Κυριακή 10 Μαΐου 2015

Ροβινσώνας Κρούσος


Ο Ροβινσώνας Κρούσος (Robinson Crusoe) είναι μυθιστόρημα του Ντάνιελ Ντεφόε, το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1719. Επιστολικό, εξομολογητικό και διδακτικό στη μορφή του, το βιβλίο είναι μία φανταστική αυτοβιογραφία του ομώνυμου χαρακτήρα -ενός ναυαγού που πέρασε 28 χρόνια σε ένα απομακρυσμένο τροπικό νησί κοντά στοΤρινιντάντ, αντιμετωπίζοντας κανίβαλους, αιχμαλώτους και στασιαστές πριν διασωθεί.
Η ιστορία είναι ίσως επηρεασμένη από τον Αλεξάντερ Σέλκιρκ, έναν Σκωτσέζο ναυαγό που έζησε για τέσσερα χρόνια σ' ένα νησί του Ειρηνικού, το "Μας α Τιέρα" (το 1966 μετονομάστηκε σε Ροβινσών Κρούσο), που βρίσκεται στοαρχιπέλαγος Χουάν Φερνάντες στη Χιλή. Οι λεπτομέρειες του νησιού του Ροβινσώνα Κρούσου κατά πάσα πιθανότητα βασίστηκαν στο νησί Τομπάγκο στην Καραϊβική Θάλασσα, δεδομένου ότι αυτό το νησί βρίσκεται σε μικρή απόσταση βόρεια από τις ακτές της Βενεζουέλας, κοντά στις εκβολές του ποταμού Ορινόκου, και είναι ορατό από το Τρινιντάντ[1]. Ο Ροβινσώνας Κρούσος ήταν το πρώτο σημαντικό λογοτεχνικό έργο του οποίου η ιστορία ήταν ανεξάρτητη από μυθολογίες, θρύλους ή προηγούμενη βιβλιογραφία[2].

Ο πλήρης τίτλος

Αν και συνήθως αναφέρεται απλά ως Ροβινσώνας Κρούσος, ο πλήρης και αυθεντικός τίτλος του βιβλίου όπως εμφανίζεται στην πρώτη έκδοση είναι Η Ζωή και οι Παράξενες Εκπληκτικές Περιπέτειες του Ροβινσώνα Κρούσου, από την Υόρκη, Ναυτικού: Που Έζησε Οκτώ και Είκοσι Έτη, ολομόναχος σ' ένα ακατοίκητο Νησί στις Ακτές της Αμερικής, κοντά στις Εκβολές του Μεγάλου Ποταμού Ορινόκου, έχοντας βρεθεί στην Ακτή από Ναυάγιο, όπου όλοι οι Άνδρες έχασαν τη ζωή τους εκτός από τον ίδιο. Με Μία Περιγραφή του πώς τελικά παραδόθηκε περιέργως από Πειρατές.
Εικαστικός χάρτης του νησιού του Ροβινσώνα Κρούσου, γνωστό και ως "Νησί της Απόγνωσης", που απεικονίζει επεισόδια από το βιβλίο

Περίληψη της πλοκής


Χρόνια αργότερα, συμμετείχε σε μία αποστολή για να φέρει σκλάβους από την Αφρική αλλά στις 30 Σεπτεμβρίου 1659 ναυάγησε σε μία καταιγίδα περίπου 40 μίλια από ένα νησί (που ο ίδιος αποκαλεί Νησί της Απόγνωσης) κοντά στις εκβολές του ποταμού Ορινόκου. Όλοι οι σύντροφοί του έχασαν τη ζωή τους ενώ ο Κρούσος επέζησε του ναυαγίου μαζί με τρία ζώα: το σκυλί του καπετάνιου και δύο γάτες. Όταν συνήλθε, ο Κρούσος διαπίστωσε ότι είχε ναυαγήσει σε ένα έρημο νησί. Την πρώτη νύχτα την πέρασε ανεβασμένος σ' ένα δέντρο για τον φόβο των θηρίων. Όταν ξημέρωσε είδε πως ανάμεσα σε βράχους και ξέρες είχε κολλήσει το ναυαγισμένο πλοίο.Ο Ροβινσώνας Κρούσος (το οικογενειακό όνομα αποτελεί παραφθορά του γερμανικού ονόματος "Κρόιτσνερ") ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1651 για ένα θαλάσσιο ταξίδι από το Κίνγκστον απόν Χαλ της Αγγλίας, παρά τη θέληση των γονιών του που ήθελαν να μείνει στο σπίτι και να ακολουθήσει μία σταδιοδρομία, πιθανόν στη νομική. Μετά από ένα ταραχώδες ταξίδι, κατά το οποίο το πλοίο του ναυάγησε σε μία καταιγίδα, η σφοδρή επιθυμία του Κρούσου για τη θάλασσα παρέμεινε τόσο ισχυρή ώστε μπαρκάρισε και πάλι. Όμως και αυτό το ταξίδι τελείωσε καταστροφικά, καθώς το πλοίο το κατέλαβαν πειρατές από το Σαλέ τουΜαρόκου και ο Κρούσος έγινε σκλάβος ενός Μαυριτανού. Μετά από δύο χρόνια δουλείας, κατάφερε να δραπετεύσει με μία βάρκα. Αργότερα ο Κρούσος διασώθηκε από έναν καπετάνιο ενός πορτογαλικού πλοίου ανοικτά της δυτικής ακτής της Αφρικής. Το πλοίο ήταν καθ' οδόν προς τη Βραζιλία. Εκεί, με τη βοήθεια του καπετάνιου, ο Κρούσος έγινε ιδιοκτήτης μιας φυτείας.

Κολυμπώντας έφτασε στο πλοίο και αρπάζοντας ένα σχοivoi που κρεμόταν, σκαρφάλωσε πάνω. Έχοντας ξεπεράσει την απελπισία του, από μερικά βαρέλια και δοκάρια έφτιαξε μία σχεδία με την οποία μετέφερε στην ακτή διάφορα χρήσιμα είδη, όπως όπλα, εργαλεία και άλλες προμήθειες, πριν το πλοίο σπάσει και βυθιστεί. Έπρεπε πλέον να φροντίσει για μία σίγουρη κατοικία. Γρήγορα ανακάλυψε μία σπηλιά σ' ένα βράχο όπου έφτιαξε τη νέα και περιφραγμένη κατοικία του. Ο Κρούσος κρατούσε ημερολόγιο κάνοντας σημάδια σ' έναν ξύλινο σταυρό που κατασκεύασε ο ίδιος. Κυνηγούσε, καλλιεργούσε κριθάρι και ρύζι, αποξήραινε σταφύλια για να φτιάξει σταφίδα για τους χειμερινούς μήνες, έμαθε αγγειοπλαστική και μεγάλωνε τις κατσίκες που είχε βρει στο πλοίο, κι όλα αυτά χρησιμοποιώντας τα εργαλεία του καθώς και πέτρες και ξύλα που μάζευε από το νησί.
Μια μέρα ανακάλυψε έναν παπαγάλο και τον υιοθέτησε. Συγχρόνως, όμως, κατάλαβε ότι τα λόγια που έλεγε ο παπαγάλος ήταν παράξενες λέξεις που θα τις είχε μάθει ασφαλώς από άγριους, οι οποίοι δεν μπορούσε παρά να βρίσκονται κάπου εκεί κοντά. Ο φόβος αυτός τον έκανε να επιχειρήσει μία προσεχτική εξερεύνηση του νησιού. Έτσι, βρέθηκε σε μία μαγευτική κοιλάδα, γεμάτη φρούτα. Όμως πουθενά δεν συνάντησε άνθρωπο. Τον ελεύθερο χρόνο του ο Κρούσος τον περνούσε διαβάζοντας τη Βίβλο και έγινε θρήσκος, ευχαριστώντας το Θεό για την τύχη του και για το γεγονός ότι δεν του έλειπε τίποτα εκτός από την ανθρώπινη κοινωνία.

Ο Ροβινσώνας Κρούσος στέκεται μπροστά στον Παρασκευά αφού τον απελευθέρωσε από τους κανίβαλους.
Χρόνια αργότερα, ανακάλυψε κανίβαλους που επισκέπτονταν κατά καιρούς το νησί για να σκοτώσουν και να φάνε κρατούμενους. Στην αρχή σκόπευε να τους σκοτώσει για τις απεχθείς πράξεις τους αλλά αργότερα συνειδητοποίησε ότι δεν είχε το δικαίωμα να το κάνει καθώς οι κανίβαλοι δεν διέπρατταν κάποιο έγκλημα εν γνώσει. Από την άλλη ο Κρούσος σκέφτηκε να αποκτήσει έναν ή δύο δούλους απελευθερώνοντας ορισμένους κρατούμενους των κανιβάλων. Όταν κάποια στιγμή ένας κρατούμενος κατάφερε να ξεφύγει, ο Κρούσος τον βοήθησε και τον ονόμασε "Παρασκευά" από την ημέρα της εβδομάδας που συνέβη το γεγονός. Στη συνέχεια ο Κρούσος τον δίδαξε αγγλικά και τον προσηλύτισε στον Χριστιανισμό.
Όταν έφτασε μία άλλη ομάδα κανιβάλων, ο Κρούσος και ο Παρασκευάς κατάφεραν να σκοτώσουν τους περισσότερους κανίβαλους και να σώσουν δύο κρατούμενους. Ο ένας ήταν ο πατέρας του Παρασκευά και ο άλλος ήταν ένας Ισπανός, ο οποίος ενημέρωσε τον Ροβινσώνα Κρούσο ότι υπήρχαν και άλλοι Ισπανοί που ναυάγησαν. Τότε σκέφτηκαν να στείλουν τον Ισπανό και τον πατέρα του Παρασκευά να φέρουν τους υπόλοιπους, να φτιάξουν όλοι μαζί ένα πλοίο και να σαλπάρουν για ένα ισπανικό λιμάνι.
Όμως, πριν έρθουν οι Ισπανοί, εμφανίστηκε ένα αγγλικό πλοίο, του οποίου τον έλεγχο απέκτησαν στασιαστές που είχαν την πρόθεση να εγκαταλείψουν τον πρώην καπετάνιο στο νησί. Ο Κρούσος και ο πρώην καπετάνιος του πλοίου ήρθαν σε συμφωνία, με την οποία ο Κρούσος θα βοηθούσε τον πρώην καπετάνιο και τους πιστούς του ναυτικούς να ξαναπάρουν το πλοίο από τους στασιαστές και θα άφηναν τους χειρότερους από αυτούς στο νησί. Όπως κι έγινε. Πριν φύγει για την Αγγλία, ο Κρούσος έδειξε στους πρώην στασιαστές πώς έζησε στο νησί και τους είπε πως θα έρθουν κι άλλοι άνδρες. Ο Ροβινσώνας Κρούσος έφυγε από το νησί στις 19 Δεκεμβρίου 1686 και έφτασε στην Αγγλία στις 11 Ιουνίου 1687. Εκεί έμαθε ότι η οικογένειά του πίστευε ότι ήταν νεκρός και πως στη διαθήκη του πατέρα του δεν προέβλεπε τίποτα γι' αυτόν. Έτσι ο Ροβινσώνας Κρούσος αναχώρησε για τη Λισαβόνα προκειμένου να διεκδικήσει τα κέρδη του από το κτήμα του στη Βραζιλία, το οποίο τελικά του απέφερε ένα πολύ μεγάλο ποσό. Στο τέλος, ο Κρούσος μετέφερε τα πλούτη του στην Αγγλία για να αποφύγει τα θαλασσινά ταξίδια. Ο Παρασκευάς ακολούθησε τον Κρούσο και στη συνέχεια πέρασαν μαζί άλλη μία περιπέτεια αντιμετωπίζοντας εκατοντάδες πεινασμένους λύκους ενώ διέσχιζαν τα Πυρηναία.
Πλάκα στο Κίνγκστον απόν Χαλ, απ' όπου απέπλευσε ο Ρουβινσώνας Κρούσος, που τον απεικονίζει στο νησί του.

