ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΑ

επιμέλεια άρθρου Νότα Χρυσίνα

Τα παραμύθια κάνουν καλό στην ψυχή μας. Μέσα από τα σύμβολά τους «λύνουμε» τα δικά μας θέματα. Το παραμύθι είναι περισσότερο κοντά στην ιστορία από το μύθο. Ο μύθος αφορά ήρωες ενώ το παραμύθι απλούς ανθρώπους. Μέσα στο παραμύθι καλύπτονται τα συναισθήματά μας. Το παραμύθι έχει συνήθως καλό τέλος.

Η ψυχοκρατική προσέγγιση των παραμυθιών βοηθάει να αντιληφθούμε την παιδική σκέψη.  Σύμφωνα με την ψυχοκρατική ιδιότητα της παιδικής σκέψης και του ψυχισμού (ανιμισμός , ανθρωπομορφισμός) τα άψυχα αντικείμενα θεωρούνται πως έχουν αισθήσεις, είναι ζωντανά πλάσματα με ανθρώπινη συμπεριφορά, συναισθήματα και προθέσεις.

Τα παιδιά που δεν μεγάλωσαν με παραμύθια έχουν περισσότερα προβλήματα.

Ο Σουλτάνος Σαχριάρ ακούει με ενδιαφέρον τα Παραμύθια της Χαλιμάς.

Οι «Χίλιες και μία νύχτες» είναι συλλογή ιστοριών και παραμυθιών από τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία που συγκεντρώθηκαν και αποδόθηκαν στα αραβικά κατά τη διάρκεια της Ισλαμικής Χρυσής Εποχής. Είναι επίσης γνωστή ως Αραβικές νύχτες ή Παραμύθια της Χαλιμάς.

Οι «Χίλιες και Μία Νύχτες» στηρίζονται στην κεντρική ιστορία ενός Πέρση βασιλιά, του Σαχριάρ, και της νέας του νύφης. Ο βασιλιάς συγκλονίζεται όταν ανακαλύπτει ότι η γυναίκα του αδελφού του είναι άπιστη και όταν ανακαλύπτει ότι και η δική του γυναίκα ήταν επίσης άπιστη, και μάλιστα με ένα δούλο του παλατιού, την εκτελεί. Όμως ήταν τόσο μεγάλη η πίκρα του και η θλίψη του, ώστε έγινε μισογύνης πιστεύοντας ότι όλες οι γυναίκες είναι ίδιες. Έτσι, ο βασιλιάς Σαχριάρ άρχισε να παντρεύεται κάθε μέρα και μία παρθένα, την οποία εκτελούσε το επόμενο πρωί ώστε να μην έχει την ευκαιρία να τον ατιμάσει. Τελικά ο βεζίρης, του οποίου το καθήκον ήταν να του βρίσκει παρθένες, δεν μπορούσε πια να του βρει άλλες νύφες. Η Σεχραζάντ (σημαίνει "ευγενικής καταγωγής"), κόρη του βεζίρη, προσφέρεται η ίδια να γίνει η επόμενη νύφη και ο πατέρας της το αποδέχεται απρόθυμα. Τη νύχτα του γάμου τους, η Σεχραζάντ ξεκινάει να αφηγείται στον βασιλιά ένα παραμύθι, το οποίο όμως αφήνει ανολοκλήρωτο. Ο βασιλιάς, θέλοντας ν' ακούσει τη συνέχεια και το τέλος του παραμυθιού, αναγκάζεται να αναβάλει την εκτέλεσή της. Το επόμενο βράδυ, η Σεχραζάντ τελειώνει την αφήγηση του παραμυθιού και αμέσως αρχίζει άλλο, το οποίο αφήνει επίσης ανολοκλήρωτο. Ο βασιλιάς, θέλοντας ν' ακούσει και πάλι τη συνέχεια, αναβάλλει για άλλη μια φορά την εκτέλεση της Σεχραζάντ, κι αυτό συνεχίζεται για 1.001 νύχτες. Το τελευταίο βράδυ, ο βασιλιάς αποφασίζει να της χαρίσει τη ζωή για πάντα κι έτσι η Σεχραζάντ παραμένει βασίλισσα.

Ο βασιλιάς μέσα από τις αφηγήσεις λύνει τα θέματα που τον βασανίζουν.

Στην Ελλάδα υπάρχουν οι μύθοι του Αισώπου. Σε έργα του Πλάτωνα αναφέρονται μύθοι που λέγονταν σε παιδιά σε στιγμές ανάπαυσης ώστε να παίξουν διδακτικό ρόλο.  Τα λαϊκά παραμύθια υπάρχουν τόσο στο Βυζάντιο όσο και στην Τουρκοκρατία.  

