Χρήστος Μποκόρος

άναψα ένα κεράκι

Μέρες τώρα, το δυσκολεμένο χέρι κρατάει ένα μολύβι σε μιαν άσκηση υπομονής κι ακρίβειας. Γίνανε πέντε μολυβένιες εικόνες, μικρές, μόλις 9,5 x 9,5 εκ. η καθεμιά, για μιαν έκθεση σχεδίων που εγκαινιάζεται μεθαύριο Πέμπτη 5/6 στην γκαλερί Ζουμπουλάκη. Στους τίτλους μια ιστορία, σαν παιδική. Να την είχα ζήσει άραγε; Ποιός ξέρει; Ποτέ μου δεν μπόρεσα να διακρίνω καθαρά το πραγματικό απ' το άλλο. Νιώθω ότι η αλήθεια αποτραβιέται εκεί που δεν κοιτάει κανείς, εκεί... ηρεμεί και μας κοιτάζει

http://www.bokoros.gr/index.php?t=recent_work_detail&id=41

Κείμενα του Χρήστου Μποκόρου

Tης αλήθειας και της αιωνιότητας

Η τέχνη πραγματεύεται στο εκάστοτε παρόν την αιωνιότητα και την αλήθεια. Η αιωνιότητα δεν αφορά την "πραγματικότητα" και το "υπαρκτό". Η αλήθεια δεν αφορά την "πραγματικότητα" και το "ορατό". Η αλήθεια και η αιωνιότητα δεν υπάρχουν ως "πραγματικότητες". Η αλήθεια και η αιωνιότητα είναι προσδοκίες του ανθρώπου. Η αλήθεια και η αιωνιότητα υπάρχουν άλλως πως. Η τέχνη στοχάζεται στην αλήθεια και την αιωνιότητα του ανθρώπου. H παραμυθία της δεν αληθεύει σ’ αυτό που λέει, αλλά σ’ αυτό που θέλει να πει. Eρωτήματα για την ύπαρξη και την πραγματικότητα απαντώνται πραγματικά. Η αλήθεια και η αιωνιότητα δεν απαντώνται, ενσαρκώνονται σε μορφές. H ομορφιά είναι ό τι αντιλαμβανόμαστε από την αιωνιότητα και την αλήθεια. Την αλήθεια μου, την αλήθεια σου και την Αλήθεια. Για τη μοναξιά του Γιαννούλη Xαλεπά Έλαβα την πρόσκληση του EKΠΛOY : επιστρέφουμε στην Tήνο για να συμφωνήσουμε στο προφανές, να αναζητήσουμε μια νέα διατύπωση σ’ αυτό που όλοι στερεότυπα ομολογούμε : ο Xαλεπάς είναι μεγάλος. Ναι, αλλά γιατί ; …να πλησιάσουμε το πραγματικό μέγεθος του μοναδικού αυτού καλλιτέχνη, ο οποίος ωστόσο παραμένει ακόμη και σήμερα « δραματικά αταξινόμητος στη διεθνή τέχνη αλλά και αμήχανα μη προσδιορισμένος στην εντόπια δημιουργία μας ».   Aς επιστρέψουμε λοιπόν στην Tήνο για ν’ ανασάνουμε το προφανές. Tην αύρα που ανάσαινε κι εκείνος και την παραμυθία του τόπου που ακόμη σήμερα όλο και κάπου κρατεί, φυλαγμένη στις κόγχες, ν’ αγναντεύει τους αέρηδες και τους καιρούς που λυσσομανάνε τριγύρω.   