Πρόσωπα- Τόλης Νικηφόρου

 "Για μένα λοιπόν η κορυφή είναι να είμαι σωστός και συνεπής στον προορισμό της ζωής μου που είναι η τέχνη του λόγου."

Τόλης Νικηφόρου

ένα παιδί

με το πρόσωπο κολλημένο στο τζάμι

κοιτάζω εκστατικά

πίσω απ’ τις στάλες της βροχής

ένα πολύχρωμο κόσμο

κρύβω μέσα μου ένα παιδί

με τις τσέπες γεμάτες μπίλιες

μέσα στον χειμώνα

ένα παιδί με δακρυσμένα μάτια

για το γατάκι του που πέθανε

για το λουλούδι που μαράθηκε

για όσους έφυγαν χωρίς επιστροφή

κρύβω μέσα μου ένα παιδί

με τρύπιο παλτό

που λαχταράει τα ζεστά κάστανα

τη γειτονιά και τους φίλους

την άνοιξη που θα ‘ρθει

κρύβω μέσα μου ένα παιδί

που δεν δέχεται

πως μπορώ να γελάω

όταν την ίδια στιγμή κάποιος κλαίει

κρύβω μέσα μου ένα παιδί

απαρηγόρητο

που θα ‘θελε να φτιάξει τη ζωή

στα μέτρα της καρδιάς του

(από τη συλλογή Αναρχικά, 1979)

λέξεις αμετανόητες

τα χρόνια μου έζησα εξόριστος 

ένας μισοσβησμένος στίχος 

σ' αρχαία μετώπη της γενέθλιας πόλης 

μέσα στο κάθε κύτταρό μου 

ήταν γραμμένη η προαιώνια ουτοπία 

έτσι ακριβώς όπως την είχε ονομάσει 

ο καθημερινός τριγύρω θάνατος ...

πάντα ταξίδευα 

αφού ο βαρδάρης σου με γέννησε 

και το άλφα της αγάπης σου 

με σφράγισε, πατρίδα 

αφήνοντας ορθάνοιχτες τις πύλες μου 

ποτέ το ψέμα δεν προσκύνησα 

την ποίηση δεν εγκατέλειψα 

τα κάστρα στο γαλάζιο όταν προσεύχονται 

πέρα ως πέρα φωταγωγημένα 

από τα μάτια των παιδιών 

(από τη συλλογή Το διπλό άλφα της αγάπης, 1994) 

βυθισμένοι σε αχνά χαμόγελα και φως

μέσα σε πολύχρωμα αδιάβροχα και ζεστούς σκούφους

φορώντας τις μαγικές τους μπότες

βυθισμένοι σε αχνά χαμόγελα και φως

κάθε πρωί εισπλέουν στο νηπιαγωγείο της γειτονιάς

οι άγγελοι που δεν γνωρίσαμε

σαν μπίλιες απ' τις τσέπες τους στο χώμα απλώνουν

όλα τ'αστέρια τ' ουρανού

μας δείχνουν τον θεό που δεν πιστέψαμε

σκορπίζουν στον αέρα θαύματα που δεν αξίζουμε

με μιαν ανάσα τους στηρίζουν την ετοιμόρροπη ζωή μας

(από τη συλλογή Χώμα στον ουρανό, 1998)

  

καμιά φορά σαν δέντρο ή σαν πουλί

υπάρχει μέσα μου ένα φως. 

καμιά φορά σαν δέντρο ή σαν πουλί

ή ξέφτι απ' το γαλάζιο στο περβάζι σου.

υπάρχει μέσα μου ένα φως

που όλα τα ξέρει

κι όλα τα αισθάνεται

μοναχικό που ταξιδεύει απ' την αρχή του χρόνου

που αστράφτει μέσα στη μεγάλη νύχτα...

