Ο Βαλεντίν Νικολάγιεβιτς Βολόσινοφ (Ρωσικά: Валенти́н Никола́евич Воло́шинов) (1895 – 13 Ιουνίου 1936) ήταν σοβιετικός γλωσσολόγος που η δουλειά του επηρέασε τους κλάδους της θεωρίας της λογοτεχνίας και της μαρξιστικής θεωρίας της ιδεολογίας.
Ήταν μέλος του Κύκλου του Μπαχτίν.
Ο Κύκλος του Μπαχτίν ασχολήθηκε με φιλοσοφικούς όρους με τα κοινωνικά και πολιτιστικά θέματα που έθεσε η οκτωβριανή επανάσταση και ο εκφυλισμός της υπό το Στάλιν. Στα μέλη του περιλαμβάνονταν ο Μιχαήλ Μπαχτίν (1895-1975), ο Ματβέι Κάγκαν (1889-1937), ο Πάβελ Μεντβέντεφ (1891-1938), ο Λεβ Πουμπιάνσκι (1891-1940), ο Ιβάν Σολερτίνσκι (1902-1944), ο Βολόσινοφ και άλλοι. Ο κύκλος άχισε τις συναντήσεις του στις λευκορωσικές πόλεις Νέβελ και Βίτεμπσκ το 1918 πριν μετακινηθεί στο Λένινγκραντ το 1924. Οι συναντήσεις σταμάτησαν εξαιτίας της σύλληψης πολλών από την ομάδα το 1929. Ο Βολόσινοφ εργάστηκε στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Χέρτσεν στο Λένινγραντ ως το 1934 όταν προσβλήθηκε από φυματίωση. Πέθανε σε ένα σανατόριο δύο χρόνια αργότερα.
Γραμμένο στα τέλη της δεκαετίας του 1920 στη Σοβιετική Ένωση, το βιβλίο του Βολόσινοφ Μαρξισμός και Φιλοσοφία της Γλώσσας (μεταγραφή: Marksizm i Filosofiya Yazyka) προσπαθεί να ενσωματώσει τον κλάδο της γλωσσολογίας στο Μαρξισμό.
Η κύρια έμπνευση του βιβλίου δεν προέρχεται, παρόλα αυτά, από τους ιδρυτές του Μαρξισμού τους οποίους ο Βολόσινοφ είδε ως εν πολλοίς αδιάφορους για τη μελέτη της γλώσσας. Αντίθετα, οι θεωρίες του Βολόσινοφ οικοδομήθηκαν στη βάση της κριτικής συνάντησής του με την έννοια των δημιουργικών ή “γενετικών” πλευρών της γλώσσας του Βίλχελμ Φον Χούμπολτ και με την αντιμετώπιση της γλώσσας ως συστήματος σημείων που προτάθηκε από τον Φερντινάντ ντε Σωσσύρ. Σε κάποια βαθμό, η γλωσσική σκέψη του Βολόσινοφ διαμεσολαβήθηκε επίσης από τις αναλύσεις του σύγχρονού του σοβιετικού γλωσσολόγου Νικολάι Μαρ.