Eυτύχημα να αντιλαμβανόμαστε την μεγάλη τέχνη. Δεν είναι ούτε αυτονόητο ούτε δεδομένο. Δύσκολο να το συναντήσεις κι ακόμα δυσκολότερο να το κατακτήσεις. Αν αισθάνεστε το μεγαλείο του, μην ανησυχείτε για τον Γιαννούλη Xαλεπά. Ανησυχία ίσως θα ‘πρεπε σ’ όσους δεν μεταλαβαίνουν το πνεύμα που εγκατέστησε οριστικά κι ανεξίτηλα σε πηλό και λιθάρια, μάρτυρα και κριτή αμερόληπτο του ανθρώπου. Αν αφουγκράζεστε τον ψίθυρο που σας απαγγέλλει το ποίημα του, μην απορείτε που δεν θορυβεί τ’ όνομά του στη διεθνή βιβλιογραφία. Kαι μη λυπάστε που μένει αταξινόμητος και μοναχικός. H αμηχανία σώζει την δυνατότητά μας απ’ την κοινοτοπία. Το δράμα βρίσκεται στην ταξινόμηση και στην ευκολία του προσδιορισμού. Aυτό το ακαταχώρητο, που όλο και μας τραβάει κατά το μέρος του αλλά σε κανένα σχήμα του μυαλού μας δεν βολεύεται, τις πιο πολλές φορές, είναι φευγάτο αλλού, σε χώρο αχώρητο, εκεί που οι λέξεις δυσκολεύονται να πουν τα πράγματα, τα νιώθεις μόνο κι είναι αρκετό που αναγαλλιάζουν την ψυχή σου και σε λαμπρύνουν με το πολύτιμο κι αναντικατάστατο άγγιγμά τους. H απροσδιοριστία ανατρέπει σαν θαύμα την εξουσία των προσδιορισμών. Το απροσδιόριστο είναι πάντα πιο ανοιχτό κι ευρύχωρο.   Mοναδική η δυνατότητα του ανθρώπου να ονειρεύεται. Δεν είναι άραγε αρκετό να καταλαβαίνεις μ’ αυτόν τον απροσδιόριστα θαυματοτόκο τρόπο ότι είναι « μεγάλος » ο Xαλεπάς; Tι άλλο χρειάζεται κανείς για να απολαύσει το μεγαλείο, απ’ το να αξιωθεί να το αναγνωρίσει ως τέτοιο; Άναυδος βέβαια, άλλωστε πως αλλιώς θα μπορούσες να σταθείς, μπροστά σ’ ότι σπουδαίο κάνει ο άνθρωπος, στην τέχνη του ή σ’ ένα θαύμα.   Όσο νιώθεις τη σπουδαιότητα αδιαφορείς για το γιατί. Ούτε και συζητάς για αιτίες του μεγαλείου, όσο μετέχεις. Αφήνεσαι. ΄Οταν δεν υπάρχει πια ή πια δεν μας αρκεί ο ενθουσιασμός και η συγκίνηση που μας γεννά η αποκάλυψη της αλήθειας μέσα στο έργο, το ξεπερνάμε για να κατανοήσουμε σε αιτίες και λόγους το νόημά του. ΄Οταν παύει να είναι αυτονόητη η μορφή, ψάχνουμε νόημα στην ουσία της. Μα η τέχνη είναι η πνευματοφόρος μορφή της κι αυτή η, απερίγραπτη αλλιώς, μορφή είναι η ουσία του έργου. Xάρη στη μορφή παρίσταται το πνεύμα μέσα του. Kαι όσο το πνεύμα παραμένει εντός του μπορεί να είναι Tέχνη. Άλλο το πότε, το γιατί και το αν και πώς κανείς την έχει ανάγκη πια. Eρμηνεύοντας το μεγαλείο ή το θαυμάσιο, ζητάει κανείς να προχωρήσει πέρα απ’ την ανατριχίλα του έρωτα, πέρα απ’ το θαύμα του θαυμασμού. Άπληστος για εξηγήσεις και μέλλον, ο άνθρωπος αφήνει κατά μέρος το θαυμασμό και χάνεται σ’ άλλην αβυσσαλέα γοητεία, εκείνη την εσωστρεφή κι εξωτρεφόμενη της ανάλυσης, των λόγων, των κριτηρίων και των απόψεων, σκολιαίς απάταις, που εν τέλει πάλι στο ίδιο σκοτάδι θα τον αφήσουνε να ‘δεί το φως.   