Αποδοχή και συνέχειες

Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, κανένα βιβλίο στην ιστορία της δυτικής λογοτεχνίας δεν είχε περισσότερες εκδόσεις, παραλλαγές και μεταφράσεις (ακόμα και σε γλώσσες όπως η κοπτική και η μαλτεζική) από τον Ροβινσώνα Κρούσο, με περισσότερες από 700 εναλλακτικές εκδόσεις, συμπεριλαμβανομένων και παιδικών εκδόσεων με εικόνες και χωρίς κείμενο[3].Το βιβλίο εκδόθηκε στις 25 Απριλίου 1719. Πριν το τέλος του έτους, ο πρώτος τόμος εκδόθηκε τέσσερις φορές.
Ο όρος "Ροβινσωνιάδα" επινοήθηκε για να περιγράψει το είδος των ιστοριών που είναι παρόμοιες με τον Ροβινσώνα Κρούσο.
Ο Ντεφόε προχώρησε γράφοντας μία λιγότερο γνωστή συνέχεια (The Farther Adventures of Robinson Crusoe). Είχε ως στόχο να είναι το τελευταίο μέρος των περιπετειών του Κρούσου, σύμφωνα με τον πρωτότυπο τίτλο της πρώτης έκδοσης, αλλά αργότερα προστέθηκε ένα τρίτο μέρος, Σοβαρές Σκέψεις Κατά τη Διάρκεια της Ζωής και των Εκπληκτικών Περιπετειών του Ρουβινσώνα Κρούσου Με το Όραμά του για έναν Αγγελικό Κόσμο. Πρόκειται κυρίως για μία ξεχασμένη σειρά ηθικών δοκιμίων με το όνομα του Κρούσου να δίδεται για να προσδώσει μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Βιβλίο για τον Αλεξάντερ Σέλκιρκ

