Η σημασία των "μεσαίων"/"μικρών" εκδοτών και ο ρόλος των μεταφραστών για τη μετάφραση της ελληνικής λογοτεχνίας στη Γαλλία, ήταν τα κυριότερα σημεία που προέκυψαν από τη συζήτηση "Le Livre grec en France", την πρώτη μέρα της έκθεσης.
Μιλώντας πρώτη, η εξαιρετική μεταφράστρια, εκδότρια (εκδόσεις Signes et balises) και στέλεχος της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, Anne-Laure Brisac, είπε ότι στον μικρό εκδοτικό της οίκο της έχουν εκδώσει δύο βιβλία προσωπικών μαρτυριών από τα ελληνικά (Το "Ημερολόγιο ενός τιμονιέρη" του Νίκου Καββαδία και τη "Συνείδηση του πλάνητα"/γαλλ. "Disjonction" του Χρήστου Χρυσόπουλου). "Τα βιβλία των ελλήνων συγγραφέων έχουν φύγει από τους μεγάλους εκδότες, Gallimard, κλπ., και έχουν βρει καταφύγιο σε μεσαίους, ειδικευμένους εκδότες, όπως είναι λ.χ. το Ύψιλον στην Ελλάδα, όπως οι εκδόσεις Quidam, Cambourakis, Intervalles, Verdier, Le Miel des Anges, κλπ.). Υπάρχει μεγαλύτερο ρίσκο όταν εκδίδει κανείς ελληνική λογοτεχνία. Γιατί το παίρνουν οι μικρότεροι εκδότες, αξίζει κανείς ν' αναρωτηθεί.
"Αν και έχω σταθερό εκδότη στη Γαλλία (Actes Sud), έρχομαι εδώ τόσα χρόνια και έχουν μεταφραστεί ήδη εφτά βιβλία μου, η βασική μου σχέση δεν είναι ούτε με τον εκδοτικό οίκο, ούτε με τη γλώσσα, ούτε με το πολιτιστικό της πεδίο. Είναι με τη μεταφράστριά μου, Anne-Laure Brisac", είπε ο Χρήστος Χρυσόπουλος. "Αυτή είναι η καλύτερη αναγνώστριά μου". Και εξήγησε: "Μια ανάγνωση που έρχεται από άλλη γλώσσα, μπορεί να δει τα διαφορετικά κείμενα που συνιστούν το παλίμψηστο ενός κειμένου. Όταν ένα κείμενο μεταφέρεται σε άλλη γλώσσα, τα νοηματικά του επίπεδα εναλλάσσονται. Έχω γνωρίσει καλύτερα τα δικά μου βιβλία επειδή τα συζητάμε με την Anne-Laure (σ.σ. βραβευμένη με βραβείο Laure-Bataillon για τη μετάφραση του "Φακού στο στόμα")".
"Δεν μιλάω ελληνικά, όλα προέρχονται από τους μεταφραστές μου", είπε ο Pascal Arnaud (εκδόσεις Quidam), που μόλις κυκλοφόρησαν το "Κόκκινο ξενοδοχείο" της Μαρίας Ευσταθιάδη σε μετάφραση της Anne-Laure Brisac. Έχοντας ήδη εκδώσει βιβλία των Χρ. Οικονόμου, Γ. Τσίρμπα, Έ. Σωτηροπούλου, Μ. Κουμανταρέα, Μ. Γκανά και Ζ. Ζατέλη, σε συνεργασία, τις πιο πολλές φορές, με τον Μισέλ Βόλκοβιτς. "Εκδίδω γερμανική, ολλανδική, σερβο-κροατική λογοτεχνία σε συνεργασία με μεταφραστές που αγαπούν την κάθε γλώσσα. Η σχέση εκδότη-βιβλιοπώλη-αναγνώστη εξαρτάται και ανάγεται στον μεταφραστή".
"Η σχέση μου με τη Γαλλία είναι μια παλιά ιστορία", είπε η Μαρία Ευσταθιάδη. "Εκτός από το "Κόκκινο ξενοδοχείο" (Quidam) έχουν μεταφραστεί βιβλία μου από τις εκδόσεις L'Harmattan (σε μτφρ. Μισέλ Βόλκοβιτς) και Actes Sud, καθώς και θεατρικά μου έργα που παίχτηκαν αλλά δεν εκδόθηκαν σε βιβλίο. Η εμπειρία μου δεν ήταν πάντα χαρούμενη, τα βιβλία μου θεωρήθηκαν "δύσκολα". Δεν θέλω να χαϊδέψω τη χώρα μου, υπάρχουν όμως πολύ ενδιαφέροντα βιβλία και πολλά πράγματα να γίνουν για το βιβλίο. Δυστυχώς, δεν έχει υπάρξει κανένα ενδιαφέρον από το ελληνικό κράτος για την προώθηση του ελληνικού βιβλίου στη Γαλλία. Δεν είναι θέμα "κρίσης", λ.χ. χώρες όπως η Ρουμανία (τιμώμενη χώρα, φέτος), η Πολωνία, η Ουγγαρία, έχουν δουλέψει πάρα πολύ στη γαλλική αγορά".