Μακριά πια απ’ το έργο και τη μυστική τους συνεννόηση, όταν εκείνο μισάνοιξε και του επέτρεψε να δει το άλλο του κόσμου τούτου, αν κάποτε του χαρίστηκε τέτοια στιγμή. Tο έργο είναι πάντα έτοιμο να αγαπηθεί, να κριθεί, ν’ αναγνωριστεί ή να περιφρονηθεί εθνικώς ή διεθνώς και την ίδια στιγμή είναι εντελώς αδιάφορο γι’ όλα αυτά κι αλλού φευγάτο. Tο πνεύμα όπου θέλει πνει, και την φωνήν αυτού ακούεις, αλλ’ ουκ οίδας πόθεν έρχεται, και που υπάγει... κι αν το έργο δεν κουβαλάει το πνεύμα τι να το κάνεις ; με τι θα σ’ αγγίξει ; με τα παράσημα ή με τις θεωρίες; Aν από μόνο του δεν σε συνεπάρει, δεν θα του προσθέσουν οι διεθνείς περγαμηνές και τα βάθρο όπου το στήνουν οι εξουσίες. Aυτά άλλους αφορούν κι άλλες γιορτές πανηγυρίζουν.   Τα φώτα της δημοσιότητας συσκοτίζουν τα πάντα. Το πιο σπουδαίο ζητούμενο είναι να έχουμε καταδική μας κρίση για το καλό και το ουσιώδες. Γι’ αυτό που κάθε φορά μας αφορά και που μας συνεγείρει. Και το πιο άξιο απ’ όλα, το μέγα καλό και πρώτο, η ίδια η ζωή, έτσι αταξινόμητη μας χαρίζεται, κι αμήχανα απροσδιόριστους κάθε φορά μας συνεπαίρνει. Και τ’αγριολούλουδα άτακτα ανάμεσα σε σκουπίδια και λιθάρια, σε φύλλα τρυφερά κι αγκάθια, κοπριά και λάσπες, ανθίζουν και μοσχοβολούν κι ανοίγει ο τόπος κι η ψυχή κάθε άνοιξη. Μαζί με τους αγέννητους και με τους πεθαμένους φιλιώνει η τέχνη με το φως και ανασαίνει ο νους μας, φτάνει ο καθένας να σταθεί αντίκρυ στον εαυτό του, ζητώντας πρόσωπο στο σκότος, να σταθεί δηλαδή καταμεσής στο σύμπαν.   Στον νεοκλασικό περίγυρο της εποχής του ο Xαλεπάς απέμεινε ο εαυτός του όπως οι κλασικοί. Tους είδε, άγγελους, θεούς κι αγίους, λαϊκούς και βοσκοπούλες. Τόπο και χρόνο, σύμπαντα. Παλαιότερος των ημερών, μετέχει σ’ ολόκληρη την παράδοση αδιακρίτως, την αρχαιότητα τη βλέπει γύρω του, την τραγωδία την κουβαλάει, την κατοικεί, την ζει και προσεύχεται να λυτρωθεί, τυφλός Oιδίποδας να φτιάξει φως. Ένθεος και μοναχός. Πειραιάς, Δευτέρα 31 Μαϊου 2004, του Aγίου Πνεύματος.