Πραγματικοί ναυαγοί

Το βιβλίο του Τιμ Σέβεριν Αναζητώντας τον Ρουβινσώνα Κρούσο (2002) ξετυλίγει ένα πολύ ευρύτερο και πιο πειστικό φάσμα πιθανών πηγών έμπνευσης και καταλήγει αναγνωρίζοντας τον χειρουργό και ναυαγό Χένρι Πίτμαν ως την πιο πιθανή πηγή. Ο Πίτμαν ήταν υπάλληλος του Δούκα του Μονμάουθ και έπαιξε ρόλο στην Εξέγερση του Μονμάουθ. Το σύντομο βιβλίο του, σχετικά με την απεγνωσμένη απόδρασή του από μία σωφρονιστική αποικία της Καραϊβικής και το ακολουθούμενο ναυάγιο και τις μετέπειτα περιπέτειές του στο έρημο νησί, εκδόθηκε από τον Τζον Τέιλορ, του οποίου ο γιος, Γουίλιαμ Τέιλορ, εξέδωσε αργότερα το μυθιστόρημα του Ντεφόε. Ο Σέβεριν υποστηρίζει ότι από τη στιγμή που ο Πίτμαν φαίνεται να έχει ζήσει σε κατάλυμα πάνω από τον εκδοτικό οίκο του Τζον Τέιλορ και ο Ντεφόε εργαζόταν στην ίδια περιοχή εκείνη την εποχή, ο Ντεφόε μπορεί να τον είχε γνωρίσει προσωπικά και να έμαθε τις εμπειρίες του από πρώτο χέρι ή, ενδεχομένως, και μέσω της υποβολής ενός γραπτού.Την εποχή του Ντεφόε υπήρξαν πολλές ιστορίες πραγματικών ναυαγών. Η αρχική έμπνευση στον Ντεφόε για τον Ροβινσώνα Κρούσο πιστεύεται συνήθως ότι είναι ένας Σκωτσέζος ναυτικός ονόματι Αλεξάντερ Σέλκιρκ, ο οποίος διασώθηκε το 1709 από την αποστολή του Γουντς Ρότζερς, μετά από τέσσερα χρόνια παραμονής στο ακατοίκητο νησί Μας α Τιέρα στο αρχιπέλαγος Χουάν Φερνάντεζ στα ανοικτά των ακτών της Χιλής. Το βιβλίο του Ρότζερς "Cruising Voyage" εκδόθηκε το 1712 και περιείχε και μία περιγραφή της δοκιμασίας του Αλεξάντερ Σέλκιρκ. Ωστόσο, ο Ροβινσώνας Κρούσος απέχει πολύ από το να θεωρηθεί αντίγραφο της περιγραφής του Γουντς Ρότζερς. Ο Σέλκιρκ εγκαταλείφθηκε κατόπιν δικιάς του απαίτησης, ενώ ο Κρούσος ναυάγησε. Επίσης, τα νησιά είναι διαφορετικά. Ο δε Σέλκιρκ έζησε ολομόναχος στο νησί για τέσσερα χρόνια, ενώ ο Κρούσος έζησε στο νησί του είκοσι οκτώ και βρήκε συντρόφους. Επιπλέον, μεγάλο μέρος της γοητείας του μυθιστορήματος του Ντεφόε είναι η λεπτομερής και γοητευτική περιγραφή των σκέψεων, των ασχολιών και των δραστηριοτήτων του Κρούσου, που υπερβαίνουν κατά πολύ τις βασικές περιγραφές του Σέλκιρκ από τον Ρότζερς, οι οποίες αποτυπώνονται σε μερικές μόνο σελίδες.
Ο Σέβεριν αναφέρει επίσης άλλη μία δημοσιευμένη περίπτωση ενός εγκαταλελειμμένου άντρα, ονόματι απλώς Γουίλ, της φυλής Μισκίτο της Κεντρικής Αμερικής, ο οποίος μπορεί να οδήγησε στην απεικόνιση του Παρασκευά[4].

Ερμηνείες

Παρά το απλό αφηγηματικό ύφος του, το βιβλίο είχε θετική υποδοχή από τον λογοτεχνικό κόσμο. Μέχρι σήμερα παραμένει ένα από τα βιβλία με τις περισσότερες εκδόσεις στην ιστορία όντας δημοφιλές από την πρώτη του έκδοση.

Αποικιακή

Ο μυθιστοριογράφος Τζαίημς Τζόυς επισήμανε ότι ο Ρουβινσώνας Κρούσος είναι το αληθινό σύμβολο της βρετανικής κατάκτησης: "Είναι το αληθινό πρότυπο του Βρετανού άποικου. (...) Όλο το αγγλοσαξονικό πνεύμα είναι στον Κρούσο: η ανδρική ανεξαρτησία, η ασυνείδητη σκληρότητα, η επιμονή, η αργή αλλά αποτελεσματική νοημοσύνη, η σεξουαλική απάθεια, η υπολογιστική εχεμύθεια."[5].
Κατά μία έννοια ο Κρούσος προσπαθεί να δημιουργήσει ένα αντίγραφο της κοινωνίας του στο νησί. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της χρήσης της ευρωπαϊκής τεχνολογίας, της γεωργίας, ακόμα και της στοιχειώδους πολιτικής ιεραρχίας. Μερικές φορές στο μυθιστόρημα ο Κρούσος αναφέρεται στον εαυτό του ως "βασιλιάς" του νησιού, ενώ ο καπετάνιος τον περιγράφει στους στασιαστές ως "κυβερνήτη". Στο τέλος του μυθιστορήματος, το νησί αναφέρεται ρητά ως "αποικία". Η εξιδανικευμένη σχέση αφέντη-δούλου που απεικονίζει ο Ντεφόε μεταξύ του Κρούσου και του Παρασκευά μπορεί επίσης να εξεταστεί από την άποψη του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού. Ο Κρούσος αντιπροσωπεύει τον "φωτισμένο" Ευρωπαίο ενώ ο Παρασκευάς είναι ο "άγριος" που μπορεί να ξεφύγει από τον βάρβαρο τρόπο ζωής του μόνο αφομοιώνοντας την κουλτούρα του Κρούσου. Παρόλα αυτά ο Ντεφόε παίρνει επίσης την ευκαιρία να επικρίνει την ισπανική κατάκτηση της Νοτίου Αμερικής.