και δεν παραδίδεται

(από τη συλλογή Ένα λιβάδι μέσα στην ομίχλη που ονειρεύεται, 2002)

ν΄ ακούγεται από μακριά μια φυσαρμόνικα

ν’ ακούγεται από μακριά μια φυσαρμόνικα

και να χαμογελάει μια γλάστρα στο μπαλκόνι

αχνά μες στο ψιλόβροχο να ξημερώνει Κυριακή

το χώμα να μυρίζει γειτονιά

και ο ταμπλάς ξεροψημένο σάμαλι

ένας χαρταετός να υψώνεται πάνω απ’ τα κάστρα

νωχελικά να κατεβαίνεις την Αριστοτέλους

να κάθεσαι σε καφενείο της παραλίας

πίσω απ’ τα τζάμια να ρουφάς

αργά, πολύ αργά τον τούρκικο

και να καπνίζεις ένα, δύο, τρία τσιγάρα

με τον καπνό να σε τυλίγει σαν ομίχλη

κοιτάζοντας τα ψαροκάικα και πιο βαθιά τη θάλασσα

ν’ ακούγεται από μακριά μια φυσαρμόνικα

χρώματα σκοτεινά να αναδύονται στο φως

να ονειρεύεσαι ταξίδια

(από τη συλλογή Μυστικά και θαύματα, ο ανεξερεύνητος λόγος της ουτοπίας, 2007)

πεπρωμένο

σε μια ρωγμή του τοίχου

σε μια σχισμή του βράχου

στην έρημο άγριο φυτό

να ζήσω ήμουν ταγμένος 

και ν’ ανθίσω 

με τα ελάχιστα της γης

και τα πιο λίγα τ’ ουρανού

με το βαθύ γαλάζιο

και το κόκκινο

με το δικό σου χνώτο

να φλέγομαι ταγμένος

να φλέγομαι και να ονειρεύομαι

με όλες τις αισθήσεις μου

με την ψυχή μου

θα ‘ναι δικός μας αύριο ο κόσμος

(από τη συλλογή Φωτεινά παράθυρα, 2014)

Κύριε Νικηφόρου έχετε συνδέσει την ζωή σας με την Θεσσαλονίκη αν και ταξιδέψατε σε πολλές πόλεις. Είναι η Θεσσαλονίκη μία πόλη που εμπνέει περισσότερο τον δημιουργό ώστε να μπορέσει να εκφραστεί;

Γεννήθηκα στην πυρίκαυστη καρδιά της πόλης, στην Πλατεία Δικαστηρίων (σήμερα Πλατεία Αρχαίας Αγοράς) από γονείς πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Ρωμυλία. Με τη Θεσσαλονίκη είχα πάντοτε μια σχέση αγάπης και μίσους. Με έπνιγε το καταπιεστικό περιβάλλον της, με έπνιγαν οι ημιτελείς σπουδές μου και η επαγγελματική μου δουλεία, με έπνιγαν οι συνθήκες της οικογένειάς μας (οι γονείς μου είχαν χωρίσει στα έξι μου χρόνια και ο έμπορος πατέρας πτώχευσε μερικά χρόνια αργότερα). Ενώ μοναδική φιλοδοξία μου ήταν να ταξιδέψω και να γράψω.

Μου δόθηκε λοιπόν η ευκαιρία να ζήσω δύο χρόνια στην Αθήνα και τέσσερα χρόνια στο Λονδίνο και να ταξιδέψω σε πολλές χώρες, Τότε ήταν που άρχισε να υπερισχύει μέσα μου η αγάπη  μου για την πατρίδα. Με την οριστική επιστροφή μου στη Θεσσαλονίκη το 1971, συνειδητοποίησα ότι δεν μπορούσα να ζήσω κάπου αλλού, στο εξωτερικό ή στην Ελλάδα, ότι δεν μπορούσα να γράψω κάπου αλλού. Όλα μου τα βιβλία, ποιητικά και πεζογραφίας, ακόμη και τα εντελώς φανταστικά είναι πλημμυρισμένα από Θεσσαλονίκη, από τη μητρόπολη της μνήμης και της ψυχής. Η Θεσσαλονίκη είναι η πατρίδα μου κι εγώ είμαι το δικό της αίμα. Εδώ ήμουν ταγμένος να ζήσω, να γράψω τα βιβλία μου και να πεθάνω.

