Ξαφνικά η Νταζί έβγαλε μια κραυγή, έβγαλε αίμα από το στόμα, έπεσε κάτω και λιποθύμησε.
曹雪芹, 红楼梦, Cao Xueqin, Το όνειρο της κόκκινης κάμερας
Το «Όνειρο της κόκκινης κάμερας» είναι ένα από τα «τέσσερα μεγάλα κλασικά μυθιστορήματα» της κινέζικης λογοτεχνίας (τα άλλα τρία είναι τα Water margin, Romance of the three kingdoms και Journeyto the west). Ο Lu Xun, στη «Σύντομη ιστορία της κινέζικης πεζογραφίας» που διαβάσαμε πριν ένα μήνα, αφιερώνει στο μυθιστόρημα αυτό το 24ο κεφάλαιο, δεκαπέντε ολόκληρες σελίδες.
Το έργο αναφέρεται στη ζωή μιας πλούσιας οικογένειας με ένα μεγάλο συγγενολόι και ένα ακόμη μεγαλύτερο σε αριθμό υπηρετικό προσωπικό. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν δυο σελίδες με ονόματα. Ζουν σε τρία μεγάλα οικοδομικά συγκροτήματα. Ο Τσάο Σουέ Τσιν περιγράφει με ρεαλισμό τη ζωή σ’ αυτά.
Με ρεαλισμό. «Δεν άλλαξα ούτε τις πιο ασήμαντες λεπτομέρειες του σπιτικού αυτού, ούτε προσπάθησα να ξεγελάσω τον αναγνώστη με την ελάχιστη δική μου επινόηση. Το κάθε τι – χωρισμοί και αντάμωσες, λύπες και χαρές, ανεβοκατεβάσματα της οικονομικής θέσης τους, καθώς κι’ ο τρόπος που αντέδρασε κάθε φορά ο κόσμος στα διάφορα περιστατικά – όλα αυτά τα έχω καταγράψει, ακριβώς όπως έγιναν» (σελ. 17-18).
Ήδη στην προηγούμενη παράγραφο ο Τσάο Σουέ Τσιν ξεχωρίζει το έργο του από τα άλλα του συρμού στην εποχή του. Αξίζει να την παραθέσω για λόγους εγκυκλοπαιδικούς, καθώς παρουσιάζει με επιγραμματικό τρόπο τα λογοτεχνικά είδη για τα οποία μιλάει εκτενώς ο Λου Σουν στο έργο του. Θα διευκολύνω την απομνημόνευση των κατηγοριών βάζοντας σε παρένθεση ένα κεφαλαίο γράμμα.
«Εκτός αυτού, όπως ξέρεις πολύ καλά, ο μέσος τύπος ανθρώπου προτιμάει (Α)τα φανταστικά έργα χωρίς μεγάλες αξιώσεις από τις μελέτες με σοβαρό σκοπό. (Β) Το μόνο κακό είναι πως όσοι γράφουν ιδιωτικές τάχα ιστορίες είναι συχνά ένοχοι προδοτικών επιθέσεων ενάντια στους ηγεμόνες τους ή συκοφαντούν με κακοήθεια αθώες συζύγους και θυγατέρες. (Γ) Ύστερα έχομε τους συγγραφείς που ανήκουνε στη σχολή «της αύρας και του φεγγαρόφωτου», που φαρμακώνουν τους νέους με τη βρωμιά και την ασέλγειά τους. (Δ) Όσο για τη σχολή των «άξιων νέων και των ωραίων γυναικών», όλοι χωρίς εξαίρεση συγκρίνουν τους ήρωές τους με τον Παν Αν και τον Τσάο Τζου τσιέν και τις ηρωίδες τους με την Σι Σιχ και την Τζο Γουέν τσιούμ. Χιλιάδες τόμοι γράφονται κατά την ίδια συνταγή και δεκάδες χιλιάδες πρόσωπα ζωγραφίζονται με τα ίδια χρώματα. Πραγματικά οι ανόητες αυτές ρoμαντικές ιστορίες δεν εξυπηρετούν άλλο σκοπό παρά να προβάλλουν τα ποιήματα που έτυχε να έχουν συνθέσει οι συγγραφείς τους. Και οι στερεότυποι ήρωες και ηρωίδες τους επινοούνται μόνο γι’ αυτό το λόγο. (Ε) Κ’ ύστερα υπάρχουν πάντα και οι κακούργοι, τόσο προφανείς όσο και αυτοί που παρουσιάζονται στη σκηνή, και που πάντοτε ξεσκεπάζονται προς δόξα του αναπόφευκτου «ευτυχούς τέλους». Εκτός αυτού, το ύφος του γραψίματος είναι πολύ επιτηδευμένο, κι’ ακόμα και οι υπηρέτριες και οι παραδουλεύτρες της κουζίνας διαλέγονται σε υψηλό πεζογραφικό τόνο. Τα βιβλία αυτά είναι γεμάτα αντιφάσεις και απίθανες συγκυρίες των περιστάσεων» (σελ. 17).
Το πρώτο είδος είναι περίπου το αντίστοιχο των δικών μας ταινιών φαντασίας, των μαγικών παραμυθιών ή του γοτθικού μυθιστορήματος. Το δεύτερο είδος δεν το διαθέτουμε εμείς, παρόλο που έχω διαβάσει και ακούσει για μυθιστορήματα που οι συγγραφείς τους είχαν σαν στόχο να σατιρίσουν ή να κακολογήσουν κάποια άτομα. Το τρίτο είδος είναι κάτι σαν μυθιστόρημα πορνό, και το τέταρτο σαν άρλεκιν. Όσο για το πέμπτο, είναι το γνωστό μας αστυνομικό μυθιστόρημα.
Θα ήθελα να υπογραμμίσω κάτι που διάβασα και στην ιστορία του Λου Σουν, ότι πολλές φορές τα μυθιστορήματα γράφονταν προσχηματικά για να παρεμβάλλουν οι συγγραφείς τους τα ποιήματά τους, στην πρόσληψη των οποίων απέβλεπαν κυρίως.
Όποιος θα ήθελε να διαβάσει αυτό το μυθιστόρημα καλό θα ήταν να δει πιο πρώτα την ταινία του ChenKaige «Πλανεύτρα σελήνη». Θα καταλάβει πώς ήταν περίπου ο χώρος και τα πρόσωπα τα οποία περιγράφει ο Τσάο Σουέ Τσιν στο έργο του.
Δεν έχω διαβάσει άλλα κινέζικα μυθιστορήματα παρά μόνο σε readers. Επίσης έχω διαβάσει τα εκτενή αποσπάσματα που παραθέτει ο Λου Σουν στο έργο του. Νομίζω δεν θα βρούμε τίποτα ανάλογο του μοντερνιστικού μυθιστορήματος της Δύσης. Το ύφος υποχωρεί εντελώς μπροστά στην επινοητικότητα της πλοκής. Οι συγγραφείς αφηγούνται με απλά λόγια την ιστορία τους, που προσπαθούν να είναι όσο το δυνατόν πιο συναρπαστική. Όσο για το συγκεκριμένο έργο, ο Τσάο Σουε Τσιν αφήνει τον αφηγητή του να παραχωρεί συνεχώς το λόγο στα πρόσωπα παρεμβαίνοντας ελάχιστα.
Αυτό που παρατηρήσαμε επίσης είναι η σχεδόν ολοκληρωτική απουσία σασπένς. Το έργο απαρτίζεται από χαρακτηριστικά επεισόδια της ζωής των ανθρώπων, τόσο των αφεντικών όσο και του υπηρετικού προσωπικού. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως συρραφή διηγημάτων στα οποία εμφανίζονται κατά καιρούς τα ίδια πρόσωπα.
Υπάρχει όμως ένας κυρίαρχος αφηγηματικός μίτος, τον οποίο απέσπασε ο διασκευαστής του έργου σε όπερα. Αν η όπερα αυτή δεν είναι Κουν Τσου (Kun qu), πάντως μοιάζει πολύ. Μετά την όπερα του Πεκίνου, η όπερα Κουν τσου είναι η πιο δημοφιλής όπερα στην Κίνα. Η δασκάλα μου στον ελληνοκινεζικό σύνδεσμο, η κυρία Yu, μου έλεγε ότι δεν της άρεσε καθόλου η όπερα του Πεκίνου, την έβρισκε πολύ φασαριόζικη, σε αντίθεση με την όπερα Κουν Τσου που είναι πολύ μελωδική.
Το διαπίστωσα και ο ίδιος. Μου έδωσε σε dvd την όπερα Κουν Τσου The peony pavillon, με τις απίστευτα γλυκές μελωδίες της, και σε κασέτα τη μουσική από το «Όνειρο της κόκκινης κάμερας». Την κασέτα δεν την άκουσα τότε. Την άκουσα αφού είδα δυο ταινίες με την όπερα, λίγο πριν ξεκινήσω να διαβάζω το έργο. Καταπληκτικές μελωδίες.