Θρησκευτική

Σύμφωνα με τον Τζέιμς Πολ Χάντερ, ο Ροβινσώνας δεν είναι ήρωας αλλά ένας καθημερινός άνθρωπος. Ξεκινάει ως ένας άσκοπος περιπλανώμενος σε μία θάλασσα που δεν καταλαβαίνει, και καταλήγει ως προσκυνητής, διασχίζοντας ένα τελευταίο βουνό για να εισέλθει στη γη της επαγγελίας. Το βιβλίο διηγείται την ιστορία για το πως ο Ροβινσώνας πλησιάζει το Θεό, όχι ακούγοντας κηρύγματα σε μία εκκλησία αλλά περνώντας χρόνο μονάχος μέσα στη φύση έχοντας να διαβάσει μόνο τη Βίβλο.
Ο Ροβινσώνας Κρούσος είναι γεμάτος με θρησκευτικά θέματα. Ο Ντεφόε ήταν ένας πουριτανός ηθικολόγος που έγραψε οδηγούς για το πως να γίνει κανείς ένας καλός πουριτανός χριστιανός. Ενώ ο Ροβινσώνας Κρούσος είναι πολύ περισσότερο από ένας οδηγός, μοιράζεται πολλές θεολογικές και ηθικές απόψεις του συγγραφέα. Το δε επώνυμο "Κρούσος" (Crusoe) μπορεί να προέρχεται από τον Τίμοθι Κρούζο (Timothy Cruso), έναν συμμαθητή του Ντεφόε που έγραψε βιβλία-οδηγούς, συμπεριλαμβανομένου του God the Guide of Youth (1695), και πέθανε σε νεαρή ηλικία, μόλις οκτώ χρόνια πριν γράψει ο Ντεφόε τον Ροβινσώνα Κρούσο. Έχει ειπωθεί ότι το God the Guide of Youth ενέπνευσε τον Ροβινσώνα Κρούσο λόγω μίας σειράς αποσπασμάτων σ' αυτό το έργο που είναι στενά συνδεδεμένα με το μυθιστόρημα[6].
Στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος γίνεται αναφορά στη βιβλική ιστορία του Ιωνά. Όπως ο Ιωνάς έτσι και ο Ροβινσώνας Κρούσος παραμελεί το "καθήκον" του και τιμωρείται στη θάλασσα.
Ένα από τα κεντρικά μοτίβα του μυθιστορήματος είναι η χριστιανική έννοια της Θείας Πρόνοιας. Ο Κρούσος αισθάνεται συχνά να καθοδηγείται από κάποια θεϊκή μοίρα, εξηγώντας έτσι την ισχυρή αισιοδοξία του στην αντιμετώπιση της εμφανούς απελπιστικής του θέσης. Οι διάφορες θετικές του διαισθήσεις εκλαμβάνονται ως αποδεικτικό στοιχείο ύπαρξης ενός καλοήθους πνευματικού κόσμου. Ο Ντεφόε θέτει επίσης σε πρώτο πλάνο αυτό το θέμα περιγράφοντας στο μυθιστόρημα εξαιρετικά σημαντικά γεγονότα που συμβαίνουν την ημέρα των γενεθλίων του Ροβινσώνα Κρούσου.

Ηθική

Όταν έρχεται αντιμέτωπος με τους κανίβαλους, ο Ροβινσώνας Κρούσος βιώνει το πρόβλημα του πολιτισμικού σχετικισμού. Παρά την αποστροφή του, αισθάνεται ότι είναι άδικο να καταστήσει τους ντόπιους ηθικά υπεύθυνους για μία πρακτική τόσο βαθιά ριζωμένη στην κουλτούρα τους. Παρόλα αυτά ο ίδιος διατηρεί την πίστη του σ' ένα απόλυτο πρότυπο ηθικής. Βλέπει τον κανιβαλισμό ως "εθνικό έγκλημα" και απαγορεύει στον Παρασκευά να το ασκήσει.

Οικονομική

Στην κλασική, νεοκλασική και αυστριακή οικονομία, ο Ροβινσώνας Κρούσος χρησιμοποιείται τακτικά για να απεικονιστεί η θεωρία της παραγωγής και της επιλογής σε περίπτωση απουσίας του εμπορίου, των χρημάτων και των τιμών[7]. Ο Κρούσος πρέπει να κατανείμει τις προσπάθειές του μεταξύ της παραγωγής και του ελεύθερου χρόνου και πρέπει να επιλέξει μεταξύ των εναλλακτικών δυνατοτήτων παραγωγής για να καλύψει τις ανάγκες του. Στη συνέχεια, η άφιξη του Παρασκευά χρησιμοποιείται για να απεικονιστούν οι δυνατότητες και τα κέρδη από το εμπόριο.
Η κλασική διαχείριση της οικονομίας του Ροβινσώνα Κρούσου έχει συζητηθεί και επικριθεί από διάφορες οπτικές γωνίες.
Ο Καρλ Μαρξ αναλύει τον Ροβινσώνα Κρούσο στο κλασικό του έργο Το Κεφάλαιο, χλευάζοντας τη βαριά χρήση της φανταστικής ιστορίας στην κλασική οικονομία. Με μαρξιστικούς όρους, οι εμπειρίες του Κρούσου στο νησί αντιπροσωπεύουν την εγγενή οικονομική αξία της εργασίας σε σχέση με αυτή του κεφαλαίου. Ο Κρούσος συχνά παρατηρεί ότι τα χρήματα που έσωσε από το πλοίο είναι άχρηστα στο νησί, ιδίως σε σύγκριση με τα εργαλεία του.
Το θέμα που θίγει ο Ντεφόε είναι ότι το χρήμα δεν έχει καμία εγγενή αξία και είναι πολύτιμο μόνο στο βαθμό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο εμπόριο. Υπάρχει επίσης μία αξιοσημείωτη συσχέτιση μεταξύ της πνευματικής και της οικονομικής ανάπτυξης του Ροβινσώνα Κρούσου, η οποία ενδεχομένως συμβολίζει την πίστη του Ντεφόε στην προτεσταντική ηθική της εργασίας.
Το μοντέλο του Κρούσου έχει αξιολογηθεί επίσης και από την άποψη του φεμινισμού[8].

