δημήτρης καλοκύρης – παρασάγγες. τόμος α΄. ονομαστικόν

Πηγή:http://pandoxeio.com

Το λεξικό με την συναρπαστική πλοκή και η τεχνική να λες οτιδήποτε

«…δηλαδή εικονόγραπτο ευρετήριο προσωπικών εικόνων και όρων», και από κάτω, με ακόμα μικρότερα γράμματα «ή, μήπως, [υδατ] άνθρακες ο εγκύκλιος θησαυρός;».

Θυμάμαι ένα κείμενο του συγγραφέα που επέμενε με συντριπτικά επιχειρήματα για τις αναγνωστικές χάρες των λεξικών, μια εκ των οποίων και η συναρπαστική πλοκή. Το αποκαλυπτήριο αυτό σημείωμα δεν το κράτησα απλώς ως ευαγγέλιο στην λεξικογραφική μου τετραετία στην Ακαδημία Αθηνών, στο υπό έκδοση Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας, αλλά και με έκανε πραγματικά να δω την εμπειρία εκείνη διαφορετικά: ως θητεία στην τέχνη του λόγου. Έτσι, καθώς θεωρώ τον Καλοκύρη ούτως ή άλλως ως έναν εκ των κορυφαίων μαϊστόρων της συγγραφικής τέχνης, η ιδέα ενός λεξικογραφικού βιβλίου προφανώς αποτελεί μέγιστη αναγνωστική πρό[σ]κληση.

Στην λογοτεχνία εθεωρείτο ότι ο λόγος αρκεί και επομένως η εικόνα περιττεύει, γράφει ο Καλοκύρης, αλλά η τέχνη της εικονοπλασίας γίνεται πολύτιμο εργαλείο εδώ, στον πρώτο αυτόν τόμο των προσώπων με τους οποία συναντήθηκε και «συναντήθηκε» σε όλα τα σταυροδρόμια των δημιουργιών του. Με τον ίδιο τρόπο ο πολυπράγμων χειριστής του λόγου ασκεί όλες τις τέχνες που γνωρίζει και δεν γνωρίζει· άλλωστε στο αυτοπροσωπογραφικό του λήμμα αντιμετωπίζει ακριβώς αυτό που ασκούν οι ζηλόφθονες των διαφόρων καταστημάτων του λόγου: σε όλους τους τομείς με τους οποίους καταπιάστηκε τον υποδέχονταν ως προερχόμενο από άλλο χώρο με τις πανομοιότυπες (μάλλον φωτοτυπημένες θα έλεγα) φράσεις τύπου: Για λογοτέχνης, έχει ενδιαφέρον αυτό που σχεδιάζει ή για τυπογράφος δεν γράφει άσχημα, ειπωμένα φυσικά από εικαστικούς και συγγραφείς αντίστοιχα…

Εδώ λοιπόν ο συγγραφέας γράφει για πρώτη φορά ή αντιγράφει για δεύτερη αποσπάσματα από μυθοπλαστικά και μη κείμενά του, εισαγωγές και αφιερώματα, επιλογικά σημειώματα και συνεδριακές προσφωνήσεις, μεταφράσεις και δακτυλογραφήσεις, βιβλιοκρισίες και ανακοινώσεις, ομιλίες και χαιρετισμούς, απομαγνητοφωνήματα και αντιφωνήσεις, ιντερμέδια και σημειώματα θεατρικών προγραμμάτων, λευκώματα και Φωτορομάντσα. Εικονογραφεί με τον λόγο και κινηματογραφεί με τις λέξεις: Ο Μανόλης Αναγνωστάκης του σφίγγει δυνατά το χέρι καθώς ο συγγραφέας μετά τη καταδίκη για το Τραμ περνάει από δίπλα του για προφυλάκιση στο Μεταγωγών, ο Νίκος – Αλέξης Ασλάνογλου μιλάει στο μαγνητόφωνο περί της περίφημης Σχολής της Θεσσαλονίκης και περί της ποίησης «που δεν είναι μια καθημερινή ομιλία διατυπωμένη στιχουργικά, αλλά μια γλώσσα υπαινικτική, μια γλώσσα υποβολής και συμβόλων», ο Τηλέμαχος Αλαβέρας παραχωρεί λίγες σελίδες στην Νέα Πορεία για τους μελλοντικούς οδηγούς του Τραμ, που παραλίγο να ονομαστεί Όχημα, Αερόστατο, Ιπποκάμισο.

Σε αυτό το λεξικό έχουν τα λήμματά τους λογοτέχνες από τον Ιούλιο Βερν, που έμελε να έχει την τιμητική του στο τελευταίο (διπλό) τεύχος του Τραμ (3/79) με μια βιογραφή του από τον Μάνο Χατζηδάκι, αναδημοσιευόμενη εδώ, μέχρι τον Πάνο Θεοδωρίδη που ορθώς όπως γράφει ο Δ.Κ. δεν είναι φυσικό πρόσωπο αλλά διακριτική επωνυμία, δηλαδή «το συνοπτικό όνομα μιας αστικής εταιρείας η οποία συγκροτείται από διάφορες προσωπικότητες των ελληνικών αγραμμάτων και τεχνών». Εδώ έχουν θέση μια άγνωστη και σπαρταριστή φάρσα της ομάδας «Μπλούσμπερυ» με την εκλεκτή Βιρτζίνια Γουλφ, μια εισαγωγή στην Αφήγηση ενός ναυαγού του Γκαρσία Μαρκές, και απολαυστικές κριτικές βιβλίων (όπως του άγνωστού του Αντώνη Καλαϊτζάκη – Ένας Έλληνας στη χαμένη Αφρική, που ερμηνεύει μεθοδικά την εμπειρία πάνω στη λυδία λίθο της στοχαστικής πρακτικής).

Στο λήμμα Θαρραλούκι συγκινούμαι – γιατί όλα τα βιβλία που αγαπήσαμε και ξεχάσαμε, όπως Ο Υπεύθυνος των Βατράχων[Pedro Zarraluki, El responsable de las ranas, 1990 / εκδ. Σέλας, 1995, μτφ. Βιβή Φωτοπούλου], αξίζουν μια επάξια θέση σε λεξικά σαν κι αυτό. Εδώ ο ένας συγγραφέας διαπιστώνει τα κοινά του με τον άλλον συγγραφέα: αμφότεροι διαβάζουν τη ζωή μέσα από το γράψιμο, πιστεύουν στο μεγαλείο της εγκυκλοπαίδειας ως κύριας πηγής διανοητικής εμπειρίας κι έχουν το χιούμορ ως αντικλείδι παντός καιρού απέναντι στην πολιτική και καθημερινή γελοιότητα. Τόσο ο ήρωας που διορίζεται ως υπεύθυνος κάποιου επαπειλούμενου είδους γαλάζιων βατράχων μέσα σ’ έναν σκουπιδότοπο όπου καταλήγουν τα λύματα ενός εργοστασίου όσο και η γραφή που δεν σ’ αφήνει να χάνεις ούτε λέξη, έκαναν και σ’ εμένα επαρκή συντροφιά στις στρατιωτικές μου ώρες. Βλέπω στο αντίτυπό μου, την τιμή στο εσώφυλλο (1310 από 1872 δρχ.), την έναρξη της ανάγνωσης (16.2.97, στον τέταρτο μήνα της θητείας μου), την ολοκλήρωσή της ένα μήνα μετά.

Στα ίδια συναισθήματα, μια σπονδή για τον Νάσο Θεοφίλου και το βιβλίο του Τι θα γίνω όταν μεγαλώσω, για το θάρρος του συγγραφέα να κρυφτεί μέσα στο φως, για την έμπρακτή του αγάπη προς το αόρατο ιχνοστοιχείο του συνειρμού, για εκείνον που κυριολέκτησε αυτό που λέμε «το κάτω κάτω της γραφής» και που επέλεξε ως πεδίο φιλολογικής δράσης το περιθώριο το εαυτού του, χωρίς να υποδύεται τον καταραμένο, τον αδικημένο ή τον ντεσπεράντο. Λημματογραφούμενοι και Πεντζίκης, Πετρόπουλος, Ταχτσής, Σουλιώτης, Χατζηδάκης και Χειμωνάς, Πάβιτς και Πόπα, Πρεβέρ και τα τραγελαφικά μιας [μη] έκδοσης, ο Ρίλκε ως ερωτομανής και ο Εγγονόπουλος ως αναγνώστης της … Εστίας (με επαρκή, μπορώ να πω, αιτιολόγηση), Κάλας, Κάρρολ, Μπέκετ, Λόρκα και φυσικά ο Κορτάσαρ – το αριστουργηματικό κυκλικότατο Αλληλουχία των Κήπων, δημοσιευμένη σ’ έναν Χάρτη ήταν το πρώτο κείμενό του που διάβασα, προτού Κουτσαθώ, και ακόμα πιο φυσικά ο Μπόρχες και η περίφημη τυχαία συνάντηση στην Αθήνα, κείμενο που τόσες φορές διαβάσαμε στον δικό του αφιερωματικό Χάρτη.