Πιστεύω ότι η Θεσσαλονίκη με την πολυτάραχη ιστορία της, με τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της, με τη γεωγραφική της θέση και τον ρόλο της σε δραματικά πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα αλλά και με την ίδια τη λογοτεχνική της παράδοση, πραγματικά εμπνέει ποιητές και πεζογράφους αλλά και άλλους δημιουργούς να εκφραστούν. Παραδείγματα Θεσσαλονικέων λογοτεχνών που υπήρξαν πολύ σημαντικοί για την ελληνική λογοτεχνία υπάρχουν πολλά αλλά θα αρκούσε να ανεβείτε ένα βράδυ σε ένα από τα καραβάκια που κάνουν τον γύρο του Θερμαϊκού για να δείτε το νυχτερινό πανόραμα της φωτισμένης πόλης αμφιθεατρικά στον κόλπο και σε έκταση χιλιομέτρων.Τότε θα νιώσετε μέσα σας βαθιά το άρωμα και τη μαγεία που ασκεί αυτή η πόλη στους κατοίκους και στους επισκέπτες της. Και ίσως γυρίσετε στα δεκαοχτώ σας χρόνια.

Στην ποίησή σας κυριαρχεί ο έρωτας για την ζωή. Θα συμφωνούσατε εάν σας έλεγα πως είναι μια ποίηση αισιόδοξη που εστιάζει στην πραγματικότητα των αισθήσεων όπως εκφράζονται μέσα από απλά πράγματα που βιώνουμε εντός μας  ή αναπαριστώνται στο περιβάλλον;

Θα συμφωνούσα με το πνεύμα της διατύπωσής σας με μια διευκρίνιση ως προς την αισιοδοξία.  Στην ποίησή μου πράγματι κυριαρχεί ο έρωτας για τη ζωή και, πιο συγκεκριμένα, για τη γυναίκα, για το παιδί για την αθωότητα, για την ουτοπία. Για την ομορφιά του κόσμου. Ζούμε όμως σε ένα κόσμο παράλογο, ένα κόσμο που είναι ταυτόχρονα κόσμος της ατιμίας και του φόνου και κόσμος των θαυμάτων. Έτσι μαζί με τον έρωτα, στην ποίηση μου υπάρχει έντονο και το στοιχείο του θανάτου. Από τα δραματικά παιδικά μου χρόνια, από την περιπέτεια της ζωής μου, από τα αιώνια αναπάντητα υπαρξιακά μου ερωτήματα. Ο Στέλιος Γεργάνης λοιπόν χαρακτήρισε πριν από χρόνια την ποίησή μου ως «μια ποίηση απελπισμένη και γενναία» και η αισιοδοξία μου θα μπορούσε να ονομαστεί «αισιοδοξία της απόγνωσης». Δεν μου αρέσει να κλαυθμηρίζω και επέλεξα να ζήσω και να πεθάνω με το κεφάλι ψηλά. Και ίσως να προσφέρω κάτι στους άλλους απελπισμένους σαν κι εμένα. Να απλώσω ένα χέρι, να ανάψω ένα φως. Η στάση μου αυτή πιστεύω ότι συνοψίζεται στο ποίημα μου, Αισιοδοξία  (Το μυστικό αλφάβητο, 2010). 

μια λάμψη

στο μαύρο χώμα τ’ ουρανού

ένα λουλούδι

πάνω στο τάφο του

ή ένα χαμόγελο

σε ραγισμένο πρόσωπο

ο έρωτας

μπροστά στον θάνατο

Ανάμεσα στους συγγραφείς και ποιητές που διαβάσατε σε νεαρή ηλικία υπάρχει κάποιος που σας καθόρισε;

Υπάρχουν πολλοί ποιητές και πεζογράφοι που με επηρέασαν, κανείς όμως καθοριστικά. Όλα έχουν γίνει ένα χαρμάνι μέσα μου για να αναδυθεί η δική μου φωνή. Θα μπορούσα να αναφέρω, από τα παιδικά και πρώτα εφηβικά μου χρόνια, τον Βίκτωρα Ουγκώ με τους "Άθλιους" στην πεντάτομη έκδοση σε μετάφραση του Μάρκου Αυγέρη και λίγο αργότερα το σύνολο του φιλοσοφικού και μυθιστορηματικού έργου του Αλμπέρ Καμύ, με ιδιαίτερη μνεία στον "Ξένο" και την "Πανούκλα" και στα φιλοσοφικά του δοκίμια "Ο μύθος του Σισύφου" και "Ο επαναστατημένος άνθρωπος". Από τους ποιητές οι πιο αγαπημένοι μου είναι ο Τ.Σ. Έλιοτ και ο Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι.

Στα ποιήματά  σας αναφέρεστε συχνά στα παιδιά και ποιήματά σας περιλαμβάνονται στην μέση εκπαίδευση. Τι σημαίνει αυτό για έναν ποιητή σήμερα;

Λατρεύω τα παιδιά και η παιδική αθωότητα είναι μια πολύ σημαντική πηγή έμπνευσής για μένα. Ο γιος μας, Νίκος, έπαιξε αναγεννητικό ρόλο στη ζωή μου. Άνοιξε μέσα μου κρουνούς αγάπης και πιστεύω ότι με έκανε καλύτερο άνθρωπο. Κι εγώ βέβαια του έγραψα παραμύθια, διηγήματα και ποιήματα. Το παραμύθι μου Νόσιλκα, 1989, είναι αναγραμματισμός του Νικόλας.

Θεωρώ φυσικά πολύ σημαντικό ότι ποιήματα μου περιλαμβάνονται στα «Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας» της μέσης εκπαίδευσης στην Ελλάδα και την Κύπρο και είναι μια απόλαυση για μένα να μιλάω στους μαθητές. Όταν με καλούν σε γυμνάσια και λύκεια, τους ζητάω να μου υποβάλουν τις πιο δύσκολες ερωτήσεις τους και απαντάω με ευθύτητα χωρίς να μασάω τα λόγια μου. Οι εκδηλώσεις αυτές ολοκληρώνονται μόνον όταν ο λυκειάρχης ή ο γυμνασιάρχης λέει ότι πέρασε η ώρα και πρέπει να κάποτε οι μαθητές να φύγουν για τα σπίτια τους.

Ποια η ευθύνη των λογοτεχνών απέναντι στον αυριανό αναγνώστη που είναι τα παιδιά; Φτάνει μόνο να γράψουν κάποια βιβλία για παιδιά;

 Δεν θα έλεγα ότι γράφω βιβλία για μικρά παιδιά. Γράφω παραμύθια που απευθύνονται σε παιδιά από οκτώ ως ογδονταοκτώ χρονώ, χωρίς βέβαια να προσαρμόζω τη γλώσσα σε κάποιο επίπεδο ανάλογα με την ηλικία. Η ευθύνη του λογοτέχνη είναι κατά κύριο λόγο απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό και την τέχνη του. Αν εργαστεί σκληρά για να αξιοποιήσει το οποιοδήποτε ταλέντο του, αν είναι αληθινός και συνεπής στην εργασία του, τότε, σε κάποιο βαθμό, θα επηρεάσει θετικά τους σημερινούς και τους μελλοντικούς αναγνώστες του.

Έχετε μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Πιστεύετε πως υπάρχει ενδιαφέρον για την νεοελληνική ποίηση στο εξωτερικό;

Δεν θα το έλεγα. Ούτε για την ελληνική ποίηση, ούτε για την ελληνική πεζογραφία υπάρχει ουσιαστικό ενδιαφέρον στο εξωτερικό. Καταρχήν, η ποίηση δεν μεταφράζεται. Ή καλύτερα, όπως το έθεσε ο Ρόμπερτ Φροστ, «ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση». Πρέπει βέβαια να μεταφράζονται τα ποιητικά βιβλία γιατί δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει όλες τις ξένες γλώσσες. Το αναγνωστικό κοινό της ποίησης είναι εξαιρετικά περιορισμένο σε όλες τις χώρες. Όταν λοιπόν, για παράδειγμα, τα μεταφρασμένα βιβλία στην εσπεράντο της εποχής μας που είναι η αγγλική γλώσσα είναι περίπου το δύο τοις εκατό του συνολικά εκδιδόμενων βιβλίων, καταλαβαίνει κανείς τι θέση μπορεί να κατέχει μια «μικρή λογοτεχνία«» όπως η ελληνική. Ίσως με εξαίρεση τον Καβάφη για την ποίηση, τον Καζαντζάκη και έναν-δύο άλλους για την πεζογραφία.

Ποιά είναι η κορυφή για τον Τόλη Νικηφόρου;

« ... δεν μένει παρά να κοιτάζεις το θηρίο στα μάτια/ στον δρόμο προς μια κορυφή/ που δεν υπάρχει» («μαθήματα δημιουργικής γραφής» από τη συλλογή Φωτεινά παράθυρα, 2014).  Για μένα λοιπόν η κορυφή είναι να είμαι σωστός και συνεπής στον προορισμό της ζωής μου που είναι η τέχνη του λόγου. Να συνεχίσω ως το τέλος να γράφω τα βιβλία μου χωρίς φόβο και με μεγάλο πάθος και να εκφράζω τη δική μου αλήθεια. Να δίνω πάντα όλες μου τις δυνάμεις και την ψυχή μου σ’ένα ωραία χαμένο αγώνα.

Τόλης Νικηφόρου

Γεννήθηκε στην οδό Αγνώστου Στρατιώτου (Πλατεία Δικαστηρίων) της Θεσσαλονίκης στις 14 Νοεμβρίου του 1938. Οι γονείς του ήταν πρόσφυγες, ο πατέρας του, Νίκος, από το Σαλιχλί της Ιωνίας και η μητέρα του, Αριστούλα, από τη Σωζόπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας.

Αποφοίτησε από το αμερικανικό κολλέγιο Ανατόλια το 1957, φοίτησε για δύο χρόνια στη Νομική Σχολή του Α.Π.Θ. και, τελικά, σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων. Εργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος, αναλυτής συστημάτων και διαδικασιών και μεταφραστής-διερμηνέας στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και  στο Λονδίνο. Ταξίδεψε σε πολλές χώρες και επέστρεψε στην Θεσσαλονίκη για  να ασκήσει το επάγγελμα του μελετητή-συμβούλου επιχειρήσεων ως το 1999.

Με τη λογοτεχνία ασχολήθηκε από τα μαθητικά του χρόνια, ως λογοτεχνικός συντάκτης των περιοδικών College News και Annual και, αργότερα, ως αρχισυντάκτης του περιοδικού των αποφοίτων, Anatolia Alumnus. To 1957 του απονεμήθηκε το 1ο βραβείο για το διήγημά του «Η ώρα της δημιουργίας» στον ετήσιο διαγωνισμό του Anatolian.

Έχει εκδώσει συνολικά 31 βιβλία (17 συλλογές ποιημάτων και μία συγκεντρωτική έκδοση, 6 συλλογές διηγημάτων, 4 μυθιστορήματα και 3 παραμύθια για μεγάλους). Διηγήματα και ποιήματά του έχουν δημοσιευτεί στις εφημερίδες Το Βήμα, Νέα, Αυγή, Μακεδονία, Θεσσαλονίκη, κ.α., και σε πολλά λογοτεχνικά περιοδικά. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί, κυρίως από πανεπιστημιακούς δασκάλους, σε εννέα ευρωπαϊκές γλώσσες, στις Η.Π.Α. και τον Καναδά, και έχουν περιληφθεί σε πολλές έντυπες και ηλεκτρονικές ελληνικές και ξένες ανθολογίες καθώς και στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Μέσης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Ήταν τακτικός συνεργάτης του περιοδικού Νέα Πορεία επί 30 χρόνια, από τα μέσα της δεκαετίας του ¨70. Οργάνωσε και έλαβε μέρος σε πολλές λογοτεχνικές εκδηλώσεις. Υπήρξε αντιπρόεδρος της Λέσχης Γραμμάτων και Τεχνών Β.Ε. και της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης και μέλος του Δ. Σ. της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Κ.Θ.Β.Ε. Το 1989 του απονεμήθηκε το Βραβείο Μυθιστορήματος Επιστημονικής Φαντασίας της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς για το παραμύθι του Σοτοσαπόλ ο Χρυσοθήρας, δύο βιβλία του ήταν στη βραχεία λίστα για τα βραβεία ποίησης και διηγήματος αντιστοίχως του περιοδικού Διαβάζω, ενώ το 2009 του απονεμήθηκε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος για τη συλλογή του Ο δρόμος για την Ουρανούπολη, 2008.

http://www.nikiforou-poems.gr

http://www.ploigos-tou-apeirou.blogspot.gr

http://www.secrets-and-documents.blogspot.gr