Επιρροή

Το βιβλίο αποδείχθηκε τόσο δημοφιλές ώστε τα ονόματα των δύο βασικών πρωταγωνιστών έχουν εισέλθει στη γλώσσα. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι άνθρωποι που αποφάσισαν να μείνουν και να κρυφτούν στα ερείπια τής υπό γερμανικής κατοχής Βαρσοβίας για τρεις χειμερινούς μήνες, από τον Οκτώβριο μέχρι τον Ιανουάριο του 1945 που διασώθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό, ονομάστηκαν αργότερα Ροβινσώνες Κρούσοι της Βαρσοβίας[9]. Ο Ροβινσώνας Κρούσος συνήθως αποκαλούσε τον δούλο του "my man Friday", απ' όπου προέρχεται και ο όρος "Man Friday" (ή "Girl Friday"). Ο όρος χρησιμοποιήθηκε στην ταινία του Γκρέγκορι Λα Κάβα "My Man Godfrey" (στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον τίτλο "Ο Άντρας μου, ο Αλήτης"), όπου μία πλούσια και κοσμική γυναίκα βρίσκει σ' έναν σκουπιδότοπο τον Godfrey Smith, τον οποίο προσλαμβάνει ως μπάτλερ της και τον ερωτεύεται. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε επίσης σε μία ιστορία του Ποπάυ, με τίτλο "Island Fling", και σε μία ταινία με τίτλο "His Girl Friday" (στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον τίτλο "Ξαναπαντρεύομαι τη γυναίκα μου"). Η πόλη Χάρισμπεργκ στο Ιλινόι των Η.Π.Α. ονομαζόταν κατά τις αποικιακές ημέρες "Νησί του Κρούσου", πολύ πριν την επίσημη ίδρυσή της το 1847, λόγω της θέσης της πάνω σ' ένα λόφο περιτριγυρισμένο από βάλτους.

Λογοτεχνία

Ο "Ροβινσώνας Κρούσος" σηματοδότησε την έναρξη της ρεαλιστικής μυθοπλασίας ως λογοτεχνικό είδος[10]. Η επιτυχία του οδήγησε σε πολλούς μιμητές και τα μυθιστορήματα με ναυαγούς έγιναν αρκετά δημοφιλή στην Ευρώπη κατά τον 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα. Τα περισσότερα από αυτά έχουν πέσει στην αφάνεια αλλά κάποια καθιερώθηκαν, συμπεριλαμβανομένης και της Οικογένειας Ελβετών Ροβινσώνων.
Τα Ταξίδια του Γκιούλιβερ του Τζόναθαν Σουίφτ, τα οποία εκδόθηκαν επτά χρόνια μετά τον Ροβινσώνα Κρούσο, μπορούν να διαβαστούν ως μία συστηματική διάψευση στην αισιόδοξη άποψη του Ντεφόε για τις ανθρώπινες δυνατότητες. Ο Γουόρεν Μόνταγκ στο βιβλίο του The Unthinkable Swift: The Spontaneous Philosophy of a Church of England Man υποστηρίζει ότι ο Σουίφτ ήθελε ν' αντικρούσει την άποψη ότι το άτομο προηγείται της κοινωνίας, όπως φαίνεται να υποστηρίζει ο Ντεφόε. Ο Σουίφτ θεωρούσε μία τέτοια σκέψη ως επικίνδυνο υπερθεματισμό της ριζοσπαστικής πολιτικής φιλοσοφίας του Τόμας Χομπς και γι' αυτό το λόγο ο Γκιούλιβερ επανειλημμένα συναντά οργανωμένες κοινωνίες και όχι έρημα νησιά. Ο καπετάνιος που προσκαλεί τον Γκιούλιβερ να υπηρετήσει στο πλοίο ως χειρουργός, στο καταστροφικό τρίτο ταξίδι, ονομάζεται Ρόμπινσον (Ροβινσώνας).
Στο έργο του Ζαν Ζακ Ρουσσώ Αιμίλιος, ή Περί Αγωγής, το μοναδικό βιβλίο που επιτράπηκε στον πρωταγωνιστή, Αιμίλιο, να διαβάσει πριν την ηλικία των δώδεκα είναι ο Ροβινσώνας Κρούσος. Ο Ρουσσώ θέλει τον Αιμίλιο να αναγνωρίσει τον εαυτό του στον Κρούσο ώστε να μπορεί να βασιστεί μόνο στον ίδιο για όλες του τις ανάγκες. Κατά την άποψη του Ρουσσώ, ο Αιμίλιος πρέπει να μιμηθεί την εμπειρία του Κρούσου επιτρέποντας την αναγκαιότητα να καθορίσει τι πρέπει να μάθει και ποιους στόχους πρέπει να επιτύχει. Αυτό είναι ένα από τα κύρια θέματα του εκπαιδευτικού μοντέλου του Ρουσσώ.
Ο Γάλλος μυθιστοριογράφος Μισέλ Τουρνιέ έγραψε το Παρασκευάς ή στις μονές του Ειρηνικού που εκδόθηκε το 1967. Το μυθιστόρημά του διερευνά θέματα όπως τον πολιτισμό σε σχέση με τη φύση, τη ψυχολογία της μοναξιάς, το θάνατο και τη σεξουαλικότητα σε μία νέα αφήγηση της ιστορίας του Ροβινσώνα Κρούσου. Ο Ροβινσώνας του Τουρνιέ επιλέγει να μείνει στο νησί, απορρίπτοντας τον πολιτισμό όταν του δόθηκε η ευκαιρία να διαφύγει 28 χρόνια αφότου ναυάγησε.Στο βραβευμένο μυθιστόρημα του Κέννεθ Γκάρντερ Rich Man's Coffin, εξιστορείται η αληθινή ιστορία ενός μαύρου Αμερικανού σκλάβου που δραπετεύει σε ένα φαλαινοθηρικό πλοίο στη Νέα Ζηλανδία και γίνεται αρχηγός μίας από τις φυλές κανιβάλων των Μαορί. Πρόκειται για αντιστροφή των φυλετικών ρόλων, με τον μαύρο άνδρα να παίρνει τον ηγετικό ρόλο της προσωπικότητας του Ροβινσώνα Κρούσου.
Στο 183 στίχων ποίημα "Ο Κρούσος στην Αγγλία", η Ελίζαμπεθ Μπίσοπ φαντάζεται τον Κρούσο κοντά στο τέλος της ζωής του, ανακαλώντας την εποχή της εξορίας με ένα μίγμα σύγχυσης και λύπης. Χωρίς να είναι πια πολιτιστικά ρατσιστής, ο Κρούσος θυμάται με βαθιά νοσταλγία και αγάπη τον Παρασκευά, ο οποίος έχει πεθάνει.
Το μυθιστόρημα του Τζον Μάξγουελ Κούτσι Μια γυναίκα στο νησί του Ροβινσώνα (Foe, 1986) αφηγείται την ιστορία του Ροβινσώνα Κρούσου από την πλευρά της Σούζαν Μπάρτον, η οποία ναυαγεί στο ίδιο νησί. Σ' αυτό το μυθιστόρημα ο Κρούσος παρουσιάζεται με λιγότερο ενθουσιασμό ενώ ο Παρασκευάς είναι βουβός.

Θέατρο και Κινηματογράφος

Ο Ζακ Όφενμπαχ έγραψε μία όπερα με τίτλο Ροβινσώνας Κρούσος, η οποία έκανε πρεμιέρα στο Παρίσι, στην Οπερά Κομίκ, στις 23 Νοεμβρίου 1867. Το έργο βασίστηκε περισσότερο στη βρετανική εκδοχή παντομίμας παρά στο ίδιο το μυθιστόρημα και περιλαμβάνει ένα ντουέτο με τον Ροβινσώνα Κρούσο και τον Παρασκευά.
Το 1902, ο ήρωας του Ντεφόε εμφανίστηκε στην 11λεπτη ταινία Ροβινσώνας Κρούσος του Γάλλου Ζωρζ Μελιέ.
Το 1927 έκανε πρεμιέρα η βουβή ταινία Ροβινσώνας Κρούσος.
Το 1932 προβλήθηκε η ταινία Ο κύριος Ροβινσώνας Κρούσος του Έντουαρντ Σάδερλαντ. Πρόκειται για μία ελεύθερη διασκευή, με τον Ντάγκλας Φέρμπανκς στον πρωταγωνιστικό ρόλο να στοιχηματίζει ότι μπορεί να ζήσει μόνος για ένα ολόκληρο χρόνο σ' ένα έρημο νησί. Εκεί, αντί για τον Παρασκευά θα βρει μία κοπέλα, την οποία βαπτίζει Saturday (Σάββατο).
Ο Λουίς Μπουνιουέλ σκηνοθέτησε την ταινία Οι Περιπέτειες του Ροβινσώνα Κρούσου (1954), με πρωταγωνιστή τον Νταν Ο'Χέρλιχι.
Το 1964 προβλήθηκε η ταινία επιστημονικής φαντασίας Βήματα στο Διάστημα (Robinson Crusoe on Mars), η ιστορία της οποίας μεταφέρεται στο μέλλον, όπου ο "Ροβινσώνας" είναι αστροναύτης και έχει αποκλειστεί στον Άρη.
Αργότερα ο Ουώλτ Ντίσνεϋ εκσυγχρόνισε το μυθιστόρημα σε μία ταινία με τίτλο Ένας Μοντέρνος Ροβινσώνας (Lt. Robin Crusoe, U.S.N.) σε σκηνοθεσία του Μπάιρον Πολ και με πρωταγωνιστή τον Ντικ Βαν Ντάικ. Στην ταινία αυτή, ο Ροβινσώνας είναι πιλότος του ναυτικού και βρίσκεται ναυαγός σ' ένα νησί του Ειρηνικού, με συντροφιά ένα χιμπαντζή, ώσπου συναντά ένα ντόπιο κορίτσι (Νάνσι Κουάν), εξόριστη στο νησί από τον πατέρα της, αρχηγό ενός γειτονικού νησιού, επειδή δεν θέλησε να παντρευτεί τον άντρα που εκείνος της επέλεξε. Εκεί θα μαζευτούν και άλλες καταπιεσμένες γυναίκες, που με τη βοήθεια του Ροβινσώνα και της συντρόφου του, θα επαναστατήσουν ζητώντας τα δικαιώματά τους και την ελευθερία τους.
Στην ταινία Ρόμπι (Robby, 1968) του Ραλφ Μπλούμκε, ο Ροβινσώνας είναι ένα λευκό, πλούσιο αγοράκι, ναυαγός σ' ένα νησί μ' ένα μαύρο αγόρι, τον Παρασκευά. Η φιλία που αναπτύσσεται ανάμεσά τους τερματίζεται όταν, επιστρέφοντας στην Αμερική, ο μικρός Ροβινσώνας παραδίδεται στην πλούσια οικογένειά του και ο μικρός Παρασκευάς σε ορφανοτροφείο.
Την ίδια χρονιά, η ιστορία του Ντεφόε χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία ενός ελαφρού πορνό, στην ταινία Η Ρόμπιν Κρούσου (Robin Crusoe), όπου η ηρωίδα μαζί με άλλες τρεις γυναίκες, και οι τέσσερις ομοφυλόφιλες, καταφθάνουν σ' ένα έρημο νησί.
Ερωτική είναι και η ταινία Ερωτικές νύχτες στο νησί του Ροβινσώνος (1971) του Ισπανού σκηνοθέτη Χεζούς Φράνκο.
