Νίκος Μαυρέλος
Ο Ροΐδης, ο Εδγάρος Πόου και η «Περιήγησις εις την Σελήνην» [απόσπασμα]
Περιοδικό Φιλολογικά, τεύχος 2, Φθινόπωρο 1997
[…]
Εδώ το πλήρες άρθρο του Νίκου Μαυρέλου.
* * *
Ηρώ Τσαρνά
Όψεις του μεταφραστικού έργου του Εμμανουήλ Δ. Ροΐδη [απόσπασμα]
Ο Poe υποστηρίζει ότι η λογοτεχνική σύνθεση είναι μια κατασκευή συγκρίσιμη με την αρχιτεκτονική ή τη μουσική κατασκευή. Και αυτό θα βρει σύμφωνο τον ΄Ελληνα μεταφραστή από την άποψη ότι παράλληλα με τη Λογοτεχνία που την θεωρεί ύψιστο είδος της γλωσσικής έκφρασης (βλ. Είδωλα) μελετά και προσεγγίζει προς την τέχνη του λόγου τη ζωγραφική και τη μουσική (βλ.Δ 100, Ε Ο Βάγνερ εν Βαϋρέτ, Η εν Ελλάδι ζωγραφική, 56, 136). Είναι θέσεις που αναπτύσσει και ο Baudelaire στο Curiosité s Esthé tique, ανάγοντας τον Delacroix, που κύριά του έκφραση είναι ο ρομαντισμός και η μελαγχολία σε «αρχηγό του μοντερνισμού», και σε αδελφή ψυχή, όπως τον Poe, και τον De Quincey. Από την άλλη ο Ρ. εισάγοντας από νωρίς επιστημονικά στοιχεία στο λογοτεχνικό του έργο, Περιήγησις εις την Σελήνην (Α΄354, σ. 354) θα υιοθετήσει ευχάριστα την έφεση του Poe να εμπλουτίζει το δικό του με επιστημονικά στοιχεία (ή έστω με την επίφαση της επιστημοσύνης) όπως ο μεσμερισμός,(=μαγνητισμός), πλαισιωμένος από πλήθος ιατρικών όρων, στο διήγημά του The facts in the case of m. Valdemar. Στον ΄Ελληνα ο τίτλος αλλάζει επί το απαλότερο Το πάθημα του Βαλδεμάρου, ίσως για να μην τρομάξει τον αναγνώστητου αν έπαιρνε πολύ στα σοβαρά την περίπτωση του πειραματισμού της θεραπευτικής μεθόδου του Γερμανού γιατρού Μέσμερ, υπνώσεως με «μαγνητικό ρευστό», όπως χρησιμοποιεί αναλυτικά τον όρο για το κοινό του ο μεταφραστής, επάνω στον κ. Βαλδεμάρο την ώρα που «πνέει τα λοίσθια». Παρόμοιου ενδιαφέροντος θέματα ιατρικά ή άλλα, όπου επικρατεί το στοιχείο του παράδοξου συναντάμε και στα έγκυρα περιοδικά της εποχής, στην «Εστία» λόγου χάρη του 1893, σ. σ. 171-173 με τον τίτλο Η νεκρανάστασις των Φακιρών διαβάζουμε: «΄Ανθρωπος τις ηλικίας 25 ετών… απεκοιμήθη αίφνης και επί ένα ολόκληρον μήνα διετέλεσεν εν εντελή υπνωτίνη καταστάσει ναρκώσεως.» Στον πρόλογό του για τον Αμερικανό συγγραφέα, ο Ρ. αναφέρει ,δανειζόμενος στοιχεία από το σχετικό πρόλογο του Baudelaire, ότι ο Poe δεν άγγιξε ούτε τη διάνοια, την απορροφημένη από βιομηχανικούς συνδυασμούς,(με το κοσμογονικό του ποίημαΕύρηκα), ούτε την ψυχή των συμπατριωτών του,(με το ποίημα Κοράκι ή τη λυρική Λιγεία) και άρχισε να γράφει παραμύθια, που διαβάζοντάς τα σε σοβαρά περιοδικά τα πήραν για αλήθειες και τρόμαξαν, έπαθαν τα νεύρα τους˙ και ο ίδιος ο Poe το αναφέρει αποδίδοντας αυτήν την ευπιστία στους οπαδούς του Swedenborg. Φαινόμενα, όπως ο υπνωτισμός, η μετεμψύχωση ή στοιχεία μαθηματικών, αστρονομικά, ή Χημείας, που την έχει σπουδάσει, δίνουν άλλη βαρύτητα και κύρος στο λογοτεχνικό έργο που αλλιώς θα ήταν ρηχό. Και ο Ρ. στα διηγήματά του- άλλο στοιχείο ομοιότητας με τον Αμερικανό το σύντομο είδος στην πεζογραφία- στηρίζεται περισσότερο σε πραγματικά γεγονότα παρά στη φαντασία, με την οποία δεν είχε ποτέ καλές σχέσεις: …αμοιρούντες της φαντασίας…λαμβάνομεν τα ημέτερα επιχειρήματα εκ των δικαστικών αρχείων του μεσαιώνος (Αι Μάγισσαι του Μεσαιώνος, Α΄, 381).
Το θετικό πνεύμα και ο ορθολογισμός του Poe είναι στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας και του ΄Ελληνα μεταφραστή του, καθώς και η αναδίφηση της ανθρώπινης ψυχής.
Στον αισθητικό τομέα ο Poe είναι κυριολεκτικά ο πρώτος Αμερικανός δανδής με την κομψότητα του ύφους του και την τελειομανία του, αφού γράφει και ξαναγράφει το έργο του πολλές φορές μέχρι να ικανοποιηθεί. Σ’ αυτό το σημείο δεν πάει πίσω και ο Ροΐδης , ένας άνθρωπος του κόσμου, ένας «ακούσιος συγγραφέας» που έλεγε με κάποια κοκεταρία και αρκετή πόζα πως δουλειά του δεν ήταν να γράφει βιβλία.(Παράσχος, σ. 47).
Εδώ ολόκληρο το άρθρο Όψεις του μεταφραστικού έργου του Εμμανουήλ Δ. Ροΐδη της Ηρώς Τσαρνά
* * *
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου