Μιχαήλ Δαμασκηνός

Ο Μιχαήλ ή Μιχέλης Δαμασκηνός γεννήθηκε γύρω στο 1530-35 και ήταν υιός κάποιου 

Τζώρτζη, ενώ ο ίδιος είχε μία κόρη, την Αντωνία, που παντρεύτηκε τον Καστρινό 

ζωγράφο Γιαννά Μαντούφο. Πρόκειται για τον σημαντικότερο ίσως ζωγράφο της 

Κρητικής σχολής. Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός γεννήθηκε στο Βενετοκρατούμενο Χάνδακα

 γύρω στα 1540 και διδάχτηκε την τέχνη της ζωγραφικής στην Σχολή της Αγίας Αικατερίνης

των Σιναΐτων. Σε ηλικία 32 ετών (1577-1582) εργάστηκε στη Βενετία, όπου και ήρθε σε

επαφή με τα σύγχρονα ρεύματα της τέχνης. Εκεί διετέλεσε μέλος της Ελληνικής αδελφότητος

 της Βενετίας από το 1577 ως το 1582. Στα έργα του αναδεικνύεται η θαυμαστή συνύπαρξη 

της βυζαντινής αγιογραφίας με τις τεχνικές της δυτικής ζωγραφικής και της αναγεννησιακής τέχνης.

Έχει φιλοτεχνήσει πολλά έργα τα οποία βρίσκονται σκόρπια σε συλλογές από τον Άγιο

 Γεώργιο της Βενετίας και το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών έως και την Βυζαντινή Συλλογή

της Αγίας Αικατερίνης των Σιναΐτων όπου εκτίθενται έξι από τις σημαντικότερες εικόνες

του οι οποίες ανήκαν στην Μονή Βροντησίου όπου φαίνεται να  εργάστηκε για μεγάλο χρονικό

διάστημα στο εκεί εργαστήριο της Μονής.

 

Το 1584 τον συναντάμε στο Χάνδακα, και, σύμφωνα με τη γνώμη του καθηγητή Κ.Δ. Καλοκύρη,

«έκτοτε έργάζεται είς τήν Μονήν τού Βροντησίου έκ τού έκεί δέ έργαστηρίου του προέρχονται
 ασφαλώς oί είκόνες τού Άγίου Μηνά» (σήμερα στην Αγ. Αικατερίνη).Οι έξι αυτές εικόνες
αποκαλύπτουν την πολυσχιδή προσωπικότητα του Δαμασκηνού. Κατείχε καλά τη βυζαντινή
 ζωγραφική τέχνη, αλλά δε σταμάτησε μόνο εκεί. Γνώριζε την ευρωπαϊκή ζωγραφική της
 εποχής του και κατάφερε να συνδυάσει τα βυζαντινά στοιχεία με τα αναγεννησιακά. Το τελικό
 αποτέλεσμα είναι οι εικόνες που μεταφέρουν τη βυζαντινή βαρύτητα στον αναγεννησιακό
 ρεαλισμό. Και συνεχίζει ο κ. Καλοκύρης :

«ένοφθαλμίζει είς τήν Βυζαντινήν τήν σύγχρονον τέχνην, άνανεώνει το παραδεδομένον διά
τού νέου καί παράγει έργα τών όποίων θαυμάζει κανείς τήν κράσιν τού ιεροπρεπούς και
τού μυστικού κόσμου τού Βυζαντίου προς την φαιδράν και ρεαλιστικήν άτμόσφαιραν
 τού 16ου αίώνος......δέν άvτιγράφει τήν σύγχρονον τέχνην άλλά έγγράφει τό σύγχρονον
 δεδομένον είς τήν μακράν έθνικήν παράδοσιν...».

   Τέσσερα χρόνια αργότερα του ανετέθη η τοιχογράφηση του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων,
 για την οποία, παρά την προκαταβολή των εξήντα δουκάτων, ποτέ δεν πήγε στην Βενετία. Το 1590 ζωγραφίζει την Αποτομή του Ιωάννου που βρίσκεται στην Κέρκυρα, για την οποία θα κάνουμε
 μια μικρή αναφορά, και το 1591 την Α' Οικουμενική Σύνοδο που βρίσκεται στο Μουσείο 
Χριστιανικής Τέχνης του Ηρακλείου.

  

Χάρη στη Μονή Βροντησίου διασώθηκαν μερικές αντιπροσωπευτικές εικόνες του μεγάλου 
Κρητικού ζωγράφου Μιχαήλ Δαμασκηνού. Πρόκειται για τις εικόνες 1800 στο ιστορικό μοναστήρι.

1.Η προσκύνησις των Μάγων

2.Μη μου άπτου

3.Η Α' Οικουμενική Σύνοδος

4.Ο Μυστικός Δείπνος

5.Η καιόμενη βάτος

6.Η Θεία Λειτουργία.

Χαρακτηριστικό των έργων του Μιχαήλ είναι το τριανταφυλλί σάρκωμα που απλώνεται σε
 κάθε προπλασμό. Λίγες πινελιές πλάθουν τους όγκους. Σε ορισμένες εικόνες τα φώτα,
 πολύ χυμώδη και ελεύθερα, θυμίζουν παλαιότερα έργα. Ο Δαμασκηνός χρησιμοποιεί συχνά 
δευτερεύοντα δυτικά στοιχεία, ακόμη και σε αυτά τα έργα και χωρίς να διασπάται η 
ενότητα του έργου.Ιδιάζον χαρακτηριστικό του Μιχαήλ Δαμασκηνού είναι ότι ζωγράφιζε 
πάντα ξύλινους θρόνους και ποτέ μαρμάρινους, που είναι τόσο κοινοί στα έργα 
άλλων Κρητικών ζωγράφων.Ο Δαμασκηνός έχαιρε μεγάλης φήμης και απόδειξη αυτού 
είναι ότι, ενώ διέμεναν στην Βενετία πολλοί άλλοι ζωγράφοι, αυτόν μόνο κάλεσαν από
 την Κρήτη για να ζωγραφίσει τον Αγ. Γεώργιο των Ελλήνων. Έχει σωθεί επίσης και 
η μαρτυρία του Αλέξανδρου Βικτορίου, φημισμένου γλύπτη, ο οποίος πλήρωσε τον
 Μιχαήλ Δαμασκηνό τριάντα δουκάτα για τα έξοχα φιλοτεχνήματά του. Η επίδρασή
 του στους μεταγενέστερους ζωγράφους ήταν πολύ μεγάλη. Εικονογραφικοί τύποι που 
αυτός εισήγαγε, έγιναν εξαιρετικά δημοφιλείς και αντιγράφηκαν μέχρι τα μέσα του 18ου
 αιώνα, όπως π.χ. Η Αποτομή της Κεφαλής του Ιωάννου. Στον πίνακα αυτόν εκτός 
από τους τέσσερις αγγέλους, που κατεβαίνουν από τμήμα κύκλου στο επάνω μέρος
 της εικόνας, παραδοσιακή είναι και η απόδοση των πτυχών στο ιμάτιο του Προδρόμου και
 στα ρούχα των δύο μεσόκοπων ανδρών με διάφορους τόνους του ιδίου χρώματος, που δεν 
συγχέονται ή με συμπληρωματικά χρώματα στο ιμάτιο του μεσήλικα άνδρα, που εικονίζεται
 μετωπικά, όπου συνδυάζονται το τριανταφυλλί με το γαλάζιο και το λευκό.



 Ο τότε Μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος αντελήφθη τη μεγάλη καλλιτεχνική αξία αυτών των
 εικόνων και τις μετέφερε στον Άγιο Μηνά, στο Μεγάλο Κάστρο (σημερινό Ηράκλειο). Στον
 Άγιο Μηνά έμειναν σχεδόν δύο αιώνες. Και το 1970 περίπου μεταφέρθηκαν στο Εκθετήρι
 Εικόνων και Κειμηλίων της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης, στο Ναό της Αγίας Αικατερίνης
Οι εικόνες αυτές μαρτυρούν τη σχέση που είχε ο περίφημος αυτός ζωγράφος με τη Μονή
 Βροντησίου. Και δεν ήταν καθόλου παράξενη αυτή η σχέση, αφού το Βροντήσι ήταν
γνωστό πνευματικό κέντρο της Ενετοκρατούμενης Κρήτης. Δεν είναι γνωστό ποια ακριβώς
 ήταν η σχέση του Δαμασκηνού με τη Μονή Βροντησίου. Έχει γραφτεί ότι υπήρξε αδελφός 
της μονής. Η υπόθεση αυτή δεν ευσταθεί γιατί ο Μιχαήλ Δαμασκηνός δεν υπήρξε ποτέ 
του μοναχός. Άλλωστε διατηρούσε καθ' όλη τη ζωή του το βαφτιστικό του όνομα (Μιχαήλ). 
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι κατέφυγε στο Βροντήσι, κοντά σε άλλους λογίους της εποχής,
 αναζητώντας μια ψυχική επαφή μαζί τους, αλλά και επαφή με την τέχνη που είχε ενδεχομένως 
αναπτυχθεί στο μοναστήρι.Μια εκπληκτική μαρτυρία για τη σχέση του Δαμασκηνού με τη Μονή
 Βροντησίου προέρχεται από ενθύμιση που δημοσίευσε ο καθηγητής Μ. Μανούσακας. Ενώ είχε
 εκδηλωθεί η τουρκική επίθεση, ο Εμμ. Δέσος, βιβλιογράφος και αδελφός του Ηγουμένου 
της Μονής Βροντησίου Σίλβεστρου Δέσου, έδωσε στον λόγιο μοναχό και ηγούμενο του 
Αγίου Γεωργίου στο Σκαλωτό Γεράσιμο Βλάχο "ανθίβολα" ή "ντιζένια" (= προσχέδια) επτά
 αγιογραφικών πινάκων. Ένα από τα "ανθίβολα" αυτά ήταν η κεφαλή του Μεγάλου Αντωνίου 
ζωγραφισμένη από το Δαμασκηνό

Πηγές 

1. Μ. Μανούσακα, Δύο άγνωστα έργα του Γερ. Βλάχου Κρητ. Χρονικά Η/1954 σελ. 59.

2. http://parembasis.gr/2000/00_08_23.htm

3. Greek Icon Painting (1927) J. Stuart Hay, Leonard Bower The Burlington Magazine for
 Connoisseurs,51, (292);pp: 8-9 and 12-14

4. Ανδρέας Μουστοξύδης (1843-1853). Ελληνομνήμων ή σύμμικτα ελληνικά : σύγγραμα ελληνικόν. Ανακτήθηκε την 11 Ιανουαρίου 2011. 

Πηγή