Αρκετά πιστή διασκευή στο έργο του Ντεφόε θεωρείται η ταινία Ο Παρασκευάς (Man Friday, 1975) που σκηνοθέτησε ο Άγγλος Τζακ Γκολντ. Ο Πήτερ Ο' Τουλυποδύεται τον Ροβινσώνα και η σχέση του με το μαύρο Παρασκευά (στο ρόλο ο Ρίτσαρντ Ράουντρι) χρησιμοποιείται για να φέρει στο προσκήνιο το θέμα του ρατσισμού και του ιμπεριαλισμού.
Το 1988, ο Άινταν Κουίν υποδύθηκε τον Ροβινσώνα Κρούσο στην ταινία Κρούσος (Crusoe) του Κάλεμπ Ντεσανέλ. Ο Ροβινσώνας είναι έμπορος σκλάβων, που γρήγορα χάνει τον Παρασκευά του και αναγκάζεται να παίξει το ρόλο του σκλάβου, οπότε αλλάζει στάση απέναντι στο ρατσισμό.
Το 1997 ο Πιρς Μπρόσναν πρωταγωνίστησε στην ταινία Ροβινσών Κρούσος, η οποία γνώρισε περιορισμένη εμπορική επιτυχία[11].
Επίσης, είναι πολλές οι ταινίες που εμπνέονται ελεύθερα από το θέμα του βιβλίου του Ντεφόε. Ανάμεσά τους η Γαλάζια Λίμνη (τόσο η αγγλική εκδοχή του 1949 όσο και η αμερικάνικη του 1980) και η συνέχειά της, Επιστροφή στη Γαλάζια Λίμνη, καθώς και η αγγλική ταινία Κασταγουέι: Το Νησί των Ναυαγών του Νίκολας Ρεγκ, με τον Όλιβερ Ριντ να παντρεύεται μίαν άγνωστη (Αμάντα Ντόνοχιου), με τη συμφωνία να ζήσει μαζί του για ένα ολόκληρο χρόνο σ' ένα έρημο νησί, συμβίωση που θα περάσει όλα τα αρνητικά στάδια της συζυγικής ζωής. Ελεύθερη έμπνευση είναι και ο Ναυαγός του Ρόμπερτ Ζεμέκις με πρωταγωνιστή τον Τομ Χανκς.

Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Άλμα πάνω↑ Ροβινσώνας Κρούσος, κεφάλαιο 23
  2. Άλμα πάνω↑ The Novel
  3. Άλμα πάνω↑ Ian Watt, Robinson Crusoe as a Myth, Essays in Criticism (Απρίλιος 1951)
  4. Άλμα πάνω↑ Γουίλιαμ Ντάμπιερ, New Voyage round the World (1697)
  5. Άλμα πάνω↑ James Joyce, Daniel Defoe σελ.24-25, μεταφρασμένο από ιταλικό χειρόγραφο και επεξεργασμένο από τον Τζόζεφ Πρέσκοτ, Buffalo Studies (1964)
  6. Άλμα πάνω↑ J. Paul Hunter, The Reluctant Pilgrim (1966)
  7. Άλμα πάνω↑ Hal R. Varian, Intermediate microeconomics: a modern approach, Νέα Υόρκη: W.W. Norton (1990) ISBN 0-393-95924-4

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Άλμα πάνω↑ Robinson Crusoe: The quintessential economic man?
  2. Άλμα πάνω↑ Barbara Engelking, Dariusz Libionka, Żydzi w Powstańczej Warszawie σελ.260-293, Βαρσοβία: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów (2009)
  3. Άλμα πάνω↑ Kathleen Buss, Lee Karnowski, Reading and writing literary genres, International Reading Association (2000)
  4. Άλμα πάνω↑ Entertainment.in.gr: Ροβινσώνας Κρούσος
  5. Άλμα πάνω↑ Krinein: Robinson Sucroë (Γαλλικά)
  6. Άλμα πάνω↑ Alpha TV: Ροβινσώνας Κρούσος



Αναρτήθηκε από στις
Ετικέτες ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)