Το λήμμα για τον Νίκο Καζαντζάκη θα ήταν το πλέον μυθοπλαστικό αν δεν ήταν απόλυτα μη μυθοπλαστικό, καθώς σε μια ψηφιδωτή σύνδεση συμβάντων ζωής ο συγγραφέας προσέρχεται στο έργο του εν μέσω αναστήλωσης βυζαντινού ναού, αντίστροφης περιφοράς στο Ηράκλειο της Κρήτης και ιδιόχειρου σημειώματος του Καζαντζάκη. Το λήμμα για τον Γιώργο Ιωάννου, με τον οποίο συνεργάστηκε στα εξώφυλλα των περισσότερων βιβλίων, περιλαμβάνει το πλέον ευπρόσδεκτο κείμενο: το αυτοβιογραφικό [1979]. Αυτοβιογραφούμενος και ο Ίταλο Καλβίνο – πάντα για τον Χάρτη – και ήταν εκείνο το κείμενό του που είχε την περίφημη φράση ιδεώδη τόπο θεωρώ αυτόν που είναι πιο φυσικό να ζεις σαν ξένος.

Και φυσικά περίοπτη θέση έχει και η …θέση του περί της μεταγραφής των κειμένων της καθαρεύουσας – θυμίζουμε το εγχείρημα με Βιζυηνό, Ροΐδη και Παπαδιαμάντη – σε σχέση με το θέμα της ο συγγραφέας επιμένει (και με βρίσκει απολύτως σύμφωνο): Αν θέλουμε να επιτελούν τον σκοπό τους, εν προκειμένω να διαβάζονται, είμαστε υποχρεωμένοι να τα διατηρούμε σε μια ρέουσα γλωσσική μορφή. Με τι εφόδια μπορεί πια κανείς να διαβάσει – πόσο μάλλον να χαρεί τη γλώσσα των παλαιότερων συγγραφέων; Και εκείνοι που αντεπιχειρηματολογούν δεν έχουν υποψιαστεί ότι αν όλα αυτά τα κείμενα αφεθούν στην τύχη τους σε ελάχιστα χρόνια δεν θα διαβάζονται από κανέναν;

Η ενδογλωσσική μετάφραση αντλεί από άλλες τέχνες, τη μουσική, τον κινηματογράφο κλπ. Πρόκειται για διαφορετικές ενορχηστρώσεις, για διαφορετικά κουρντίσματα, ριμέικ ίσως. αλλάζουμε την τονικότητα για να φέρουμε τη μελωδία στο ύψος της φωνής μας. Δεν καταργούμε την αρχική γραφή ούτε την παραβιάζουμε: παίζουμε μαζί της γιατί και Λογοτεχνία, όπως κάθε Τέχνη, εξελίσσεται με όρους παιχνιδιού.

… άλλωστε, καμία Γραφή δεν υπήρξε ποτέ «αγία» παρά μόνο στα ορυχεία των εκάστοτε «οπαδών» της. Σωστά μιλάς, τεχνίτη λογοτεχνίτη, εικαστικότατε καλλιτέχνη, λογοπλάστη. Άλλωστε, εκτός των άλλων, Λογοτεχνία είναι η τεχνική να λες οτιδήποτε [σ. 128]. Γρήγορα τον Δεύτερο Τόμο, το «Ευρετήριο Προσωπικών Χρόνων»!

Εκδ. Άγρ, 2014, σελ. 209, με τρισέλιδο περί των πρώτων δημοσιεύσεων. Στις εικόνες, έργα του συγγραφέα.