ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΣΑΪΚΑΣ

Το cantus firmus παρουσιάζει τον γλύπτη Βασίλη Παπασάϊκα. Ο Παπασάϊκας είναι ένας ολοκληρωμένος καλλιτέχνης καθώς εξηγεί στο βιβλίο του "Μικρές Συντάξεις και Σχέδια" τη φιλοσοφία με την οποία προχωρεί στην πράξη και δημιουργεί το έργο του.

"Χτυπάει το πόδι του, σκάφτει το χώμα,

δαγκάει το σίδερο πόχει στο στόμα.

Ρουθούνια διάπλατα και τεντωμένα

αχνίζουν κόκκινα σαν ματωμένα.

Ακούει τον πόλεμο και χλιμιτάει.

Τ' αυτιά του τέντωσε, άγρια τηράει.

Ολόρθ' η χήτη του, ολόρθ' η ορά,

λυγάει το σώμα του σαν την οχιά."

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης "Η Φυγή"

Η πρώτη απόπειρα του Παπασάϊκα να ασχοληθεί με το άλογο ήταν το 1989 όταν έπλασε σε χαλκό το άλογο του Ομέρ Βρυώνη, όπως τού το ανέστησε στη φαντασία του η περιγραφή του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Το έργο είναι φυσικού μεγέθους από ερυθρό ορύχαλκο και η προσπάθειά του όλη συγκεντρώνεται στο να αποτυπώσει την ομορφιά, τη δύναμη, το μένος και την ανησυχία του αλόγου αυτού όπως βγαίνει μέσα από τον μαγικό λόγο του μεγάλου ποιητή.

Η συνέντευξη, που παραχώρησε ο καλλιτέχνης στην Νότα Χρυσίνα, βασίζεται σε αποσπάσματα, τα οποία παρατίθενται αυτούσια, από το βιβλίο του Βασίλη Παπασάϊκα "Μικρές Συντάξεις και Σχέδια" εκδόσεις Γαβριηλίδη.

"Από την παιδική μου ηλικία σχεδίαζα με μεγάλη ευχέρεια, ποτέ όμως δεν αγάπησα το σχέδιο.. Πάντοτε έβρισκα βαρετό το μέρος εκείνο της ζωγραφικής ή του σχεδίου, που αφορούσε την τρίτη διάσταση, εις την απεικόνιση δηλαδή του βάθους…Αντελήφθην ότι η απεικόνιση του βάθους εις τη ζωγραφική είναι τρόπον τινά σκηνοθετημένη».Β.Π.

Τι είναι αυτό που δεν σας ταιριάζει ως προς την απεικόνιση της προοπτικής;

Το πρόβλημα από την μία έχει να κάνει με την ψυχοσύνθεσή μου και από την άλλη με την διαδικασία της προοπτικής πάνω στο χαρτί. Η προοπτική στο χαρτί γίνεται πλασματικά, δεν είναι αληθινή.

Με ενοχλεί ότι πρέπει να εργαστώ για να σκηνοθετήσω το βάθος διότι το βάθος είναι σκηνοθετημένο στη ζωγραφική.

Από τη φύση μου είμαι άνθρωπος στατικός, άνθρωπος που αγαπά τη μηχανική και τις κατασκευές. Αγαπώ γενικά την στάση και οχι τόσο την κίνηση, γι’ αυτό και είμαι γλύπτης.

Η γλυπτική είναι στάση, δεν είναι κίνηση, είναι τέχνη του χώρου όχι του χρόνου. Λέμε ότι ένα γλυπτό έχει κίνηση όταν το θέμα εικονίζεται σε μια στιγμή κινητικής αλληλοδιαδοχής και τότε θα πούμε ότι είναι κινητικό διότι η στάση στην οποία βρίσκεται σου αφηγείται τρόπον τινά την προηγούμενη κίνηση και σε προδιαθέτει για την επόμενη.

 «Ο κόσμος μέσα στον οποίο ζει και δρα ένας εικαστικός είναι μια ακολουθία ομόκεντρων κύκλων, κατά παραγωγήν προσώπων και καταστάσεων, εκ των οποίων η ψυχή του εν τω όντι καλλιτέχνου λαμβάνει τους κραδασμού, που κατευθύνουν την κάθε του προσπάθεια».Β.Π.

Θεωρείτε ότι ο καλλιτέχνης βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου;

Βρίσκεται στο κέντρο του δικού του κόσμου και λαμβάνει ερεθίσματα. Βαλλόμενος διαρκώς από παραστάσεις, προσώπων και καταστάσεων, κατά παραγωγήν. Λέμε κατά παραγωγήν εννοώντας ότι οι καταστάσεις και τα πρόσωπα είναι το ένα δίπλα στο άλλο. Σπανιότερα επάγει το ένα το άλλο.

 «Η εικαστική τέχνη ασκείται ατομικά, όπως εξάλλου και η ζωή. Μόνοι μας ερχόμαστε εις τον κόσμο, εις την ουσία μόνοι μας ζούμε και μόνοι μας φεύγουμε. Πολλοί προσπαθούν μέσα από παρέες, ομάδες, συντεχνίες να υπάρξουν αλληλοϋποστηριζόμενοι …πράγμα το οποίο αντίκειται εις την ίδια την υπόσταση της ατομικής υπερπροσπαθείας που απαιτείται για την πραγμάτωση ενός έργου τέχνης».Β.Π.

Ποια η γνώμη σας για τα κινήματα στην τέχνη;

Δεν υπάρχουν κινήματα. Υπήρξε ο θλιβερός ακαδημαϊσμός του 18ου και 19ου αιώνος. Έγινε παρανόηση της αρχαιότητας και της Αναγέννησης με έναν τρόπο στείρο και άθλιο.

Θα συμπλήρωνα, όμως, πως τα λεγόμενα «κινήματα» του 19ου αιώνος και ειδικότερα ο εξπρεσιονισμός, τον οποίο αναγνωρίζω, είχαν μια βάση γιατί τα δημιούργησε η ανάγκη να ξεφύγει η τέχνη από τον στείρο ακαδημαϊσμό. Μέσα σε αυτά τα «κινήματα» ταλαντούχοι «καλλιτέχνες» βρήκαν μίαν τρόπον τινά επαναστατική διέξοδο.

«Τα βάσανα του ανθρώπου είναι το μόνο αίτιο για την ύπαρξη της Τέχνης.» Β.Π.

Πιστεύετε πως η Τέχνη ανακουφίζει για λίγο τον πόνο του ανθρώπου από την ματαιότητα της ύπαρξης;

Μετά από την προσευχή η Τέχνη είναι το μόνο φάρμακο που διαθέτει ο άνθρωπος για την ανακούφιση και την εξύψωση του. Είναι δηλαδή η Τέχνη ο δεύτερος δρόμος μέσα από τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να πλησιάσει το Θεό. Από τα έμβια όντα μόνο ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να κάνει Τέχνη, φιλοτεχνεί από τα βάθη του αιώνος.

«…ο κάθε αρνητής της αξίας των έργων της μοντέρνας,  όπως την αποκαλούν, Τέχνης, άσχετος όποιος δεν διακρίνει την ομορφιά μέσα εις την ασχημία της…παγιδεύουν τον ήδη «εν συγχύσει» θεατή, ο οποίος πτοημένος σπεύδει να δηλώσει ότι βρίσκει πανέμορφη την κάθε αθλιότητα… »Β.Π.

Υπάρχει ομορφιά μέσα στην ασχήμια;

Μεταφορικά μόνο θα μπορούσε να ειπωθεί κυριολεκτικά ποτέ.Η ανθρώπινη ψυχή ρέπει πάντοτε προς το αρμονικό. Εις την εικαστική τέχνη, η αρμονική σύζευξη των μικρών μερών της συνθέσεως, των μορίων, δηλαδή δίδει αρμονικά στοιχεία, η δε αρμονική σύζευξη των στοιχείων αρμονικό σύνολο, κι όπως λέγει ο Πολύκλειτος «το δε κάλλος ουκ εν τη των στοιχείων αλλ’ εν τη των μορίων συμμετρία συνίστασθαι νομίζει, δακτύλου προς δάκτυλον δηλονότι και συμπάντων αυτών προς τε μετακάρπιον και καρπόν και τούτων προς πήχυν και πήχεως προς βραχίονα και πάντων προς πάντα».