Για το Βολόσινοφ, η γλώσσα είναι το μέσο της ιδεολογίας και δεν μπορεί να διαχωριστεί από την ιδεολογία. Η ιδεολογία, όμως, δεν πρέπει να γίνει κατανοητή με την κλασική μαρξιστική έννοια σαν ένα απατηλό νοητικό φαινόμενο που εμφανίζεται σαν αντανάκλαση μιας «πραγματικής» υλικής οικονομικής βάσης. Η γλώσσα, σαν ένα κοινωνικά κατασκευασμένο σύστημα σημείων, είναι αυτή που επιτρέπει στη συνείδηση να εμφανιστεί και είναι καθεαυτή μια υλική πραγματικότητα. Εξαιτίας αυτής της άποψης ότι η γλώσσα είναι το ιδιαίτερο ανθρώπινο χαρακτηριστικό, ο Βολόσινοφ υποστήριζε ότι η μελέτη της λεκτικής αλληλεπίδρασης είναι κλειδί για την κατανόηση της κοινωνικής ψυχολογίας. Ο Βολόσινοφ υποστήριξε επιπλέον την κατανόηση των ψυχολογικών μηχανισμών μέσα σε ένα πλαίσιο ιδεολογικής λειτουργίας στο βιβλίο του Φροϋδισμός: Μια μαρξιστική κριτική
Είναι λάθος, υποστήριξε ο Βολόσινοφ, η προσπάθεια να μελετηθεί η γλώσσα αφηρημένα και συγχρονικά (δηλαδή ανιστορικά), όπως έκανε ο Σωσσύρ. Οι λέξεις, για το Βολόσινοφ, είναι δυναμικά κοινωνικά που παίρνουν διαφορετικές σημασίες για διαφορετικές κοινωνικές τάξεις σε διαφορετικά ιστορικά πλαίσια. Η σημασία των λέξεων δεν υπόκειται σε παθητική κατανόηση αλλά περιλαμβάνει την ενεργή συμμετοχή τόσο του ομιλητή (ή συγγραφέα) όσο και του ακροατή (ή αναγνώστη). Ενώ κάθε λέξη είναι ένα σημείο που πήραμε από ένα κατάλογο διαθέσιμων σημείων, η χειραγώγηση της λέξης που περιλαμβάνεται σε κάθε λεκτική πράξη ή εκφώνημα ρυθμίζεται από κοινωνικές σχέσεις. Σύμφωνα με την άποψη του Βολόσινοφ η σημασία των λεκτικών σημείων είναι η αρένα μια συνεχούς πάλης των τάξεων: μια κυρίαρχη τάξη θα προσπαθήσει να στενέψει τη σημασία των κοινωνικών σημείων, κάνοντάς τα «μονοφωνικά», αλλά η σύγκρουση των διαφορετικών ταξικών συμφερόντων σε καιρούς κοινωνικής αναταραχής θα κάνει ξεκάθαρη την «πολύφωνικότητα» των λέξεων.
Λόγω της θέσης του ότι η «πάλη για τη σημασία» συμπίπτει με την ταξική πάλη, οι θεωρίες του Βολόσινοφ μπορούν να θεωρηθούν ως προάγγελος των θεωριών του Ιταλού κομμουνιστή Αντόνιο Γκράμσι, που και εκείνος ενδιαφερόταν για τη γλωσσολογία.
Είναι ευρέως διαδεδομένη η εικασία ότι τα έργα με το όνομα του Βολόσινοφ γράφτηκαν στην πραγματικότητα από το συνάδελφό του Μιχαήλ Μπαχτίν· κάποια από αυτά τα έργα έχουν προστεθεί στις ξανατυπωμένες εκδόσεις των απάντων του Μπαχτίν.
Ήταν μέλος του Κύκλου του Μπαχτίν.
Ο Κύκλος του Μπαχτίν ασχολήθηκε με φιλοσοφικούς όρους με τα κοινωνικά και πολιτιστικά θέματα που έθεσε η οκτωβριανή επανάσταση και ο εκφυλισμός της υπό το Στάλιν. Στα μέλη του περιλαμβάνονταν ο Μιχαήλ Μπαχτίν (1895-1975), ο Ματβέι Κάγκαν (1889-1937), ο Πάβελ Μεντβέντεφ (1891-1938), ο Λεβ Πουμπιάνσκι (1891-1940), ο Ιβάν Σολερτίνσκι (1902-1944), ο Βολόσινοφ και άλλοι. Ο κύκλος άχισε τις συναντήσεις του στις λευκορωσικές πόλεις Νέβελ και Βίτεμπσκ το 1918 πριν μετακινηθεί στο Λένινγκραντ το 1924. Οι συναντήσεις σταμάτησαν εξαιτίας της σύλληψης πολλών από την ομάδα το 1929. Ο Βολόσινοφ εργάστηκε στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Χέρτσεν στο Λένινγραντ ως το 1934 όταν προσβλήθηκε από φυματίωση. Πέθανε σε ένα σανατόριο δύο χρόνια αργότερα.
Γραμμένο στα τέλη της δεκαετίας του 1920 στη Σοβιετική Ένωση, το βιβλίο του Βολόσινοφ Μαρξισμός και Φιλοσοφία της Γλώσσας (μεταγραφή: Marksizm i Filosofiya Yazyka) προσπαθεί να ενσωματώσει τον κλάδο της γλωσσολογίας στο Μαρξισμό.
