Σκέψεις και σχόλια πάνω στο θεατρικό έργο του ΟΣΚΑΡ ΓΟΥΑΙΛΝΤ‘’Η σημασία του να είναι κανείς σοβαρός’’

Γράφει η Ρένα Πετροπούλου –Κουντούρη

Για τον Λογοτεχνικό κύκλο Ηρακλείου

Η  κωμωδία ‘’Η σημασία του να είναι κανείς σοβαρός’’ είναι χρονολογικά το τελευταίο θεατρικό έργο του Όσκαρ Γουάιλντ και η τελευταία επιτυχία που γνώρισε ο φημισμένος ποιητής, λογοτέχνης και θεατρικός συγγραφέας πριν από την καταστροφή. Το έργο ανέβηκε στις 14 Φεβρουαρίου 1895, στο θέατρο Σαιν Τζέημς του Λονδίνου από τον Τζωρτζ Αλεξάντερ, θεατρικό παραγωγό και ατζέντη , που τρία χρόνια πριν είχε ανοίξει στον Γουάιλντ τον δρόμο των θεατρικών θριάμβων με το ανέβασμα της ‘’Βεντάλιας της Λαίδης Γουίντερμιρ ‘’στο ίδιο θέατρο.

 Η υπόθεση του έργου το οποίο ανέβηκε σε τέσσερις πράξεις και είναι ουσιαστικά ένα χαρακτηριστικό δείγμα μιας αγγλικής κωμωδίας ηθών, έχει ως εξής: Στο Λονδίνο του 1890, δυο φίλοι νεαροί, ο Τζάκ Γουόρντιγκ και ο Αλτζι Μόνκριφ, χρησιμοποιούν το ψευδώνυμο ‘’Ερνέστος’’ για να αποφύγουν τις ανιαρές, ανεπιθύμητες κοινωνικές υποχρεώσεις  που τους δημιουργούν γνωστοί και συγγενείς. Αυτό το όνομα όμως που μέχρι τότε τους γλίτωνε από μπελάδες, αρχίζει να τους δημιουργεί προβλήματα όταν ερωτεύονται αντίστοιχα δυο γυναίκες που η κάθε μια τους θεωρεί το όνομα Ερνέστος, ως το μεγαλύτερο προσόν εκείνου που το κατέχει, αφού παραπέμπει αυτόματα σε σοβαρότητα  και άμεμπτο ήθος  του προσώπου που το φέρει.

H αγγλική λέξη Earnestness, συνεπάγεται σοβαρότητα και ειλικρίνεια, στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν ο τίτλος του έργου ‘’the importance of being Earnest’’είναι ένα λογοπαίγνιο, που μπορεί να λάβει πολλές μορφές, όπως επισημότητα, στόμφος, εφησυχασμός, αυταρέσκεια, στο σύνολο των οποίων ο αναγνώστης ή θεατής διαπιστώνει γνωρίσματα του βικτωριανού χαρακτήρα της εποχής.

Η κωμωδία χαρακτηρίζεται από καυστική σάτιρα που διακωμωδεί έξυπνα συμπεριφορές και καταστάσεις, διανθίζεται με σπινθηροβόλους  και ιδιοφυείς διαλόγους , και είναι πλημμυρισμένη  από το αναρχικό χιούμορ και την  ανατρεπτική διάθεση του δημιουργού της, ενός από τα πλέον φωτεινά μυαλά που σφράγισαν τον 19^ο αλλά και τον 20^ο αιώνα και συνεχίζει, αφού ο Όσκαρ Γουάιλντ ανήκει πλέον στους κλασσικούς .

Ταυτόχρονα , μέσα από μια καταιγιστική πλοκή, κομψά τοποθετημένη ώστε να προκαλεί το αμείωτο ενδιαφέρον του θεατρόφιλου κοινού, η πένα του συγγραφέα  στηλιτεύει την υποκρισία , τον φαμφαρονισμό και τον στρουθοκαμηλισμό της φιλοχρήματης βικτωριανής κοινωνίας.

Οι χαρακτήρες που συναντούμε είναι δέκα τον αριθμό και είναι οι εξής: John ή ‘’Jack ‘’Worthing, ( Πάμπλουτος γαιοκτήμονας και πρωταγωνιστής του έργου με αμφίβολες ρίζες καταγωγής), Algernon Moncrieff, (Γοητευτικός τυχοδιώκτης και φανατικός μπον βιβέρ , πρώτος εξάδελφος της Γκουεντολίν και ανιψιός της Λαίδης Μπράκνελ,) Lady Bracknell ή Αυγούστα Φαίρφαξ,( θεία του Άλτζυ που ορκίζεται στο όνομα του χρήματος , της ευγενικής καταγωγής και της άμεμπτης ηθικής),  Cecily Cardew, (πανέμορφη, αθώα προστατευόμενη του Τζάκ, που ζει στην εξοχή στο οίκημα του Χέρντφορσάιρ) , Gwendolin Fairfax,(ατίθαση και φιλελεύθερη κόρη της Λαίδης Μπράκνελ),  Miss Leticia Prism,(παιδαγωγός της Σέσιλυ),  Cannon Frederick, (αιδεσιμότατος), Lane, (θαλαμηπόλος του Αλτζερνον), Merriman, (μπάτλερ του Τζακ), και Gribsby(ο δικηγόρος που ξεμπλέκει τα πράγματα στο τέλος, φέρνοντας στην κυριολεξία τα πάνω κάτω).

Ο καθένας από τους χαρακτήρες είναι διαφορετικός. Δεν θα προσπαθήσω να τους αναλύσω ένα προς έναν χωριστά , απλά σημειώνω ότι οι ολοζώντανοι ήρωες του συγκεκριμένου θεατρικού έργου είναι στο σύνολό τους λαμπεροί, ευγενείς, ευφυείς, τρυφεροί, γοητευτικοί, συχνά δε διέπονται από εγωιστική συμπεριφορά, φιλαρέσκεια, αυταρχικότητα, υποκρισία και φιλαυτία. Παράλληλα είναι δυναμικοί, αποφασιστικοί, έχουν ιδανικά και έξυπνες ιδέες, φαντασία  αλλά και αφέλεια ή ευπιστία, χειρίζονται δε το ψέμα και τις τραγελαφικές καταστάσεις που προκύπτουν απ’ αυτό, σαν επαγγελματίες ηθοποιοί.

Όσον αφορά την γραφή του Όσκαρ Γ. , τούτη παρουσιάζει  διακυμάνσεις. Άλλες φορές είναι λυρική, ελλειπτική, υπαινικτική, διευρενητική, άλλες φορές στρέφεται προς το εσωτερικό, τα αντιφατικά συναισθήματα, τις έξυπνες ατάκες, αποτυπώνοντας τις φευγαλέες σκέψεις και τις ετερόκλιτες εντυπώσεις των χαρακτήρων, όπου κυριαρχούν  οι τεχνικές του εσωτερικού μονολόγου και της ροής της συνείδησης.

Στις αρχές του 1895, είχαν αρχίσει στο Βασιλικό θέατρο οι παραστάσεις ενός άλλου σπουδαίου θεατρικού έργου του Γουάιλντ, του ‘’Ιδανικού συζύγου’’. Και τα δύο έργα εξακολούθησαν για  μήνες ολόκληρους να παίζονται συγχρόνως σε δυο από τα πρώτα θέατρα του Λονδίνου. Την επιτυχία τους δεν σταμάτησε ούτε η πρώτη δίκη για ανηθικότητα και προσβολή των ηθών του συγγραφέα τους, που έγινε από τις 3-5 Απριλίου 1895, παρ’ όλη την ηθική καταδίκη του και την σχεδόν άμεση σύλληψή του.

Απλά το όνομα του Γουάιλντ καλύφθηκε στο πρόγραμμα  κι έτσι το σεμνότυφο και μεγάλη δόση υποκρισίας κοινό, μπορούσε πλέον με εφησυχασμένη την συνείδησή του, να απολαμβάνει τα έργα, αγνοώντας τον δημιουργό. Στην πρεμιέρα του ‘’Η σημασία του να είναι κανείς σοβαρός, ο πατέρας του Λόρδου Άλφρεντ Ντάγκλας, Μαρκήσιος Κουίνσμπερυ αποφασισμένος να αμαυρώσει την φήμη του διάσημου κι επιφανούς εραστή του γιου του, θέλησε να προκαλέσει επεισόδιο με στόχο την έντονη αποδοκιμασία του συγγραφέα. Ο διευθυντής όμως του Θεάτρου αντιλήφθηκε έγκαιρα τις προθέσεις του και δεν του επέτρεψε την είσοδο. Ο Μαρκήσιος ωστόσο, δεν πτοήθηκε απ’ αυτό και τον περίμενε με σάπια λαχανικά στην έξοδο, όμως ο Όσκαρ Γ. φυγαδεύτηκε από μυστική πόρτα.

Παρ’ όλα ταύτα , το έργο σημείωσε ευθύς εξ αρχής εξαιρετική επιτυχία που, αυτή την φορά παρέσυρε και τους επιφυλακτικούς άλλοτε κριτικούς των εφημερίδων σε αλληλουχία επαίνων. Όλα τα ανωτέρω ο συγγραφέας τα δέχτηκε με συγκαταβατική ανωτερότητα, σαν κάτι το αυτονόητο και σαφώς οφειλόμενο ως προς το άτομό του και το έργο του. Εκείνη την εποχή η ματαιοδοξία του λογοτέχνη είχε φτάσει σε ύψη δυσθεώρητα , θεωρώντας ότι κάθε αντικειμενική κριτική ήταν απαράδεκτη γι αυτόν και μόνο τα εγκώμια και η κολακεία του ήταν ευπρόσδεκτα. Άλλωστε ένα κοπάδι από παρασιτικούς τύπους τον περιστοίχιζε περιλούζοντας τον με ψεύτικους επαίνους με απώτερο σκοπό να του απομυζούν όλο και περισσότερα δώρα και ανταλλάγματα, σαν αντίτιμο για τις  γλοιώδεις κολακείες τους.