Σε κανένα πολιτισμό και καμία περίοδο της ιστορίας του ανθρωπίνου γένους, η ασχημία δεν ήλκυσε τους ανθρώπους, ούτε καν εις την δική μας εποχή, που θριαμβεύει η ακρισία. Το ωραίο υπαγορεύεται από την φύση.

«Η πνευματική υπόσταση ενός εικαστικού είναι διττή, ιδιαιτέρως ενός Έλληνα εικαστικού. Το ένα μέρος της είναι αυτό που άπτεται της τέχνης του αυτής καθ’εαυτήν, το άλλο είναι το περί την φιλοσοφική του θέση και την προβολή της πάνω εις το έργο του και τη ζωή του.» Β.Π. 

Πιστεύεται πως ο δημιουργός πρέπει να στηρίζει το έργο του με συγκεκριμένη φιλοσοφική θεώρηση;

Ο ολοκληρωμένος δημιουργός. Αλλιώς ο δημιουργός είναι αυτό που λέει ο Πλούταρχος, «δεν είναι άξιος της σπουδής μας, εάν το έργο του μάς τέρπει χωρίς ο ίδιος να διαθέτει αναλόγου ύψους καλλιέργεια.» Έχει πολύ μεγάλη αξία για εμένα ένας ζωγράφος να μπορεί να σου αναλύσει όλη την φιλοσοφική δομή της επιλογής του θέματος και την οργάνωση της συνθέσεώς του και εν γένει την όλη του σκέψη. Παράδειγμα όταν έφτιαξα τον ανδριάντα του Χαρίλαου Τρικούπη για τον δήμο του Μεσολογγίου άρχισα να διαβάζω για τον άνθρωπο αυτόν για να κάνω το έργο. Πρώτα επέλεξα την ηλικία που θα έπρεπε να τον παραστήσω. -Για να εικονίσεις έναν άνθρωπο που επηρέασε τη σύγχρονη ιστορία θα πρέπει να σκεφτείς πάνω σε αυτό πολύ σοβαρά.- Εγώ αποφάσισα να τον κάνω πάνω στην μεγάλη του ακμή, πέντε ή έξι χρόνια από το θάνατό του. Λίγο πριν φύγει για την εξορία όταν έδωσε τους μεγάλους του αγώνες. Τότε εάν παρατηρήσεις την φυσιογνωμία του είναι πιο αγριωπός, πιο δυνατός και πιο βασανισμένος ταυτόχρονα. Όση σημασία έχει η εικαστική πλευρά του έργου άλλη τόση έχει η φιλοσοφική του έδραση.

«H γλυπτική τέχνη είναι στερεογραφική…Η πολυετής άσκησή μου εις την οργάνωση των θεμάτων της   τέχνης μου εις το στερεό, φρονώ ότι συνέβαλε κατά πολύ εις την στερέωση της λογικής μου και εις την άσκηση της επαγωγικής σκέψεως. »Β.Π.

Ποια η σχέση λογικής και γλυπτικής;

Η γλυπτική είναι τέχνη στερεογραφική. Άπτεται της γεωμετρίας και δη του κεφαλαίου που ονομάζεται στερεομετρία. Τα πάντα υψώνονται και τοποθετούνται στο μετέωρο πριν να κάνεις ένα έργο.Θα έλεγα ότι είναι η κατ΄εξοχίν τέχνη της λογικής μαζί με την αρχιτεκτονική η οποία ούτως η άλλως είναι παρακλάδι της.

«Όταν ανά την ιστορία του ανθρωπίνου γένους οι τέχνες αγγίζουν μεγάλη ύψη, τότε και η πολιτική των εποχών αυτών είναι αντιστοίχως μεγαλόπνοη».Β.Π.

Μπορεί να υπάρξει σπουδαία τέχνη σήμερα όταν η πολιτική έχει καταρρεύσει;

Υπάρχει σπουδαία Τέχνη αλλά δεν μπορεί να φτάσει στον κόσμο από το θόρυβο και την ακρισία που δημιουργούν οι θεράποντες και οι υποστηρικτές της μοντέρνας τέχνης. Αποτέλεσμα αυτού είναι η χαμηλής ποιότητας αισθητική που εμποδίζει τους ανθρώπους να απαιτήσουν πολιτικούς αντίστοιχου επιπέδου με τη σπουδαία τέχνη που παράγεται σήμερα στον τόπο μας.

Η πραγματική Τέχνη υπάρχει και λειτουργεί εν αντιθέσει με την πολιτική της οποίας οι εκπρόσωποι προκαλούν σε κάθε συνειδητό Έλληνα οργή και θλίψη.

«Εις την εικαστική τέχνη, ένα από τα κύρια στοιχεία που διακρίνει ένα έργο για την ελληνικότητά του, είναι ότι, ενώ επιδιώκεται με πάθος η αρμονική ακρίβεια εις τη σύζευξη των μερών της συνθέσεώς του ταυτοχρόνως υπάρχει μόνιμη η ανάγκη  για την κατά μέρος έξοδο από την ακρίβεια…»Β.Π.

Πώς θα ορίζατε την ελληνικότητα;

Θα επαναλάβω τη ρήση του Ελύτη «ελληνικότητα είναι τρόπος να βλέπεις τα πράγματα, αν είσαι Έλληνας τα βλέπεις σαν Έλληνας».

Κάποιοι δυτικοί κύκλοι προσπαθούν να μας πείσουν ότι υπάρχουν πολλές ελληνικότητες. Αυτό δεν ισχύει. Η ελληνικότητα είναι μία, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι έχει ίσως πολλές εκφάνσεις, αλλά μία είναι.

«Όταν ο Οιδίπους απαντά εις το αίνιγμα της Σφίγγας, η απάντηση του απηχεί εις το πλέον τετριμμένο φαινόμενο, τον κύκλο δηλαδή της ζωής. Η ανεμελιά του τρόπου του είναι που σκοτώνει τη Σφίγγα…» Β.Π. 

Η βαθιά βιωματική γνώση του κύκλου της ζωής μπορεί να σκοτώσει το θείο;

Για τ’ονομα του Θεού τι λέτε,η Σφίγγα δεν είναι Θεός, είναι ένας δαίμονας και κατά την αρχαία σκέψη οι δαίμονες υπάγονται σε μια ιδιότυπη θνησιμότητα. Έχει εν τη θεϊκή της υποστάσει την αδυναμία να κατανοήσει πώς γίνεται το θλιβερό αυτό ον, που βρίσκεται μπροστά της και του οποίου την μοίρα γνωρίζει ακριβώς, να της μιλάει με τόση ανεμελιά για την ίδια την μελλοντική του εξέλιξη. Γνωρίζει τα ανθρώπινα από την αρχή του αιώνος αυτό όμως που δεν περιέχει και είναι απολύτως αντίθετο προς τη φύση της είναι η σπαργή της ζωής η οποία δίδει τον τόνο στην απάντηση του Οιδίποδος τη στιγμή που ο ίδιος περιγράφει με την απάντηση του τη μοίρα του. Αυτό αναστατώνει την αδιατάρακτη και θεϊκή νοημοσύνη της Σφίγγας που πέφτει και σκοτώνεται. Η αδυναμία της έγκειται εις το να βιώσει τη χαρά και το πάθος του ανθρώπου. Αυτό το πάθος αφηγείται η Τέχνη.

«Η φιλοτέχνηση είναι διαδικασία συνθετική. Η μοντέρνα τέχνη είναι αποσυνθετική».Β.Π.

H γέννηση της Αισθητικής ως νέου κλάδου της Φιλοσοφίας διαχωρίζει τη γνώση των αισθήσεων από τη γνώση των εννοιών. Με ποιο τρόπο αποσυνθέτει η μοντέρνα τέχνη; Σχετίζεται αυτή η αποσύνθεση με τον τρόπο αντίληψης των εννοιών;

Κατ΄αρχήν η αισθητική δεν γεννήθηκε τώρα ή σε  κάποια χρονική στιγμή μιας, ας πούμε, δυτικοευρωπαϊκής φιλοσοφικής ανησυχίας. Ήταν πάντοτε σκέλος της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφικής σκέψεως. Τώρα οι αισθήσεις παρέχουν πληθώρα γνώσεων στον άνθρωπο που η επεξεργασία τους σε πολλές περιπτώσεις μάς οδηγεί στη διαμόρφωση και αντίληψη εννοιών. Θα έλεγα δηλαδή ότι το κατά πόσον η μία γνώση διαχωρίζεται από την άλλη ή την ακολούθει επαγωγικά καθορίζεται από την ίδια τη φύση των πραγμάτων κατά περίπτωση.

Όταν μιλώ για διαδικασία αποσυνθετική δεν αναφέρομαι σε κάποιο είδος αναλυτικής αποδομήσεως ενός ήδη έτοιμου έργου τέχνης αλλά μιλώ στην ουσία για αποσύνθεση, για σήψη διότι φρονώ ότι η τέχνη είναι μόνο μία και δεν μπορώ να θεωρήσω τη μοντέρνα τέχνη ούτε ως αντίθετο της αληθινής τέχνης και θα πω ότι εάν για παράδειγμα η πραγματική τέχνη είναι ο Βορράς η σύγχρονη τέχνη δεν είναι ο Νότος. Δεν σημειώνεται φρονώ πουθενά στον ορίζοντα. 

Σε ολόκληρο το βιβλίο σας αναφέρεστε στην αρχαία ελληνική σκέψη, σε συγγραφείς όπως για παράδειγμα ο Πλούταρχος αλλά και σε Ευρωπαίους λογοτέχνες. Υπάρχουν φιλόσοφοι ή λογοτέχνες που επηρέασαν την σκέψη σας;

Έχω επηρεαστεί απ’ όλο το φάσμα της ελληνικής γραμματείας από τους Αρχαίους και τους Βυζαντινούς μέχρι τα απομνημονεύματα των αγωνιστών του ’21. Λατρεύω τον Ντίκενς, τον Πούσκιν τους αναγεννησιακούς ποιητές και συγγραφείς κι άλλο τόσο λατρεύω τους νεοέλληνες κλασικούς και έχει επηρεαστεί τόσο η σκέψη μου από τον Παπαδιαμάντη το Βιζυηνό, τον Κονδυλάκη, το Βαλαωρίτη και το Σολωμό και τόσους άλλους όσο και από το Γέιτς τον Κιτς και τον Ρεμπό.

Παρουσίαση του βιβλίου ""Μικρές Συντάξεις και Σχέδια" εκδόσεις Γαβριηλίδη, Αγρίνιο 2 Μαρτίου 2016

Ο Γλύπτης Βασίλης Παπασάικας γεννήθηκε το έτος 1956 στο χωριό Καινούργιο Τριχωνίδος του νομού Αιτωλοακαρνανίας, από γονείς αγρότες, τον Γιώργο και την Θεοφανώ Παπασάικα. Σπούδασε σχέδιο στο προπαρασκευαστικό εργαστήριο του Βρασίδα Βλαχόπουλου και γλυπτική στο Α’ εργαστήριο της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών. Έχει κάνει έντεκα ατομικές εκθέσεις και έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές.

Σημαντικότερα μνημεία

Ανδριάς του Παύλου Μπακογιάννη στο Καρπενήσι, ανδριάς του ήρωα Κατσαντώνη στο Καρπενήσι, τάφος του Μάνου Χατζηδάκι στην Παιανία, τάφος του Γιάννη Ρίτσου στην Μονεμβασία. Ανδριάς του Χρυσοστόμου Καραπιπέρη στο Καρπενήσι, ανδριάς του Χαριλάου Τρικούπη στο Μεσολόγγι (χορηγός η Βουλή των Ελλήνων), προτομή του ήρωα Ραζή-Κότζικα στο Μεσολόγγι, κολοσσιαία προτομή του Γεωργίου Καραϊσκάκη στον Ελληνόπυργο Αγράφων, προτομή του Βασιλείου Τατάκη στην Άνδρο, προτομή του διευθυντού του ΜΙΤ Μιχάλη Δερτούζου στην Άνδρο, προτομή του Γιάννη Ρίτσου στο Καρλόβασι Σάμου, ανδριάς του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Καινούργιο Τριχωνίδος, προτομή του Χαριλάου Τρικούπη στο Μεσολόγγι, προτομή του ποιητή Κώστα Χατζόπουλου στο Αγρίνιο, άγαλμα της σκεπτόμενης γυναίκας στο Αγρίνιο, ανδριάς του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Αντίρριο, μνημείο των πέντε πρωθυπουργών στο Μεσολόγγι, προτομή Χριστοφόρου Κατσάμπα στον Προυσσό. Έργα του μνημειακά και προσωπικά ευρίσκονται σε πολλούς δημοσίους χώρους και ιδιωτικές συλλογές.