Η κύρια έμπνευση του βιβλίου δεν προέρχεται, παρόλα αυτά, από τους ιδρυτές του Μαρξισμού τους οποίους ο Βολόσινοφ είδε ως εν πολλοίς αδιάφορους για τη μελέτη της γλώσσας. Αντίθετα, οι θεωρίες του Βολόσινοφ οικοδομήθηκαν στη βάση της κριτικής συνάντησής του με την έννοια των δημιουργικών ή “γενετικών” πλευρών της γλώσσας του Βίλχελμ Φον Χούμπολτ και με την αντιμετώπιση της γλώσσας ως συστήματος σημείων που προτάθηκε από τον Φερντινάντ ντε Σωσσύρ. Σε κάποια βαθμό, η γλωσσική σκέψη του Βολόσινοφ διαμεσολαβήθηκε επίσης από τις αναλύσεις του σύγχρονού του σοβιετικού γλωσσολόγου Νικολάι Μαρ.
Για το Βολόσινοφ, η γλώσσα είναι το μέσο της ιδεολογίας και δεν μπορεί να διαχωριστεί από την ιδεολογία. Η ιδεολογία, όμως, δεν πρέπει να γίνει κατανοητή με την κλασική μαρξιστική έννοια σαν ένα απατηλό νοητικό φαινόμενο που εμφανίζεται σαν αντανάκλαση μιας «πραγματικής» υλικής οικονομικής βάσης. Η γλώσσα, σαν ένα κοινωνικά κατασκευασμένο σύστημα σημείων, είναι αυτή που επιτρέπει στη συνείδηση να εμφανιστεί και είναι καθεαυτή μια υλική πραγματικότητα. Εξαιτίας αυτής της άποψης ότι η γλώσσα είναι το ιδιαίτερο ανθρώπινο χαρακτηριστικό, ο Βολόσινοφ υποστήριζε ότι η μελέτη της λεκτικής αλληλεπίδρασης είναι κλειδί για την κατανόηση της κοινωνικής ψυχολογίας. Ο Βολόσινοφ υποστήριξε επιπλέον την κατανόηση των ψυχολογικών μηχανισμών μέσα σε ένα πλαίσιο ιδεολογικής λειτουργίας στο βιβλίο του Φροϋδισμός: Μια μαρξιστική κριτική
Είναι λάθος, υποστήριξε ο Βολόσινοφ, η προσπάθεια να μελετηθεί η γλώσσα αφηρημένα και συγχρονικά (δηλαδή ανιστορικά), όπως έκανε ο Σωσσύρ. Οι λέξεις, για το Βολόσινοφ, είναι δυναμικά κοινωνικά που παίρνουν διαφορετικές σημασίες για διαφορετικές κοινωνικές τάξεις σε διαφορετικά ιστορικά πλαίσια. Η σημασία των λέξεων δεν υπόκειται σε παθητική κατανόηση αλλά περιλαμβάνει την ενεργή συμμετοχή τόσο του ομιλητή (ή συγγραφέα) όσο και του ακροατή (ή αναγνώστη). Ενώ κάθε λέξη είναι ένα σημείο που πήραμε από ένα κατάλογο διαθέσιμων σημείων, η χειραγώγηση της λέξης που περιλαμβάνεται σε κάθε λεκτική πράξη ή εκφώνημα ρυθμίζεται από κοινωνικές σχέσεις. Σύμφωνα με την άποψη του Βολόσινοφ η σημασία των λεκτικών σημείων είναι η αρένα μια συνεχούς πάλης των τάξεων: μια κυρίαρχη τάξη θα προσπαθήσει να στενέψει τη σημασία των κοινωνικών σημείων, κάνοντάς τα «μονοφωνικά», αλλά η σύγκρουση των διαφορετικών ταξικών συμφερόντων σε καιρούς κοινωνικής αναταραχής θα κάνει ξεκάθαρη την «πολύφωνικότητα» των λέξεων.
Λόγω της θέσης του ότι η «πάλη για τη σημασία» συμπίπτει με την ταξική πάλη, οι θεωρίες του Βολόσινοφ μπορούν να θεωρηθούν ως προάγγελος των θεωριών του Ιταλού κομμουνιστή Αντόνιο Γκράμσι, που και εκείνος ενδιαφερόταν για τη γλωσσολογία.
Είναι ευρέως διαδεδομένη η εικασία ότι τα έργα με το όνομα του Βολόσινοφ γράφτηκαν στην πραγματικότητα από το συνάδελφό του Μιχαήλ Μπαχτίν· κάποια από αυτά τα έργα έχουν προστεθεί στις ξανατυπωμένες εκδόσεις των απάντων του Μπαχτίν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου