Βασίλης Ρούβαλης

πηγη

«Η Ποίηση μοιάζει με το δηλητήριο αλλά και το βάλσαμο»

«Το ποίημα είναι φωνή διαμαρτυρίας,άξαφνο άκουσμα μέσα στον καθωσπρεπισμό, προειδοποιητική πιστολιά στον αέρα, μικρή ανατροπή στην καθεστηκυία τάξη» αυτή είναι, μεταξύ των άλλων, η απάντηση του Βασίλη Ρούβαλη στο ερώτημα «Αν υπάρχει πολιτική ποίηση στις μέρες μας». Ποιητής, δημοσιογράφος και μεταφραστής κειμένων, ο Βασίλης Ρούβαλης υπήρξε για πολλά χρόνια πολιτιστικός συντάκτης της εφημερίδας” ‘Ελευθεροτυπία” και από το 2006 διευθύνει το ηλεκτρονικό περιοδικό Poema.

Μια συνέντευξη που διαλύει μύθους, επισημαίνει αλήθειες και διαφωτίζει για τις δυνάμεις που επηρεάζουν τη σύγχρονη ποιητική δημιουργία.

Ζούμε σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται ως αντιποιητική, όμως την ίδια στιγμή πολύ μεγάλος αριθμός ποιητικών συλλογών εκδίδεται και κυκλοφορεί. Πώς εξηγείς αυτή την αντίφαση; Ποια εσωτερική ανάγκη ωθεί τους σύγχρονους ανθρώπους να εκφραστούν ποιητικά;

Δεν ζούμε σε αντιποιητική εποχή. Είναι ένα αναμασημένο μύθευμα, μιντιακής προέλευσης, που επιτέλους πρέπει να πάψει να χρησιμοποιείται εμφαντικά για τη μιζέρια της κάθε εποχής. Οι ποιητές γράφουν ποιήματα σε κάθε περίσταση πολέμου είτε ειρηνικής συμβίωσης των λαών. Η ποίηση, οι δημιουργοί και οι αποδέκτες-αναγνώστες της, ακολουθούν διαφορετική χρονική μέτρηση… Δεν έχει σημασία ο αριθμός των εκδιδόμενων βιβλίων αλλά η ποιότητα και συνεισφορά τους στην τέχνη του ποιητικού λόγου. Ετούτο ίσχυε κι εξακολουθεί να ισχύει ως κριτήριο ή ως εφαλτήριο για κάθε δημιουργό. Για ό,τι αφορά την ποσότητα πάντως, αξίζει να επισημανθεί η ευκολία της εποχής στην προσβασιμότητα, τη θεσμική χαλάρωση και την τεχνική διευκόλυνση για την έκδοση ενός βιβλίου σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή. Το ίδιο ακριβώς μπορεί να ειπωθεί για το μυθιστόρημα, το διήγημα, το θεατρικό κείμενο.

Ποιοι είναι οι «εχθροί» της ποίησης στην εποχή μας κατά τη γνώμη σου;

Μονολεκτικά: οι ίδιοι οι δηλούντες «ποιητές»! Και πέραν του ευφυολογήματος, απόλυτα πραγματικού, παραμένει η παλαιότερη εντύπωση πως «ένα ποίημα γράφεται εύκολα», ενώ τα τελευταία χρόνια -χάρη στην τεχνολογική δυνατότητα- είναι κοινός τόπος ότι όλοι όσοι επιθυμούν αυτοβαπτίζονται «ποιητές» και δημοσιεύουν τους στίχους τους, κυρίως σε ιστολόγια του Διαδικτύου, χωρίς καμία κριτική αντίληψη και πρόσκομμα ή μιαν ηθική συστολή απέναντι στο πνευματικό άγος που απαιτεί η ποιητική τέχνη. Ένας ακόμη «εχθρός» της ποίησης, εμφανώς σε όλες τις συζητήσεις με μη εξειδικευμένους-επαρκείς αναγνώστες, είναι η σχολική εκπαίδευση. Οι διδάσκοντες στα σχολεία μισούν οι ίδιοι την ποίηση, αφού τη διδάχθηκαν παρομοίως αρνητικά, και αντανακλαστικά μεταφέρουν την αμηχανία και την αδυναμία ερμηνείας της στη διδακτική πρακτική τους. Ο φαύλος κύκλος απώθησης δεν φαίνεται λοιπόν να ‘χει τελειωμό…

Οι «Φωνές» είναι η τέταρτη ποιητική σου συλλογή. Ποιο θα έλεγες πως είναι το «στίγμα» της; Σε τι διαφοροποιείται από προηγούμενες συλλογές σου;

Κάθε βιβλίο αποτελεί προσπάθεια ανταπόκρισης στην ανάγκη του δημιουργού για την εκφραστική αποτύπωση της σχέσης του με τη φυσική και τη μεταφυσική πραγματικότητα. Οι «Φωνές» αποτελούν μια πρόταση, ή μάλλον ένα σχέδιο, ανάγνωσης και ερμηνείας του υπαρξιακού πολύπτυχου: η χαρά, η συγκίνηση, ο θάνατος, εμφανίζονται εναλλάξ σε μια νοερή θεατρική σκηνή, που είναι η ζωή…, και υποδεικνύουν τα συστατικά της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο χρόνος σχετίζεται με τη μνήμη, ο τόπος είναι ταυτότητα και ερμηνευτικό εργαλείο. Το βιβλίο συνεχίζει αναμφίβολα τη συζήτηση των προηγούμενων ποιητικών καταθέσεών μου. Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά το «στίγμα», επιδίωξή μου είναι η προσέγγιση των προγόνων, η δοσοληψία με τις απαρχές του νεοελληνικού λόγου, η ανανέωση μέσα από την παράδοση. Κι ως προς αυτό, νιώθω ωφέλιμη τη «συνομιλία» με τα έργα της Κρητικής Αναγέννησης, κι έτι περαιτέρω με το δημοτικό τραγούδι και τα ευγενικά σπαράγματα του Σολωμού. Χωρίς διάθεση αναβίωσης ή εξαιτίας κάποιου εκφραστικού αδιεξόδου, σημειωτέον…

Για περισσότερα από πέντε χρόνια επιμελείσαι και εκδίδεις το ποιητικό ηλεκτρονικό περιοδικό (.poema..). Υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά στις σύγχρονες ποιητικές «Φωνές» που τις διαφοροποιούν από εκείνες των προηγούμενων εποχών;

Οι νέες ποιητικές φωνές υπάρχουν πάντοτε, σε κάθε εποχή. Οφείλουν νομοτελειακά να αντικαθιστούν την παγίωση, να προσφέρουν την ανανέωση, να προτείνουν αιχμές και να προσθέτουν ένα ακόμη λιθαράκι στο ποιητικό γίγνεσθαι. Ετούτο ακριβώς συμβαίνει τώρα. Το περιοδικό εξυπηρετεί αυτή τη λογική δίνοντας χώρο και εφαλτήριο σε νεότερους δημιουργούς, με έμφαση στη γενιά ποιητών που εμφανίστηκαν λίγο πριν και λίγο μετά την έναρξη της νέας χιλιετίας. Εάν κάτι μπορεί να επισημανθεί στο παρόν, είναι η εκφραστική πολυσημία που επιλέγουν αυτοί οι δημιουργοί, αντικατοπτρίζοντας με ακρίβεια τη ρευστότητα της εποχής που βιώνουμε. Άλλο τόσο, μπορεί να προστεθεί η γλωσσομάθεια και η ευχέρεια προσέγγισης άλλων ποιητικών παραδόσεων, πέραν της ευρείας δική μας, αφού οι περισσότεροι έχουν σπουδάσει σε ξένα πανεπιστήμια ή έχουν ζήσει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα. Ως εκ τούτου, η σύγχρονη ελληνική ποίηση κερδίζει αναντίρρητα από αυτή την τριβή…



Αρκετές φορές οι παλαιότεροι κατηγορούν τους νεότερους για εσωστρέφεια και έλλειψη βαθιάς επαφής με την κοινωνική πραγματικότητα. Ποια είναι η γνώμη σου;

Δεν μπορεί να ισχύει κάτι τέτοιο. Στην εποχή των μνημονίων και της πολυεπίπεδης κρίσης, οι νεότερες γενιές δηλώνουν «παρών» στην κοινωνική και πολιτική αναταραχή, στις αναρωτήσεις και στην εκκόλαψη των εξελίξεων. Για παράδειγμα, όπως εγώ έτσι και άλλοι δημιουργοί προστρέξαμε -και θα προστρέξουμε- στις διαδηλώσεις των «Αγανακτισμένων». Μην ξεχνάμε επιπλέον ότι οι νεότεροι δεν απολαμβάνουν κάποια ομαλότητα – με ιστορικές αλλαγές σαν την πτώση των σοσιαλιστικών καθεστώτων, την άνοδο των ασιατικών δυνάμεων, το ορόσημο της 11ης Σεπτεμβρίου, τις πρόσφατες εξεγέρσεις γύρω από τη Μεσόγειο, τον ευρωπαϊκό διχασμό αλλά και το «άρωμα» νέων σοβαρών συγκρούσεων στον διεθνή χάρτη…

Υπάρχει πολιτική ποίηση στις ημέρες μας;

Υπάρχει και πολιτική και ποίηση, σε αναβρασμό. Πιο απλουστευτικά, κάθε ποίημα που εμπνέεται κάποιος και καταφέρνει να κάνει κοινωνούς στην ιδέα του τους αναγνώστες, αποτελεί μια πολιτική πράξη… Το ποίημα είναι φωνή διαμαρτυρίας, άξαφνο άκουσμα μέσα στον καθωσπρεπισμό, προειδοποιητική πιστολιά στον αέρα, μικρή ανατροπή στην καθεστηκυία τάξη, αλλά και πρόταση φανερή είτε συγκαλυμμένη για μια άλλην ιδέα της ζωής, του εσωτερικού τοπίου, των ατομικών και συλλογικών αναζητήσεων.

