ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΛΥΒΑΣ "Η τέχνη οφείλει να είναι δίπλα στη κοινωνία"

Ο καλλιτέχνης οφείλει να διαμορφώνει αισθητική να αναδεικνύει προβλήματα να ανακουφίζει προσφέροντας ΄΄οάσεις΄΄ διαφυγής του βλέμματος και της ψυχής. 

Ο Σπύρος Κολυβάς συζητάει με τη Νότα Χρυσίνα

Πώς θα ορίζατε τη θέση του καλλιτέχνη στην Ελλάδα του 2014;

Η θέση του καλλιτέχνη όχι μόνο σήμερα που η Ελλάδα πλήττεται από την κρίση αλλά και τα προηγούμενα χρόνια ήταν  δύσκολη, ποτέ δεν ήταν εύκολα τα πράγματα  ιδιαίτερα για τους νέους καλλιτέχνες.  Η κρίση τους στερεί χρόνο από την αποκλειστική ενασχόληση με τη τέχνη τους αφού πρέπει να ψάξουν για κάποια βιοποριστική απασχόληση. 

Άλλες  φορές πάλι υποκύπτουν σε πιέσεις θυσιάζοντας τη γνήσια και αυθεντική έκφραση στο βωμό του κέρδους.

 Όμως παρά τη σοβαρή κρίση που αντιμετωπίζει η αγορά της τέχνης στην Ελλάδα η καλλιτεχνική έκφραση μπορεί σήμερα να είναι πιο συνειδητή και ουσιαστική. Η ιστορία έχει δείξει ότι σε δύσκολες περιόδους οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές η τέχνη έδωσε σημαντικά δείγματα.

Η τέχνη συναντά την κοινωνία;

Θεωρώ ότι ειδικά σήμερα σε εποχή κρίσης η τέχνη οφείλει να είναι δίπλα στη κοινωνία όχι με ευχολόγια και όμορφες διακηρύξεις αλλά με λόγο μεστό ουσιαστικό και ανακουφιστικό για τους πολλούς. Καιρός για ανάληψη ευθυνών. 

Ας αναρωτηθούμε όλοι, τι είναι αυτό που απομάκρυνε τους καλλιτέχνες από την κοινωνία, που σταμάτησαν να είναι πρωτοπόροι και να καθοδηγούν. Αντί αυτού υποτάχθηκαν στους νόμους της εμπορευματοποίησης και της αγοράς με αποτέλεσμα να απομακρυνθούν από τη διαμόρφωση στάσεων ζωής με το παράδειγμα και το έργο τους.

 Μπορεί η τέχνη να δώσει λύση σε προβλήματα κοινωνικά ή ατομικά;

Σήμερα που βρισκόμαστε στην καρδιά της κρίσης  ο καλλιτέχνης με το έργο του έχει την μοναδική ευκαιρία να διαδραματίσει πολύ σημαντικό κοινωνικό αλλά και πολιτικό ρόλο υπηρετώντας με τρόπο γνήσιο και αυθεντικό,  πρωτίστως,  την τέχνη του και μέσω αυτής τη κοινωνία. 

Ο καλλιτέχνης οφείλει να διαμορφώνει αισθητική να αναδεικνύει προβλήματα να ανακουφίζει προσφέροντας ΄΄οάσεις΄΄ διαφυγής του βλέμματος και της ψυχής. 

Η κρίση δίνει τη δυνατότητα να δράσει δυναμικά, να καταγγείλει, να δημοσιοποιήσει να σταθεί αλληλέγγυος σε όσους δοκιμάζονται αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες.

 Η τέχνη ενώνει και μας δείχνει την ανάγκη αλλαγής αξιών, την απαγκίστρωση από την εμπορευματοποίηση, την πολυτέλεια και τον εύκολο πλουτισμό και την επιστροφή σε αρχές και αξίες που νοηματοδοτούν τη ζωή μας αλλά και την ίδια την τέχνη. 

Η φτώχεια και η εξαθλίωση μέρους της κοινωνίας αλλά και των ίδιων των καλλιτεχνών ίσως οδηγήσει σε αλλαγές τόσο στη λειτουργία της τέχνης όσο κι αυτών των καλλιτεχνών. 

Η τέχνη από μόνη της δεν μπορεί να δώσει λύση στα κοινωνικά προβλήματα αλλά μπορεί και οφείλει να αφυπνήσει συνειδήσεις, να συμβάλλει στη διαμόρφωση απόψεων, στάσεων, συνειδήσεων. Να διαμορφώσει τη δυναμική εκείνη που θα δώσει λύσεις τόσο στα ατομικά όσο και  στα κοινωνικά προβλήματα.

Στην εποχή που διανύουμε, με τις συνθήκες κρίσης σε όλα τα επίπεδα πως δημιουργείτε; Ποια είναι η πηγή έμπνευσής σας.

Η δημιουργικότητα, η ανάγκη έκφρασης είναι μια εσωτερική  αναγκαιότητα  που αναζητά τρόπους  διοχέτευσης  πέρα από τις συνθήκες οικονομικές, πολιτικές και άλλες. Η ιστορία έχει δείξει ότι πολλοί καλλιτέχνες σε περιόδους κρίσης έδωσαν πολύ σημαντικά έργα που σημάδεψαν την ιστορία της τέχνης. 

Προσωπικά δημιουργώ από την ανάγκη να εξωτερικεύσω σκέψεις και εικόνες για να ΄΄ λυτρωθώ΄΄, χωρίς να έχω στο μυαλό μου τι θα κάνω αυτά τα έργα μετά, αν θα τα εκθέσω, που θα τα εκθέσω…. Θεωρώ ότι αυτό είναι ένα άλλο στάδιο. Η ανάγκη έκφρασης δεν πρέπει να σχετίζεται με την τύχη των έργων γιατί τότε αν σκοπός είναι η έκθεση των έργων τότε οι καλλιτέχνες εκείνοι που για διάφορους λόγους είτε από συνειδητή επιλογή, είτε για άλλους λόγους που δεν έχουν πρόσβαση στις αίθουσες τέχνης θα έπρεπε να σταματήσουν να δημιουργούν, κάτι που το θεωρώ καταστροφικό. 

Πηγή ΄΄έμπνευσης΄΄ αποτελούν εικόνες που βιώνω και συναντώ καθημερινά, αυτό είναι κάτι  πέρα από την κρίση, σχετίζεται με το πόσο ανοιχτός είναι κανείς να ανταποκριθεί στα καθημερινά ερεθίσματα που λαμβάνει. Η γέννηση και εξέλιξη ενός έργου δεν είναι μόνο θέμα ΄΄ έμπνευσης΄΄ αλλά και ανάγκης για δημιουργία η οποία συνήθως στηρίζεται σε προηγούμενες δημιουργίες.

 Έχω την τη τύχη να ζω στην Κέρκυρα, ένα νησί με πλούσιο τοπίο και ιδιαίτερο φως γεγονός που έχει επηρεάσει τη δουλειά μου.

Μιλήστε μας για το έργο σας και τα νέα σας σχέδια.

Το έργο μου περιλαμβάνει κυρίως υδατογραφίες, σχέδια και κάποια λάδια τα οποία ξεκίνησα να δουλεύω από το Φθινόπωρο κυρίως εκ του φυσικού, με θέμα το λιμάνι της Κέρκυρας με τμήματα της συνοικίας του ΄΄ Μαντουκιού΄΄. Είναι απόψεις τις  οποίες έχω την τύχη να βλέπω από το σπίτι μου γεγονός που μου επέτρεψε να δουλέψω και μια σειρά από σχέδια σε διάφορες ώρες της ημέρας. Δουλεύω κυρίως τοπία εκ του φυσικού ή από μνήμης έχοντας πάντα ως στόχο να αποδώσω την ατμόσφαιρα, τα απαραίτητα στοιχεία μιας εικόνας, τις δυνάμεις  της φύσης και όχι να δώσω μια ρεαλιστική απεικόνιση του χώρου γεγονός στο οποίο βοηθά το υλικό της υδατογραφίας λόγω της αμεσότητας του και της δυνατότητας απόδοσης της απλότητας του τοπίου. Στα έργα μου κυριαρχεί το φως που μεταβάλει κάθε φορά το τοπίο κάνοντας το άλλοτε ήρεμο, γαλήνιο και άλλοτε πάλι απειλητικό. 

Οι δυνάμεις της φύσης μεταβάλλουν τις καθημερινές μας εικόνες μεταπλάθοντάς τες σε κάτι νέο έστω και παροδικά. Η ρευστότητα της υδατογραφίας, η φύση του  ίδιου του υλικού δηλώνει αυτή την εναλλαγή και μεταβλητότητα της φύσης και κατά συνέπεια της ίδιας της ζωής.  Άλλοτε πάλι για παράδειγμα στα λάδια το ίδιο το υλικό με οδηγεί στην παράθεση περισσότερων στοιχείων ενώ η αρχική πρόθεση παραμένει η ίδια.

Στα άμεσα σχέδια είναι η συμμετοχή μου το καλοκαίρι σε μια έκθεση με άλλους δύο καλλιτέχνες στη Δημοτική Πινακοθήκη Κέρκυρας, σε ποίηση Νίκου Καββαδία. Ο επόμενος στόχος μου είναι κάποια ατομική έκθεση είτε σε Κέρκυρα, είτε στην Αθήνα, υπάρχει ένα σώμα δουλειάς το οποίο και θα επιθυμούσα να αποτελέσει αυτόνομη έκθεση.

Έργα του Σπύρου Κολυβά

Πρακτικά τριακοστού δεύτερου Συμποσίου Ποίησης: Ποίηση και όνειρο

Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών, 5-8 Ιουλίου 2012

Τζίνα Καλογήρου, Βάσω Οικονομοπούλου, Ντέιβιντ Κόνολι, Αναστάσιος Στέφος,Άννα Ποταμιάνου, Ζωή Σαμαρά, Γιάννης Δάλλας, Γιώργος Δουατζής, Νικόλαος Α.Ε. Καλοσπύρος, Μιχαήλ Ζ. Κοπιδάκης, Σάββας Μιχαήλ, Σωκράτης Λ. Σκαρτσής, Αλέξης Ζήρας, Κατερίνα Μάτσα, Κώστας Στεργιόπουλος, Αριστείδης Βουγιούκας, Μιχάλης Κ. Άνθης, Βασίλης Κ. Καλαμαράς, Θανάσης Νάκας, Αικατερίνη Λάμπρου, Γιώργος Παναγιωτίδης, Βασίλης Ρούβαλης, Ευτυχία - Αλεξάνδρα Λουκίδου, Μαρία Περατικού - Κοκαράκη, Μαρία Λιτσαρδάκη, Έλενα Νούσια, Ορφέας Απέργης, Χρήστος Ι. Βατούσιος, Ευσταθία Δήμου, Γιάννης Δούκας, Θωμάς Ιωάννου, Αλέξιος Μάινας,Αργύρης Παλούκας, Γιώργος Χ. Στεργιόπουλος, Ιωάννης Τσίρκας

επιμέλεια: Ξένη Σκαρτσή

Μανδραγόρας, 2013

293 σελ.

ISBN 978-960-9476-55-3, [Κυκλοφορεί]

Τιμή € 10,65

Ο τόμος των Πρακτικών του τριακοστού δεύτερου Συμποσίου Ποίησης, με θέμα "Ποίηση και όνειρο", περιλαμβάνει τις εισηγήσεις από το σύντομο αφιέρωμα στον ποιητή και φίλο του Συμποσίου, Νικηφόρο Βρεττάκο, με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του. Η Τζίνα Καλογήρου και η Βάσω Οικονομοπούλου αναλύουν το ρόλο της φύσης και της θάλασσας στο έργο του και ο μεταφραστής του έργου του στα αγγλικά, Ντέιβιντ Κόνολι, αναφέρεται στην ποιητική παραγωγή της τελευταίας δεκαετίας της ζωής του.

Το θέμα του Συμποσίου αναπτύσσουν δεκαοκτώ καταξιωμένοι μελετητές που εξετάζουν την οντολογική σχέση της ποίησης με το όνειρο και το όραμα και παρακολουθούν και αναλύουν την παρουσία τους στην ελληνική ποίηση, από τον Όμηρο και τον Πίνδαρο ως το Σολωμό και τους ρομαντικούς, τους νεορομαντικούς και τους νεοσυμβολιστές, τον υπερρεαλισμό, τη νεωτερική ποίηση και τις πρώτες μεταπολεμικές γενιές. Ακόμα την αισθητική του ονείρου, το όραμα και την ονειροπόληση στους Κύπριους ποιητές, τη γαλλική ποίηση της Αναγέννησης και το γερμανικό Εξπρεσιονισμό. Τέλος, εξετάζουν τη σχέση ποίησης και ονείρου από τη σκοπιά της ψυχανάλυσης, αλλά και την επίδραση των ναρκωτικών ουσιών στην ποιητική διαδικασία. Περιλαμβάνονται κείμενα των: Γιάννη Δάλλα, Μιχαήλ Ζ. Κοπιδάκη, Κώστα Στεργιόπουλου, Άννας Ποταμιάνου, Σωκράτη Λ. Σκαρτσή, Ζωής Σαμαρά, Αλέξη Ζήρα, Σάββα Μιχαήλ, Αναστάσιου Στέφου, Κατερίνας Μάτσα, Νικόλαου Α.Ε. Καλοσπύρου, Μιχάλη Κ. Άνθη, Μαρίας Λιτσαρδάκη, Αριστείδη Βουγιούκα, Γιώργου Δουατζή, Βασίλη Κ. Καλαμαρά, Έλενας Νούσια, Μαρίας Περατικού - Κοκαράκη. Επίσης, περιλαμβάνεται η, ιδιαίτερα εκτενής και ενδιαφέρουσα σ' αυτό το Συμπόσιο, συζήτηση των εισηγητών με το κοινό που ολοκληρώνει τις συνεδρίες. 

Τον τόμο ολοκληρώνουν οι παρουσιάσεις παλαιότερων και νεότερων ποιητών από κριτικούς, οι οποίες πραγματοποιούνται πάντοτε στην απογευματινή συνεδρία του Σαββάτου, μαζί με δείγματα από το έργο τους: ο Θανάσης Νάκας παρουσιάζει τον Αριστείδη Βουγιούκα και τον Γιάννη Ευσταθιάδη, ο Σωκράτης Λ. Σκαρτσής τον Αλέξη Λυκουργιώτη και τη Μαρία Τσιράκου, η Ζωή Σαμαρά τον Δημήτρη Λαμπρέλλη, η Αικατερίνη Λάμπρου τη Μαρία Περατικού - Κοκαράκη, ο Γιώργος Παναγιωτίδης τον Βασίλη Ρούβαλη, η Ευτυχία Αλεξάνδρα Λουκίδου την Ειρήνη Ρηνιώτη και ο Βασίλης Ρούβαλης το Γιώργο Παναγιωτίδη. 

Η νέα γενιά ποιητών εκπροσωπείται με τις παρουσιάσεις των βραβευθεισών συλλογών στο Διαγωνισμό Βιβλίου Καλύτερου Νέου Ποιητή 2010 του 31ου Συμποσίου Ποίησης από τον Αλέξη Ζήρα: Χρήστου Κούκη, "Μετά την ομορφιά" (2ο Βραβείο), Ευτυχίας Παναγιώτου, "Μαύρη Μωραλίνα" (3ο Βραβείο) (παρουσίαση της συλλογής "Φαγιούμ" του Θοδωρή Ρακόπουλου από το Βάκη Λοϊζίδη, 1ο Βραβείο, έχει περιληφθεί στα Πρακτικά του Τριακοστού Συμποσίου Ποίησης). 

Επίσης, περιλαμβάνεται ένα σύντομο ανθολόγιο και από τις εννέα συλλογές που τέθηκαν στην τελική κρίση Οργανωτικής Επιτροπής και Συνέδρων του 32ου Συμποσίου για τα Βραβεία Βιβλίου Καλύτερου Νέου Ποιητή 2011 (Ορφέας Απέργης: "Υ", Εκδόσεις Πατάκη, Χρήστος Ι. Βατούσιος: "Ρημάτων τύχη", εκδόσεις Γαβριηλίδης, Eυσταθία Δήμου: "Στη σπορά των αστεριών", εκδόσεις Νέος Αστρολάβος/Ευθύνη, Γιάννης Δούκας: "Στα μέσα σύνορα", εκδόσεις Πόλις, Θωμάς Ιωάννου: "Ιπποκράτους 15", εκδόσεις Σαιξπηρικόν, Αλέξιος Μάινας: "Το περιεχόμενο του υπόλοιπου", εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αργύρης Παλούκας: "Θέλω το σώμα μου πίσω", εκδόσεις Μεταίχμιο [1ο Βραβείο], Γιώργος Χ. Στεργιόπουλος: "Η Διάβολος", Οι εκδόσεις των Φίλων, Ιωάννης Τσίρκας: "Σκυλοτροφή", εκδόσεις Γαβριηλίδης).

Το Συμπόσιο Ποίησης πραγματοποιείται ανελλιπώς κάθε χρόνο από το 1981, το πρώτο σαββατοκύριακο του Ιουλίου, στους χώρους του Πανεπιστημίου Πατρών. Υπεύθυνη για τη διοργάνωσή του είναι 13μελής Οργανωτική Επιτροπή (και ένας επίτιμος πρόεδρος). Tηρούνται πλήρη πρακτικά των ετήσιων Συμποσίων. Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 30 τόμοι (2 τόμοι για το πρώτο Συμπόσιο) με περισσότερες από 13.000 σελίδες. Ευρετήριο περιεχομένων των Πρακτικών των Συμποσίων Α΄- Λ΄ και τα πλήρη Πρακτικά των Συμποσίων ΙΖ΄-ΚΕ΄, σε ηλεκτρονική μορφή, φιλοξενούνται στην ιστοσελίδα του Συμποσίου.

(Εκδόσεις Μανδραγόρας)

Τρόμος στον έρωτα

Του Γιώργου Βέη

Πηγή:http://www.bookpress.gr/kritikes/xeni-pezografia/feder-stendhal

«Η σιωπή είναι σημάδι έρωτα», είπε μέσα του ο Φεντέρ.

Η ασκημένη παρατηρητικότητα, οι ισχυρές εκρήξεις της βούλησης, η ασίγαστη ανάγκη της άμεσης προσαρμογής στις επιταγές της εκασταχού εκάστοτε περιρρέουσας ατμόσφαιρας, οι διακριτικές αναρριχήσεις στον εθνικό ιστό, όπου η προοπτική της ηθικής δεν εκφυλίζεται όμως σε χαμέρπεια ή αισχρή εξαπάτηση, η τάση αυτοπροσδιορισμού του είναι και οι συχνοί, αναπόφευκτοι κατά κανόνα, ειλικρινείς αυτοέλεγχοι χαρακτηρίζουν τις κύριες πτυχές της φυσιογνωμίας και της συμπεριφοράς του Φεντέρ.

Ο έρωτας που καταλύει και ο έρωτας που επανασυγκροτεί 

Ο κόσμος υπάρχει όχι ως όνειρο, αλλά ως προκλητικό πεδίο κατάκτησης. Ο πανικός μπροστά στο φαινόμενο του καταλυτικού, αυτοκαταστροφικού έρωτα ανήκει, σημειωτέον, στις σταθερές παραμέτρους της ζωής. Τρεις φορές μάλιστα υπογραμμίζεται δεόντως σ΄ αυτό το έργο, μετρημένο με το υποδεκάμετρο της κειμενικής σοφίας. Συγκεκριμένα στις κομβικές σελίδες 151, 154 και κυρίως 144, ήτοι «έτσι λοιπόν, ο έρωτας του ενέπνεε ένα έντονο αίσθημα τρόμου, και αν το είχε προβλέψει πως θα ερωτευόταν τη Βαλεντίν, χωρίς αμφιβολία θα είχε φύγει ένα ταξίδι». Η τυφλή ορμή της προόδου οδηγεί τα άτομα σε παραφροσύνη, όχι όμως και τον αναστοχαστικό Φεντέρ. Διατηρεί την ψυχραιμία του ενώ όλα δείχνουν απώλεια και καταστροφή. Η πατροκτονία κατά συνέπεια επιβάλλεται ως εκ των πραγμάτων: ο γιος αποκόπτει τους δεσμούς χρήματος που τον συνέδεαν στην εφηβεία του με τον λίαν ευκατάστατο γονιό του, προκειμένου να γνωρίσει επιτέλους τον εαυτό - Φεντέρ. Η αποφασιστικότητα τεκμαίρεται ως προϊόν ευφυούς στρατηγικής.

Ο Φεντέρ, τέκνο των κοινωνικών ανακατατάξεων και μεταβολών, είναι ένας αρχετυπικός ήρωας.

Το ανέκκλητο ρήγμα, η μετάβαση από την επαρχία και την σαφώς περιοριστική ζώνη επιρροής του προστάτη πατέρα στην πρωτεύουσα των χαλαρότερων απαγορεύσεων και των ηπιότερων καταναγκασμών είναι η αρχή της αληθινής του δημιουργίας. Ο Φεντέρ, τέκνο των κοινωνικών ανακατατάξεων και των πολιτικοοικονομικών μεταβολών, όπως καταγράφονται στις αρχές του 19ου αιώνα, στο επίπεδο του συμβολικού καθίσταται ένας ακόμη αρχετυπικός ήρωας. Η νουβέλα, η οποία τον ανέδειξε, γράφτηκε το 1839. Δεν ολοκληρώθηκε για διάφορους λόγους, παραμένοντας ανέκδοτη ως το 1855. Ο συγγραφέας της πρόλαβε πάντως να εγκαταστήσει τον Φεντέρ στο ασύλητο πάνθεον των αντιπροσωπευτικότερων ινδαλμάτων του.

Ηδύτητα χωρίς τέλος

Συγκρατώ εδώ το γεγονός, ότι θίγοντας, μεταξύ άλλων, και το θέμα της ελεγχόμενης ή μη εμπορευματοποίησης των προϊόντων της ζωγραφικής τέχνης, ο Σταντάλ ενεργεί όχι μόνον ως αυθεντικός ταξινόμος ηθών, αλλά ως κριτής πολιτισμικών δομών. Χωρίς να υποκύπτει στο δέλεαρ του διδακτισμού, η νουβέλα πάλλει από ένα αίσθημα δικαίωσης των ανθρωπιστικών αξιών σε διαχρονική βάση. Ο Φεντέρ, από επαρχιώτης νέος με καλλιτεχνικές ευαισθησίες, μεταμορφώνεται σε επιτυχημένο αστό του Παρισιού. Η μετάλλαξη, προοδευτική και μαθηματικά προκαθορισμένη, πιστοποιεί ακόμη μια φορά την πανθολογούμενη δεξιοτεχνία του Σταντάλ. Υφίσταται συν τοις άλλοις και ο ένδον δαίμων ο οποίος την κατάλληλη στιγμή ή έστω και την υστάτη τον αποτρέπει από τον σολοικισμό της ύβρεως. Τόσο εκείνης, η οποία στρέφεται κατά της αρμονικής τάξης των πραγμάτων, όσο και της άλλης, η οποία είθισται να στρέφεται κατά του απαραίτητου Άλλου. Οι μεταπτώσεις, οι ανακατατάξεις, οι ανατροπές, ενίοτε από σελίδα σε σελίδα, υπακούουν στο πρωταρχικό σχέδιο της συγγραφικής σύλληψης, τιμώντας στο έπακρον τις καταστατικές της προαιρέσεις. Κοντολογίς, ο πλούσιος σύζυγος του τίτλου εννοείται ως ο διαλεκτικός αντίπους του εχέφρονος Φεντέρ. Περιττό να υπογραμμίσω ότι η καταγραφή των πεπραγμένων και η σχεδόν ημερολογιακή αποτύπωση των παθών τελούνται με υποδειγματική σαφήνεια. Δεν θα μπορούσε να γίνει άλλωστε διαφορετικά από έναν συγγραφέα, ο οποίος, ως γνωστόν, προτού κάτσει να γράψει, διαβάζει κάθε φορά λίγα άρθρα του αστικού κώδικα για να βρει, όπως εκείνος τον αντιλαμβάνεται, τον κειμενικό του, ατομικό ρυθμό. Είναι αυτός ακριβώς ο ρυθμός, ο οποίος τον καθιστά προσιτό και εξαιρετικά ελκυστικό και στον 21ο αιώνα του αναγνωστικού χάους. Κοντολογίς, αντί λεκτικής ξηρότητος ή υπερ-ρητορικής έξαρσης, η γραφή προσφέρει ηδύτητα χωρίς ημερομηνία λήξεως.

Πολύτιμο βοήθημα της περαιτέρω κατανόησης του στανταλικού προτάγματος είναι το επίμετρο του βιβλίου, το οποίο μαζί με τον εξαιρετικό πρόλογο, συναποτελούν αποκτήματα των ελλήνων αναγνωστών. Η μετάφραση ανταποκρίθηκε με πείρα και σύνεση στις υποχρεώσεις και στα βάρη της μεταφοράς του απαιτητικού πρωτοτύπου στη γλώσσα μας.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι διπλωμάτης, Πρεσβευτής της Ελλάδος στην Ινδονησία.

Φεντέρ ή ο πλούσιος σύζυγος
Σταντάλ
Πρόλογος: Λίζυ Τσιριμώκου
Μετφρ: Έφη Κορομηλά
Εκδόσεις Πόλις,
Τιμή: € 15,00 σελ. 211

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ STENDHAL  

Ενας ποιητής «ούτε λυρικός, ούτε ελεγειακός»

Του Ανδρεα Παναγοπουλου*
Πηγή:http://www.kathimerini.gr/315246/article/politismos/arxeio-politismoy/enas-poihths-oyte-lyrikos-oyte-elegeiakos

Γεννήθηκε στη Μεσσήνη το 1951, αλλά από το 1965 ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Σπούδασε οικονομικά και στατιστική. Παράλληλα με την ποίηση γράφει λογοτεχνικές κριτικές και άλλα κείμενα σε περιοδικά και εφημερίδες. Έχει κυκλοφορήσει επτά ποιητικές συλλογές, μία με πεζά, δύο τόμους με κείμενά του για το έργο άλλων ποιητών, δύο μονογραφίες (για το ποδόσφαιρο στην ελληνική ποίηση και για το έργο του Τάσου Λειβαδίτη), ενώ έχει επιμεληθεί βιβλία γύρω από την ποίηση. Το 1996 τιμήθηκε με το "Βραβείο Καβάφη" στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Το 1999 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή του "Μη σκεπάζεις το ποτάμι", η οποία, στη συνέχεια, ήταν υποψήφια για το Ευρωπαϊκό Αριστείο του 2000. Σε μετάφραση Michel Volkovitch εκδόθηκε στα γαλλικά μια επιλογή από όλες τις ποιητικές συλλογές του με τον γενικό τίτλο "Ne recouvre pas la riviere" (εκδ. Desmos/ "Cahiers grecs", Paris 2000). Το 2011 τιμήθηκε και πάλι με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για τη συλλογή του "Κρυφός κυνηγός", και με το βραβείο του Ιδρύματος Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων από το 1982, ενώ στο διάστημα 1984-1986 διετέλεσε μέλος του διοικητικού της συμβουλίου.

Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ (2014) Ποιήματα 1968-2010, Κέδρος (2010) Κρυφός κυνηγός, Κέδρος (2009) Η ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη, Εκάτη (2006) Εντός και εκτός έδρας, Εκδόσεις Καστανιώτη (2005) Ιστορικό κέντρο, Εκδόσεις Καστανιώτη (2000) Ποιήματα, Νεφέλη (1998) Μη σκεπάζεις το ποτάμι, Κέδρος (1994) Εκδρομή στην άλλη γλώσσα, Νεφέλη (1991) Εκδρομή στην άλλη γλώσσα, Ύψιλον Η φοβερή πατρίδα μου, Νέο Επίπεδο / Χειροκίνητο Οι πυροτεχνουργοί, Βιβλιοπωλείον της Εστίας Συμμετοχή σε συλλογικά έργα (2011) Στίχοι στο καβαλέτο, Εκδόσεις Τέχνης "Οίστρος" (2010) Κίτρινο και μαύρο, ΠεριΤεχνών (2008) Τάσος Λειβαδίτης, Κέδρος (2007) Σύγχρονη ερωτική ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη (2006) Περί σχεδίου ο λόγος, Κάκτος (2001) Μια πόλη, ένας συγγραφέας, Μίνωας (1996) Για τον Αναγνωστάκη, Αιγαίον (1995) Φρίντα Λιάππα, Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Λοιποί τίτλοι (2009) Ποιήματα που αγαπήσαμε, Εκάτη [ανθολόγηση] (2009) Συλλογικό έργο, Τα ποιήματα του 2008, Κοινωνία των (δε)κάτων [ανθολόγηση] (1999) Ιερόπαις, Λευτέρης, 1920-1945, Λευτέρης Ιερόπαις, Γαβριηλίδης [επιμέλεια] (1999) Καρατζάς, Διονύσης Α., Ποιήματα, Διάττων [ανθολόγηση, επιμέλεια] (1971) Πολυζωίδης, Αναστάσιος, Ανέκδοτα κείμενα [επιμέλεια]

Κριτικογραφία

Το σεπτόν αλλά και το αιθέριον, "Η Αυγή", 11.11.2014 Όφις οικουρός [Νίκος Κατσαλίδας, Όφις οικουρός], diastixo.gr, 22.10.2013 Γιώτα Αργυροπούλου: επί συνόλου, Περιοδικό "Ο Σίσυφος", τχ. 6, Ιούλιος-Δεκέμβριος 2013 Κώστας Καναβούρης. Περιήγηση στο έργο του με τα μάτια ποιητή, www.e-poema.eu, τχ. 19, Ιούνιος 2013 Μιχάλης Κατσαρός: Κατά Σαδδουκαίων, "Η Αυγή", 3.3.2013 Κύβος [Πάνος Καπώνης, Κύβος], Περιοδικό "Τα Ποιητικά", τχ. 8, Δεκέμβριος 2012 Ιστορίες της αθωότητας [Κωστής Γκιμοσούλης, Για να μάθεις να πετάς], "Η Αυγή", 23.9.2012 Σκέψεις που προκλήθηκαν ξαναδιαβάζοντας τα "Ποιήματα 1975-1996" του Γιάννη Βαρβέρη, Περιοδικό "Τα Ποιητικά", τχ. 4, Δεκέμβριος 2011 Ποδόσφαιρο: μια αναπαράσταση της κοινωνίας [Ηλίας Καφάογλου, Σημειώσεις στο ημίχρονο], "Η Αυγή", 20.6.2010 Αναμοχλεύοντας αγωνίες [Σωτήρης Παστάκας, Χόρχε], "Η Αυγή", 7.4.2009

Γιώργος Μαρκόπουλος, (α) «Μη σκεπάζεις το ποτάμι», εκδόσεις «Κέδρος», Αθήνα 1983, (β) «Ποιήματα» (1978-1987), εκδόσεις «Νεφέλη», Αθήνα 2002, (γ) «Ιστορικό κέντρο», εκδόσεις «Καστανιώτη», Αθήνα 2000.

Ο Γιώργος Μαρκόπουλος, πολυβραβευμένος πρωτοπόρος ποιητής του ήσσονος τόνου, ανήκει στην πολλά υποσχεθείσα «Γενιά του '70». Στην εισαγωγή του Αλέξη Ζήρα, ο Γιώργος Μαρκόπουλος ταξινομείται στη χορεία των ποιητών (όπως οι Μ. Γκανάς, Π. Κυπαρίσσης, Η. Γκρης, Χρ. Μπράβος, Γ. Καρατζόγλου, Γ. Παναγιώτου και Κ. Χριστοφιλόπουλος), στους οποίους «η παλαιότερη ελεγεία της ήττας διευρύνεται τώρα στο απεριόριστο και μεταμορφώνεται σε οιμωγή για ένα βαθύτερο, υπαρξιακό τραύμα» (σελ. 15) και οι οποίοι κινούνται «πάντοτε, αν και σπασμωδικά, ανάμεσα στο προσωπικό και το συλλογικό». Προσωπικά πιστεύω ότι ο Γ. Μαρκόπουλος δεν μπορεί να προσδιοριστεί θετικά, μόνο αρνητικά: δεν είναι ούτε αισιόδοξος ούτε απαισιόδοξος, δεν είναι ούτε λυρικός ούτε ελεγειακός (ούτε και δραματικός), δεν είναι ούτε πεισιθάνατος ούτε θανατολάγνος, ούτε ελιτίστας ούτε λαϊκίστικος, ούτε εγκεφαλικός ούτε ανυποψίαστος. Εχει, μόνιμα σχεδόν, δύο ψυχικές καταστάσεις, όπως ο πατέρας του Ουίλιαμ Σαρόγιαν, «ή είναι λυπημένος ή πολύ λυπημένος», αλλά έχει άφθονο χιούμορ, κάποτε αυτοσαρκαστικό και όχι σπάνια δείχνει μια αγέρωχη ανεμελιά, που θυμίζει την αμερικανική beat και το σπινθηροβόλο πνεύμα ανάτασης των Λ. Πούλιου, Κατ. Αγγελάκη - Rook και Γ. Βέη. Ενώ συχνά αξιοποιεί διδάγματα της σύγχρονης τέχνης (όπως «και ρουφούσε και ρουφούσε τρυφερά η μανούλα μου» - «Διαβάσεις πεζών», που παραπέμπει στο «La Luna» του Μπερτολούτσι), δεν φαίνεται να τον έχει επηρεάσει η ποιητική παράδοση και σχεδόν καθόλου η κλασική, με εξαίρεση την «Αλκηστιν» (σελ. 16). Αλλωστε, με λίγες μόνο εξαιρέσεις (π. χ. της Τζ. Μαστοράκη, του Γ. Κουβαρά, του ιδανικού αυτόχειρα Ν. Β. Λαδά, του Π. Μπουκάλα, της Δ. Χριστοδούλου κ. ά.), οι ποιητές της «Γενιάς του '70» λες και εγκολπώθηκαν όλοι και όλες τα φληναφήματα του «Η αγωνία της επίδρασης» του Harold Bloom, με το οποίο θέλησε, ο τάλας, να αναμετρηθεί με το «Παράδοση και ατομικό ταλέντο» του T. S. Eliot. Η κλασική παράδοση για τους ποιητές δεν είναι «βαρύδια» (όπως νόμιζε στα νιάτα του ο Ελύτης. Ευτυχώς βρήκε τον δρόμο του αργότερα), αλλά φτερά και σε μυθοπλασία και σε παλίμψηστες εμπνεύσεις.

(α) «Τα ποιήματα» περιλαμβάνουν τις συλλογές «Εβδομη συμφωνία» («Ερωτικό»), «Η κλεφτουριά του Κάτω Κόσμου», «Η θλίψις του προαστίου» (η «θλίψις» τριτόκλιτο είναι αυτό που ο Μ. Μερακλής αποκαλεί ποιητική καθαρεύουσα και μνημονεύει τους -μείζονες- προδρόμους του Γ. Μαρκόπουλου, Α. Εμπειρίκο και Ν. Εγγονόπουλο).

(β) Για το «Μη σκεπάζεις το ποτάμι» ο Γιώργος Μαρκόπουλος βραβεύτηκε το 1999 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης, αφού τρία χρόνια νωρίτερα είχε βραβευτεί στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου με το Βραβείο Καβάφη. Και το 2000 από τον «Δεσμό / Ελληνικά τετράδια» εκδόθηκε στα γαλλικά στο Παρίσι μια επιλογή του μέχρι τότε συνόλου του έργου σε μετάφραση Michel Volkovitz με τίτλο πάλι το «Μη σκεπάζεις το ποτάμι». Εδώ, εκτός από το αριστούργημα «Η φοβερή πατρίδα μου» (που, φαντάζομαι, θα άρεσε και στον Γιώργο Σεφέρη, αν όχι και στο alter ego του τον T. S. Eliot), δεσπόζουν οι τρεις επιστολές του Δ. Π. Παπαδίτσα.

γ) Για το πεζό (οιονεί αυτοβιογραφικό) «Ιστορικό κέντρο» (εννοείται της Αθήνας), τα ουσιώδη και καίρια τα έγραψε ο Μ. Μερακλής. Πράγματι, τα πεζά των ποιητών, ιδιαίτερα τα (έστω οιονεί) αυτοβιογραφικά και κυρίως τα ημερολόγια λειτουργούν ως (ανα) βατήρες της ποίησής τους, σχεδόν ως ποιητική του έργου τους. Και βέβαια «πλεονάζουν οι αναφορές σε θανάτους, φίλων κατεξοχήν» (σελ. 128). Να «πώς γίνεται οι νεκροί να ορίζουν τη ζωή μας» (Γιάννης Ρίτσος, Μονόχορδα 134). Είναι σαν να μας γνέφουν από την απέναντι όχθη της Αχερουσίας Λίμνης να κάνουμε κουράγιο μέχρι να φτάσουμε κολυμπώντας αλώβητοι κοντά τους, με αξιοπρέπεια, απαντοχή και ηρωικό πεσιμισμό. Αν στην ποίηση συγγενεύει, θαρρώ, με τον Παπαδίτσα και τον Πούλιο, στο πεζό τον συνδέει εκλεκτική συγγένεια με τον Μάριο Χάκα και τον Γιώργο Ιωάννου.

Ο Γιώργος Μαρκόπουλος ξεκίνησε ποιητικά με τον στίχο «Κουβαλώ την ισοπεδωτική οργή της πλημμύρας» από το «Ερωτικό»  της «Εβδομης Συμφωνίας», συνέχισε με τους στίχους «Ω, δεν ημπορώ να φαντασθώ το γήρας στα αλογίσια πόδια του παίκτου Χρήστου Αρδίζογλου», από την «Ωδή στον παίκτη της ΑΕΚ και της Εθνικής Χρήστο Αρδίζογλου» (από εδώ πέρασαν και ο Μανώλης Αναγνωστάκης, ο Μένης Κουμανταρέας, ο Νάσος Βαγενάς κ. ά.) της προτελευταίας συλλογής και έφθασε στους «miserabiles legendo» στίχους «Γιατί κάθε γυναίκα, την πρώτη νύχτα του γάμου της, ξυπνά / πάντα χήρα του άντρα που ονειρεύτηκε» από το ποίημα «Νατάσα Πανδή» της τελευταίας μέχρι τώρα δημοσιευμένης συλλογής του. Τα καλύτερα, όμως, έρχονται, ελπίζω.

Ιδού ένας καλός ποιητής, που γεννήθηκε στη δις ψευδώνυμη Μεσσήνη (γιατί η πραγματική Μεσσήνη ανασκάφηκε πλάι στο σημερινό Μαυρομάτι Ιθώμης, ούτε Νησί είναι, γιατί ο Πάμμισος και η θάλασσα έβρεχαν εν μέρει, αλλά δεν περιέρρεαν τους Βουκόλους των βάλτων με τους ορυζώνες) και σπούδασε οικονομικά για να «οικονομεί» τον λόγο στα γραπτά του και να κερδίζει επάξια το ψωμί του στην ποίησή μας - γι' αυτόν και για μας.

*Ο κ. Ανδρέας Παναγόπουλος είναι συγγραφέας και ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου στην Κλασική Φιλολογία

Έντυπη

Φερνάντο Πεσσόα. Με πόσους εαυτούς άραγε γραφόμαστε;

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ

 Πηγή:http://www.avgi.gr/

FERNANDO PESSOA

Γράμματα στην Οφέλια

Μετάφραση: Μαρία Παπαδήμα

σελ. 280

Ένα πολύ πρωτότυπο δείπνο

Του Αλεξάντερ Σερτς

Μετάφραση: Κωνσταντίνος Αρμάος

σελ. 176

Ηρόστρατος. H αναζήτηση της αθανασίας

Μετάφραση: Χάρης Βλαβιανός

σελ. 208

Τα ποιήματα του Αλμπέρτο Καέιρο

μετάφραση: Mαρία Παπαδήμα

σελ. 248

Όλα από τις εκδόσεις Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2014

«Φαίνεται λοιπόν ότι η έρευνα του Εγώ, η διερεύνηση της φύσης και της ενδοχώρας της ψυχής προέρχονται από το αίσθημα μοναξιάς μέσα σ' έναν κόσμο όπου επίκεντρο γίνεται αίφνης ο άνθρωπος».

Ραβίνος Αdin Steinsaltz

Η πρόνοια του εκδότη να συστεγάσει αυτές τις διεξοδικές μεταφραστικές δοκιμές έχει ήδη αποσπάσει, μεταξύ άλλων, επαίνους κι δικαιολογημένες ευχαριστίες από όσους και όσες εκτιμούν σε βάθος την ποιητική τέχνη του λίαν παράδοξου, αλλά εξ ίσου συναρπαστικού αυτού δημιουργού αποκαλυπτικού λόγου. Με τα δε Γράμματα στην Οφέλια, αποτυπώματα, ισχυρά και δίσημα ταυτοχρόνως, μιας απόπειρας Έρωτα, ερχόμαστε κατ' ανάγκην σε πολύ μικρή απόσταση από τον εσώτερο κόσμο του, τη σύνθετη κοσμοθεωρία του, την ευαίσθητη ζώνη του (όποιου) εγώ, με ό,τι εν γένει καλούμε ψυχικό μωσαϊκό. Η ομολογούμενη απαράμιλλη δεξιότητα του Φερνάντο Πεσσόα, να υποδύεται εν γένει τον Άλλο, επώνυμο ή και ανώνυμο, αρχετυπικό, αλλά και, ευκαιρίας δοθείσης, απλώς σύγχρονό του, τον καθιστά έναν από τους αυθεντικότερους υποστηρικτές της χαμαιλεόντιας κειμενικής στρατηγικής. Αυτό δηλαδή που διαβάζουμε είναι και δεν είναι περίβλημα Εαυτού, είναι και δεν είναι λαλίστατο κοίτασμα - απόσπασμα της δράσης ενός υπερτροφικού, υπερμεγέθους Ναρκίσσου, είναι και δεν είναι το δείνα ή το τάδε υποκείμενο εκφοράς ατέρμονος ρήματος.

Γράφει, εν ολίγοις, αυτός που μίλησε για το ίδιο θέμα μόλις προ ολίγου ή κάποιος έτερος σφετερίζεται τη λέξη του; Εξ ου και η έλξη, η αυτομάτως σχεδόν προκαλούμενη, η οποία χειραγωγεί την ανάγνωση: το διηγητικό πρόσωπο είναι ή ενδέχεται να είναι ο πλανητικός Homo, η φωνή ενός πλάσματος, το οποίο συναιρεί πολλά πλάσματα, μεταγράφοντας ομιλήματα, κωδικοποιώντας συμπεριφορές, συναιρώντας χαρακτηριολογικές αποκλίσεις. Κι αυτό θαρρώ προκύπτει εμμέσως πλην σαφώς από μια δεύτερη ή τρίτη ανάγνωση των Ποιημάτων του Αλμπέρτο Καέιρο, στην υποδειγματική μεταφορά τους στη γλώσσα μας. Βρισκόμαστε, φρονώ, στο κλίμα εκείνο, στο οποίο εντάσσεται φυσιολογικά και η πολλαπλότητα του προσώπου που επικαλείται με σημασιολογική βαρύτητα η σοφία του Θαλασσινού Κοιμητηρίου. Απομονώνω για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής τα εξής ενδεικτικά: «Σου είπα πως εγεννήθηκα πολλοί άνθρωποι και πέθανα ένας μόνο. Το παιδί που γεννιέται είναι ένα πλήθος αμέτρητο, και η ζωή το περιορίζει αρκετά νωρίς σ' ένα άτομο μοναχά, αυτό που εκδηλώνεται και πεθαίνει. Ένα πλήθος Σωκράτες εγεννήθηκε μαζί μου, κι απ' αυτό σιγά σιγά ξεχώρισε ο Σωκράτης εκείνος, που ήταν ταμένος στους δικαστές για το κώνειο» (Βλ. Paul Valéry, Ευπαλίνος ή ο Αρχιτέκτων, Πρόλογος, Άγγελου Σικελιανού, μετάφραση Έλλης Λαμπρίδη, εκδόσεις Άγρα 1988). Αν μάλιστα εξαιρέσουμε τον Αντίνοο και το Επιθαλάμιο, τα οποία κατά σαφέστατη δήλωσή του συνθέτη του Ηρόστρατου, είναι τα μόνα έργα του, που ίσως θα μπορούσαν να θεωρηθούν «άσεμνα» - αν βεβαίως πιστώσουμε την εξομολόγηση αυτή στις όποιες εξ αντικειμένου αληθείς καταθέσεις του - τότε μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο εν λόγω ξέρει πώς ν' αυτοδεσμεύεται ή να δεσμεύει εξ ίσου τις περσόνες του εκτός ενός τουλάχιστον σημασιοσυντακτικού χώρου, εννοώ εδώ το λεκτικά σεξουαλικό πεδίο αναφορών και αυτοαναφορών. Είναι μια δέσμευση, η οποία βεβαίως συμβάλλει κατά πολύ από την πλευρά του στη περαιτέρω προώθηση, αλλά και στην αδιάπτωτη συντήρηση αυτού του ιδιότυπου, εξεχόντως ατομικού κλίματος, της ρευστής ατμόσφαιρας των πολυσήμων συνδηλώσεων και των αλυσιδωτών εννοιολογικών αμφισημιών: η θηλύτητα του σημαινόμενου συναντά την αδρότητα του σημαίνοντος.

Προς τα τέλη του δύσκολου 19^ου αιώνα, το 1888, γεννιέται στη Λισαβόνα ο Φερνάντο Πεσσόα, πενήντα τέσσερα χρόνια, ας συγκρατήσουμε, ακριβώς μετά την έκδοση του εμβληματικού έργου του Νικολάι Γκόγκολ Το Ημερολόγιο ενός τρελού (βλ. τη μετάφρασή του από τον Γιώργο Τσακνιά, στις εκδόσεις Πατάκη 2009), το οποίο «συνιστά έναν στοχασμό πάνω στη βιογραφία, εννοημένη ως συγκεκριμένο πλάνο μέσα στον ορίζοντα πιθανών αφηγηματικών τύπων: πιο συγκεκριμένα αποτελεί ένα πείραμα πάνω στην αυτοβιογραφία, ένας εαυτός σε αναζήτηση μιας γραφής που θα μπορούσε να είναι ο βίος του [...] Μ' άλλα λόγια ο Γκόγκολ πειραματίζεται με τις αναλογίες νοήματος που εγκλείονται στα περισσότερο συμβολικά ονόματα [...] Η έννοια λοιπόν του επωνύμιου, πρώτα απ' όλα οργανώνει την ανάγνωσή μας για Το Ημερολόγιο ενός τρελού, επειδή εφιστά μαχητικά την προσοχή μας σε ερωτήματα που αφορούν στη σχέση ανάμεσα στο όνομα και την ταυτότητα του προσώπου που, όπως με τόση ακρίβεια λέμε και στα ελληνικά, φέρει αυτό το όνομα, όταν αυτό το τελευταίο γίνεται αντιληπτό ως ένα οποιοδήποτε σημείο» (Βλ. Michael Holquist, Διαλογικότητα - ο Μπαχτίν και ο κόσμος του, μετάφραση: Ιωάννα Σταματάκη, εκδόσεις Gutenberg, 2014, η υπογράμμιση δική μου).

Κατά συνεπή και ασφαλή ειδολογική προέκταση, ο Φερνάντο Πεσσόα ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των συγγραφέων εκείνων, οι οποίοι, κατανοώντας σε βάθος ή μη ό,τι εντέλει διατυπώθηκε αργότερα συλλήβδην ως εξής: «ο άνθρωπος είναι κάτι πολύ περισσότερο από το σώμα του, ενώ ταυτόχρονα δεν μπορεί να γνωρίσει τίποτα παραπάνω για το είναι του», δόθηκαν κυριολεκτικά στην πλέον επικίνδυνη Οδύσσεια, στη μείζονα δηλαδή περιπέτεια της ανακάλυψης του Εαυτού ή, παραδόξως καταρχήν, των εαυτών εντός ενός μόνον, βιολογικά προκαθορισμένου υποκειμένου. Από την άποψη αυτή, ο Φερνάντο Πεσσόα είναι ιδεώδης διεκδικητής της υπεραναπτυγμένης αλήθειας ενός εμφανώς διευρυμένου χωροχρόνου. Μάλιστα στο βαθμό που ισχύει εκείνο, το οποίο τονίζει ιδιαζόντως ο Ζακ Λακάν στο περιλάλητο 20ό Σεμινάριό του, υπό την επωνυμία ακόμη (βλ. την ελληνική του απόδοση στις εκδόσεις Ψυχογιός, 2011), ότι δηλαδή «αν το ασυνείδητο μας έμαθε κάτι, είναι πρώτα-πρώτα το εξής: ότι κάπου, μέσα στον Άλλο, υπάρχει κάτι που γνωρίζει. Γνωρίζει, διότι στηρίζεται ακριβώς από εκείνα τα σημαίνοντα που στοιχειοθετούν το υποκείμενο», τότε το εγχείρημα του Πορτογάλου ποιητή να επινοήσει ή να ιδιοποιηθεί καταχρηστικά αυτόν ακριβώς τον Άλλο και μάλιστα εξ ολοκλήρου και μάλιστα απολύτως συνειδητά συνιστά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση όχι απλού φιλολογικού σκανδάλου, αλλά εξέχουσας δημιουργικής υπέρβασης ορίων.

Στο σύνολό τους οι Πορτογάλοι, τους οποίους συναντώ στο εξωτερικό, στο πλαίσιο των επαγγελματικών μου δραστηριοτήτων, αναφέρονται με ανυπόκριτη θαρρώ ευλάβεια πρωτίστως στον εθνικό τους ποιητή, πανευρωπαϊκής και όχι μόνον ακτινοβολίας, εννοώ ασφαλώς τον ευγενή ένοπλο Λουίς δε Καμόες ή Καμόενς (Luίs de Camoes ή Camoens). Γεννήθηκε το 1524 ή κατ' άλλους το 1525 και πέθανε το 1580. Για τον Φερνάντο Πεσσόα ομολογώ ότι είναι συνήθως πιο συγκρατημένοι... Τον εκτιμούν βεβαίως κι αυτόν ιδιαιτέρως, αλλά τον θεωρούν, όπως ανέφερα και σε προηγούμενη κρίση μου για τον αποστολέα των Γραμμάτων στην Οφέλια, περισσότερο τέκνο της εθνικής τους παρακμής, του μάλλον αναμενόμενου κοινωνικού τους μαρασμού, της φυσιολογικής εντέλει συρρίκνωσης τους, παρά παιδί των λαμπρών Υπερωκεάνιων Φώτων. Στον πρώτο αναγνωρίζουν τον εμβληματικό ποιητή - ποταμό, τον ταυτισμένο απολύτως με τη μείζονα Πορτογαλία των πολλών Θαλασσών, των ατερμόνων νησιωτικών συμπλεγμάτων και των άλλων τόσων υπέροχων Ηπείρων, οι οποίες τροφοδοτούσαν αφειδώς και αδαπάνως με τα αγαθά τους την ευτυχεστάτη, μακαρία Γενέτειρα. Το έπος του Καμόες Λουσιάδες, Os Lusiadas στο πρωτότυπο, ολοκληρώθηκε το 1572. Λίγο αργότερα η χώρα του υπήχθη στο ισπανικό στέμμα.

