Μαρίνα Τσβετάγεβα (Мари́на Цвета́ева 1892-1941)
Προλεγόμενα
Φοβόμαστε ότι η λέξη «μεγάλη ποιήτρια» δεν επαρκεί για τη Μαρίνα Τσβετάγιεβα, την ευαίσθητη, κορυφαία και ανεπανάληπτη μορφή της ποίησης του 20ού αιώνα. Η ατυχίας της ήταν να γεννηθεί και να βρεθεί στη δύνη γεγονότων που δεν επέτρεψαν σε τούτο το ελεύθερο μυαλό να ξετυλιχτεί όπως θα ήθελε, γεγονότα που αντίθετα έθρεψαν τη στενοκεφαλιά στραγγαλίζοντας την ελευθερία της έκφρασης προοδευτικών και πνευματικών ανθρώπων. Η απομόνωσή της από το νεοεγκαταστημένο καθεστώς, το κυνήγι που της έγινε (δεν είναι τυχαίο που μετά το 1917 δεν κυκλοφόρησε κανένα έργο της στη Ρωσία, αν και η ίδια ποτέ δε σταμάτησε να γράφει), το τραγικό τέλος της εξάλλου επιβεβαιώνει τα λεγόμενά μας. Η ίδια δε δίστασε να ονομάσει αυτό το καθεστώς "θλιβερή παρένθεση" της Ρωσίας. Οι κοντόθωροι γραφειοκράτες του όμως που κρατούσαν μαζί με τον Στάλιν τα ινία της χώρας, και ήξεραν, και μπορούσαν να συνθλίβουν όσους δεν συμφωνούν μαζί τους. Έτσι ο σύζυγός της Σεργκέι Εφρόν θα εκτελεστεί ως προδότης, η κόρη της θα κλειστεί φυλακή με την ίδια κατηγορία, και, η Μαρίνα, θα βρεθεί στην εξορία μαζί(ευτυχώς) με το γιό της. Έτσι αντιμετώπισε η προλεταριακή δικτατορία του λαού, ένα ελεύθερο πνεύμα, μια από τις μεγαλύτερες -αν όχι την μεγαλύτερη- ποιήτρια της Ρωσίας.
Τώρα πλέον η ίδια η Ιστορία δικαιώνει τη Μαρία Τσβετάγιεβα αφού τα λόγια της αποδείχτηκαν προφητικά. Η ίδια δε θα διστάσει να βροντοφωνίσει την οικουμενικότητά της «Δεν είμαι Ρωσίδα ποιήτρια και πάντοτε με εκπλήσσει ότι με θεωρούν Ρωσίδα και με αντιμετωπίζουν κάτω από αυτό το φως», αν και ο Άγγλος κριτικός John Bayley το 1980 θα τη χαρακτηρίσει «πιο Ρωσίδα από τους Ρώσους ποιητές». Η ίδια όμως σε επιστολή της στον Ρίλκε θα πει:
«Γίνεται κανείς ποιητής (αν ήταν ποτέ δυνατό να γίνει κανείς ποιητής, αφού αυτό είναι, πριν από όλα τα άλλα) για να αποφύγει το χαρακτηρισμό Γάλλος, Ρώσος κλπ., προκειμένου να είναι τα πάντα».
Να σημειώσουμε ότι το 1992, γιορτάστηκαν σε όλο τον κόσμο τα 100 χρόνια από τη γέννησή της.
Μαρίνα Τσβετάγεβα, μια γνωριμία
Έτσι, πάνω στο παιχνίδι σας – ογκώδης
(Ανάμεσα σε πτώματα – και – κούκλες!)
Δεν δοκιμάστηκε, δεν αγοράστηκε
Φλεγόμενη και χορεύουσα -
Εξάφτερη, ιριδίζουσα,
Ανάμεσα σε επινοήσεις – ποταπότητες – αληθηνή,
Δεν πνίγηκε από τα χαιρετιστήρια σαλπίσματά σας
Η ψυ-χή!
«Η ψυχή», 10 Φεβρουαρίου 1923, από τη συλλογή, Μετά τη Ρωσία
Η Μαρίνα Ιβάνοβνα Τσβετάγεβα ή Τσβετάγιεβα (Мари́на Ива́новна Цвета́ева) (26 Σεπτεμβρίου (με το παλαιό ημερολόγιο)/8 Οκτωβρίου 1892, Μόσχα - 31 Αυγούστου 1941, Γελαμπούγκα (Ταταρστάν), είναι γνωστή ως μια από τις μεγαλύτερες ρωσίδες ποιήτριες του εικοστού αιώνα. Η ίδια άρχισε να αποκαλεί τον εαυτό της ποιητή από πολύ μικρή ηλικία και διατηρήσετε ον τίτλο σε όλη της τη ζωή. Τα πεζογραφήματά της (αυτοβιογραφικά διηγήματα, κριτικά δοκίμια, αναμνήσεις, ημερολόγια) –παρ’ όλο που πάντα τα θεωρούσε πάρεργο και δεύτερης κατηγορίας γραπτά- είναι κείμενα σφραγισμένα από τον ποιητικό της λόγο.