Η ψηφιακή επανάσταση και το Διαδίκτυο έχουν διαφοροποιήσει την ποιητική δημιουργία; Αν ναι προς ποια κατεύθυνση; Ποια τα πλεονεκτήματα αλλά και ποιοι οι κίνδυνοι για την ποίηση στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών;

Όλες οι τέχνες, έτσι και η ποίηση, σταδιακά προσεταιρίζονται τα τεχνολογικά εργαλεία κάθε εποχής. Είναι αφελής η άποψη που έχει ειπωθεί αρκετές φορές για τον… «θάνατο της λογοτεχνίας» από τους υπολογιστές ή το Διαδίκτυο. Η ποίηση δεν κινδυνεύει από τίποτε. Εξυπηρετείται, πάνω απ’ όλα. Κι εάν ο Γουτεμβέργιος ζούσε στο παρόν, θα ήταν κάποιος Μπιλ Γκέιτς!…

Η οικονομική κρίση και το κοινωνικό σοκ που προκάλεσε, έχουν επισύρει κάποιες «κατηγορίες» για τους λογοτέχνες –κυρίως τους πεζογράφους – ότι «πιάστηκαν στον ύπνο» και δεν μπόρεσαν να την προβλέψουν; Πώς τις σχολιάζεις; Πιστεύεις ότι οι ποιητές υπήρξαν περισσότερο ανήσυχοι και διορατικοί;

Η τωρινή κατάσταση ήταν διαφαινόμενη. Το κοινωνικό σύνολο οδηγήθηκε σε μια «τρελή κούρσα» μέσα από έναν μηχανισμό με πολλά γρανάζια. Οι κοινωνιολόγοι του μέλλοντος θα μπορέσουν να κρίνουν με μεγαλύτερη ευκρίνεια. Σ’ αυτό το πλαίσιο πάντως, ήταν αδύνατον οι λογοτέχνες να διαφοροποιηθούν διαβλέποντας, πιθανώς, τον κίνδυνο της κοινωνικής αναταραχής και της ηθικής εξαθλίωσης από αυτό το συστημικό πρόβλημα του καπιταλισμού. Όπως όλοι οι άλλοι, οι λογοτέχνες παρακολούθησαν τα βήματα της αυτοκαταστροφής «μέσα από το τρένο», όχι έξω απ’ αυτό…

Πότε είναι σπουδαίο ένα ποίημα;

Τότε ακριβώς που συγκινεί κι επομένως διεισδύει στον αναγνώστη. Τότε επίσης που ο δημιουργός συνειδητοποιεί τη δύναμη του στίχου του, αλλά γνωρίζει ότι δεν τον ορίζει και θα του ξεφύγει. Μοιάζει με το δηλητήριο αλλά και το βάλσαμο. Είναι μια προσωπική υπόθεση, τελικά, η σπουδαιότητα ενός ποιήματος…


Η κοινωνική αγανάκτηση και η πολιτική αμφισβήτηση των ημερών της κρίσης έχουν διευρύνει το κοινό της ποίησης και τον κύκλο των… χαμένων ποιητών;

Δεν πιστεύω ότι αλλάζουν οι άνθρωποι τις συνήθειές τους για τις Τέχνες. Ποτέ δεν έγινε αυτό, ούτε καν σε προειλημμένες απόπειρες τύπου Σοβιέτ. Τα συγχρονικά προβλήματα είναι μια παράλληλη πραγματικότητα με τους προβληματισμούς και τις υπαρξιακές αναζητήσεις του ατόμου – στην προκειμένη περίπτωση, η κρίση δημιουργεί ψυχολογική κατάπτωση, πνευματική ατονία, παρέλκυση, και δεν επιτρέπει την εγκεφαλική εγρήγορση. Η μόνη παρήγορη σκέψη είναι ότι λόγω οικονομικής δυσπραγίας οι αναγνώστες επιστρέφουν στα ράφια της βιβλιοθήκης τους και επανασυνδέονται με την αναγνωστική γοητεία και τη συνύπαρξη με τα βιβλία τους.


Η κλασική ερώτηση, εάν «Η ποίηση μπορεί να αλλάξει τον κόσμο», παίρνει διαφορετικό νόημα σήμερα;

Η ποίηση δεν αλλάζει τον κόσμο. Ο ρόλος της είναι διαφορετικός και διακριτός. Είναι η ρομφαία της αλήθειας. Μετατρέπεται σε λάβαρο, αξιοποιείται αναλόγως και, συνήθως, μετά ξεχνιέται απ’ όλους εκείνους που την επικαλούνται πρόσκαιρα αλλά δεν τη γνωρίζουν ποτέ. Αυτή η παραδοξότητα είναι συγκινητική, τελικά…

http://www.poema.gr/