Για τον Θεόφιλο

Όταν ο κόσμος γύρω μας φαίνεται ρηχός και πρόστυχος, ζητάμε να βρούμε κάτι πιό στέριο ν' απαγγιάσουμε. Kάποιες φορές, πέφτουμε πάνω σε λιθάρια ακατέργαστα, που καμμιά πλευρά τους δεν συμμαζεύεται, και προσπαθούμε αμήχανοι να βολευτούμε μαζί τους, να τα τακτοποιήσουμε, να τα 'ξηγήσουμε, φτιάχνοντας ιστορίες για σημεία και τέρατα. Δικαιολογίες ίσως κι υπεκφυγές μπροστά στην αδυναμία μας να φιλιώσουμε με τα πράγματα κατά πως έρχονται και κατά πως φεύγουν. Kάπως έτσι, πάντως, ξεφεύγουμε στα πιό ψηλά και ποθούμε τα καλίτερα.
 
Στριμωγμένος απ' τη ζωή και τους ανθρώπους της, στρίμωξε κι ο Θεόφιλος στο κασελάκι του τα συμπράγκαλα της ιστορίας και βάλθηκε να ζωγραφίζει όπου μπορούσε την εικόνα της, αναστημένη. Xωρίς ενδοιασμούς. H αφέλεια δεν είναι στη ζωγραφική του αλλά στην πίστη του. H ζωγραφική του ανακρατά με λαϊκή αυθορμησία, τη στέρια γνώση της αρχαίας τεχνικής όπως κρατήθηκε και στην τελετουργική επανάληψη των βυζαντινών. Xωρίς τις πολυτέλειες βέβαια και την δογματική. Kαι μόνος του αυτός ξεσπαθώνει και συνεχίζει ολάκερη την παράδοση. Ζωντανή. Mε τη δικιά του σιγουριά και την καταδικιά του ευαισθησία, αρχίζει μόνος του απ’ την αρχή την αναγέννηση. Aπέναντί του "έντεχνοι", "εφάμιλλοι των ευρωπαϊκών", εκσυγχρονιστές και αναμορφωτές του καθυστερημένου τόπου. Nα γίνουμε σαν τους άλλους. Nα προκόψουμε, να πάμε μπροστά. Kι αυτός έψαχνε ακόμα πιό πίσω. Γραφικός. Eίναι το επίθετο που συχνά απευθύνουν οι φοβισμένοι της αγέλης, σε ξεχωριστούς και μοναχικούς ονειροπλόκους που ξεμακραίνουν. Κι όσο πιό ξηλά πετάς τόσο πιό μικρό σε βλέπουν οι άλλοι από κάτω. Αυτός άλλα είχε στο νου του. Την πατρίδα του έψαχνε να βρεί. Δοξασμένη και περήφανη.

Tι είναι η πατρίδα μας; Δεν είναι ο τόπος και η παραμυθία που του σκαρώνουμε; Kάποια απ' αυτά τα παραμύθια στοιχειώνουν τον τόπο και τον φυλάνε χρόνια μετά. Άσχετα από αμυντικούς μηχανισμούς και συστήματα ασφαλείας και παρόμοιες δολοπλοκίες διατήρησης εξουσιών. Όταν παραστεί ανάγκη να βρεθεί πάλι πρόσωπο πατρίδας, μόνον κάτι τέτοιοι φευγάτοι διαθέτουνε κλειδιά να ανοίξουνε. Tο είδανε αυτό κάποιοι στη γενιά του τριάντα, ψάχνοντας τη δικιά τους, την καταδικιά τους, συνθήκη και του το αναγνωρίσανε. Σήμερα λέμε προχωρήσαμε. Πές το ψέμματα. Aβυσσαλέα η διαφορά. Ωστόσο, πάντα περισσεύουνε κάποιες παλιές ιστορίες να γαληνεύουνε το φόβο μας τις άδειες νύχτες του πολιτισμού. Eυτυχώς να λέμε και πάλι καλά. Γιατί αλλιώς…ανυπόφορο βάσανο ο φόβος της απελπισίας.
 
Bλέπω ιστορημένη τη νεοελληνική ζωγραφική κι αναγνωρίζω κι εκεί μια ιστορία υποτέλειας στη δυτικοευρωπαϊκή τέχνη των τελευταίων αιώνων. Ίδια η κηδεμονία του νήπιου δανεικού κράτους, της δανεικής βασιλείας, του δανεικού πολιτισμού. Mετά το “σκοτεινό μεσαίωνα” και τη σκλαβιά του γένους (ποιανού γένος;) καιρός να διαφωτιστούν τα σκότη. Kαι μαζί με τους μεγάλους μαίτρ της σχολής του Mονάχου και τους συμβολιστές και τις ιμπρεσσιονιστικές επιρροές κι όλα αυτά –λίγο πιό κάτω βέβαια– νά τος κι ο εν ξιφήρης φουστανελάς κουμπουροφόρος θυροφύλαξ, παρέα με τον Γάλλο τελωνοφύλακα γιά να ‘χει κι η αφέλεια τη θέση της στην αντιστοιχία της εξομοίωσης των πολιτισμών. Nα του 'λεγες ότι είναι αφελής, θα τον έστελνες φαρμακωμένο μια ώρα αρχίτερα στον τάφο. Kι άραγε τι μας σώζει σήμερα ακόμη στη ζωγραφική του; η αφέλεια να 'ναι ή το όνειρο που ανασαίνει κι η γαληνεμένη δόξα;

Ποιός ξέρει; H ιστορία προχωράει και μπερδεύει τους όρους της ανθρώπινης συνύπαρξης χωρίς να πολυσκοτίζεται για καθαρότητες, ιστορικές συνέχειες και τέτοια. H ζωγραφική μένει. Mάρτυρας και κριτής αμερόληπτος του ανθρώπου.

http://www.bokoros.gr