Σχεδόν όπως όλες οι γυναίκες της τάξης και της γενιάς της, η Μαρίνα Ιβάνοβνα ανέπτυξε από πολύ μικρή ηλικία (περίπου μόλις έμαθε να γράφει) τη συνήθεια να καταγράφει καθημερινά τα γεγονότα της ζωής της, τις εντυπώσεις και τις σκέψεις της:να γράφει ημερολόγιο. Ήταν η καθημερινή άσκηση όξυνσης του ποιητικού της βλέμματος και η συλλογή υλικού των έργων της. Για την ποιήτρια «οι στίχοι (της) είναι ημερολόγιο», καθώς γράφει στον πρόλογο της τρίτης συλλογής της Από δύο βιβλία, και συνεχίζει:«Γράψτε, γράψτε κι άλλο! Αποθανατίστε κάθε στιγμή, κάθε κίνηση, κάθε στεναγμό! Όχι μόνο την κίνηση – και το σχήμα του χεριού που το έκανε· όχι μόνο το στεναγμό – και το περίγραμμα των χειλιών απ’ όπου πέταξε, ελαφρύς. Μην υποτιμάτε το εξωτερικό. Το χρώμα των ματιών σας είναι εξίσου σημαντικό με την έκφρασή τους…»
Το βιβλίο της Γήινα σημεία αποτελείται στο μεγαλύτερο μέρος του ακριβώς από επεξεργασμένα αποσπάσματα του ημερολογίου της και σημειώσεις ή όπως η ίδια το περιγράφει (σε γράμμα της στον Ρομάν Γκουλ στις 17 Φεβρουαρίου 19320, είναι «ένα βιβλίο σημειώσεων (η καθημερινότητα, οι σκέψεις, οι συζητήσεις, τα όνειρα, η Μόσχα στην Επανάσταση, είναι ένα χρονικό της ψυχής μου)… κι όλη μου η ουσίας». Το σχεδίασε και το ετοίμασε για έκδοση το 1922 (όντας πια στην εξορία). Η τύχη του ωστόσο ήταν διαφορετική: ποτέ δεν εκδόθηκε στην ολοκληρωμένη μορφή του όσο ζούσε η συγγραφέας του. Κεφάλαιά του δημοσιεύτηκαν ξεχωριστά σε περιοδικά και εφημερίδες της εμιγκράτσιας στο Βερολίνο, το Παρίσι, τις Βρυξέλλες. Η αντίδραση των ρώσων εμιγκρέδων πολιτικών επικεντρώνεται στο ότι «το βιβλίο είναι έξω από κάθε πολιτική». Για ευνόητους λόγους δεν μπορεί να εκδοθεί στη Σοβιετική Ένωση.
Σίγουρα το βιβλίο δεν κάνει πολιτική με την στενή ή την ευρύτερη έννοια της λέξης. Και επειδή η Τσβετάγεβα σ’ όλη της τη ζωή αντιπαθούσε βαθύτατα την πολιτική και τους πολιτικούς. Ωστόσο, θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και πολιτικό. Τόσο πολιτικό όσο πολιτική είναι μια μαρτυρία. Γιατί είναι κατ’ εξοχήν βιβλίο-μαρτυρία. Η ίδια σχολιάζοντας τη θέση των εκδοτών γράφει ότι: «εμπεριέχει μια αλήθεια παθιασμένη και μεροληπτική – αλήθεια του ψύχους, της πείνας, του θυμού, αλήθεια αυτής της εποχής!». Μια αλήθεια προσωπική, της ψυχής του ποιητή απέναντι στην Ιστορία, απέναντι στην αγωνία μιας εποχής, στην έκπτωση των ανθρωπίνων σχέσεων και αξιών, στην πείνα και τον τρόμο του θανάτου (από ασιτία ή εκτέλεση), απέναντι στα σημεία και τα τέρατα μιας εποχής.
Πίσω από τα επεισόδια που περιγράφονται γυμνά, σχεδόν σχηματικά, διακρίνεται γυμνή και η ψυχή μας, που προσπαθεί να κρατηθεί όρθια, ν’ αντισταθεί στην έκπτωση και την αγωνία, να στοχαστεί για τον έρωτα και την ευγνωμοσύνη, να γυρέψει ευτυχισμένες εικόνες του παρελθόντος, να φανταστεί ένα μέλλον διαφορετικό, να διατηρήσει το χιούμορ του –σαρκαστικό και πικρό πολλές φορές- και την ευαισθησία της.
 |
| Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα, με το γιο της Μουρ στα τέλη της δεκαετίας του '30 στη Γαλλία
ΠΟΙΗΤΕΣ
Ο ποιητής – από μακριά οδηγεί το λόγο
Τον ποιητή – από μακριά οδηγεί ο λόγος
Με πλάνητες, με σημεία, με πλαγιές
Παραβολές αυλακιών… Μεταξύ ν α ι και ό χ ι
Ακόμη και χειρονομώντας απ’ το καμπαναριό
Τον ελιγμό κοροϊδεύει… Επειδή ο δρόμος των πλανητών-
Των ποιητών ο δρόμος. Σκορπισμένοι κρίκοι
Της αιτιότητας – αυτός είναι ο δεσμός μου! Ψηλά το μέτωπο –
Απελπιστείτε! Τις εκλείψεις των ποιητών
Δεν τις προβλέπει το ημερολόγιο.
Είναι αυτός που ανακατεύει τα χαρτιά,
Ξεγελάει το ζύγι και τον λογαριασμό,
Είναι αυτός που ρ ω τ α ε ι το θρανίο,
Που τον Καντ στο κεφάλι χτυπά,
Που στο πέτρινο φέρετρο της Βαστίλλης
Σαν δέντρο στην ομορφιά του.
Που τα ίχνη του – για πάντα εξαφανίστηκαν
Αυτή η πορεία, όπου όλοι
Αργούν…
-Επειδή ο δρόμος των κομητών
Των ποιητών δρόμος: καιόμενος, αλλά μη θερμαινόμενος,
Μαδημένος, αλλά ακαλλιέργητος – έκρηξη και διάρρηξη –
Η οδός σου, με χαίτη καμπυλωτή,
Μη προβλεπόμενη από το ημερολόγιο!
8 Απριλίου 1923
Σκορπισμένοι κρίκοι της αιτιότητας και πλάγιες παραβολές αυλακιών και πλανήτες. Μόνη της η Μαρίνα Τβετάγιεβα δίνει με τις τρεις αυτές μεταφορές (πως αλλιώς θα μπορούσε μια μεγάλη ποιήτρια) την εικόνα του λόγου της. Αυτού του λόγου που σόκαρε. Όχι τον μέσο αναγνώστη ή τον λαϊκό άνθρωπο, γιατί βρίσκεται πολύ κοντά στην καθημερινή του έκφραση, την τόσο συχνά ελλειπτική. Αλλά τον φιλόλογο και τον γραμματικό, γιατί ανατρέπει κάθε είδους ευπρεπισμό ή καλλωπισμό, κάθε τυπικό σύνταξης. Κατηγορήθηκε για ατελή μορφή και ατελή εκφραστικά μέσα. Πίσω από κάθε αταξία της όμως, δεν κρύβεται ούτε άγνοια ούτε αδυναμία να κυριαρχήσει το υλικό της. Όλες οι ιδιαιτερότητες (ή παραδοξότητες) της γραφής της (όπως είναι η ανατροπή των κανόνων στίξης, η πληθώρα παύλας και διπλής τελείας, οι επαναλήψεις, η απουσία ρήματος και η εμμονή στο ουσιαστικό), αφορούν στην προσπάθειά της ν’ αποδώσει τον ειρμό της σκέψης της, τη σκέψη όπως πρωτοεμφανίζεται, ανεπεξέργαστη. Καθώς στόχος της είναι ν’ αποτυπώσει την ιδέα με την ίδια ταχύτητα και την ίδια οικονομία με την οποία εμφανίζεται και προχωρεί, την καταγράφει συχνά με σκιές, σαν μια θολή φωτογραφία. Με νύξεις ελλειπείς προτάσεις. Και ταυτόχρονα η τεχνική αυτή γίνεται μια διαδικασία μύησης στη στιγμή της δημιουργίας.
Παράλληλα προσπαθεί ν’ αποδώσει το ρυθμό τη μουσική που κάθε φορά ακούει μαζί με τη σκέψη ή την ιδέα. Κόρη μιας σπουδαίας πιανίστριας και με βαθιά και πλούσια μουσική παιδεία η ίδια, η Μαρίνα Τσβατάγεβα τις περισσότερες φορές ακούει πρώτα τη μουσική φράση, το ρυθμό, κι έπειτα τις λέξεις. Έτσι, κάθε φορά οι λέξεις ντύνουν το ρυθμό. Η παύλα, για παράδειγμα, που τόσο συχνά εμφανίζεται όχι μόνο στα Γήινα σημεία αλλά και σε όλο της το έργο, δεν λειτουργεί μόνο ως ενωτικό σημείο των δύο μερών ή ως βοηθητικό στοιχείο ανάδειξης της λέξης που την ακολουθεί, αλλά σχεδόν πάντα και ως παύση, ως μουσικός χρόνος.
Συχνά αντιμετωπίζουμε αφοριστικό τόνο ή και αφορισμούς, καθώς και σκέψεις που μοιάζουν με «πανοπλίες από πάγο». Δεν είναι απλώς επιλογή ύφους και κυρίως δεν είναι απόπειρα επιβολής των αντιλήψεών της. Είναι και πάλι η ψυχή της γυμνή. Είναι ο ίδιος της ο εαυτός. Έτσι υπήρξε πάντα με τους ανθρώπους και τις ιδεολογίες. Ασυμβίβαστη, ευθεία, ανεπιτήδευτη, ξεκάθαρη. Πίσω από την πανοπλία βρίσκεται η γυναίκα, η ποιήτρια που αναζητά το ουσιαστικό, που διψά για αυθεντικές ανθρώπινες σχέσεις, με τον δικό της απόλυτο τρόπο. Έτσι, οι φράσεις της, χωρίς να αποσκοπούν ποτέ σε διδαχή, γίνονται ένα μάθημα ουσιαστικής ζωής, μια πνοή αυθεντικής ζωής σε μια δύσκολη και πονηρή εποχή. Πνοή που. Ωστόσο, εξακολουθεί πάντα να είναι επίκαιρη, γιατί αφορά ακεραιότητα της συνείδησης και του Είναι, την αναγκαιότητα μιας (προσωπικής) ηθικής.
Πολύ συχνά στο κείμενο παρουσιάζονται λέξεις, φράσεις, στίχοι από τα γαλλικά ή τα γερμανικά. Δεν είναι επιτήδευση και αυταρέσκεια. Καταρχήν οποιοσδήποτε ρώσος της τάξης της γνώριζε και τις δύο γλώσσες από την τρυφερή παιδική ηλικία. Δεύτερον, η γερμανικής καταγωγής μητέρα της έμαθε στα παιδιά τα γερμανικά παράλληλα με τα ρώσικα. Τρίτον, η Μαρίνα αγάπησε από πολύ μικρή τη γαλλική λογοτεχνία και, καθώς ήταν ένα τελειομανές παιδί, τελειοποίησε και βάθυνε τις γνώσεις της στη συγκεκριμένη γλώσσα, στην οποία έγραψε κάποια από τα πεζά της έργα. Η δε μετάφραση του ποιήματος-παραμυθιού της Το παλληκάρι στα γαλλικά από την ίδια μπορεί να θεωρηθεί ένα από τα μεγάλα έργα της γαλλικής ποίησης. Είναι απολύτως τρίγλωση κι αυτό δεν θα μπορούσε παρά να αποτυπωθεί και στο έργο της, και για τον πρόσθετο λόγο ότι στο έργο της αποτυπώνει ολόκληρο τον εαυτό της. Αυτό δεν την εμπόδισε, όμως, ούτε στο ελάχιστο να χρησιμοποιήσει τα ρώσικα με ευλυγισία και φαντασία, τόσο ώστε να θεωρείται μια από τις λίγες γλωσσοπλάστριες ποιήτριες. Αντλεί, κατά την παράδοση του Πούσκιν, το λεξιλόγιό της κυρίως από τον πλούτο της λαϊκής προφορικής παράδοσης –παραμύθια, μπιλίνες, λαϊκά τραγούδια, παροιμίες, καθημερινή ομιλία-, αλλά και από τα σλαβονικά της εκκλησίας (παρ’ όλο που υπήρξε άθεη) και από τη ρωσική μεγάλη ποιητική παράδοση (Πούσκιν και Χρυσός Αιώνας της ρώσικης ποίησης). Στο όνομα του δεσμού της μ’ αυτή την παράδοση, αλλά και ως αντίδραση στην επιβολή νέας τάξης πραγμάτων από αυτό που η ίδια αποκαλεί «σοβιετική φάρσα», απορρέει και η εμμονή της να γράφει με την παλιά ορθογραφία κάτι που με τη μετάφραση δεν μπορεί να (από)δοθεί στα ελληνικά.
Ακόμη ίσως εκπλήσσει ο τεμαχισμός των κειμένων. Με τις γραμμές να τον προβάλουν ακόμη εντονότερα. Είναι αφενός η παρουσία του ημερολογίου, ενός γραπτού που παρακολουθεί τον τεμαχισμό του ημερολογιακού χρόνου σε ώρες και εικοσιτετράωρα, αφετέρου η αναβίωση της «γραμμής» των πρώτων κειμένων των γερμανών ρομαντικών, που ήταν από τις μεγάλες αγάπες της Μαρίνας. Κι ανάμεσα στις γραμμές η προσπάθεια αποτύπωσης μιας πρόζας «αυθόρμητης» ή φυσικής, πριν τη λογοτεχνία.
Μιας πρόζας που στρέφεται απευθείας στον αναγνώστη της, τον ανάγει σε συνομιλητή, τον προκαλεί να συζητήσει μαζί της, να της απαντήσει, να συμπληρώσει ή να αναιρέσει τα κενά, να μιλήσει κι ο ίδιος με τους στίχους της, με μια λέξη να συνδιαλλαγεί μαζί της. Μιας πρόζας τόσο ζωντανής που, όπως κι όλο το ποιητικό της έργο, απαιτεί από μας να είμαστε ενεργά –και εναργή- υποκείμενα απέναντί της και όχι παθητικοί δέκτες.
Και μόνο ως ενεργά υποκείμενα θα μπορούσαμε να διεισδύσουμε στην καρδιά του έργου της, ενός έργου τόσο δύσκολου και πολυσήμαντου όσο και τα λαϊκά παραμύθια και οι παροιμίες, όσο και ο Αργυρός Αιώνας της ρώσικης ποίησης με τα πολυποίκιλα ρεύματά του (συμβολισμός, παρακμιακοί, ακμεϊσμός, φουτουρισμός), απ’ όπου αντλεί φόρμες και ιδέες, χωρίς ωστόσο να εντάσσεται σε κανένα. Γιατί είναι ένα έργο «μοντέρνο», όπως η ίδια το χαρακτηρίζει στο δοκίμιό της Ο ποιητής και ο χρόνος, εννοώντας ότι είναι παιδί του αιώνα του, παιδί που ακούει στις προσταγές του αιώνα όχι μόνο για να τις αποτυπώσει, αλλά και να τις δει κριτικά και να τις αλλάξει κατά τις προσταγές της συνείδησής του.
ΑΙΩΝΑΣ
Αιώνα μου, θηρίο μου ποιος θα τα καταφέρει
Να κοιτάξει στις κόρες των ματιών σου
Και με το αίμα του να κολλήσει
Δύο εκατονταετιών σπονδύλους;
…………………………
Πάλι για θυσία, σαν αρνάκι,
Τα βρεγματικά της ζωής έφεραν.
…………………………
Λικνίζει ο αιώνας το κύμα
Με την ανθρώπινη αγωνία,
Και στο χορτάρι ανασαίνει η οχιά
…………………………
Αλλά σπασμένοι οι σπόνδυλοί σου,
Εξαίρετε θλιμμένε μου αιώνα.
Και με ανόητα χαμόγελο
Πίσω κοιτάζεις, βάναυσος και αδύναμος
Ίδιος θηρίο, κάποτε ευλύγιστο,
Τα ίδια ίχνη των ποδιών του.
Οσίπ Μάντελσταμ, 1923. Μοσχοβίτικα ποιήματα
Παρ’ όλο που ο εσωτερικός κόσμος της διαγράφεται έντονα σ’ όλα τα μέρη των Γήινων σημείων, η Μαρίνα Τβσετάγεβα δεν περιορίζεται μόνο σ’ αυτό. Παράλληλα με το λυρικό τραγούδι τής εξομολόγησης, ακούγονται τα τραγούδια μιας ολόκληρης εποχής. Ανάμεσα στην πολυφωνία και την τετραφωνία, στις εθνικές σχολές μουσικής και στον ρωσικό ψαλμό, ανιστορούνται τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Ζωντανεύουν οι χαρακτηριστικές φιγούρες του νεόκοπου επαναστάτη, της μισότρελης μεγαλοκοπέλας, της ημιμαθούς διαφωτίστριας, του αγνού επαναστάτη, της πιστής μνήμης του νεκρού αγαπημένου αρραβωνιαστικού, του πονηρού καιροσκόπου, του νεοφώτιστου κομμουνιστή, του επιτήδειου μαυραγορίτη, των πονηρών χωρικών, της προξενήτρας, του φτωχοδιάβολου. Ακτινογραφία της ανθρώπινης ψυχής σε δύσκολους και πονηρούς καιρούς, όταν έχεις να μετρηθείς με τον όλεθρο και τον άνθρωπο. Η ποιήτρια μεταμορφώνεται σε ευαίσθητη εναργή παρατηρήτρια, που με σοφία επιλέγει τους χαρακτήρες της και με ευφυή λιτότητα και αμεσότητα τους περιγράφει μέσα από αποκαλυπτικές και ενδεικτικές λεπτομέρειες. Οι εικόνες, τα επεισόδια, οι χαρακτήρες που παρελαύνουν μπροστά μας παραπέμπουν απευθείας στην μεγάλη παράδοση του 19ου αιώνα (Γκόγκολ, Τσέχωφ, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Τουργκένιεφ). Πρόσωπα και καταστάσεις της ρωσικής κοινωνίας σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, αλλά εξίσου γνώριμες και σε μας από τη Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών, απ’ όλη την πρόσφατη ταραγμένη ιστορία μας. Γιατί είναι πρόσωπα και καταστάσεις ταραγμένων και αμφιθυμικών εποχών, σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.
Γι’ αυτό ο τίτλος, πολυσήμαντος, μας προκαλεί να τον διαβάσουμε με πολλούς τρόπους. Γήινα σημεία; Σημεία των καιρών; Σημεία και τέρατα; Γήινα όρια; Γήινα σημάδια;…
Πηγή:
Ιωάννα Σαββίδου από τον πρόλογο στο βιβλίο, Γήινα σημεία της Μαρίνα Τβσετάγεβα, εκδόσεις Ηριδανός, Αθήνα, 1993.
Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα με το σύζυγό της Σεργκέι Εφρόν
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΜΑΡΙΝΑΣ ΤΣΒΕΤΑΓΙΕΒΑ
1892. (26.09/11/10) Γέννηση της Μαρίνας στη Μόσχα.
Μητέρα της η Μαρία Αλεξάντροβνα Μέιν, εξαίρετη πιανίστρια, μαθήτρια του Άντον Ρουμπινστάιν, γερμανοπολωνικής καταγωγής, δεύτερη γυναίκα του Ιβάν Τσβετάεφ.
Πατέρας της ο Ιβάν Βλαντιμίροβιτς Τσβετάεφ, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μόσχας, ιστορικός τέχνης, ιδρυτής του Μουσείου Καλών Τεχνών της Μόσχας (σημερινού Μουσείου Α. Σ. Πούσκιν).
Άλλα δύο αδέλφια από τον πρώτο του πατέρα της με την Βαρβάρα Ντμίτριεβνα Ιλοβάισκι: ο Αντρέι και η Βαλέρια, με τα οποία ποτέ δεν απέκτησε στενές σχέσεις.
Παιδικά χρόνια στη Μόσχα και στο εξοχικό της οικογένειας στην Ταρούσα, κοντά στον ποταμό Όκα.
Έχει αρχίζει ο Αργυρός Αιώνας της ρώσικης ποίησης. Στη διάρκεια της δεκαετίας γεννιούνται μεγάλοι ποιητές: Μάντελσταμ, Αχμάτοβα, Παστερνάκ.
Θάνατος του τσάρου Αλέξανδρου Γ’. Τον διαδέχεται ο Νικόλαος Β’, ο οποίος θα ξεκινήσει και την εκβιομηχάνιση της χώρας.
1894. Γέννηση της αδελφής της Αναστασία (Άσια), με την οποία διατήρησε στενότατη σχέση ως το γάμο της.
1895. Εμφανίζεται η πρώτη ανθολογία συμβολιστών ποιητών.
1898. Γράφει τα πρώτα της ποιήματα. Παίζει εξαιρετικά πιάνο. Διαβάζει πολύ, όπως και στη διάρκεια όλης της ζωής της και κυρίως της εφηβείας της.
Ιδρύεται το Θέατρο Τέχνης του Στανισλάβσκι.
1902-04. Ταξιδεύει στο εξωτερικό (Νεβρί, Γένοβα, Λωζάνη, Μέλανας Δρυμός, Φραιμπουργκ) μαζί με την άρρωστη (από φυματίωση) μητέρα της και φοιτά εσωτερική σε σχολεία της Λωζάννης και του Φράιμπουργκ.
1905. Απεργίες, έντονη οικονομική κρίση, ανταρσία του θωρηκτού Ποτέμκιν: επανάσταση του 1905. Εκλογικός νόμος για καθολική ψήφο.
1906. (05/07): Πεθαίνει η Μαρία Μέιν.
1909. (καλοκαίρι): Παραμονή στο Παρίσι για μαθήματα μεσαιωνικής γαλλικής λογοτεχνίας και για να δει τη Σάρα Μπερνάρ στο θέατρο.
1910. Δημοσιεύεται η πρώτη της ποιητική συλλογή: Βραδινό Λεύκωμα και συναντά ευνοϊκή κριτική.
Γνωρίζεται με ποιητές, κριτικούς, φιλοσόφους, διανοούμενους της εποχής. Συχνάζει σε λογοτεχνικά καφενεία.
Στη Ρωσία γεννιούνται νέα λογοτεχνικά ρεύματα: ακμεϊσμός, φουτουρισμός.
1911. Συναντά και ερωτεύεται τον Σεργκέι Γιάκοβλεβιτς Εφρόν, στο σπίτι του ποιητή και ζωγράφου Μαξιμιλιάν Βολόσιν στην Κριμαία, τον οποίο θα παντρευτεί τον επόμενο χρόνο, παρά τις αντιδράσεις της οικογένειας του πατέρα της, λόγω της εβραϊκής καταγωγής του.
1912. Δημοσιεύεται η δεύτερη ποιητική της συλλογή Το μαγικό λυχνάρι.
Γέννηση της πρώτης της κόρης, Αριάντνα (Άλια), που θα γίνει σύντροφος και βοηθός της στα δύσκολα χρόνια της επανάστασης και της εξορίας.
1913. Πεθαίνει ο Ιβάν Τσβετάεφ.
Δημοσιεύεται επιλογή ποιημάτων από τις δύο πρώτες συλλογές με τίτλο: Από δύο βιβλία.
1914. Σύντομη αλλά έντονη ερωτική σχέση με την ποιήτρια Σοφία Παρνόκ.
Αρχίζει ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος. Γενική επιστράτευση στη Ρωσία.
Ο Σ. Εφρόν φεύγει στο μέτωπο ως νοσοκόμος.
1915. Γράφει την ποιητική συλλογή Νεανικά ποιήματα, που θα μείνει ανέκδοτη όσο ζει.
Συναντά τον ποιητή Οσίπ Μάντελσταμ: έντονη αλληλεπίδραση.
Δημοσιεύει ποιήματα σε πολλά περιοδικά.
1916. Ταξίδι στην Πετρούπολη. Γνωρίζει τους εκεί ποιητικούς κύκλους.
Γράφει τους κύκλους ποιημάτων Ποιήματα για τη Μόσχα, Ποιήματα στον Μπλοκ, Ποιήματα στην Αχμάτοβα.
Έντονη οικονομική κρίση. Έλλειψη ψωμιού και κάρβουνου στις μεγάλες πόλεις. Πληθώρα λιποταξιών στις γραμμές του ρωσικού στρατού.
1917. Μεγάλες απεργίες: επανάσταση του Φεβρουαρίου. Προσωρινή κυβέρνηση.
Οκτωβριανή Επανάσταση. Εμφανίζονται οι πρώτες εστίες αντίδρασης που θα οδηγήσουν στον εμφύλιο πόλεμο, που θα διαρκέσει ως το 1921.
Ο Σ. Εφρόν εντάσσεται στις γραμμές της Λευκής Στρατιάς και φεύγει στο Νότο. Ως το 1921 θα θεωρείται αγνοούμενος ή νεκρός
Γέννηση της δεύτερης κόρης της Ιρίνα.
Συναντά τον συγγραφέα και ιστορικό Ηλιά Έρενμπουργκ.
Η ποίηση και η πρόζα της αφορούν την καθημερινότητα της εποχής.
1918-19. Γράφει το βιβλίο Γήινα Σημεία.
Γνωρίζει τους ηθοποιούς του θεάτρου Βαχτάνχκοφ και συνδέεται φιλικά μαζί τους και κυρίως με την Σοφία Χόλλιντεϊ.
Δουλεύει στο επιτροπάτο του Λαού για τις υποθέσεις Εθνοτήτων.
Γράφει τα θεατρικά Φάντης Κούπα, Χιονοθύελλα, Μοίρα, Πέτρινος Άγγελος, Περιπέτεια, Φοίνικας.
Οικονομικός αποκλεισμός της νεαρής Σοβιετικής κυβέρνησης από τις μεγάλες δυνάμεις. Χρονιά μεγάλης πείνας.
1920. Πεθαίνει η κόρη της Ιρίνα από ασιτία στο οικοτροφείο παιδιών στο Κούτσεβο.
Γράφει τον κύκλο Το στρατόπεδο των Κύκνων και το ποίημα παραμύθι Η παρθένα βασιλιάς.
1921. Δημοσιεύεται η Τρίτη ποιητική της συλλογή Βέρστια στο Βερολίνο.
Γράφει το μεγάλο ποίημα Πάνω στο κόκκινο άλογο.
Μαθαίνει ότι ο Σεργκέι είναι ζωντανός στο εξωτερικό.
1922. Εγκαταλείπει τη Σοβιετική Ένωση μαζί με την κόρη της Άλια. Ξαναβρίσκεται με τον Σεργκέι στο Βερολίνο. Το καλοκαίρι εγκαθίσταται στα περίχωρα της Πράγας. Ζουν από την υποτροφία του Σεργκέι και από ένα πενιχρό επίδομα της Τσεχοσλοβακικής Κυβέρνησης.
Δημοσιεύεται νέα ποιητική της συλλογή Βέρστια ΙΙ, με ποιήματα του 1916.
Γνωρίζει την Άννα Τεσκοβά, που θα γίνει φίλη ζωής και δεύτερη μητέρα της και με την οποία θα διατηρήσει αλληλογραφία σ’ όλη τη διάρκεια της εξορίας.
Αρχίζει μακρά αλληλογραφία (έως το 1935) με τον ποιητή Μπόρις Λεονίντοβιτς Παστερνάκ, που θα θεωρήσει ίσο της και θα είναι ο μεγάλος πλατωνικός έρωτας της ζωής της.
1923. Δημοσιεύονται τρία μεγάλα ποιήματα Χωρισμός, Ψυχή, Τέχνη.
Γνωρίζει τον Κωνσταντίνο Ροτζέβιτς με τον οποίο δημιουργεί μια πολύ έντονη ερωτική σχέση. Μετά το χωρισμό τους, γράφει Το ποίημα του Βουνού και του Τέλους, από τα πιο σημαντικά μεγάλα της ποιήματα.
1924. Στη Σοβιετική Ένωση πεθαίνει ο Β. Ι. Λ.ενιν. Τον διαδέχεται ο Ι. Β. Στάλιν: αρχίζουν οι διώξεις (εκτελέσεις, στρατόπεδα συγκέντρωσης, απαγορεύσεις των έργων τους) συγγραφέων και διανοούμενων που διαφωνούν με το καθεστώς, και που θα καταλήξουν στην ιδεολογική τρομοκρατία όλη της περιόδου της εξουσίας του Στάλιν. Η επίσημη γραμμή στην τέχνη και τη λογοτεχνία είναι ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός, ενώ στη δύση γεννιέται ο υπερρεαλισμός.
1924-25. Γράφει την τραγωδία Αριάδνη.
Γράφει τα Ποιήματα στον Παστερνάκ και τον κύκλο Η ώρα της ψυχής.
Γέννηση του γιου της Γκέοργι (που η ίδια αποκαλεί Μουρ)
Αρχίζει το μεγάλο της ποίημα-παραμύθι Ο γητευτής των ποντικιών, που θα τελειώσει στο Παρίσι το Νοέμβριο του 1925.
Γράφει το μεγάλο της ποίημα Το παλληκάρι.
Τον Οκτώβριο φεύγει για να εγκατασταθεί στο Παρίσι, όπου έχει αρχίζει να συγκεντρώνεται η ρώσικη εμιγκράτσια, ελπίζοντας σε καλύτερες συνθήκες ζωής και αναγνώριση.
1925-26. Τους πρώτους μήνες φιλοξενείται από την οικογένεια της Όλγας Κολπάσινα-Τσερνόβα. Τον Ιανουάριο του 1925 ο Σεργκέι Εφρόν έρχεται να εγκατασταθεί με την οικογένειά του και περνούν την άνοιξη και το καλοκαίρι στη Βαντέ (στον Ατλαντικό). Τα υπόλοιπα χρόνια θα ζήσει σε φτωχά περίχωρα του Παρισιού (Μπελβύ, Μεντόν, Κλαμάρ).
Γράφει το άρθρο Ο ποιητής και η κριτική. Σύντομο ταξίδι στο Λονδίνο με τον πρίγκιπα Ντμίτρι Σβιατοπόλσκ-Μίρσκι.
Γράφει τα μεγάλα ποιήματα Απεσταλμένος της θάλασσας, Απόπειρα δωματίου, Το ποίημα της σκάλας.
Αλληλογραφία με τους ποιητές Ράινερ Μαρία Ρίλκε και Μπόρις Παστερνάκ στη διάρκεια του καλοκαιριού του 1926, που δημοσιεύεται ως Αλληλογραφία των τριών.
Στις 29 Δεκεμβρίου πεθαίνει ο Ρ. Μ. Ρίλκε. Ισχυρό πλήγμα.
1927. Γράφει το Ποίημα του Νέου Έτους και το πεζό Ο θάνατός σου, αφιερωμένο στον Ρίλκε, την τραγωδία Φαίδρα.
Γράφει το Ποίημα του αέρα.
1928. Συναντά τον Μαγιακόφσκι.
Δημοσιεύεται το Μετά τη Ρωσία, με ποιήματα του 1922-1925, η τελευταία ποιητική συλλογή που θα δημοσιευτεί όσο ζει.
Γράφει το Κόκκινο ταυράκι και δουλεύει το μεγάλο ποίημα Πέρεκοπ (τελευταία μάχη της λευκής στρατιάς).
1929. Σύντομο ταξίδι στις Βρυξέλλες.
Γράφει το δοκίμιο Ναταλία Γκοντσάροβα και μεταφράζει το μεγάλο ποίημά της Το Παλληκάρι στα γαλλικά, δημιουργώντας ουσιαστικά ένα νέο ποίημα, πρωτοφανές σε φόρμα και θέμα για τη γαλλική ποιητική παράδοση.
1930. Αυτοκτονεί ο Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι. Του αφιερώνει έναν κύκλο ποιημάτων.
1931. Γράφει την ιστορία μιας Αφιέρωσης (αναμνήσεις για τον Οσίπ Μάντελσταμ), τα Ποιήματα στον Πούσκιν και την Ωδή στην πεζοπορία.
1932. Γράφει δύο δοκίμια Ο Ποιητής και ο Χρόνος και Η Τέχνη στο Φως της συνείδησης, μια πραγματεία Έπος και λυρισμός στη σύγχρονη ποίηση (σχετικά με τον Μαγιακόφσκι και τον Παστερνάκ) και την Επιστολή προς την Αμαζόνα (στα γαλλικά).
1833. Αρχίζει αλληλογραφία με τον κριτικό Γιούρι Ιβάσκ.
Γράφει Το Ζωντανό για το ζωντανό (αναμνήσεις για τον Μ. Α. Βολόσιν) και Αλλοτινό απόγευμα (για τον ποιητή Μ. Α. Κουζμίν) και Ο πύργος με τον κισσό. Γερμανία: Άνοδος του στην εξουσία.
1934. Αναμνήσεις για τον ποιητή Αντρέι Μπιέλι: Αιχμάλωτο πνεύμα.
Αρχίζει η περίοδος της αυτοβιογραφικής πρόζας. Οι παλαιοημερολογίτισσες, Ο διάβολος, Η μητέρα και η μουσική, Το παραμύθι της μητέρας, Το σπίτι του γέρο-Πιμέν, Ασφάλιστη ζωή (για τις συνθήκες ζωής στα περίχωρα του Παρισιού).
1935. Ο Σεργκέι Εφρόν δουλεύει για την Εν.Κα.Βε.Ντε. (Μυστικές Σοβιετικές Υπηρεσίες του Εξωτερικού).
Συναντά τον Παστερνάκ στο Παρίσι. (Η μη-συνάντηση όπως τη χαρακτηρίζει η ίδια).
Γράφει τον κύκλο Επιτάφιος και το ποίημα Αναγνώστες εφημερίδων.
1936. Σύντομο ταξίδι στο Βέλγιο.
Αλληλογραφία και έρωτας με τον νεαρό ποιητή Ανατόλι Στάιγκερ.
Γράφει τον κύκλο Ποιήματα στο ορφανό, το αυτοβιογραφικό Ο πατέρας και το Μουσείο του (στα γαλλικά) και το δοκίμιοΛόγος περί Μπαλμόντ).
1937. Γράφει την Ιστορία της Σονέτσκα (αναμνήσεις για την ηθοποιό Σοφία-Σόνια Χόλλιντέϊ), τα αυτοβιογραφικά Ο Πούσκιν μου και Πούσκιν και Πουγκατσόφ).
Μεταφράζει ποιήματα του Πούσκιν στα Γαλλικά.
Δολοφονία του πρώην αρχηγού των Σοβιετικών Μυστικών Υπηρεσιών του Εξωτερικού, Ιγννάς Ράις. Στην υπόθεση είναι αναμεμιγμένος και ο Σεργκέι Εφρόν, ο οποίος αναγκάζετε να αποχωρίσει εσπευμένα για τη Σοβιετική Ένωση. Λίγο αργότερα τον ακολουθεί και η κόρη του Άλια.
1938. Μετακομίζει με το γιο της στο Παρίσι σε ξενοδοχείο.
Η ναζιστική Γερμανία καταλαμβάνει την Τσεχοσλοβακία.
Γράφει τον κύκλο Ποιήματα για την Τσεχοσλοβακία.
12 Ιουνίου: Φεύγει με το γιο της για τη Σοβιετική Ένωση. Βρίσκει την οικογένειά της στη Μόσχα και περνούν το καλοκαίρι στο Μπόλσεβο. (χωριό κοντά στη Μόσχα). Συλλαμβάνεται η κόρη της και στέλνεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Συλλαμβάνεται ο Σεργκέι Εφρόν, ο οποίος αργότερα θα εκτελεστεί, όπως συνέβαινε με όλους σχεδόν τους σοβιετικούς πράκτορες που επέστρεφαν.
1939-40. Ζει στη Μόσχα με το γιο της αλλάζοντας συνέχεια σπίτι. Ετοιμάζει μια ανθολογία της ποίησής της ενώ παράλληλα μεταφράζει στα ρωσικά πολωνούς, τσέχους, άγγλους, γεωργιανούς, γερμανούς και γάλλους ποιητές για να ζήσει.
Συναντά την Άννα Αχμάτοβα και τον Μπόρις Παστερνάκ, ο οποίος της βοηθά να βρει δουλειά.
Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο Φιλίας Μόλοτοφ-Ρίμπεντροπ (1929).
1941. Ο γερμανικός στρατός εισβάλει στη Σοβιετική Ένωση, αρχίζει η εκκένωση της Μόσχας.
Στέλνεται μαζί με το γιο της στην Ελαμπούγκα (Ταταρία).
31 Αυγούστου: Η Μαρίνα Τσβετάγεβα αυτοκτονεί.
Πηγή:
Το χρονολόγιο είναι από το βιβλίο, Μαρίνα Τβσετάγεβα: Γήινα σημεία , μτφρ. Ιωάννα Σαββίδου, εκδόσεις Ηριδανός, Αθήνα, 1993.
Έργα της Μαρίνας Τσβετάγεβα στα ελληνικά
Μια ζωή στη φωτιά, μτφρ. Ανδριάνα Χαχλά - Μάρω Κάτσικα, Εστία 2008
Γράμματα στον "Ελικώνα", Γαβριηλίδης 2008
Η αλληλογραφία των τριών, μτφρ. Γιώργος Δεπάστας - Σταυρούλα Αργυροπούλου, Μεταίχμιο 2005
Μαρίνα Τσβετάγιεβα Τα ποιήματα του βουνού και άλλα ποιήματα, μτφρ. Γιώργος Κοροπούλης, Ύψιλον 2004
Ο ποιητής και ο χρόνος, μτφρ. Καίτη Διαμαντάκου, Καρδαμίτσας 1998
Η περιπέτεια, μτφρ. Λεωνίδας Καρατζάς, Εξάντας 1997
Η ιστορία της Σονέτσκα, μτφρ. Ράνια Τουτουντζή, Νεφέλη 1985
Γήινα σημεία, μτφρ. Ιωάννα Σαββίδου, Ηριδανός 1993
Ποιήματα (Μαρίνα Τσβετάγιεβα), μτφρ. Μίλια Ροζίδη, Διογένης 1996
Βιβλία για τη Μαρίνα Τσβετάγεβα στα ελληνικά
Μαρίνα Τσβετάγιεβα της Ανρί Τρουαγιά, μτφρ. Μαριλένα Καρρά, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, 2003
|
