Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ: "Ο νέος ποιητής ποτέ να μην συνδυάζει τη γραφή με τη φιλοδοξία"

Αναδημοσίευση:

Συνέντευξη στην Ασημίνα Ξηρογιάννη Τον περασμένο μήνα, είχα την τύχη να περάσω ένα πρωινό με έναν ζωντανό μύθο, την  Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. Πάντα αγαπούσα την ποίησή της, αλλά δεν είχε τύχει να  την γνωρίσω από κοντά. Ήξερα όμως ότι δύο πολύ σημαντικά πράγματα μας ενώνουν.  Η Αίγινα, το νησί μας. Και η Ποίηση. Και δεν είναι τυχαία η σειρά που έθεσα τα πράγματα. Νιώθω ότι πρέπει να πω πώς προέκυψε αυτή η συνέντευξη. Πριν από αρκετό καιρό έγραψα ένα κείμενο για το  τελευταίο βιβλίο της Ρουκ, τον συγκεντρωτικό τόμο με τα ποιήματά της. Εκείνη θέλησε  να έρθει σε επαφή μαζί μου. Με έψαξε, με βρήκε, με πήρε τηλέφωνο ένα πρωί και με  ευχαρίστησε για το κείμενό μου. Την είχε αγγίξει, όπως μου είπε. Από εκείνην την πρώτη  μας επαφή, την τηλεφωνική μας συνομιλία, μού ήρθε αβίαστα η ιδέα της συνέντευξης.  Της το πρότεινα την ίδια στιγμή και δέχτηκε με χαρά. Εχω πολλά να διηγηθώ για αυτήν  την συνάντηση. Θα αρκεστώ σε αυτό. Τη θαύμασα για το γεγονός ότι έχει συμφιλιωθεί  με το χρόνο της, με το χρόνο γενικά. Εγώ από την άλλη, νιώθω πώς πάντα θα (συν) θλίβομαι στη σκέψη των γηρατιών. Θα σας πάω χρόνια πίσω. Πώς ξεκινήσατε με τη γραφή; Είχα την τύχη να είμαι βαφτιστικιά του Καζαντζάκη και να ανήκω σε μια οικογένεια  με πολλά γράμματα και γνώσεις. Και έτσι δεν θυμάμαι ποτέ να μην έγραφα ποιήματα.  Και το 1956 ήμουνα δεκαεπτά χρονών και μου δημοσίευσε ποίηση ο Γουδέλης στην  Καινούρια Εποχή, με εισαγωγή του Καζαντζάκη. Συγκεκριμένα, δημοσίευσε το ποίημα  Μοναξιά. Να έτσι έγινε και από δεκαεπτά χρονών ήμουνα στο διάζωμα. Τα λογοτεχνικά σας πρότυπα και επιρροές. Από ποιούς πεζογράφους  και ποιητές επηρεαστήκατε; Σίγουρα βέβαια από τον Καζαντζάκη. Βασικά δεν ξέρω αν έχω επηρεαστεί, αυτό  είναι θέμα των κριτικών της λογοτεχνίας. Αλλά με τον Καζαντζάκη μεγάλωσα. Διάβαζα  από πολύ μικρή και μετά όταν τελείωσα το Γυμνάσιο, πήγα στην Νότια Γαλλία, όπου  έμεινα με την Ελένη Καζαντζάκη. Από τις πρώτες μου εμπειρίες είναι με τη γαλλική  ποίηση. Τόσες οι πηγές και τόση η ζωή! Δεν αισθάνομαι ότι έχω επηρεαστεί από έναν. Oι σχέσεις σας με την πεζογραφία. Από μικρή διάβαζα πεζογραφία. Αλλά τώρα δεν προλαβαίνω. Λαβαίνω και τόσα  βιβλία ποιητικά. Βέβαια μικρή ανατράφηκα με όλους τους μεγάλους. Τολστόι,  Ντοστογιέβσκι. Πώς γράφετε ένα ποίημα; Bάλτε μας μέσα στο ποιητικό σας εργαστήρι. Πώς δουλεύετε; Kάθε φορά που βγαίνει ένα ποίημα έχω την ίδια εμπειρία. Είναι σαν να μπαίνεις σε  δωμάτιο. Μπαίνεις στο δωμάτιο και από κει και πέρα ό,τι συμβαίνει μέσα στο δωμάτιο σε εμπνέει .Αν δεν έχεις μπει στο δωμάτιο, τα πιο ωραία πράγματα, ο πιο ωραίος άντρας, το πιο ωραίο τοπίο δεν  μεταφράζονται σε ποίημα. Το έχω μελετήσει χρόνια τώρα. Αλλά είναι πάρα πολύ  μυστήριο. Δεν μπορώ ποτέ να πω: A,τι ωραία εμπειρία, θα γράψω ένα ποίημα. Δεν ξέρω,  θα είμαι στο δωμάτιο; Αγαπάτε κάποιο από τα βιβλία σας πιο πολύ, και γιατί; Δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Κάθε φορά, όταν είναι να δουλέψω μια συλλογή, να την δώσω,  να την φτιάξω, περνάει πολλές επεξεργασίες. Πολλά έχουν πεταχτεί. Δεν το 'χω σκεφτεί  αυτό ποτέ, ούτε το αισθάνομαι. Aν σας έλεγα να μου πείτε τρία βιβλία μόνο που σας σημάδεψαν, που σας άλλαξαν το βλέμμα για  τον κόσμο, ποιά θα ήταν αυτά; Είναι το θέμα της μνήμης και το θέμα μιας ολόκληρης ζωής μέσα στα βιβλία. Θα 'λεγα  για τα βιβλία του  Καβάφη και πολλών άλλων. Ο Καβάφης είναι που παραμένει ο  αρχιερέας για μένα. Πολιτικοί και Πολιτική. Ποτέ δεν ήμουν στον ουρανό εκτός του κόσμου τούτου. Πάντοτε ήμουν αριστερών  τάσεων και πεποιθήσεων, αλλά δεν ανήκα ποτέ σε κανένα κόμμα-με απόλυτη συνείδηση-  γιατί η κομματική κατάσταση είναι άλλη. Η τάση είναι αυτή η αριστερά ή κεντροαριστερά, πάντα του εσωτερικού. Αλλά τα κόμματα ή τα αντι- κόμματα, όλα αυτά πάντα τα απεχθανόμουν. Παρακολουθείτε θέατρο, σινεμά; Λόγω ηλικίας και αδυναμίας δεν βγαίνω πολύ. Η ζωή μου τώρα είναι τέτοια. Αυτό  σκεφτόμουν, έχω κάμποσο καιρό να πάω θέατρο. Το σινεμά είναι μια άλλη ιστορία που  επίσης κάπως μού λείπει, αλλά η δίψα για εικόνα χορταίνει με την τηλεόραση. Θεός; Θεός και μη θεός. Δεν πιστεύω. Αλλά και όλη η πνευματική μου εξέλιξη είναι αυτό, ότι  ο άνθρωπος γεννήθηκε για να ψάχνει από πού προήλθε, και αυτή η έρευνα δεν είναι  αγωνία, γιατί ξέρεις ότι δεν θα βρεις απάντηση. Την αρχή της αρχής και ποιό το τέλος  του τέλους. Αυτή η έρευνα είναι ένα εγχειρίδιο πνευματικό. Είναι κάτι που σε θρέφει.  Εμένα με θρέφει. Η σχέση σας με το διαδίκτυο. Δεν έχω ιδέα από όλα αυτά, με κάθε έννοια του όρου. Ανήκω στον προπερασμένο αιώνα, οπότε δεν έχω καμιά εμπειρία επί του θέματος. Τί θα λέγατε σε έναν νέο ποιητή; Πρώτα να πω ότι, από τα βιβλία που λαβαίνω, βλέπω ότι το επίπεδο γραφής είναι πολύ  ανώτερο από τις ανάλογες ηλικίες στον καιρό μου. Υπάρχει μια ωριμότητα, υπάρχει μια  επικράτηση της σκέψης και της ανάλυσης πάνω στην ποίηση. Υπάρχει μια ποιότητα.  Δηλαδή η σκέψη και η ποίηση ζευγαρώνουν με επιτυχία. Και θα έλεγα σε έναν  νέο ποιητή να γράφει αυτό που αισθάνεται αυθόρμητα όταν του έρχεται και αν του  έρθει. Ποτέ να μην συνδυάζει τη γραφή με τη φιλοδοξία. Γιατί είναι το δηλητήριο της  γραφής η φιλοδοξία, της ποιητικής γραφής, δεν ξέρω για τα άλλα είδη. Ο νέος ποιητής  αυθόρμητα να κάνει αυτό που αισθάνεται, χωρίς καμία προκατάληψη, χωρίς καμία  πρόληψη, χωρίς καμία κατεύθυνση. Παρακολουθείτε, ξεχωρίζετε κάποιο λογοτεχνικό περιοδικό; Λαμβάνω διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά, είναι μεγάλη περιουσία. Το Εντευκτήριο  έχω εδώ τώρα κοντά μου. Αν και λένε ότι είναι δύσκολοι καιροί, όταν βγαίνουν ακόμα  λέω δόξα τω θεώ. Mιλήστε μου για την Αιγινούλα μας και πείτε μου ό,τι θέλετε. Τι να σας πώ! Αισθάνομαι σχιζοφρενής καμιά φορά. Το χειμώνα αισθάνομαι Αθηναία  και το καλοκαίρι αισθάνομαι Αιγινήτισσα. Λέω πάντα ότι είναι ο παράδεισός μου η  Αίγινα. Είναι ένα κτήμα μεγάλο και ένα παλιο διατηρητέο σπίτι και επίσης -πάντα λέω-  ότι χρωστάω τον παράδεισό μου σε μια καταστροφή. Γιατί ο πατέρας μου, που καταγόταν  από τα Δαρδανέλλια και ήταν δικηγόρος στο επάγγελμα, στη Μικρασιατική Καταστροφή , όταν έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών, ήρθε με την οικογένειά του, τη μάνα του, τον  πατέρα του και τις τρεις αδερφές του. Έτυχε να βρει αυτό το σπίτι, το οποίο πήραν εκεί  οι γονείς του. Ο πατέρας μου είχε τέτοια ηλικία σαν να ήτανε παππούς μου. Έτσι από όταν γ εννήθηκα εγώ, το 1939, και μετά κάθε καλοκαίρι πηγαίναμε στην Αίγινα. Όλη μου  η νεανική ζωή άνθιζε εκεί, αλλά αισθάνομαι φοβερά διχασμένη. Nα φύγω εγώ  από το κέντρο της Αθήνας όπου μεγάλωσα, Μεταξά και Μεσολογγίου, αποκλείεται! H  γνώμη σας για τα λογοτεχνικά βραβεία. Είναι πάρα πολύ καλό να βραβεύεται ένας δημιουργός. Αλλά να το φέρει αυτό σαν  κονκάρδα... όχι! Πιστεύετε στην κριτική; Διαβάζετε τις κριτικές που γράφονται για τα έργα σας; Βέβαια τις διαβάζω. Και, ναι! Πρέπει να γίνεται κριτική! Από το κείμενο της κριτικής  φαίνεται πόσο ο κριτικός έχει εμβαθύνει σε ένα έργο και, επίσης, να μην γίνονται  κριτικές λόγω φήμης ή μη φήμης, δηλαδή να κρίνονται αυστηρά αυτοί που δεν έχουν  φήμη  και καθόλου αυστηρά αυτοί που έχουν. Είναι κάποιος εν ζωή έλληνας ποιητής που σας αρέσει