Ο ΜΟΣΚΩΒ-ΣΕΛΗΜ του Γεωργίου Βιζυηνού

Πηγή:http://vivliocafe.blogspot.gr/2011/11/blog-post.html

Ίσως δεν είναι από τα πιο γνωστά και δημοφιλή διηγήματα του θρακιώτη πεζογράφου και ποιητή, αλλά κάτι μου έκανε αίσθηση όταν το πρωτοδιάβασα ανάμεσα στα άλλα-του έργα και κάτι μου το ξαναφέρνει συχνά στον νου στη σημερινή υβριδική κοινωνία.

Μπακλαβάς:

Γεώργιος Βιζυηνός
“Ο Μοσκώβ-Σελήμ”
1895
 

           

 

Ο αφηγητής γνωρίζει την περίεργη φιγούρα του Μοσκώβ-Σελήμ στη Θράκη και συγκινείται από τη ζωή και τα πάθη-του. Ο εν λόγω ήρωας είναι Τούρκος αλλά μετεωρίστηκε από μικρός, καταρχάς από κορίτσι σε αγόρι και έπειτα από Τούρκος σε Ρώσο ή σε ρωσόφιλο. Η εγκιβωτισμένη αφήγηση του Σελήμ μέσα στην αφήγηση του Βιζυηνού αναδεικνύει την προσωπικότητά-του, διχασμένη και επαμφοτερίζουσα, που τον περιθωριοποίησε από την υπόλοιπη κοινωνία ως τρελό, αλλά λειτουργεί αντιστικτικά, μάλλον αναλογικά παρά αντιθετικά, με τον ίδιο τον συγγραφέα που βίωσε διλήμματα και αμφιταλαντεύσεις.

Η Θράκη αναδεικνύεται αρχετυπικά σε σταυροδρόμι πολιτισμών και ταυτοτήτων, όπου οι Τούρκοι συναντάνε όχι μόνο τους Έλληνες αλλά και τους συνθάλασσούς-τους Ρώσσους. Η διασταύρωση αυτή δημιουργεί ανθρώπους με διπλή ταυτότητα, φυλετική, εθνική, θρησκευτική, γεγονός που αποτελεί προάγγελο των μεγάλων ζητημάτων ταυτότητας που έχουν ξεσπάσει έναν αιώνα μετά, στα τέλη του 20ού αιώνα, με χαρακτήρες μοιρασμένους ανάμεσα στο γεννάσθαι και το γενέσθαι, ανάμεσα στο εκ γενετής πεπρωμένο-τους και το επιλεγμένο στίγμα της ζωής-τους. Ο Βιζυηνός καταφέρνει να απαθανατίσει έναν διττό χαρακτήρα που συνοψίζει την πολύπλευρη οντότητα κάθε ανθρώπου, ο οποίος πλέον ψυχολογικά και κοινωνιολογικά δεν θεωρείται αρραγής και μονολιθική υπόσταση αλλά συχνά μερίζεται σε συγκρουόμενες πτυχές ενός πολυδιάστατου προσώπου.

Ο αφηγητής συμπονά τον Ρωσότουρκο και καταλαβαίνει τη διττή-του φύση και συμμερίζεται τον πόνο του απάτριδος που δεν τον δέχονται ούτε οι ομογενείς-του Τούρκοι ούτε οι ομόθυμοί-του Ρώσοι. Έτσι ο Σελήμ βιώνει μια περιθωριοποιήμενη ζωή, στην οποία η επιλογή-του συγκρούεται με τη φύση-του.

Ο Βιζυηνός πρωτοπορεί καθώς έρχεται πιο κοντά στη μεταμοντέρνα προβληματική των τελών του 20ού αιώνα και των αρχών του 21^ου. Ο άνθρωπος συχνά έχει να επιλέξει ανάμεσα στο φυσικό και στο επιλεκτό, ανάμεσα στο γεννάσθαι και στο γίγνεσθαι. Ο Σελήμ γεννήθηκε Τούρκος, πράγμα βέβαια που δεν αποτελεί φύσει κατάσταση αλλά μια κοινωνική σύμβαση. Στη διάρκεια της ζωής του ήρθε πιο κοντά με ένα άλλο έθνος και επέλεξε μια άλλη κοινωνική σύμβαση, πράγμα που την εποχή εκείνη αλλά ακόμα και σήμερα μπορεί να θεωρηθεί προδοσία. Κι όντως ο Βιζυηνός φτάνει στα όρια της εθνικής συνείδησης και της διεθνιστικής κοσμοαντίληψης, κατά την οποία δεν υπάρχουν έθνη αλλά πολιτισμοί.

Ο ήρωάς-του, ίσως αντι-ήρωας, αφού γίνεται συμπαθής και σκιαγραφείται με αγάπη, είναι ένα από τα αρχέτυπα του διχασμένου ανθρώπου. Έρχεται έτσι από το παρελθόν να σταθεί δίπλα σε σύγχρονα υβριδιακά όντα, που μοιράζονται ανάμεσα στο φύλο και στο γένος, ανάμεσα στο είμαι και στο φαίνεσθαι, ανάμεσα σ’ αυτό που δόθηκε εθνικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά και σ’ αυτό που επιλέχθηκε αργότερα.

Πατριάρχης Φώτιος

Η τεχνική του σοκ – ή, αν προτιμάτε, το σεξ – στην ποίηση

Πηγή:http://stigmalogou.blogspot.gr/2013/06/blog-post_20.html

Χώνω στο χώμα τη χαρά
Να ζωντανέψουν οι καρποί
Να’ ρθεις με το κοφίνι
Να με γεμίσεις όστρακα
Φιλιά καυλιά και σάλια
Να γλείψουμε εσύ κι εγώ
Το λογισμό του κόσμου.