Η ιστορία της όπερας επικεντρώνεται στο ρομάντζο του κεντρικού ήρωα, του Pao Yu, με την ξαδέλφη του την Μαύρη Νεφρίτη. Οι δυο νέοι είναι ερωτευμένοι, όμως η γιαγιά τους και mater familias της οικογένειας, η μητριάρχισσα, θα πειστεί να μην δώσει για γυναίκα τη Μαύρη Νεφρίτη, παρόλο που την υπεραγαπά, στον Pao Yu, γιατί είναι άρρωστη, πιθανώς από φυματίωση. Τον ξεγελούν. Υποτίθεται ότι παντρεύεται τη Μαύρη Νεφρίτη, όμως μετά το πέρας της τελετής, όταν σηκώνει το πέπλο της νύφης, βλέπει ότι δεν είναι αυτή. Γίνεται έξαλλος. Όσο για τη Μαύρη Νεφρίτη, νομίζοντας ότι ο Pao Yu πρόδωσε τον έρωτά τους, σε μια κρίση της αρρώστιας της την ώρα που γινόταν ο γάμος πεθαίνει.
Διαβάζοντας το μυθιστόρημα σημείωσα τα κύρια χαρακτηριστικά της ζωής σε αυτό το σπίτι, που φαντάζομαι θα ήταν περίπου τα ίδια σε όλες τις μεγάλες οικογένειες.
Θα σημειώσω πρώτα πρώτα τον θεσμό των αυτοκρατορικών εξετάσεων, κάτι σαν τον δικό μας ΑΣΕΠ, που γινόταν για εκατονταετίες. Οι εξετάσεις γινόντουσαν σε διάφορα επίπεδα, με αντίστοιχα πτυχία, με τα οποία μπορούσε κάποιος να κατακτήσει μια συγκεκριμένη θέση στην κλίμακα της αυτοκρατορικής ιεραρχίας. Ο Pao Yu διαβάζει για να πετύχει σε αυτές τις εξετάσεις.
Σημειώνω ακόμη:
Οι φτωχοί γονείς πουλούσαν τα κορίτσια τους σε πλουσιόσπιτα όπου δούλευαν σαν υπηρέτριες. Οι όμορφες, όταν μεγάλωναν, μπορούσαν να έχουν μια καλύτερη τύχη, να γίνουν παλλακίδες.
Υπήρχε μεγάλη αγάπη για τα αινίγματα. Έκαναν ακόμη και διαγωνισμούς για το ποιος θα σκαρώσει τα καλύτερα αινίγματα.
Η αγάπη που έχουν οι κινέζοι για την ποίηση φάνηκε από το απόσπασμα που παραθέσαμε. Στο έργο αυτό βλέπουμε κάποιες γυναίκες να ιδρύουν μια λέσχη ποίησης, όπου μαζευόντουσαν και συζητούσαν για ποίηση και διάβαζαν τα ποιήματα που έγραφε κάθε μια τους.
Εκτός από την ποίηση υπήρχαν και πιο ταπεινοί τρόποι για να περάσουν οι γυναίκες την ώρα τους, τόσο οι κυράδες όσο και οι υπηρέτριες στην ώρα της σχόλης τους: πίνοντας και χαρτοπαίζοντας.
Πολύς λόγος γίνεται για φάρμακα και θεραπείες που έχουν μεγάλο λαογραφικό ενδιαφέρον, όπως και οι διάφοροι τρόποι για να προβλέπεις το μέλλον.
Οι ερωτοδουλειές καταλαμβάνουν επίσης ένα σημαντικό μέρος του έργου.
Οι εντάσεις, οι απογοητεύσεις, οι απώλειες, είναι έντονες σε πολλά επεισόδια. Τα δάκρυα τρέχουν άφθονα, σαν ποτάμι, ενώ έχουμε, αν δεν απατώμαι, και πέντε αυτοκτονίες, όσες έχει και το «Νορβηγικό δάσος» του Μουρακάμι, αν δεν με απατά η μνήμη μου και εδώ. Οι ασιάτες αυτοκτονούν με το παραμικρό. Σε σχέση με αυτούς εμείς οι δυτικοί είμαστε πιο σκληρόπετσοι.
Τέλος πέφτει ξύλο, πολύ ξύλο. Σε κάποιο επεισόδιο ο πατέρας του Pao Yu τον σακατεύει κυριολεκτικά. Σώζεται την τελευταία στιγμή από τη γιαγιά του. Και γιατί τις έφαγε; Γιατί λέει δεν στάθηκε αντάξιος των προγόνων του. Αμάν πια αυτοί οι πρόγονοι.
Θα ήθελα πολύ να διαβάσω και τα άλλα τρία μυθιστορήματα. Το σίγουρο είναι ότι μπορώ να τα δω σε ταινίες. Θα γράψω τότε γι’ αυτές.
O Bao Yu και η Μαύρος Νεφρίτης διαβάζουν το «Μυθιστόρημα του δυτικού δωματίου».
Cao Xueqin (προφέρεται Tsao Shooe Tsin), Dream of the red chamber (曹雪芹, 红楼梦) Το όνειρο της κόκκινης κάμερας (μετ. Έλλη Λαμπρίδη), Φεξής 1963, σελ. 502.