ιδιαίτερα η ποίησή του; Ναι, ο Λεωνίδας Κακάρογλου ,καταπληκτικός! Είναι όμως πάρα πολλοί! Δεν ξέρω  να διαλέγω! Απλώς όταν δεν με ενδιαφέρει, κλείνω το βιβλίο. Όταν έχετε ελεύθερο χρόνο, πού  τον διαθέτετε; Διαβάζω όλες τις συλλογές που μου έρχονται, αλλά δεν προλαβαίνω να γράψω. Γι' αυτό  τους παρακαλώ να μου βάζουν τηλέφωνα, είναι σαφώς πιο εύκολο να κάνω ένα  τηλεφώνημα. Έχω ακόμα, διάφορα γραπτά εδώ που γρατζουνάω. Είναι και η τηλεόραση  που, ευτυχώς, κοιτάω πράγματα που θέλω. Τα νέα, τα επικαιρικά, τα ντοκιμαντερικά. Aκούτε μουσική; Kλασική. Πάρα πολύ. Κάποιοι νέοι ή παλαιότεροι ποιητές είναι αγανακτισμένοι με τους εκδοτικούς οίκους. Δεν ξέρω αν καλώς είναι αγανακτισμένοι. Ο καθένας έχει τη δική του ιστορία. Μου  κάνει εντύπωση ότι βγάζουν ακόμα ποίηση, σ' αυτούς τους δύσκολους καιρούς. Βλέπω  ότι εκδίδουν και πολλοί νέοι ποιητές. Θα μου πεις πληρώνουν. Μα και 'μείς  πληρώναμε, όταν ξεκινήσαμε. Δεν είναι τίποτα το καινούριο. Μόνο που οι τιμές τώρα  είναι πολύ πιο υψηλές. Απλώς αν βγάλεις τη συλλογή ενός αγνώστου ποιητή, δεν  πρόκειται να βγάλουν κανένα φράγκο. Γιατί να φταίνε οι εκδότες; Εγώ γιατί να κάνω  κριτική; Ό,τι μπορούν κάνουν οι άνθρωποι. Πώς βλέπετε το μέλλον της Ποίησης στον τόπο μας; Δεν είμαι μάντης! Δεν ξέρω. Αλλά λέω όσο εξακολουθεί να γράφεται και να υπάρχει,  νομίζω δεν θα καταργηθεί, γιατί είναι μια από τις πιο θεμελιώδεις συνήθειες του τόπου  μας. Στην εποχή μου, ας πούμε , δεν υπήρχε νέος που να μην έγραφε ποίηση. Δεν νομίζω  ότι θα εξαλειφθεί, αλλά κανείς δεν ξέρει το μέλλον, το οποίο σκοτεινό λίγο φαίνεται. Ποιό εργο επιθυμείτε πολύ να μεταφράσετε οπωσδήποτε στο μέλλον; Η σχέση μου με τη μετάφραση  είναι και αγάπης και επαγγελματική. Αυτό έχω  σπουδάσει, αυτό έκανα χρόνια και με αμοιβή. Όταν μου πρότειναν ποιόν να μεταφράσω  και τον αγαπούσα και μ' άρεσε, τον μετέφραζα. Τότε μόνο. Τελευταία, με όλη την  κρίση έχουν να μου προτείνουν μετάφραση πολύ καιρό. Ποιά άλλη μορφή  τέχνης αγαπάτε; Tη ζωγραφική. Ποιά η θέση της ποίησης και των ποιητών μέσα στην εποχή μας; Όταν συνδυάζεις την ποίηση αποκλειστικά με το οικονομικό, τότε οι άνθρωποι έχουν  δίκαιο. Αλλά άμα σκεφτείς την άλλη πλευρά του προβλήματος που γιατρεύεται με  την ποίηση, ανοίγει η καρδιά σου, ξεχνάς λίγο τα εγκώσμια βάσανά σου. Υπάρχουν  δύο οπτικές γωνίες. Θα κάνουμε ένα παιχνίδι. Θα σας δίνω τις λέξεις μου και εσείς θα μου δίνετε τις δικές σας. Ασημίνα - κ. Ρουκ θάλασσα - κύμα