Ο εμπνευσμένος και ενθουσιώδης, πάντα, μεταφραστής των Ελλήνων συγγραφέων, Michel Volkovitch, υπεύθυνος επιπλέον των μικρών εκδόσεων Le Miel des Anges, είπε: "Ένας τίτλος σ' έναν μεγάλο εκδότη οφείλει να πουλήσει δεκάδες χιλιάδες αντίτυπα για να καλύψει τις προσδοκίες του, ενώ το αντίστοιχο τιράζ στους μεσαίους εκδότες, όπως ο Quidam ή ο Cambourakis είναι 1.000 αντίτυπα και στους πιο μικρούς ακόμα μικρότερο - επομένως οι Έλληνες συγγραφείς εκδίδονται σ' αυτούς. Με εξαιρέσεις, φυσικά, όπως ο Π. Μάρκαρης, που "πουλάει σαν τα ψωμάκια" ("είμαστε εθισμένοι στο καινούργιο κάθε φορά μυθιστόρημα του Π. Μάρκαρη", είχε πει αλλού). Συνεχάρη τον Pascal Arnaud για το κουράγιο, το καλό γούστο και την εξαιρετική του συλλογή ελληνικής λογοτεχνίας, όπως είπε, με σεβασμό στον μεταφραστή. Όσο για τις εκδόσεις Le Miel des Anges, είπε ότι ασχολούνται τόσο με την κλασική ποίηση (Καβάφης, Καρυωτάκης), όσο και κυρίως με τη σύγχρονη, ενώ ετοιμάζονται να εγκαινιάσουν μια νέα σειρά ελληνικού θεάτρου, και τόνισε τη σημασία των ενισχύσεων του γαλλικού Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (CNL) για τη δουλειά του.
"Θα μπορούσε η ελληνική λογοτεχνία να ενδιαφέρει το γαλλικό κοινό;" ρώτησε ο Μανώλης Πιμπλής.
"Ο καλύτερος τρόπος να βγει μια χώρα από την κρίση είναι η λογοτεχνία", είπε ο Pascal Arnaud. "Έχουμε ανάγκη ν' ακούσουμε τη φωνή ενός λαού, κι αυτή είναι η φωνή των καλλιτεχνών". "Ο Βιζυηνός με την Κάθοδο των Εννιά είναι για μένα το καλύτερο παράδειγμα", είπε η Anne-Laure Brisac. "Τα στερεότυπα που συνδέονται με την Ελλάδα υπάρχουν - αρχαιότητα, θάλασσα, κλπ.- υπάρχει όμως μια νεότερη λογοτεχνία που μιλάει σε όλο τον κόσμο, όπως λ.χ. του Χρ. Χρυσόπουλου που μεταφράστηκε στην Αμερική", είπε ο Μισέλ Βόλκοβιτς. "Οι Έλληνες συγγραφείς διαβάζουν πολύ, είναι καλλιεργημένοι και η λογοτεχνία τους εντάσσεται στη θεματική της διεθνούς λογοτεχνίας. Θέματα όπως ο εμφύλιος πόλεμος, η μικρασιατική καταστροφή αλλά και το Ολοκαύτωμα μπορεί να προκαλέσουν το ενδιαφέρον στη Γαλλία (Μίσσιος, Κοκάντζης), αλλά μπορεί και όχι - ο Δ. Παπαμάρκος, λ.χ., με το "Γκιακ", δεν κατάφερε να βρει εκδότη στο εξωτερικό. Αυτή είναι η αβεβαιότητα των εκδόσεων". "Χωρίς να είναι αυτή η αποστολή τους, οι ξένοι εκδότες επηρεάζουν την εθνική λογοτεχνία", είπε ο Χρήστος Χρυσόπουλος.
Η Anne-Laure Brisac κάλεσε, κλείνοντας, το κοινό στην εκδήλωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, "Paris-Athènes, et retour" αφιερωμένη στη Μαρία Ευσταθιάδη, στις 6 Ιουνίου.
Η Κλειώ Μαυροειδάκου, που δεν κατάφερε να φτάσει εγκαίρως λόγω των διαδηλώσεων, στέρησε τη συζήτηση από τη δική της, νεώτερη, ηλικιακά, οπτική γωνία - μια συζήτηση που συνεχίζεται.