(από το ποίημα «Απογευματινό πότισμα», συλλογή «Ερώμαι» της Μαίρης Αλεξοπούλου).

Από παλιά η λογοτεχνία προσπάθησε, άλλοτε με μεγαλύτερη και άλλοτε με μικρότερη επιτυχία, να δώσει μια αισθητική διάσταση στο σεξ ή, αντίστροφα, μια σεξουαλική διάσταση στην αισθητική, με ερωτικά έργα που αρετές φορές κινήθηκαν στα όρια της πορνογραφίας. Κι ενώ σε εποχές που αυτά τα έργα συνόψιζαν την προσπάθεια των δημιουργών τους να αντισταθούν στους περιορισμούς που επέβαλε η καθεστηκυία τάξη και να φέρουν στο φως το απαγορευμένο ήταν θεμιτά ή ίσως κι επιβεβλημένα ακόμη, στην εποχή μας που τα περισσότερα ταμπού έχουν προ καιρού σπάσει, η προσφυγή του δημιουργού σε ανάλογες τεχνικές μοιάζει μάλλον περιττή. 

Οπωσδήποτε, η συγκεκριμένη τεχνική έχει λίγα να προσθέσει σε ένα ποίημα και σίγουρα δεν το κάνει λογοτεχνικά αρτιότερο. Κι ενώ υπάρχουν ποιήματα με πλάγιες αναφορές που αναπτύσσονται ομαλά και δεν ξεφεύγουν από τα όρια του θεμιτού, όπως στην περυσινή υποψήφια για κρατικό βραβείο ποίησης «Κονσέρβα για μαργαριτάρια» της Έλσας Κορνέτη και συγκεκριμένα στο ποίημά της «Ο χορός της βίδας»:

...Δεν νιώθω Δεν πονάω Φημίζομαι
Για τον αυτοέλεγχο Τη γενναιότητα
Μ’ επιβραβεύει χύνοντας στο σώμα μου
Για δώρο γενεθλίων Δύο λίτρα φωτιά
Είσαι δυνατή(;) Οι άντρες σε λατρεύουν(;)
Όλα τα καυτά βλέμματα Αφήνουν στο σώμα σου
Τατουάζ Μαρκάρισμα από μασιά σε πισινό αγελάδας
Εγκαύματα θαυμαστικά...
υπάρχουν άλλα που ξεφεύγουν από τα όρια, δημιουργώντας ακόμη και αμηχανία στον αναγνώστη, όπως του βραβευθέντος πρόσφατα νέου ποιητή Θωμά Ιωάννου:

Εξασκείσαι σε νέες μεθόδους
Αντισύλληψης

Αρνείσαι να δεχθείς
Το σπέρμα της δημιουργίας μου
Μου λες να αυνανιστώ
Ή μου ζητάς έστω εγκαίρως
Να αποσυρθώ
Να συρθώ
Σε ένα τέλος ανέστιο

(από το ποίημά του «Υψηλού κινδύνου», συλλογή «Ιπποκράτους 15»)

και άλλα που καταπατούν τα όρια εντελώς:

Καύλα μου όμορφη
Μεταμφιεσμένη στο κορμί σου
Από τους αιώνες που πάνω σου βαραίνουν
(...)
Όχι αμοιβαία πράξη
Κι ούτε ενσυναίσθηση εφικτή, μα
Καύλα μου όμορφη, μονάχη ταριχεύεις τα έτη.
(ποίημα «Ευθεία γραμμή» - χμ! - από τη συλλογή «ΟΝ» του Κωνσταντίνου Μπογδάνου).

Τι αποκρύπτει όμως αυτή η τάση; Ειλικρινά πιστεύω αδυναμία του ποιητή να διαχειριστεί καλύτερα το θέμα του ερωτισμού που νιώθει να τον κατακλύζει και τελικά τον ξεπερνά, αδυναμία του να αναγάγει το βίωμα σε κάτι λιγότερο ευτελές.

Και δεν αναφέρομαι, φυσικά, σε περιπτώσεις παλαιότερων ποιητών (της γενιάς του ’70 ας πούμε) όπως του Γιάννη Πατίλη, ο οποίος χρησιμοποιεί το σεξ εντελώς κυνικά:

Εδώ μαίνεται ο πόλεμος των Οπαδών του Τώρα
Με ορθωμένους τους φαλλούς
μ’ ορθάνοιχτα τα σκέλη
από κρεββάτι σε κρεββάτι λυσσασμένα
υπερασπίζονται το Στάλινγκραντ της Ηδονής

(απόσπασμα του ποιήματος «Νοσοκομείον η Ελπίς ή Η δύσκολη επικράτησις του Τώρα» από τη συλλογή «Αποδρομή του αλκοόλ)

ή του Λουκά Αξελού που το περιενδύει με λυρικότητα: 

Τα Πούλιθρα τη νύχτα
ομοιάζουν με γυναίκα.
Τις ώρες του καλέσματος
ο κόλπος τους είναι ανοιχτός.
Υγρή η άμμος
το κύμα προκαλεί
να πέσει πάνω της ορμητικά
πλημμυρίζοντας
το αχανές
του μαύρου της θόλου. 

(ποίημα «Ώρες καλέσματος» από τη συλλογή «Σκοτεινό Πέρασμα»)

ούτε βέβαια το τολμηρό ποίημα «Υγρασίες» του αείμνηστου Μίμη Σουλιώτη (από την τελευταία πριν τον θάνατό του συλλογή, υποψήφια για κρατικό βραβείο ποίησης «Κύπρον, ιν ντηντ») που περιγράφει μια ερωτική στιγμή χωρίς όμως αναφορά στην επίμαχη πράξη (μάλιστα στο πλαίσιο της συλλογής, το οποίο είναι κατά βάση περιπαικτικό, το ποίημα εντάσσεται ομαλά και πυροσβεστικά θα έλεγα, και δίνει μια εντελώς διαφορετική αίσθηση):

Κουβεντιάζαμε διάφορα και είχες σκαλώσει τα πόδια σου
στην τρίτη καρέκλα,
τα γόνατα και η ανεβασιά τους είχαν πάρει την κλίση
προς την θηλυκιά λεκάνη σου και τους μηρούς
και οι καμπύλες του μπλουτζίν μού φέρναν έξαψη.
Aποήπιαμε,
γύρισα στον ξενώνα και μπήκα στο μπάνιο
γιατί είχα μουσκευτεί καθισμένος αντίκρυ σου.
Τι είν' η ζωή, παρά μερικά ευτυχισμένα περιστατικά
αυτού του τύπου σε ποικίλες εκδοχές.
Είχε να μου συμβεί από τα μαθητικά πάρτι
τότε που ανοίγαμε "τρύπες στα μπούτια" με Ανταμό-
αλλά τη distance-ρεύση, χωρίς αγγίγματα-χουφτώματα,
την άναφη, είχα να την πάθω από το δημοτικό,
την φευγαλέα γλυκούτσικη γλύκα που τρεμίζει.
Θέκκιου, εκ των υστέρων,
για το άθελά σου σκόπιμο ποζάρισμα.

Όπως σε όλα τα πράγματα, υπάρχουν διαβαθμίσεις. Είναι πάντως να αναρωτιέται κανείς: όταν έγραφε ο Ελύτης για τον κήπο «που έμπαινε στη θάλασσα/βαθύ γαρούφαλο ακρωτήρι», πώς θα ήταν το ποίημα αν έβαζε μέσα κανά-δυο ανδρικά αναπαραγωγικά όργανα και κάμποσα γυναικεία να τα υποδέχονται, πόσο θα είχε ευτελιστεί και πόσο ανούσιο θα γινόταν.

Όπως και στον πόλεμο, η τεχνική του σοκ δεν σκοπεύει στον εξαγνισμό ή την απενοχοποίηση κάποιου πράγματος. Είναι απλά μια τεχνική «γρήγορης επικράτησης» που αφήνει ενεό τον αντίπαλο, εν προκειμένω τον αναγνώστη, χωρίς να του δίνει κάτι σε αντάλλαγμα, αντίθετα, επιτάσσοντας απλώς την προσοχή του. Δεν νομίζω να χρειαζόμαστε ή να αξίζουμε στ’ αλήθεια κάτι τέτοιο. Εξάλλου, το αν μπορούμε να μιλάμε για κάποια πράγματα είναι ένα θέμα, το αν χρειάζεται όμως να το κάνουμε εντελώς ένα άλλο.

Χριστίνα Λιναρδάκη

20ός κύκλος μηνιαίων δημόσιων διαλέξεων Τμήματος ΜΙΘΕ (2015-2016)

Το Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης (ΜΙΘΕ) της Σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών διοργανώνει, για εικοστή χρονιά, κύκλο μηνιαίων δημόσιων διαλέξεων για την ιστορία και φιλοσοφία των επιστημών και της τεχνολογίας.

Ο φετεινός κύκλος έχει ως γενικό θέμα «Η ιστορία της επιστήμης και η μελέτη των πηγών».

Οι διαλέξεις διεξάγονται στο αμφιθέατρο Α του Τμήματος ΜΙΘΕ (Πανεπιστημιούπολη Ιλισίων, δίπλα στο πανεπιστημιακό γυμναστήριο) και η είσοδος είναι ελεύθερη.  

• Πρόγραμμα Διαλέξεων

Το Τμήμα μας έχει ως αντικείμενο τη φιλοσοφία και την ιστορία των επιστημών, δηλ. το γνωστικό πεδίο που ασχολείται με τις ιστορικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις της επιστήμης εν γένει αλλά και των συγκεκριμένων επιστημών (φυσικές επιστήμες, κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, επιστήμες της ζωής, μαθηματικά και λογική). Εξετάζει την επιστήμη ως ιστορικό και κοινωνικό φαινόμενο από την ελληνική αρχαιότητα έως σήμερα, διερευνά τα φιλοσοφικά και μεθοδολογικά προβλήματα που εγείρονται από τις επιστημονικές θεωρίες και εξετάζει τις προϋποθέσεις της εξελισσόμενης επιστημονικής εικόνας του κόσμου. Επιπλέον το Τμήμα υπηρετεί μια σειρά από συναφή αντικείμενα όπως είναι η ιστορία της τεχνολογίας, η επιστημονική και τεχνολογική πολιτική, η σχέση επιστήμης, τεχνολογίας και κοινωνίας, καθώς και η γνωσιακή επιστήμη.

Το Τμήμα μας είναι το πρώτο (και μόνο) του είδους του που ιδρύεται στην Ελλάδα. Παρόμοια και συγγενή τμήματα υπάρχουν μόνο στα μεγαλύτερα και πιο διακεκριμένα Πανεπιστήμια του κόσμου, για παράδειγμα στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, στο Πανεπιστήμιο Harvard, στο Πανεπιστήμιο MIT, στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, στο Πανεπιστήμιο της Notre Dame, στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, στο Πανεπιστήμιο του Σύδνεϋ, στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και στο Πανεπιστήμιο του Τόκυο.

Ιδρύθηκε το 1994 και λειτουργεί με μεγάλη επιτυχία από τότε. Από το Τμήμα μας έχουν αποφοιτήσει εκατοντάδες προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές και οι απόφοιτοί μας εργάζονται με επιτυχία στον ιδιωτικό και στο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Η εξωτερική αξιολόγηση του τμήματος από επιτροπή που όρισε η Αρχή Διασφάλισης Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΔΙΠ) πραγματοποιήθηκε την περίοδο 18-23 Οκτωβρίου 2010 και η πλήρης έκθεση εξωτερικής αξιολόγησης είναι αναρτημένη εδώ (στα ελληνικά) και στον ιστότοπο της ΑΔΙΠ στα αγγλικά  (http://www.adip.gr/eks/MITHE%20Report%20Final%20(2).pdf). 

Το Τμήμα μας προσελκύει μαθήτριες και μαθητές με ανήσυχο και κριτικό πνεύμα που θέλουν να αποκτήσουν μια ολοκληρωμένη ιστορικο-φιλοσοφική παιδεία με κεντρικό σημείο αναφοράς τις επιστήμες και την τεχνολογία καθώς και δεξιότητες που θα βελτιώσουν την δυνατότητά τους να ενταχθούν ομαλά και να εργασθούν δημιουργικά σε μια συνεχώς εξελισσόμενη, απαιτητική και παγκοσμιοποιημένη αγορά εργασίας. Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές του Τμήματος συνδυάζουν την εξοικείωση με σημαντικές επιστήμες (από τα μαθηματικά και τη φυσική μέχρι τα οικονομικά και από τη βιολογία μέχρι το δίκαιο και την γνωσιακή επιστήμη) με την εμβάθυνση σε προσεγγίσεις των ίδιων περιοχών από τη σκοπιά της φιλοσοφίας και της ιστορίας της επιστήμης, της ιστορίας της τεχνολογίας, αλλά και της φιλοσοφίας γενικότερα. Αποκτούν δε ιδιαίτερες δεξιότητες στην κριτική και αναλυτική σκέψη, την επιχειρηματολογία, τη συγγραφική και τη διδακτική. Οι απόφοιτοί μας εργάζονται και διακρίνονται σε διάφορους τομείς, από την εκπαίδευση έως μια πλειάδα πεδίων στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα (ως στελέχη δημόσιων και ιδιωτικών εκπαιδευτικών και ερευνητικών θεσμών και υπηρεσιών, θεσμών διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, θεσμών διαμόρφωσης επιστημονικής και τεχνολογικής πολιτικής). Από τον Φεβρουάριο του 2009 οι απόφοιτοι του Τμήματος συμμετέχουν στις εξετάσεις του ΑΣΕΠ για την πρόσληψη εκπαιδευτικών στη μέση εκπαίδευση (ΠΕ 33). Πολλοί απόφοιτοί μας γίνονται δεκτοί στα καλύτερα μεταπτυχιακά προγράμματα στην χώρα μας και στο εξωτερικό.

Νέα σημαντική διάκριση του ΕΚΠΑ σε διεθνή κατάταξη πανεπιστημίων

Την 217η θέση καταλαμβάνει το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ανάμεσα στα 924 καλύτερα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, από τις τέσσερις χιλιάδες (4.000) Ανώτατων Ιδρυμάτων των οποίων τα στοιχεία εξετάσθηκαν αρχικώς, σύμφωνα με τον διεθνώς αναγνωρισμένο κατάλογο που δημοσιεύει το National Taiwan University (Performance ranking of Scientific Papers ― http://nturanking.lis.ntu.edu.tw/Default.aspx). Το Πανεπιστήμιό μας, μάλιστα, αν συνυπολογισθεί πλήρως ως κριτήριο ο αριθμός των Τμημάτων του τοποθετείται στην 196η θέση. 

Η αξιολόγηση του National Taiwan University βασίζεται κυρίως στο ερευνητικό έργο που παράγεται και δημοσιεύεται σε κάθε Ίδρυμα, στην απήχηση που επιτυγχάνουν οι δημοσιευμένες εργασίες, καθώς και στην τελική ιδιαίτερη διάκρισή τους. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι σε επιμέρους Τομείς η κατάταξη για το Ίδρυμα μας είναι ακόμα υψηλότερη π.χ. 76η θέση στην Φαρμακολογία και Τοξικολογία, 134η θέση στην Ιατρική, 171η θέση στη Φυσική.

Το επίτευγμα αυτό πρέπει να αποδοθεί, όπως και στο παρελθόν συνέβη με  αντίστοιχες διακρίσεις, κυρίως στην αφοσίωση και την ποιότητα όλου του ανθρώπινου δυναμικού του Ιδρύματός μας, διδασκόντων, φοιτητών και αποφοίτων. Παρά τη δραματική μείωση της δημόσιας χρηματοδότησης (τακτικές πιστώσεις, Π.Δ.Ε., κονδύλια για την έρευνα), σε συνδυασμό μάλιστα με άλλα προβλήματα, όπως η αφυπηρέτηση πολλών μελών Δ.Ε.Π., καθώς και στελεχών του διοικητικού, εργαστηριακού και τεχνικού προσωπικού, χωρίς έστω την ελάχιστη αναπλήρωση των κενών θέσεων, το Πανεπιστήμιο Αθηνών παραμένει δυναμικά στην ποιότητα του έργου του, ανθίσταται αποφασιστικά στις δυσκολίες και επιτυγχάνει να διατηρεί τη διακεκριμένη θέση του. 

Σχετικοί σύνδεσμοι:

• http://nturanking.lis.ntu.edu.tw/DataPage/OverallRanking.aspx?pagesize=100&y=2015
• http://nturanking.lis.ntu.edu.tw/DataPage/OverallRanking_Countries.aspx?query=&country=Greece&y=2015

2ο Ανοιχτό Πανεπιστημιακό Πρόγραμμα "ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ στην Ιστορία, την Αρχαιολογία και την Ιστορία της Τέχνης"

Το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών διοργανώνει, για δεύτερη χρονιά, το Ανοιχτό Πανεπιστημιακό Πρόγραμμα «ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ στην Ιστορία, την Αρχαιολογία και την Ιστορία της Τέχνης», για το ευρύ κοινό (Νοέμβριος 2015-Φεβρουάριος 2016, Ιωνικό Κέντρο, Ιστορικό Αρχείο Πανεπιστημίου Αθηνών, Σπίτι της Κύπρου).

Το Πρόγραμμα έχει ως γενικό θέμα "Η Εγγύς Ανατολή και η Κύπρος από την Αρχαιότητα έως σήμερα" και αρθρώνεται σε δυο ενότητες, με επιμέρους κύκλους. 

Τα μαθήματα του Προγράμματος θα προσφερθούν αφιλοκερδώς από διδάσκοντες του Τμήματος και τα έσοδα θα διευκολύνουν την εκπαιδευτική/ερευνητική διαδικασία.

Συνημμένα, αναλυτικά στοιχεία για τα μαθήματα και τη λειτουργία του προγράμματος. 

• ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ στην Ιστορία, την Αρχαιολογία και την Ιστορία της Τέχνης

Ένα συναρπαστικό ταξίδι γνώσης, προσφοράς και ποιότητας αποτελεί το Ανοιχτό Πανεπιστημιακό Πρόγραμμα «ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ στην Ιστορία, την Αρχαιολογία και την Ιστορία της Τέχνης». Πρόκειται για εξαιρετική πρωτοβουλία, που φιλοδοξεί να φέρει σε επαφή το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με το ευρύ κοινό.

Με τις «ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ» οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να ακούσουν, από τους πλέον ειδικούς, τα αποτελέσματα των σύγχρονων ερευνών και μελετών σε πεδία που ενδιαφέρουν κάθε φιλομαθή και φιλίστορα.

Το Πρόγραμμα φέτος περιλαμβάνει τους εξής κύκλους: «Ανατολικοί λαοί»– «Ελλάδα: Οι πρώτες κοινωνίες» – «Οι μεγάλοι προϊστορικοί πολιτισμοί του Αιγαίου» – «Η κλασική Ελλάδα: Στον πυρήνα της ταυτότητας» – «Η πρόσληψη της αρχαιότητας στους νεότερους χρόνους».

Τα μαθήματα θα πραγματοποιηθούν στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών (Σκουφά 45), 24 Απριλίου-22 Μαΐου 2015, από τις 18:00 μ.μ. έως τις 21:00 μ.μ., και θα προσφερθούν αφιλοκερδώς από διδάσκοντες του Τμήματος.

Για τη συμμετοχή στο Πρόγραμμα προβλέπονται δίδακτρα 90 ευρώ ανά κύκλο και χορηγείται βεβαίωση παρακολούθησης. Τα έσοδα θα αξιοποιηθούν στην εκπαιδευτική/ερευνητική δραστηριότητα του Τμήματος και του Πανεπιστημίου.

Δείτε το πρόγραμμα αναλυτικά εδώ

Η αίτηση συμμετοχής βρίσκεται στον ιστότοποhttp://www.arch.uoa.gr/diadromes, όπου και οι οδηγίες για τον τρόπο υποβολής της. Για πληροφορίες τηλεφωνήστε στο 210 727740, Δευτέρα-Πέμπτη, από τις 10:00 π.μ. έως τις 13:00 μ.μ.

Γιώργος Σεφέρης «Θεατρίνοι, Μ.Α.»

Στήνουμε θέατρα και τα χαλνούμε

όπου σταθούμε κι όπου βρεθούμε

στήνουμε θέατρα και σκηνικά,

όμως η μοίρα μας πάντα νικά

και τα σαρώνει και μας σαρώνει

και τους θεατρίνους και το θεατρώνη

υποβολέα και μουσικούς

στους πέντε ανέμους τους βιαστικούς.

Σάρκες, λινάτσες, ξύλα, φτιασίδια,

ρίμες, αισθήματα, πέπλα, στολίδια,

μάσκες, λιογέρματα, γόοι και κραυγές

κι επιφωνήματα και χαραυγές

ριγμένα ανάκατα μαζί μ’ εμάς

(πες μου που πάμε; πες μου που πας;)

πάνω απ’ το δέρμα μας γυμνά τα νεύρα

σαν τις λουρίδες ονάγρου ή ζέβρα

γυμνά κι ανάερα, στεγνά στην κάψα

(πότε μας γέννησαν; πότε μας θάψαν;)

και τεντωμένα σαν τις χορδές

μιας λύρας που ολοένα βουίζει. Δες

και την καρδιά μας∙ ένα σφουγγάρι,

στο δρόμο σέρνεται και στο παζάρι

πίνοντας το αίμα και τη χολή

και του τετράρχη και του ληστή.

Μέση Ανατολή, Αύγουστος ’43

Ο Mario Vitti γράφει για το συγκεκριμένο ποίημα: «Στο Θεατρίνοι, Μ.Α., «Αύγουστος ’43», η αλληγορία σε τόνο οπερέτας είναι διαφανέστατη. Τον ίδιο εκείνο Αύγουστο, μέσα στη μηχανή φθοράς, όπου είχε μπει, αηδιασμένος από τη μικρότητα και τις πανουργίες των πολιτευόμενων, πνιγμένος στον «πηχτό αέρα», ο Σεφέρης βλέπει να καταφτάνει έξαφνα μια αντιπροσωπεία της μαχόμενης Ελλάδας των βουνών. Η επαφή με τους άντρες που πολεμούν τον εχθρό με τα όπλα, στον τόπο τους, και μιλούν μια γλώσσα τόσο διαφορετική από αυτήν που ακούει γύρω του, είναι συγκλονιστική εμπειρία. Ο ποιητής αναζητεί την παρέα τους, ιδιαίτερα του Καρτάλη, που «κουβεντιάζει ανταρτοπόλεμο, πολιτική και ψυχανάλυση, όλα μαζί» (Μέρες, Δ΄, σ. 303). Συγκρίνει τους ανθρώπους, βλέπει την αμηχανία και την αναξιοσύνη των δικών του.» [Mario Vitti, Φθορά και λόγος, εισαγωγή στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, Εστία]

Ιστορικό πλαίσιο

Στις αρχές Μαρτίου 1943, μετά από διαβουλεύσεις μεταξύ της ελληνικής, της βρετανικής και της αιγυπτιακής κυβέρνησης, συμφωνήθηκε η εγκατάσταση της πρώτης στο Κάιρο. Ωστόσο, τη στιγμή αυτή μεσολάβησε σοβαρή κρίση στον ελληνικό Στρατό στη Μέση Ανατολή. Η απόφαση να ενοποιηθεί η διοίκηση των δύο ελληνικών ταξιαρχιών, με τη δημιουργία μεραρχίας υπό τον στρατηγό Χρ. Ζυγούρη, αξιωματικό φιλοβασιλικών φρονημάτων, καθώς και η πιθανή απομάκρυνση ορισμένων αξιωματικών, είχαν ήδη προκαλέσει αναταραχή στην ΑΣΟ (Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση), κυρίως της 2^ης Ταξιαρχίας. Η απουσία του Κανελλόπουλου στο Λονδίνο διευκόλυνε την εκδήλωση της κρίσης. Ο ίδιος θα βρεθεί σύντομα ανάμεσα στα πυρά και των συντηρητικών και των αριστερών στρατιωτικών.

Λίγο μετά την επιστροφή του Κανελλόπουλου στην Αίγυπτο, υπέβαλαν ομαδικά τις παραιτήσεις τους συντηρητικοί αξιωματικοί των δύο Ταξιαρχιών, και μάλιστα αυτοί της 1^ης κατόπιν συνελήφθησαν από την ΑΣΟ. Τη στιγμή εκείνη τα αιτήματα της ΑΣΟ περιλάμβαναν τη διεύρυνση της κυβέρνησης και την εκκαθάριση του στρατού από τους αξιωματικούς που είχαν στηρίξει το καθεστώς Μεταξά. Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν την παραίτηση του Κανελλόπουλου. Στη συνέχεια, ο βασιλιάς και η κυβέρνηση πραγματοποίησαν την προγραμματισμένη μετακίνησή τους στο Κάιρο. Η κρίση επέφερε την αντικατάσταση της ηγεσίας των δύο Ταξιαρχιών (από τους συνταγματάρχες Ε. Παππά στην 1^η και Ι. Μπεγέτη στη 2^η Ταξιαρχία), την κατάργηση της ενιαίας διοίκησής τους και τον εγκλεισμό των στρατιωτικών – συντηρητικών και αριστερών – που είχαν εμπλακεί στην αντιπαράθεση, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Διενεργήθηκε επίσης έρευνα των βρετανικών Αρχών για τα αίτια της αναταραχής.

Η παραίτηση Κανελλόπουλου προκάλεσε, στις 24 Μαρτίου, ανασχηματισμό της κυβέρνησης: ο Τσουδερός διατήρησε το Υπουργείο Εξωτερικών και ανέλαβε το Οικονομικών (με υφυπουργό τον Γεώργιο Μαντζαβίνο), μετά την παραίτηση του Βαρβαρέσου, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την αυξημένη επιρροή του Κόμματος Φιλελευθέρων στη νέα κυβέρνηση. Αντιπρόεδρος και υπουργός Άνευ Χαρτοφυλακίου ανέλαβε ο Γεώργιος Ρούσσος, υπουργός Πολέμου και Αεροπορίας ο Βύρων Καραπαναγιώτης και Κοινωνικής Πρόνοιας ο Εμμανουήλ Σοφούλης. Αργότερα, το Υπουργείο Αεροπορίας θα αναλάβει ο αντιναύαρχος Πέτρος Βούλγαρης, και το Υπουργείο Ναυτιλίας ο Σοφοκλής Βενιζέλος.

