόγου. Έτσι στην μετά – Άουσβιτς εποχή ο προνομιακός κόσμος του λυρικού εγώ εκμηδενίζεται, αλλά η σχέση του με την φαντασία δεν καταργείται αλλά ανασυντίθεται, διανοίγεται στο πιο έτερο και εξωτερικό, σε αυτό που δεν μπορεί να μιλήσει. Κάπου εδώ βρίσκεται ο Ζαν Ζενέ· ένας πλάνης, μια ιδιόρρυθμη φιγούρα, μια παράξενη μεικτή μαρτυρία τόσο της επιβίωσης όσο και της εκτόπισης και της μεταλλαξιμότητας – κοινωνικής, πολιτικής, σεξουαλικής, γεωγραφικής. Νόθος, κλέφτης, ομοφυλόφιλος, αλήτης: οι ομολογημένες personae του Ζενέ πότε δεν εξημερώθηκαν. Ελάχιστοι καλλιτέχνες αναγνώρισαν με τόσο ριζικό τρόπο ότι η αυθεντία τους ήταν πριν από όλα μια κατασκευή ενός μια κατασκευή όμως άξια να χρησιμοποιηθεί ως όπλο: να εξαφανίσει αυτόν τον επινοημένο εαυτό μαζί με ολόκληρο το πεδίο αξιών που του έδωσαν την δυνατότητα να υπάρξει.

Ο Ζενέ απέρριψε και την «αγιοσύνη» που του απένειμε ο Σαρτρ και σταμάτησε να γράφει για τριάντα περίπου χρόνια. Υπήρξε ίσως ο πιο διακεκριμένος μάρτυρας του ανταγωνισμού ανάμεσα στην επανάσταση και την εκμηδένιση, ένας μάρτυρας που δεν αναζήτησε ποτέ τη λύτρωση μέσα από την τέχνη. Ο Ζενέ χωρίς καμία ντροπή μετέτρεψε την παράνομη και εγκληματική ζωή του σε ένα έργο τέχνης, έτσι ώστε η σκιώδης υπόγεια πλευρά του νόμου να νιώσει ξαφνικά την απελευθερωτική χάρη μιας γλώσσας λογοτεχνικού σκανδάλου. Η κίνησή του ήταν ενός μασκοφόρου και όχι ενός ηθικολόγου. Μια από τις αρχές του ήταν η υπόκριση: η εγγενώς έκκεντρη αίσθηση του εαυτού του που εκμαιεύει τη φύση διάφορων κοινωνικών ρόλων, ενσωματώνοντάς τους σε έναν κόμβο χειρονομιών που τους ελέγχουν και τους οικειοποιούνται.

Οι εμπειρίες του με τους Μαύρους Πάνθηρες και τους Παλαιστίνιους μαχητές επηρέασαν βαθύτατα και ενέτειναν τη μακρόχρονη αφοσίωσή του στο πολιτικό δοκίμιο ως τον μόνο «νόμιμο» τρόπο γραφής (νόμιμο λόγω της άμεσης αξίας χρήσης του στο πεδίο της πολιτικής). Η μαρτυρία της Σατίλα, μια εξέχουσα βιωματική εμπειρία της εκμηδένισης, προκάλεσε μια ποιητική συνάντηση με την βία του κόσμου, αλλά δεν υπέκυψε στον ναρκισσισμό του ποιητή – επαναστάτη. Με τους Παλαιστινίους μοιράστηκε μια κοινότητα ασώματων υπάρξεων, όπου η πιο αντικειμενική υλικότητα συνίσταται στην απουσία (πάτριας γης, έθνους, νίκης, αποδοχής). Στο κάλεσμα των Μαύρων Πανθήρων ανταποκρίθηκε χωρίς δισταγμό χάρη στη δική του αίσθηση των διαπερατών ορίων της εαυτότητας.

Το μυθιστόρημα μπορεί να πάει πιο βαθιά, παρέχοντας την ισορροπία και το ρυθμό που δεν μπορούμε να βιώσουμε στην καθημερινότητά μας, στην πραγματική μας ζωή. Με αυτό τον τρόπο, το μυθιστόρημα, ευρισκόμενο στο εσωτερικό της ιστορίας, έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει εκτός αυτής – διορθώνοντας τακτοποιώντας και, το πιο σημαντικό όλων, ανακαλύπτοντας ρυθμούς και συμμετρίες που δεν μπορούμε να συναντήσουμε αλλού…

…έλεγε σε συνομιλία του το 1991 ο Ντον ΝτεΛίλλο, που πάντα απονέμει στη μυθιστορηματική γραφή ένα είδος ιστορικής διορατικότητας που η ιστορική γραφή δεν μπορεί ενδεχομένως να κατακτήσει, μια σαφήνεια αντίληψης των ίδιων των πραγμάτων της ιστορίας. Η λογοτεχνία του, ένας μοναδικός επιτελεστικός στοχασμός, αναφέρεται με μεγάλη οξύνοια στα μυστήρια του σύγχρονου κόσμου και ολόκληρος ο τρόπος της ερωτηματοθεσίας το παραπέμπει στην εμπιστοσύνη στην ικανότητα της λογοτεχνίας να θεωρητικοποιεί το μυστήριο του κόσμου.

Εδώ και με αφετηρία το έργο του Ονόματα εξετάζονται η επιλογή των αφηγηματικών τόπων του συγγραφέα, ιδίως εκείνων που αφορούν το ιστορικό και φιλοσοφικό σταυροδρόμι της ανατολικής Μεσογείου, η συνύφανση των σχεδίων του πολυεθνικού καπιταλισμού με τον ακαταμάχητο πόθο για την αρχαιολογία, η τρομακτική αναζήτηση της ταυτότητας, η καρτερική μοναξιά των σύγχρονων ζευγαριών, η ανάπλαση της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας, η ψυχική επένδυση της Δύσης στης περιοχή, η αποκρυπτογράφηση αρχαίων πολιτισμών ως αυτοαναφορική φαντασίωση, η αρχαιολογία ως «πολιτική αλληγορία» του ιμπεριαλισμού, ο τουρισμός ως προέλαση της ανοησίας, η μαζική καλλιέργεια της βλακείας ως ένα από τα πιο έξυπνα όπλα του καπιταλισμού. Διαβάζοντας τις περιγραφές του ΝτεΛίλλο σχετικά με τον ελληνικό τρόπο ζωής συνειδητοποιούμε, γράφει ο Γουργουρής, την καλλιτεχνική φτώχεια ενός Χένρι Μίλλερ ή ενός Λώρενς Ντάρελ.

Το εκτενές δοκίμιο Διαφωτισμός και παρανομία διασχίζει την επικράτεια ενός κόσμου απομαγευμένου (καθώς ο Διαφωτισμός διέλυσε τους μύθους αντικατέστησε την φαντασία με την γνώση) και ανιχνεύει την ιερότητα του νόμου και το μονοπώλιο της βίας (εδώ επιχειρείται η σύνδεση με τις πολιτικές ταραχές του 1960 αλλά και του σήμερα) και τελικά την παρανομία του νόμου και της ίδιας της λογοτεχνίας με έμφαση την μυθογραφική φαντασία του Κάφκα στην οποία ο νόμος είναι παράνομος με την τυπική έννοια. Αν ο Γιόζεφ Κ. ήταν ο ήρωας μιας μεσαιωνικής αφηγηματικής πλοκής, το μπλέξιμό του δεν θα προξενούσε καμία εντύπωση. Είναι η πίστη του ότι έχει δικαιώματα ενώπιον του νόμου που καθιστά εφιαλτική την πλήρη παραβίαση των δικαιωμάτων του.

Ερευνώντας σε άλλο κεφάλαιο την έννοια του μυθικού ο συγγραφέας γράφει πως το ζήτημα της λογοτεχνίας ως θεωρίας γίνεται κάλλιστα αντιληπτό ως διασταύρωση του ποιητικού στοιχείου με το πολιτικό και εκκινεί από τον Καρλ Σμιτ, έναν υποδειγματικό καλλιτέχνη στην πολιτική γραφή, που κατανόησε την βαθύτατη σημασία του μυθικού στοιχείου έστω και από την παραμορφωτική οπτική γωνία των πολιτικών θέσεων και των θεολογικά προσδιορισμένων ορίων του. Η σχετική έρευνα στην σκέψη του Σμιτ γίνεται πρώτα σε συνομιλία με εκείνη Ζορζ Σορέλ και των δικών του Στοχασμών για την βία – άλλωστε ο δια χειρός Αϊζάια Μπερλίν χαρακτηρισμός του δεύτερου (σφόδρα αντιφιλελεύθερος και αντικαπιταλιστής, καχύποπτος έναντι της κληρονομιάς του Διαφωτισμού και των δημοκρατικών θεσμών, με έργο που ιδιοποιήθηκε τόσο η Αριστερά όσο και η Δεξιά) ταιριάζει κάλλιστα και στον πρώτο. Το νήμα της διαλεκτικής δένεται και με το έργο των Βάλτερ Μπένγιαμιν και Χανς Μπλούμενμπεργκ.

Η Χειρονομία των Σειρήνων συμπλέκει τις Ομηρικές Σειρήνες με τις σειρήνες του πολέμου, την Διαλεκτική του Διαφωτισμού, τους Χορκχάιμερ και Αντόρνο, την Σιωπή των Σειρήνων του Κάφκα, τον Μπρεχτ και τον Μπένγιαμιν. Στα υπόλοιπα κείμενα: Η ανάγκη της φιλοσοφίας για την Αντιγόνη, Έρευνα, Δοκιμή, Αποτυχία[Περί Φλωμπέρ] κι ένας εκτενής επίλογος.

Εκδ. Νεφέλη, 2006, μτφ. Θανάσης Κατσικερός, 530 σελ. [Stathis Gourgouris, Does literature Think? Literature as Theory for an Antimythical Era, 2003].

Στις εικόνες: Επαναστατικό Παρίσι, Walter Benjamin, Φαντασιακό Παρίσι, Jean Genet, Allen Ginsberg – William Burroughs – Jean Genet [Chicago, 1968], Don DeLillo [2], Carl Schmitt.

Δημοσίευση σε συντομότερη μορφή στο mic.gr, Βιβλιοπανδοχείο, 171 / υπό τον τίτλο These books are made for thinking.

Ο άγνωστος Γύζης -οι χαμένες επιστολές του

«Δεν επρόφτασα δυστυχώς να μάθω γράμματα. Ο,τι γράφω μου το υπαγορεύει η καρδιά μου, αυτή είναι η Γραμματική και το Συντακτικόν μου».

Πηγή:http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=335172

Παππούς και εγγονός», γυναικεία προσωπογραφία, μικρό παιδί, τρία έργα του που εκτίθενται στο Ιδρυμα Θεοχαράκη

Εξήντα χρόνια έχουν περάσει από τότε (1953) που πρωτοεκδόθηκε το βιβλίο «Επιστολαί του Νικολάου Γύζη» από το περιοδικό «Εκλογή» σε επιμέλεια Γεωργίου Δροσίνη και Λάμπρου Κορομηλά. Εκτοτε δεν ξανακυκλοφόρησε κι είναι κρίμα που δεν υπάρχει αυτό το ντοκουμέντο που είναι διανθισμένο με φωτογραφίες του, γνωστά έργα του αλλά και άγνωστα έως σήμερα σχέδια και σκίτσα του (φωτοτυπία ενός παλιού αντιτύπου βρέθηκε στα χέρια μας).

«Είμαι καλά όταν εργάζωμαι... Η εργασία είναι η ζωή μου... Εις τον κόσμον εγνώρισα πλουσίους και πτωχούς. Οσον λυπούμαι τους πρώτους, όταν δεν ξεύρουν πώς να περάσουν τον καιρόν τους σκοτώνοντες αυτόν εις ματαίας διασκεδάσεις, πόσον μακαρίζω τους δεύτερους και μάλιστα, όταν μετά τον τρομερόν κόπον τους, τους ακούω να προφέρουν το "δόξα σοι ο Θεός" και να τραγουδούν».

Μοναδικό δείγμα γραφής του κορυφαίου αυτού καλλιτέχνη (1842-1901) με περίπου τριακόσιες επιστολές του στις οποίες αποτυπώνονται αδρά ο ατόφιος, ευγενικός και σεμνός χαρακτήρας του, τα λεπτά αισθήματά του, οι σχέσεις του με την οικογένειά του, με συγγενείς του, το κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο της εποχής του, η αγάπη και η νοσταλγία για την πατρίδα (πολλές επιστολές του απευθύνονται στον ευεργέτη του και μετέπειτα πεθερό του Νικόλαο Νάζο -παντρεύτηκε την κόρη του Αρτεμη- και στην αδελφή της γυναίκας του Ουρανία).

Γιος φτωχού ξυλουργού από το Σκλαβοχώρι της Τήνου, ο Γύζης σπουδάζει με υποτροφία στην περίφημη Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου στην οποία μετέπειτα θα εκλεγεί καθηγητής. Στη Γερμανία ζει και δημιουργεί εκπατρισμένος έως το θάνατό του με εξαίρεση τρία σύντομα ταξίδια του στην Ελλάδα.

«Επεθύμησα να καθήσω εις τις δροσοκάμαρες του χωριού μου... Τρέχει ο κόσμος σήμερον, τρέχει να υπερβή τον πλησίον του και τρέχων γηράσκει και μόλις παρά το χείλος του τάφου στέκει να ιδή, ότι ήλθεν η ώρα του, ότι είναι γέρων ή ότι κατέστρεψε το άθλιον του σώμα τρέχων. Είναι ήδη αργά! Παρήλθεν ο βίος χωρίς να αισθανθή ότι έζησεν».

Προφητικός κι εξαιρετικά επίκαιρος όσον αφορά τα παιχνίδια των ξένων και τα δικά μας λάθη. «Αλλάζουν οι καιροί, και μας τα καταφέρνουν, αφού μας γυμνώσουν πρώτον, αφού μας εξαντλούν υλικώς, μας πωλούν το όπλον και έπειτα έρχονται και μας δένουν τα χέρια... Μας πήραν στο λαιμό τους αι Προστάτιδες δυνάμεις. Είθε όμως τούτο να μας χρησιμεύση ως διδασκαλία, και εις το μέλλον να μας γίνη ωφέλιμον μάθημα» (Μάιος 1886).

Λάτρης του Μπετόβεν («ο άγιος των αγίων», «με τη μουσική του εδημιουργήθησαν τα περισσότερα αυτά σχέδια») αλλά και του Σολωμού («ο δαιμόνιος ποιητής με ενέπνευσεν Δόξαν αρχαίαν, αυστηράν και σοβαράν... Δεν ζωγραφίζονται οι λέξεις αλλά το πνεύμα αυτών»).

Μ' αφορμή τον ελληνοτουρκικό πόλεμο: «Είμαι πολύ ανήσυχος με την κατάστασιν εις την Ελλάδα. Τι αξιολύπητον, ότι ένας λαός τόσον προικισμένος πρέπει να υποφέρη υπό τον ζυγόν βαρβάρων λαών. Η Διπλωματία θεωρεί την ωραίαν αυτήν χώραν απλώς ως αντικείμενον αμοιβαίας ζηλοτυπίας... Βλέπω αυτό το αίσχος της πολιτισμένης Ευρώπης» (Μάρτιος 1897).

Μια μελαγχολική αποστροφή του: «Ψεύτης ο κόσμος! Ονειρα είναι τα πάντα».

Ας ελπίσουμε ότι θα υπάρξει ενδιαφέρον από την Εθνική Πινακοθήκη (διαθέτει καταχωνιασμένο το μεγαλύτερο μέρος των γραμμάτων του) ή από κάποιον εκδοτικό οίκο ώστε να ξανατυπωθούν οι «Επιστολές» που αναδεικνύουν το χαρακτήρα, το ήθος και το στοχασμό αυτού του σπουδαίου ζωγράφου.

ΕΞ ΑΦΟΡΜΗΣ

Η Τέχνη εξευγενίζει την ανθρωπότητα

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΙΔΑΛΗ

«Η Τέχνη έχει σταλή εξ ουρανού προς εξέλιξιν της ανθρωπότητος. Είναι μεγάλη και ευγενής και δεν ανέχεται συρμούς, διότι ο συρμός αλλάζει. Η αποστολή της είναι να οδηγή τους ανθρώπους και όχι να διευθύνεται απ' αυτών. Είναι η Τέχνη θεία. Μόνον οι ψευδείς ιερείς της κάμνουν χρήσιν της μόδας διά να πλουτίσουν. Η Τέχνη δεν έχει ανάγκην εκατομμυρίων, ο μόνος σκοπός της είναι ο εξευγενισμός της ανθρωπότητος».

Επειτα από έναν και πλέον αιώνα τα έργα του εξακολουθούν να αιχμαλωτίζουν το βλέμμα δημιουργώντας μέσα σου ευφορία, νοσταλγία και χαρμολύπη.Το αισθάνεσαι περιτριγυρίζοντας την έκθεση «Νικόλαος Γύζης: ο μεγάλος ζωγράφος» με ελαιογραφίες, ελαιογραφικά σχέδια, γλυπτά, αφίσες, «ζελατίνες», διπλώματα, στο Ιδρυμα Β. και Μ. Θεοχαράκη (Βασιλίσσης Σοφίας 9, τηλ. 210 3611206). Το ανθρώπινο «τοπίο» κυρίαρχο, ιδίως η οικογένεια, τα παιδιά, τα πορτρέτα, χωρίς να λείπουν εικόνες θρησκευτικού ή αλληγορικού χαρακτήρα («Κρυφό Σχολειό», «Παιδικοί αρραβώνες», «Ο ζαχαροπλάστης», «Παππούς και εγγονός», «Η Ιστορία» κ.ά.).

Με βασικό κορμό προερχόμενο από τη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης (σ' αυτήν έχει γίνει δωρεά 196 έργων του από την οικογένεια Γύζη) η έκθεση περιλαμβάνει επίσης κομμάτια από άλλα ιδρύματα και ιδιωτικές συλλογές. Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν οι Τάκης Μαυρωτάς, Κωνσταντίνος Διδασκάλου (έως 3 Φεβρουαρίου).

Τα βιβλία της χρονιάς μας 2

PΟP 14: Τα βιβλία της χρονιάς μας

Τέσσερις από τους σημαντικότερους ανθρώπους στο χώρο του βιβλίου γράφουν για τα αναγνώσματα που έκαναν τη χρονιά τους καλύτερη.

ΠΗΓΗ: http://popaganda.gr/

Οι επιλογές της Κατερίνας Σχινά:

(Η Κατερίνα Σχινά είναι κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια, συγγραφέας)

Τα μεταφρασμένα

Το βιβλίο που ξεχώρισα και θα με συνοδεύει για καιρό είναι το επικό αριστούργημα Ζωή και πεπρωμένο του Βασίλι Γκρόσμαν (μετ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Γκοβόστη). Από τις μάχες του Στάλινγκραντ στα ανακριτικά γραφεία της μεταπολεμικής Μόσχας, από τα λάγκερ στα γκουλάγκ και από την συντριβή στην ελπίδα, είναι ταυτόχρονα σπουδή πάνω στον ολοκληρωτισμό, βαθύς στοχασμός για το κακό, την ελευθερία, την δυναμική της επιστήμης, την ηθική της επανάστασης, υπαρξιακό δράμα αδιάκοπης έντασης.

Αντιστικτικά, ξαναδιάβασα το Μηδέν και το Άπειρο του Άρθουρ Καίσλερ σε νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά (εκδ. Πατάκη) γιατί στο επίκεντρο βρίσκονται οι δίκες της Μόσχας, μέσα από τις οποίες εξοντώθηκε όλη η παλιά φρουρά των Μπολσεβίκων. Τα δυο βιβλία συναντιούνται στο ψυχολογικό επίπεδο, καθώς διερευνούν τις ενδοψυχικές συγκρούσεις που καλλιέργησε ο ολοκληρωτισμός , τον εφιάλτη των υποβολιμαίων ενοχών, την διάβρωση της προσωπικότητας και τον εκμηδενισμό του ατόμου.

Παραμένοντας στους κλασικούς, επέστρεψα στον Αντρέ Ζιντ και τη νέα διαυγή μετάφραση των Κιβδηλοποιών από τον Ανδρέα Παππά (εκδ. Πόλις): περίπλοκο αλλά συναρπαστικά προσπελάσιμο δίχτυ πολλαπλών αφηγήσεων και εστιάσεων όπου διασταυρώνονται αριστοτεχνικά το καλό και το κακό, το χάσμα των γενεών, η εξέγερση εναντίον της οικογένειας, η σεξουαλική απόκλιση, το ζήτημα της θρησκείας, η σχέση γνήσιου και πλαστού, το πρόβλημα της αυθεντικότητας,  η σχέση της λογοτεχνίας με τη ζωή.

Ο συγγραφέας που ενδεχομένως θα αποτελέσει έναν από τους κλασικούς του 21ου αιώνα είναι ο Ρίτσαρντ Πάουερς. Το μυθιστόρημά του Ο ποταμός της μνήμης (μετ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Εστία) είναι μια αριστοτεχνική διερεύνηση των αινιγμάτων της συνείδησης και της αίσθησης του εαυτού, με επίκεντρο έναν πολυτραυματία που ξυπνά από κώμα και αναψηλαφεί τον κόσμο.

Και δυο βιβλία, τέλος που επενδύουν στην ιλαρότητα: ο Ρομπέρτο Μπολάνιο με το βιβλίο του Η ναζιστική λογοτεχνία στην Αμερική (μετ. Κρίτων Ηλιόπουλος, εκδ. Άγρα) στήνει ένα φανταστικό βιογραφικό λεξικό, λημματογραφώντας επινοημένους από τον συγγραφέα ποιητές, μυθιστοριογράφους και εκδότες που υποτίθεται ότι συμμερίζονται φασιστικές ή ακροδεξιές πολιτικές πεποιθήσεις, σε μια σάτιρα του λογοτεχνικού συναφιού και ο Μιχαήλ Μπουλγκάκωφ στην Καρδιά σκύλου (μετ. Ελένη Μπακοπούλου, εκδ. Αντίποδες), με όχημα την επιστημονική φαντασία, διακωμωδεί την αναμορφωτική εμμονή του πρώιμου σοβιετικού καθεστώτος.

Τα ελληνικά:

 Δύο ιδιαίτερα βιβλία που αντιστέκονται στις ταξινομήσεις και στους ειδολογικούς προσδιορισμούς ξεχωρίζουν από την πρόσφατη σοδειά της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής: η σκανδαλωδώς ευφυής, παιγνιώδης και βέβηλη συναγωγή κειμένων που στην πρώτη τους ζωή αποτέλεσαν αναρτήσεις στο facebook Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας τηςΜαργαρίτας Ζαχαριάδου (εκδ. Πόλις) και η περιπλάνηση σε ανησυχητικούς, ποιητικούς ονειρόκοσμους που επιχειρεί η Εύα Στεφανή με τα Μαλλιά του Φιν (εκδ. Πόλις): φαντασιακές περιδινήσεις και υπερβατικές εικόνες γίνονται δίοδοι προς εσωτερικά τοπία, ελεύθεροι συνειρμοί οδηγούν σ’ ένα ψυχικό εργαστήρι που λειτουργεί έντονα και αδιάλειπτα.

Κι ακόμη, άκρως ανταποδοτική ήταν για μένα η ανάγνωση των πυκνών και στοχαστικών διηγημάτων του Νικόλα Σεβαστάκη Γυναίκα με ποδήλατο (εκδ. Πόλις), των δεξιοτεχνικών ως προς το ύφος και την γλώσσα αφηγημάτων με τα οποία η Λίλα Κονομάρα παρακολουθεί την ελληνική περιπέτεια στην διαχρονία της (Οι ανησυχίες του γεωμέτρη εκδ. Κέδρος), και του σκληρού και αποκαλυπτικού σπονδυλωτού μυθιστορήματοςΠέτρα, ψαλίδι, χαρτί του Νίκου Μάντη (εκδ. Καστανιώτη), που προσεγγίζει την κρίση με έκδηλη την απέχθεια προς τα στερεότυπα και τον ηχηρό καταγγελτισμό.

  Τι επέλεξε ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου

(Ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου είναι κριτικός λογοτεχνίας στην εφημερίδα Το Βήμα της Κυριακής.) 

 Τα Ελληνικά

Τι να πρωτοδιαλέξει κανείς από την υπερπαραγωγή της ελληνικής λογοτεχνίας και από το πλήθος των μεταφράσεων που παρά την κρίση συνέχισαν και κατά τη διάρκεια του 2014 να κατακλύζουν τις προθήκες και τα ράφια των βιβλιοπωλείων;  Οι τίτλοι στους οποίους θα μείνω είναι δειγματοληπτικοί και έχουν να κάνουν με το καθαρώς προσωπικό μου γούστο – με την επιπρόσθετη σημείωση πως πολλές από τις πρόσφατες εκδόσεις δεν έχω προλάβει καν να τις ξεφυλλίσω. Ξεκινώντας από την ελληνική λογοτεχνία, να θυμίσω μια σημαντική επανέκδοση: τη Μεγάλη πλατεία (Κέδρος) του Νίκου Μπακόλα (φέτος συμπληρώθηκαν δεκαπέντε χρόνια από τον θάνατό του), που άνοιξε σε μια σχεδόν ανύποπτη εποχή, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, τον δρόμο για τη δραστική ανανέωση του ιστορικού μυθιστορήματος εν Ελλάδι. Ένα βιβλίο που προδίδει αμέσως τόσο το εύρος του εποπτικού του πεδίου όσο και τη μεγάλη καλλιτεχνική του δύναμη. 

  Από τους καθιερωμένους πεζογράφους που έβγαλαν βιβλίο τον τελευταίο καιρό, εγγύηση παραμένει ο μεστός λόγος του Δημήτρη Πετσετίδη. Με τη συλλογή διηγημάτων του Επί τέσσερα (Εστία), ο Πετσετίδης αποδεικνύει για άλλη μια φορά την ικανότητά του να συμπλέκει την Ιστορία (εν προκειμένω το μνημονικό τραύμα του Εμφυλίου) με τα πάθη της καθημερινότητας: απέριττη αφήγηση, χαμηλοί έως και υποβλητικοί τόνοι, αδρές και ταυτοχρόνως πολύσημες εικόνες. 

  Από τη δουλειά των νεώτερων, θέλω να επισημάνω δύο περιπτώσεις: τη συλλογή διηγημάτων Αφήστε με να ολοκληρώσω (Πόλις) του Γιώργου Γκόζη και το μυθιστόρημα Πέτρα ψαλίδι χαρτί (Καστανιώτης) του Νίκου Α. Μάντη. Ο Γκόζης παρωδεί ή διακωμωδεί την καθημερινή ζωή μέσω μιας υπόγειας έντασης της γλώσσας του, που εντάσσει όλες τις λογικές της υπερβάσεις σε ένα λειτουργικό σύστημα ποιητικών αφαιρέσεων. Ο συγγραφέας χρειάστηκε πάνω από δέκα χρόνια για να περάσει από το πρώτο στο δεύτερο βιβλίο του, αλλά η καθυστέρηση ήταν μόνο για καλό. Το κλίμα του Μάντη είναι εντελώς διαφορετικό. Πρόκειται για μιαν ολομέτωπη αντιμετώπιση της κρίσης χωρίς όμως καμιά διάθεση καταγγελίας, πολιτικολογίας και ηθικολογίας. Οι μυθιστορηματικές καταστάσεις είναι ριζωμένες στον ψυχισμό των ηρώων ενώ την ίδια ώρα εικονογραφούν ζοφερά το ανθρωπολογικό τους βάθος. Και ο κύκλος της ελληνικής λογοτεχνίας κλείνει με έναν πρωτοεμφανιζόμενο: τον Άκη Παπαντώνη και τη νουβέλα τουΚαρυότυπος (Κίχλη). Ένα βιβλίο για τη σωματική βία της πολιτικής, αλλά και για τη στοργή, την ορφάνια και, το κυριότερο, την απόλυτη μοναξιά. Ο Παπαντώνης δείχνει πόσο σοβαρά προετοιμάζουν και οργανώνουν την πορεία τους στις ημέρες μας οι νέοι συγγραφείς.      

Και τα ξένα

  Από την ξένη λογοτεχνία, θα προτάξω το μυθιστόρημα του Ρίτσαρντ Πάουερς Ο ποταμός της μνήμης (μετάφραση Μιχάλης Μακρόπουλος, Εστία) και τη συλλογή διηγημάτων της Αλίς Μονρό Ακριβή μου ζωή (μετάφραση Σοφία Σκουλικάρα, Μεταίχμιο). Απρόθυμοι να ξεφύγουν από το ασφυκτικό οικογενειακό τους περιβάλλον και υπόλογοι στη συνείδησή τους για όσα εκποίησαν προκειμένου να προσθέσουν πόρους στη δημόσια εικόνα τους, οι ήρωες του Πάουερς εκπροσωπούν κάτι περισσότερο από το κλίμα ακινησίας των μεσοδυτικών πολιτειών της Αμερικής μέσα στο οποίο καλούνται να δράσουν: απηχούν έναν βουβό θρήνο για την απώλεια της ταυτότητας σε έναν κόσμο που δεν επιτρέπει καμία ατομική ανθοφορία. Τα διηγήματα της Μονρό αποτελούν από τη μεριά τους μια περιπλάνηση στα αγροτικά τοπία και τις μικρές, επαρχιακές πόλεις του Καναδά κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ή και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων: λεπτές φέτες καθημερινής διαβίωσης φωτισμένες με ένα παράξενο φως, που θα προικίσει το χειροπιαστό και το οικείο με μιαν ακανόνιστη  έως και αλλόκοτη διάσταση. 

  Και από τη Βόρεια Αμερική και τον Καναδά στη μεσοπολεμική Διέππη της Βόρειας Νορμανδίας. Ο λόγος για το μυθιστόρημα του Ζορζ Σιμενόν Ο άνθρωπος από την Αγγλία (μετάφραση Αργυρώ Μακάρωφ, Άγρα). Με απολύτως κλειστοφοβική δράση, στην οποία θα κυριαρχήσουν το γκρίζο θαλασσινό τοπίο και οι σποραδικές νυχτερινές φωταψίες, ο Σιμενόν θα μας δώσει πρωτίστως ένα βιβλίο χαρακτήρων. Κορυφαίος ανάμεσά τους, ένας πρώην ακροβάτης και νυν σαλταδόρος, που δεν θα πιάσει ποτέ ζεστό χρήμα στα χέρια του και θα υπομείνει έντρομος τη μοίρα του, αδύναμος να υπερασπιστεί καθ΄ οιονδήποτε τρόπο τον εαυτό του.

  Συνέχεια με το μυθιστόρημα του Αυστριακού Μανές Σπέρμπερ Πιο βαθιά κι από την άβυσσο (μετάφραση Εύη Βαϊκούση, Καστανιώτης), δεύτερο μέρος της τριλογίας Δάκρυ στον ωκεανό : ένας κατά κράτος διαψευσμένος κομμουνιστής, που θα δει τον φίλο του να πεθαίνει αβοήθητος και θα συγκρουστεί κατ΄επανάληψη με τους παλαιούς του συντρόφους, από τη μια θυμώνοντας για τις πολιτικές τους ψευδαισθήσεις κι από την άλλη νιώθοντας απόγνωση τόσο για το δικό τους όσο και για το δικό του αδιέξοδο. Κι όλα αυτά ενώ οι στρατιές του Χίτλερ ετοιμάζονται να μπουν στο κοσμοπολίτικο Παρίσι. 

  Θα τελειώσω με έναν ακόμα αυστριακό συγγραφέα, έναν σύγχρονο κλασικό. Ο τόμος υπό τον τίτλο Αμόκ (μετάφραση Μαρία Αγγελίδου, Άγρα) περιλαμβάνει πέντε από τις πιο διάσημες νουβέλες του Στέφαν Τσβάιχ. Ο Τσβάιχ μπορεί να γράφει για την αυτοκτονία, οι ιστορίες του, εντούτοις, δεν επιβαρύνονται από κανένα καταθλιπτικό στοιχείο: συνιστούν, σντιθέτως, συναρπαστικές αφηγήσεις, με πρόσωπα που δεν βιάζονται να παραδώσουν το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση των μυστηρίων τους, εντείνοντας έτσι στο έπακρο το αναγνωστικό σασπένς.