ποίηση - ουρανός Ελλάδα - χώμα Ερωτας - κι άλλος αποδόμηση - δόμηση γιατί - πώς θέατρο - παρασκήνιο δρόμος - σοκάκι μέλλον - παρελθόν κρίση - σκέψη χρώμα - απόχρωση Ευρώπη - Κόσμος δεν - ίσως ναι - όχι σιωπή - φλυαρία φόβος - τρόμος μουσική - χαρά Γράφετε κάτι τώρα; Ναι, και για πρώτη φορά στη ζωή μου, επιχειρώ να γράψω κάτι, που δεν είναι  ακριβώς ποίηση. Είναι κάτι... Το λέω μονόλογο. Και είναι πέντε έξι τέτοιοι μονόλογοι.  Εγώ και το ποίημα, εγώ και το άδειο, κάπως έτσι. Διαβάζετε κάτι τώρα; Αυτήν την εποχή όχι, γιατί όταν δουλεύω εγώ, όταν κάνω κάτι δικό μου, τα παρατάω όλα,  τα βάζω στην άκρη. Ένα σχόλιο για τη σύγχρονή μας λογοτεχνική πραγματικότητα. Είναι ευλογία που υπάρχει δημιουργία ιδίως στους χαλεπούς καιρούς. Είναι ευλογία.  Δεν βλέπεις αυτή τη νεκρική σιωπή καθόλου. Είναι πολύ έντονη η λογοτεχνική δημιουργία. Aν με μια μηχανή του χρόνου είχατε την δυνατότητα να βρεθείτε σε μια άλλη εποχή, σε ποιά εποχή  θα θέλατε να πάτε; Ωραία ερώτηση! Πίσω στην δική μου. Το '60 που ήταν όλη η άνθιση της ποίησης, με  Σεφέρη, Ελύτη, με όλους αυτούς που πραγματικά ασχολιόταν ο κόσμος όλος. Κάτι που  γνωρίζω και εκτιμώ. Τί φοβάστε; Προσωπικά βέβαια, το γνωστό, τον κ. θάνατο. Γενικά, ότι θα επικρατήσει αυτή η μηχανική υπόσταση, ότι θα κυριαρχήσει απόλυτα το μηχάνημα. Tί ονειρεύεστε; Να ζήσω όσο γίνεται και χωρίς να υποφέρω. Θέλω να βλέπω τη φύση, τον ουρανό, όσο  γίνεται. Έχετε μετανιώσει για κάτι; Τί δεν θα συγχωρούσατε ποτέ στον εαυτό σας; Δεν έχω καμία αίσθηση ότι έχω κάνει κάτι κακό. Δεν θα συγχωρούσα ποτέ  -και σ'  αυτό έχω απόλυτη συνείδηση κάθε φορά- να πω ένα ψέμα. Είτε επειδή μου αρέσει, είτε  επειδή μού το επέβαλαν, είτε σε δημόσιο, είτε σε ιδιωτικό τομέα. Το μεγάλο μου πιστεύω  είναι η Αλήθεια. Και νομίζω, ίσως, όταν ήμουνα πολύ νέα, ότι δεν εχω πει κανένα  ψέμα στη ζωή μου. Δεν μου αρεσει οτιδήποτε περιλαμβάνει το ψέμα, τη στάση, τη  διαχείριση. Aκόμα και  στο κείμενο, μόνο από το αληθινό βγαίνει το φανταστικό. Αν ήσασταν χρώμα, τί χρώμα θα ήσασταν; Mωβ. Ξέρετε και το γιατί; Γιατί είναι μια σύνθεση χρωμάτων. Μπλε και κόκκινο μαζί. Εσείς θα είχατε πιο πολύ κόκκινο ή μπλε; Kόκκινο, πορφυρό. Yπάρχει κάποια ερώτηση που θα θέλατε να σας κάνω και δεν σας την έκανα; Aν ναι, πείτε ποιά είναι  και απαντήστε την κιόλας! Αντίθετα, πολλές από τις ερωτήσεις που μου κάνατε, δεν περίμενα ότι θα μου τις κάνετε.  Χάρηκα πολύ. Και ευχαριστώ πάρα πολύ. Και 'γω σας ευχαριστω!