Τα παραμύθια των Ελλήνων έχουν βασικό στοιχείο το χιούμορ, την υπερβολή και το υπερφυσικό στοιχείο. Αντίθετα τα παραμύθια των Γάλλων έχουν ερωτισμό και διαλόγους και των Γερμανών δεν έχουν συναίσθημα στον λόγο ωστόσο οι κινήσεις δείχνουν τα συναισθήματα.

Η γνώση της ταυτότητάς φαίνεται και από την ικανότητα να αφηγούμαστε μια ιστορία.

Μέσα από την βία των παραμυθιών επεξεργαζόμαστε τα βίαια ένστικτά μας.

Γκυστάβ Ντορέ, Gustave Doré (1832-1883)

Η  «Κοκκινοσκουφίτσα»  είναι ένα παραμύθι που υπάρχει σε πολλές εκδοχές. Στον μεσαίωνα, 1023 περίπου,  υπάρχει η εκδοχή που λέει ότι  η  Κοκκινοσκουφίτσα ήταν ένα κορίτσι που έκανε παρέα με λύκους. Μετά εμφανίζεται το 1690 ως το κοριτσάκι που φοράει κόκκινο σκούφο, το κόκκινο χρώμα παραπέμπει στην σεξουαλικότητα και την επιθετικότητα, την αλλαγή από την παιδικότητα στην εφηβεία. Το υπονοούμενο της σεξουαλικότητας  φαίνεται στην εικόνα όπου η Κοκκινοσκουφίτσα ξαπλώνει με τον λύκο. Στην εκδοχή του Περώ, το 1697,  η Κοκκινοσκουφίτσα ήταν η εύκολη γυναίκα, το κοριτσάκι που ξεγελάει ο λύκος-άνδρας και το ηθικό δίδαγμα είναι ότι «προσέξτε μην την πάθετε όπως η Κοκκινοσκουφίτσα» καθώς ο λύκος τρώει την Κοκκινοσκουφίτσα στο τέλος.

 Στην εκδοχή των αδερφών Γκριμ το παραμύθι έχει καλό τέλος. Εκεί μπαίνει στην μέση ο κυνηγός και σώζει την Κοκκινοσκουφίτσα. Το πρόσωπο του κυνηγού ήταν σημαντικό καθώς έδειχνε προστασία αλλά και ήταν το σύμβολο του πατέρα. 

Εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ από το πρωτότυπο του Περώ

«Η Σταχτοπούτα»  είναι ένα παραμύθι που δείχνει ότι έχουμε θέματα με τα αδέλφια μας και με την μητέρα. Η «Σταχτοπούτα» κακοποιείται. Στο παραμύθι υπάρχει η εξιδανικευμένη μητέρα η οποία πεθαίνει και υπάρχει μία μητριά που φέρεται άσχημα και ο πατέρας είναι ή παθητικός ή αδιάφορος. Η Σταχτοπούτα ασχολείται με τις στάχτες και από τις στάχτες φτάνει στο Παλάτι όπου συμβολίζει την εσωτερική μας Αναγέννηση. 

Το παραμύθι αυτό ξεκινάει από την Κίνα. Το πόδι και το ταίριασμα με το γυάλινο γοβάκι έχει ερωτικό συμβολισμό αλλά και δείχνει την αντοχή στις δυσκολίες που χρειάζεται για να φτάσεις σε ανώτερη σφαίρα στην ζωή. Ο πρίγκιπας βοηθάει στην αποκατάσταση του δικαίου, ως διαμεσολαβητής, καθώς στα παραμύθια υπάρχει το δίπολο καλός-κακός. 

Το αίσθημα δικαίου των παιδιών αποκαθίσταται καθώς υπάρχει η παιδική αίσθηση ότι οι ήρωες είναι απόλυτα καλοί ή απόλυτα κακοί.

Στα ρεαλιστικά παραμύθια, τα σύγχρονα.  οι ήρωες έχουν και καλές αλλά και κακές πλευρές. 

Η χιονάτη και τα 7 γεροντοπαλίκαρα,σενάριο-σκηνοθεσία Ιάκωβος Καμπανέλης

«Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι»  είναι ένα παραμύθι που οι νάνοι συμβολίζουν τον άνθρωπο που δεν μεγαλώνει ποτέ. Το λευκό δηλώνει την αθωότητα και το ροδαλό προσωπάκι της Χιονάτης το πέρασμα στην εφηβεία. Υπάρχει ο καθρέφτης με τον οποίο μπαίνει το θέμα του ναρκισσισμού. Τίθεται το θέμα της ανταγωνιστικής σχέσης μεταξύ μητέρας –κόρης. Η ανταγωνιστική σχέση μπορεί να μην είναι συνειδητή και η ταύτιση με την ηρωίδα του παραμυθιού δείχνει ένα πρόβλημα που γυρεύει λύση. Το κυρίαρχο θέμα είναι η αποβολή της αθωότητάς μας. Τα αισθήματα ενοχής των εφήβων είναι πολύ έντονα. 

Amano, Ένα φιλί για την ωραία κοιμωμένη.

«Η Ωραία Κοιμωμένη» είναι ένα παραμύθι που μιλάει για την εφηβεία. Ο ύπνος είναι ένας μικρός θάνατος. Το παραμύθι λέει πώς θα βγεις από τον ύπνο δηλαδή την εφηβεία. Η δομή του παραμυθού μας μυεί, μας βοηθάει να περάσουμε ήπια στην λύση. Οι επαναλήψεις είναι ο χρόνος που μάς δείχνει αυτό που πρέπει να μάθουμε στην ζωή.

Σχέδιο του Johnny Gruelle

Η «Ραπουνζέλ» είναι ένα βαυαρικής καταγωγής παραμύθι που  στηρίζεται στο πώς χρησιμοποιούμε το σώμα μας όταν δεν υπάρχει βοήθεια κάποιου πρίγκιπα. Μεταμορφώνει τον εαυτό της μόνη της.

Η Ραπουνζέλ είναι το παιδί που απέκτησε ένα ζευγάρι το οποίο για πολλά χρόνια έμενε άτεκνο. Κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, η μητέρα της επέμεινε να φάει λυκοτρίβολα (ένα είδος γλιστρίδας) από τον γειτονικό κήπο μιας μάγισσας. Ο πατέρας, προκειμένου να μην χαλάσει το χατίρι της εγκύου, δεν είχε άλλη επιλογή από το να μπει επανειλημμένα στον κήπο της μάγισσας και να κλέβει από τα σαλατικά. Όταν τελικά γίνεται αντιληπτός από την μάγισσα, αναγκάζεται να της τάξει το παιδί που θα φέρει στον κόσμο η γυναίκα του. Το παιδί αυτό ονομάστηκε από την μάγισσα "Ραπουνζέλ", από την κοινή ονομασία των λυκοτρίβολων (Rapunzeln) στην γερμανική γλώσσα. Η μάγισσα φυλάκισε το παιδί σε έναν πύργο χωρίς πόρτα και τόσο ψηλό που να μην μπορεί να ανέβει σκάλα. Ο μόνος τρόπος να ανέβει η ίδια η μάγισσα ήταν να σκαρφαλώσει στα μακριά χρυσά μαλλιά της Ραπουνζέλ, τα οποία της έριχνε η κοπέλα όταν η μάγισσα της έλεγε το κατάλληλο σύνθημα. Ένα βασιλόπουλο ερωτεύτηκε παράφορα την Ραπουνζέλ όταν την άκουσε να τραγουδά και ήθελε να την γνωρίσει από κοντά. Τελικά, παρακολουθώντας την, έμαθε το σύνθημα της μάγισσας και ανέβηκε στην Ραπουνζέλ. Οι δύο νέοι ερωτεύτηκαν, αλλά όταν έγιναν αντιληπτοί από την μάγισσα, η κοπέλα εξορίστηκε σε μια ερημιά, αφού προηγουμένως η μάγισσα της έκοψε τα μαλλιά. Στην συνέχεια, η μάγισσα χρησιμοποίησε τα κομμένα μαλλιά της Ραπουνζέλ για να φέρει το βασιλόπουλο στον πύργο, όπου και του αποκάλυψε την εξορία της αγαπημένης του και ότι δεν επρόκειτο να την ξαναδεί. Πανικοβλημένος, ο νεαρός πήδηξε από τον πύργο, με αποτέλεσμα να πέσει σε έναν θάμνο με αγκάθια και να χάσει το φως του. Όταν οι δύο νέοι ξανάσμιξαν, μετά από λίγα χρόνια κακουχιών, η Ραπουνζέλ είχε ήδη γεννήσει τα δίδυμα παιδιά τους, τα δε δάκρυα χαράς που έβρεξαν τα μάτια του βασιλόπουλου γιάτρεψαν την όρασή του. Μερικές ημέρες μετά, το βασιλόπουλο γύρισε στο παλάτι του με την Ραπουνζέλ και τα νεογέννητα παιδιά τους και παντρεύτηκαν και στο τέλος έζησαν όλοι ευτυχισμένοι.

Ο κάθε έφηβος νιώθει φυλακισμένος όπως η Ραπουνζέλ στο παραμύθι. Η Ραπουνζέλ ρίχνει τα μαλλιά της και κάνει σκάλα για να ανέβει ο ήρωας και να περάσει σε μια άλλη σφαίρα μαζί της. Η μάγισσα προσπαθεί να κοροϊδέψει τον ήρωα αλλά δεν τα καταφέρνει και ο ήρωας κατακρημνίζεται και χάνει το φως του. Ο ήρωας τυφλώνεται όπως ο Οιδίποδας και παραπέμπει στην γνώση ότι για να κερδίσω την αληθινή γνώση πρέπει να κοιτάξω εντός μου. Το ηθικό δίδαγμα είναι ότι για να μάθεις πρέπει να πάθεις. 

«Η πεντάμορφη και το τέρας» είναι το πασίγνωστο παραμύθι της Ζαν-Μαρί Λε  Πρενς ντε Μπομόν που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1756. Το παραμύθι γνώρισε πολλές παραλλαγές, Το παραμύθι που είναι ο άνδρας ή η γυναίκα που είναι μέσα μας. Αυτό που φαίνεται δεν είναι αυτό που είναι. Η ομορφιά της ψυχής ελευθερώνει και μας κάνει να διορθώσουμε και την εξωτερική πραγματικότητα.

 «Ο πρίγκιπας που έγινε βάτραχος» είναι ένα παραμύθι σύμβολο του νερού. Στο νερό γεννιόμαστε και αλλάζουμε.  Ο βάτραχος είναι σύμβολο σεξουαλικότητας. Το ζώο γαμπρός. Υπονοείται η ωρίμανση αλλά και η συνέπεια. Η κοπέλα κρατάει την μπάλα που συμβολίζει την ιδεατή κατάσταση που έχει η κοπέλα στο μυαλό της για την σχέση. Το παραμύθι έχει το στοιχείο του χιούμορ. Ο βάτραχος είναι γελωτοποιός. Στην αρχαία Αίγυπτο ο βάτραχος ήταν το σύμβολο της μετενσάρκωσης και της Ανάστασης. Συμβολίζεται ο θάνατος του κοριτσιού και η Ανάσταση της γυναίκας.

Ο Κοντορεβιθύλης του Gustave Doré 

«Ο Κοντορεβιθούλης» είναι το παραμύθι που δείχνει πως το μικρό παιδί ήταν αυτό από τον οποίο περιμένει η οικογένεια να την στηρίξει σε δύσκολες εποχές. Τα παιδιά αναγκάζονταν να φύγουν από το σπίτι γιατί δεν είχαν να τα ζήσουν. Μερικές φορές τα παιδιά πήγαιναν σε σχολεία και όταν επέστρεφαν μιλούσαν άλλη γλώσσα από εκείνη των γονιών.

«Ο Μικρός Πρίγκιπας» του του Γάλλου συγγραφέα Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ. Είναι ο χρόνος που έχεις ξοδέψει για να το κάνεις ξεχωριστό. Το παιδί είναι το τριαντάφυλλό μας. Πρέπει να το φροντίσουμε. Αυτό που είναι αυθεντικό ποτέ δεν θα μας προδώσει.

«Χάρι Πότερ» επτά μυθιστορημάτα φαντασίας από τη βρετανίδα συγγραφέα Τζ. Κ. Ρόουλινγκ.

 Από τον 19ο αιώνα το παραμύθι γίνεται από λαϊκό ανάγνωσμα αστικό. Γίνεται εμπορικό. Το παραμύθι το διαβάζουμε μαζί με το παιδί. Το συζητάμε και μπορούμε να γνωρίσουμε το παιδί αλλά και τον εαυτό μας. Στο ρεαλιστικό παραμύθι όλα γίνονται γραφή. 

«Το κοριτσάκι με τα σπίρτα» από τον Δανό ποιητή και συγγραφέα Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Η πηγή της ιστορίας ήταν μία ευρέως δημοφιλής ξυλογραφία του Δανού καλλιτέχνη Johan Thomas Lundbye που απεικονίζει ένα φτωχό παιδί να πουλάει σπίρτα και η οποία τυπώθηκε στο ημερολόγιο του 1843. Πολλές απεικονίσεις του έργου είχαν σταλεί στον Άντερσεν από τον εκδότη του ημερολογίου, ζητώντας του να γράψει μία ιστορία γύρω από αυτό.

Μία άλλη πηγή έμπνευσης θα μπορούσε να είναι το ταξίδι του Άντερσεν στην Μπρατισλάβα (σλοβακικά: Bratislava), το 1841, όπου έγινε μάρτυρας του τρόπου με τον οποίο η πόλη Ντέβιν (σλοβ.: Devín) κάηκε και οι γυναίκες έψαχναν για τα χαμένα τους παιδιά.

Όταν δεν έχεις όνομα στην ουσία δεν υπάρχεις. Όπως τα παιδιά είναι σκιές. Θίγονται ζητήματα όπως η παιδική εργασία, η κακοποίηση. Σήμερα, υπάρχουν θέματα τέτοια όπως η ζητιανιά εξαιτίας της κρίσης. 

Μπορείς να με αγαπάς;

http://webtv.ert.gr/katigories/politismos/19dek2015-sta-akra/