Εμείς, για πολλούς λόγους, έχουμε έρθει πιο κοντά στον Φερνάντο Πεσσόα με τα ογδόντα ένα ή εκατό προσώρας ετερώνυμά του, μάρτυρες αδιάψευστοι μιας προσπάθειας δια βίου να υπάρξει ως φασματικός-φαντασιακός Έτερος. Από την άποψη αυτή ο Ηρόστρατος είναι το πλέον «ελληνοκεντρικό» έργο από το όλο γνωστό ως τώρα καταπίστευμα. Η πολυεδρικότητά του, οι ατελεύτητοι λαβύρινθοι των συλλογισμών, από τους οποίους κατά κανόνα βγαίνουμε σώοι, μας ελκύουν διότι εντοπίζουμε εύκολα εκεί τις σκιές της ζωής μας, τις ποικίλες εμμονές, τις αυταπάτες και τις χρόνιες, καταλυτικές ψευδαισθήσεις μας. Ο λόγος αφορά στην ανάκτηση του ζωτικού εκείνου χώρου, όπου το είναι θα διαλάμπει, εφευρίσκοντας Καλό, επινοώντας Παράδεισο. Εκτιμώ φέρ' ειπείν, mutatis mutandis, ότι ο έκδηλος διδακτισμός του ανεπιτήδευτου και γι' αυτό ακριβώς σοφού βουκόλου στα Τα ποιήματα του Αλμπέρτο Καέιρο απηχεί ευθέως μια βαθύτερη πτυχή της ιδιοσυγκρασίας του ποιητή από τη Λισαβόνα, η οποία ίσως ν' αναζήτησε κάποτε πληρέστερη ανάπτυξη ή βελτίωσή της και δεν την ολοκλήρωσε για διάφορους λόγους. Εννοώ εκείνη δηλαδή την πτυχή της φιλοσοφικής ενασχόλησης σε μόνιμη, επαγγελματική δηλαδή βάση. Από αυτή τη γωνία θέασης των πραγμάτων και των χαρακτήρων ο Αλμπέρτο Καέιρο αποτελεί μιαν εκτεταμένη ωδή στο απότομα σταματημένο όνειρο του σκέπτεσθαι. Η θυμοσοφία λοιπόν εκλαμβάνεται εδώ όχι ως επιστέγασμα βίου, αλλά ως απώτερη επιθυμία κεκαλυμμένη. Διακρίνω μεταξύ πολλών τα εξής άριστα συγκερασμένα: «Αυτή είναι η μοναδική αποστολή στον Κόσμο, / αυτή - να υπάρχεις καθαρά / και να ξέρεις να το κάνεις χωρίς να το σκέφτεσαι [...]Αξίζει περισσότερο να βλέπεις ένα πράγμα πάντα για πρώτη φορά παρά να το γνωρίζεις [...] Είναι σαν την αύρα που περνάει και μόλις αγγίζει τα λουλούδια / και ξέρουμε απλώς πως περνάει / γιατί κάτι γίνεται ελαφρύτερο μέσα μας / και δέχεται τα πάντα καθαρότερα».

Από το προαναφερόμενο Ημερολόγιο ενός τρελού συγκρατείται εύκολα η αγωνία του ασίγαστου κι άλλου τόσο απονενοημένου διηγητικού εγώ να μάθει ποιος εν τέλει είναι στην αδήριτη καθημερινή πράξη. Το 1918, σ' ένα του σονέτο, ο Φερνάντο Πεσσόα, ως άλλη μια ηχώ μέσα στη χοάνη του Είναι, ογδόντα τέσσερα μάλιστα χρόνια μετά την εμφάνιση του Ημερολογίου ενός τρελού, θα αναρωτηθεί με απροκάλυπτη αθωότητα: «Πόσα προσωπεία φοράμε, και άλλα τόσα κάτω απ' αυτά / στην όψη πάνω της ψυχής μας;». (Βλ. τον πρόλογο στον Ηρόστρατο). Η δαψίλεια των πολλών λογοτεχνικών εαυτών, οι οποίοι αλληλοδιαδέχονται ακωλύτως αλλήλους, προσδίδει στην ανάγνωση την εξέχουσα καλειδοσκοπική αίσθηση, ικανή και αναγκαία να αναβαθμίσει την όλη διαδικασία της πρόσληψης. Ο ίδιος ο Φερνάντο Πεσσόα, ως γνωστόν, κατοίκησε ακόμη και μέσα στα μουχλιασμένα από τους ατλαντικούς αιώνες υπόγεια της πόλης όπου γεννήθηκε. Ένας έμπειρος τρωγλοδύτης του Όντος, ένας ούτις του ατομικού του σύμπαντος, ίσως να πίστεψε ότι είναι εντέλει ο πολυπόθητος εαυτός - άλλος, η άλως της θέασης του κόσμου. Άλλωστε, το κήρυγμα μιας ραγδαίας αποδέσμευσης της γραφής από ένα συμβατικό, εν πολλοίς προκαθορισμένο τομέα λεκτικής εφαρμογής, όπως το διετύπωσε ο Χένρι Τζέιμς το 1884, τέσσερα ακριβώς χρόνια πριν από τη γέννησή του Φερνάντο Πεσσόα, κρίνεται ότι υποστηρίχθηκε με σθένος, σαφώς και συνεχώς διευρυνόμενος ας τονισθεί, και στο χώρο των απαιτητικών συγγραφικών εμπεδώσεων του τελευταίου, ο οποίος υπήρξε, ως γνωστόν, απολύτως και διαρκώς ενήμερος και για τα τεκταινόμενα στη λογοτεχνική σκηνή της Μεγάλης Βρετανίας, άριστος χρήστης της γλώσσας που βλάστησε εκεί. Ας θυμίσω εν προκειμένω: «Η υγεία ενός έργου τέχνης που καταπιάνεται τόσο άμεσα με την αναπαραγωγή της ζωής απαιτεί να είναι τελείως ελεύθερο. Ζει και αναπνέει με την άσκηση, και έννοια της άσκησης αυτής είναι η ελευθερία. Η μοναδική υποχρέωση με την οποία μπορούμε εκ των προτέρων να δεσμεύσουμε ένα μυθιστόρημα, χωρίς να αυθαιρετήσουμε, είναι να είναι ενδιαφέρον [...] Οι τρόποι [...] ποικίλουν τόσο όσο και οι ανθρώπινοι χαρακτήρες και είναι επιτυχημένοι αν αποκαλύπτουν ένα ιδιαίτερο τρόπο σκέψης, διαφορετικό από τους άλλους [...] Η φόρμα, μου φαίνεται, πρέπει να εκτιμάται μετά το γεγονός: τότε που έχει ολοκληρωθεί η επιλογή του συγγραφέα, κι έχουν κατατεθεί οι αξίες του [...] Το πλεονέκτημα, η πολυτέλεια, καθώς και το βάσανο και η ευθύνη του συγγραφέα είναι ότι δεν υπάρχουν όρια στο τι μπορεί να προσπαθήσει κατά την εκτέλεση του έργου του - κανένα όριο στα πιθανά πειράματά του, στις προσπάθειες, ανακαλύψεις και επιτυχίες του». (Βλ. Η Τέχνη της μυθοπλασίας, στο Henry James, H δεύτερη ευκαιρία, μετάφραση: Καρολίνα Μέρμηγκα, εκδόσεις Μελάνι, 2014).

Εξ ου και η σαφήνεια της ορμής του εν πολλοίς απρόβλεπτου, πάντως ισοπεδωτικού τύπου, ονόματι Πρόζιτ, στο Ένα πολύ πρωτότυπο δείπνο, το οποίο υπογράφει ένας επιτήδειος εστέτ της αστυνομικής γραφής, ένας δήθεν Αλέξανδρος Σερτς (βλ., μεταξύ άλλων, τη συναφή, πρόσφατη ανάλυση από την Ανθούλα Δανιήλ στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Διάστιχο»). Πρόκειται θαρρώ για την ορμή ενός απελεύθερου εγώ, το οποίο απολαμβάνει μέχρις εσχάτων την πλήρη αυτονομία του, έτοιμο, μέσα στην έξαρση της αυτονομίας του, να φτάσει ακόμη και στις απαρχές του Hominis sapientis ή μάλλον αρκετά προτού κατασταλάξει στη μορφή του Hominis sapientis και να βιώσει εκεί ό,τι αιώνες αργότερα θεσπίστηκε εκασταχού εκάστοτε ως αμαρτία.

* Ο Γιώργος Βέης είναι ποιητής