 Ωστόσο υπήρξαν κριτικοί που στάθηκαν αντικειμενικοί απέναντι στον Γουάιλντ , όπως ο Μπερναρντ Σω , που δεν δυσκολεύτηκε να δηλώσει ότι η τελευταία κωμωδία του μεγάλου συγγραφέα τον διασκέδασε μεν αλλά δεν μπόρεσε να τον συγκινήσει και ότι ήταν το πρώτο από τα έργα του, που δεν διέθετε καθόλου αίσθημα. Σημειώνουμε επίσης ότι,  όταν ο βιογράφος και καλός του φίλος Φρανκ Χάρις, ο οποιος ήταν ο μοναδικός που του στάθηκε μέχρι το τέλος, τον μακάρισε λέγοντάς του ότι ήταν πολύ τυχερός που δυο έργα του παιζόταν συγχρόνως σε δυο από τις καλύτερες αίθουσες του Λονδίνου, ο Όσκαρ Γ. , -που σημειωτέον είχε γράψει την συγκεκριμένη θεατρική παράσταση σε διάστημα μόλις τριών εβδομάδων,- του απάντησε: ‘’Τον ερχόμενο χρόνο Φρανκ, μπορεί να παίζονται και τέσσερα και πέντε έργα μου συγχρόνως. Θα μπορούσα να γράφω  με την μεγαλύτερη ευκολία ένα έργο κάθε δυο μήνες. Το παν εξαρτάται από το χρήμα. Αν χρειάζομαι χρήματα , του χρόνου θα γράψω έξι έργα’’. Ο χρόνος που ακολούθησε  δυστυχώς, τον βρήκε ατιμασμένο και βαρυποινίτη κατάδικο στην φυλακή του Ρέντιγκ.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ

Οι Βρετανοί, έστω και με καθυστέρηση, προσπαθούν να διασώσουν την υστεροφημία του Οσκαρ Γουάιλντ (1854-1900), του ποιητή, πεζογράφου και θεατρικού συγγραφέα που πέθανε μέσα στην ατίμωση , επειδή τα βικτωριανά ήθη δεν αποδέχονταν ­ τουλάχιστον δημοσίως ­ τις σεξουαλικές παρεκκλίσεις. Σήμερα όμως η πολιτική ευπρέπεια επέβαλε την κοινωνική αποκατάσταση του. Το 1995 το όνομά του γράφτηκε επιτέλους στη Γωνιά των Ποιητών στο Αβαείο του Ουεστμίνστερ, του αφιερώθηκαν διάφορες «ανοιχτόμυαλες» βιογραφίες και το κοινό γεμίζει τις θεατρικές αίθουσες όταν παίζονται έργα του σε όλη τη βρετανική επικράτεια. Με το πνεύμα της κοινωνικής επανένταξης του Οσκαρ Γουάιλντ ήταν συντονισμένη και η ταινία του Μπράιαν Γκίλμπερτ ‘’WILD’’, που τα μέλη της λέσχης Λογοτεχνικός Κύκλος Ηρακλείου παρακολούθησαν σε DVD, -σε μια από τις δυο συναντήσεις τους, που είχαν σαν θέμα την ζωή και το έργο του Όσκαρ Γουάιλντ -, σε μια προσπάθεια εγγύτερης προσέγγισης του κορυφαίου θεατρικού συγγραφέα, πεζογράφου και ποιητή . Ενσαρκωτής του συγγραφέα είναι ο ηθοποιός Στίβεν Φράι, ενώ την μητέρα του ερμηνεύει η Βανέσα Ρεντγκρέιβ. Η ταινία προσπαθεί να εξισορροπήσει την ομοφυλοφιλία του λογοτέχνη ­ που τον οδήγησε στη φυλακή του Ρέντινγκ ­ και την αγάπη του για τη σύζυγό του Κονστάνς και τους δύο γιους του. Εξάλλου ο χρόνος της αφήγησης περιορίζεται στην πλέον κρίσιμη αλλά και στην πλέον δημιουργική 15ετία του Γουάιλντ, την εποχή όπου έγραψε μερικές από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του, όπως Η σημασία του να είναι κανείς σοβαρός και Ο ιδανικός σύζυγος. Έτσι, έναν αιώνα μετά τον θάνατό του, ο μεγάλος Ιρλανδός δημιουργός και δραματουργός εισέρχεται στην ιστορία «σαν κάτι περισσότερο από ένας άνθρωπος που είχε ένα τραγικό ελάττωμα στη ζωή του», όπως είχε πει ο ίδιος για τον εαυτό του.