Μετά την κρίση, ο Τσουδερός κάλεσε τις αστικές πολιτικές δυνάμεις να αποστείλουν στην Αίγυπτο τριμελή επιτροπή για διαβουλεύσεις με την κυβέρνηση. Από την πλευρά του, ο αστικός πολιτικός κόσμος θα συνεχίσει να εκδηλώνει δυσπιστία για τις προθέσεις του βασιλιά: σε μήνυμά του, στα τέλη Απριλίου, ο ηγέτης των Φιλελευθέρων, Θεμιστοκλής Σοφούλης, θα τονίσει ότι τα κόμματα δεν θα μπορούσαν να μετάσχουν στην κυβέρνηση, χωρίς δήλωση του Γεωργίου που θα αποδεχόταν επίλυση του Πολιτειακού με ελεύθερη ψήφο του λαού μετά την απελευθέρωση∙ με τη θέση αυτή συντάχθηκαν και άλλοι πολιτικοί αρχηγοί. Οι σχετικές διαβουλεύσεις συνεχίστηκαν ως τον Ιούνιο, οπότε οι αστικές πολιτικές δυνάμεις απέκρουσαν την ιδέα αποστολής αντιπροσωπείας, ενώ το ΚΚΕ προσχώρησε και επίσημα στην ιδέα του δημοψηφίσματος για τη μορφή του πολιτεύματος. Ενώπιον της κατάστασης αυτής και υπό την πίεση του Τσουδερού και των Βρετανών να διευκολύνει τη συνεννόηση των πολιτικών δυνάμεων, ο Γεώργιος, με διάγγελμά του στις 4 Ιουλίου, αποδέχτηκε τον σχηματισμό αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης μετά την απελευθέρωση, καθώς και εκλογές σε διάστημα έξι μηνών για την ανάδειξη Συντακτικής Συνέλευσης. Δεν ανέφερε, ωστόσο, διενέργεια δημοψηφίσματος και εξάρτηση της επανόδου του από αυτό, θέση που δεν θεωρήθηκε ικανοποιητική από τα πολιτικά κόμματα.

Τον ίδιο μήνα, Ιούλιο 1943, εκδηλώθηκαν νέες ταραχές στους κόλπους της 2^ης Ταξιαρχίας, στις οποίες ενεπλάκησαν οι συντηρητικές και αριστερές οργανώσεις του στρατεύματος και οι οποίες επεκτάθηκαν σε μονάδες του Στόλου. Τα επεισόδια οδήγησαν σε ουσιαστική διάλυση της Ταξιαρχίας ως μάχιμης μονάδας, εγκλεισμό και άλλων στρατιωτικών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, καθώς και σε εκκαθάριση μελών της ΑΟΝ (Αντιφασιστική Οργάνωση Ναυτικού) από τον Στόλο. Κατόπιν, κατά τη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου στις 4 Αυγούστου, όλοι οι υπουργοί απείλησαν να παραιτηθούν, θέτοντας τα ζητήματα όχι μόνο των Ενόπλων Δυνάμεων, αλλά και των βρετανικών παρεμβάσεων στην επικοινωνία της κυβέρνησης με την κατεχόμενη Ελλάδα.

Οι εξελίξεις, ωστόσο, έλαβαν άλλη τροπή, μετά την άφιξη στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα, στις 10 Αυγούστου, με πρωτοβουλία της SOE (Special Operations Executive) και όχι της ελληνικής κυβέρνησης, που αιφνιδιάστηκε, του Γ. Εξαντάρη, εκπροσώπου του πολιτικού κόσμου από την κατεχόμενη χώρα, καθώς και έξι αντιπροσώπων αντιστασιακών οργανώσεων: των Α. Τζήμα, Π. Ρούσου, Η. Τσιριμώκου και Κ. Δεσποτόπουλου από το ΕΑΜ (οι δύο πρώτοι ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ), του Κ. Πυρομάγλου από τον ΕΔΕΣ και του Γ. Καρτάλη από την ΕΚΚΑ, συνοδευόμενων από τον αρχηγό της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα, ταξίαρχο Μάιερς. Ακολούθησαν διαβουλεύσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας, κατά τις οποίες κυριάρχησε το Πολιτειακό και η επίλυσή του μετά τον πόλεμο, ενώ οι Βρετανοί προσπαθούσαν να ελέγξουν τις εξελίξεις, λαμβάνοντας θέση μεσολαβητή. Οι εκπρόσωποι της αντίστασης και ο Εξηντάρης επέμειναν στη δημοσίευση δήλωσης ότι ο Γεώργιος δεν θα επέστρεφε στην Ελλάδα, πριν από τη διενέργεια δημοψηφίσματος. Στις 17 Αυγούστου, οι έξι αντιστασιακοί, ο Εξηντάρης και ο Κανελλόπουλος υπέγραψαν σχετική δήλωση προς το Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο την αποδέχτηκε δύο ημέρες αργότερα. Στη συνέχεια ο Τσουδερός πίεσε τον Γεώργιο να δεχτεί αυτή την προοπτική. Ο βασιλιάς όμως αντέδρασε, απευθυνόμενος και εξασφαλίζοντας τη στήριξη των ηγετών της Βρετανίας και των ΗΠΑ∙ σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των απόψεων του Γεωργίου έπαιξε ο Νοτιοαφρικανός ηγέτης Γιαν Σματς (J. Smuts). Η πρωτοβουλία αυτή του βασιλιά άλλαξε το σκηνικό. Οι Βρετανοί ετοιμάστηκαν να μεταφέρουν στην Ελλάδα τους εκπροσώπους των αντιστασιακών οργανώσεων, και μάλιστα παρά τις διαμαρτυρίες των τελευταίων. Η αναχώρησή τους απετράπη κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, μετά από πρωτοβουλία μελών της εξόριστης κυβέρνησης που πίεσαν σχετικά και τον Τσουδερό, καθώς μια τέτοια ενέργεια θα είχε περιπλέξει αφάνταστα τις σχέσεις μεταξύ Καΐρου και Βουνού. Με εκκρεμές ακόμη το πολιτειακό ζήτημα, οι συζητήσεις κατόπιν στράφηκαν στον ενδεχόμενο σχηματισμό ενιαίας κυβέρνησης. Τώρα, όμως, έγινε σαφές ότι οι αστικές πολιτικές δυνάμεις δεν επικροτούσαν την είσοδο στην κυβέρνηση των αντιστασιακών οργανώσεων και ιδίως του ΕΑΜ. Έτσι, οι εκπρόσωποι της αντίστασης αναχώρησαν από το Κάιρο, στις 15 Σεπτεμβρίου 1943.

[Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ, Εκδοτική Αθηνών]

Το ποίημα

Ήδη με τον τίτλο του ποιήματος, Θεατρίνοι Μέσης Ανατολής, ο Σεφέρης καθιστά σαφή την ειρωνική του διάθεση, αλλά και την πικρή αίσθηση που του έχουν προκαλέσει τα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Ακολουθεί την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση, έχοντας τοποθετηθεί στη διεύθυνση εξωτερικού τύπου, και ζει από κοντά την εναγώνια προσπάθεια των πολιτικών εκείνων που απέχουν απ’ την κατεχόμενη Ελλάδα να διατηρήσουν τον αποκλειστικό έλεγχο της εξουσίας, παρά το γεγονός πως στη δοκιμαζόμενη πατρίδα είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα που δίνει το σημαντικότερο αγώνα κατά του ξένου κατακτητή.

Μια σκιώδης, απέχουσα κυβέρνηση, που περιμένει το τέλος του πολέμου στην ασφάλεια των ξένων χωρών που τη φιλοξενούν∙ ένας βασιλιάς που αρνείται να δεχτεί την ανάγκη μιας πολιτειακής αλλαγής στη χώρα∙ ο ίδιος ο ποιητής που μετέχει σ’ αυτή την κυβέρνηση, έστω κι αν βλέπει καθαρά την υποκρισία των μελών της και την εμμονική τους προσκόλληση σε μια εξουσία που δεν δικαιούνται πια. Όλοι τους θεατρίνοι, όλοι τους επίμονα εθελότυφλοι μπροστά στην αλλαγή που έχει επέλθει στα ελληνικά πράγματα.

Στήνουμε θέατρα και τα χαλνούμε

όπου σταθούμε κι όπου βρεθούμε

στήνουμε θέατρα και σκηνικά,

όμως η μοίρα μας πάντα νικά

και τα σαρώνει και μας σαρώνει

και τους θεατρίνους και το θεατρώνη

υποβολέα και μουσικούς

στους πέντε ανέμους τους βιαστικούς.

Η επαφή του Σεφέρη με τους εκπροσώπους των αντιστασιακών οργανώσεων, με τους ανθρώπους εκείνους που μάχονται για την ελευθερία των Ελλήνων, και δεν αποζητούν την ασφάλεια μέσω της φυγής, όπως έκαναν τα μέλη της αυτοεξόριστης κυβέρνησης, τον φέρνει πλησιέστερα στη συνειδητοποίηση πως η πραγματικότητα έχει πια ξεπεράσει τις μηχανορραφίες και τις ιδιοτελείς προσδοκίες των πολιτικών που κρύβονται στη Μέση Ανατολή. Οι άνθρωποι που φέρουν το βάρος της αντίστασης δεν είναι μόνο μια ανάσα αλήθειας και ειλικρίνειας στην αποπνικτική ατμόσφαιρα υποκρισίας και αυταπάτης που για καιρό κινείται ο ποιητής, είναι συνάμα κι οι νέοι πραγματικοί φορείς εξουσίας στην Ελλάδα.

Τώρα πια η επίμονη άρνηση των αστικών κομμάτων ν’ αναγνωρίσουν τη δύναμη του Κομμουνιστικού Κόμματος μοιάζει με μια μάταιη θεατρική παράσταση. Η μοίρα που νικά τα πάντα και σαρώνει τους θεατρίνους και το θεατρώνη, δεν είναι παρά η νέα πραγματικότητα του ελληνικού χώρου. Το ΕΑΜ με τη συνεπή του δράση έχει δίκαια κερδίσει την αναγνώριση των πολιτών κι έχει δίκαια αποκτήσει λόγο στις μελλοντικές εξελίξεις στη χώρα. Το θέατρο που έχει στηθεί στη Μέση Ανατολή∙ οι δραπετεύσαντες πολιτικοί που θέλουν ανέπαφη την παλαιά τους εξουσία, βρίσκονται πλέον αντιμέτωποι με μια ριζική ανατροπή των δεδομένων.

Σάρκες, λινάτσες, ξύλα, φτιασίδια,

ρίμες, αισθήματα, πέπλα, στολίδια,

μάσκες, λιογέρματα, γόοι και κραυγές

κι επιφωνήματα και χαραυγές

ριγμένα ανάκατα μαζί μ’ εμάς

(πες μου που πάμε; πες μου που πας;)

πάνω απ’ το δέρμα μας γυμνά τα νεύρα

σαν τις λουρίδες ονάγρου ή ζέβρα

γυμνά κι ανάερα, στεγνά στην κάψα

(πότε μας γέννησαν; πότε μας θάψαν;)

και τεντωμένα σαν τις χορδές

μιας λύρας που ολοένα βουίζει. Δες

και την καρδιά μας∙ ένα σφουγγάρι,

στο δρόμο σέρνεται και στο παζάρι

πίνοντας το αίμα και τη χολή

και του τετράρχη και του ληστή.

Ο ποιητής, ωστόσο, δεν προσδίδει πολιτική μόνο χροιά στο ποίημά του, γι’ αυτό και το Μέση Ανατολή του τίτλου δίνεται συντομογραφικά (Μ.Α.). Οι πολιτικές εξελίξεις επηρεάζουν παράλληλα και την προσωπική ζωή των ανθρώπων, κι ακόμη περισσότερο το ίδιο το στοιχείο της εξαπάτησης και της αυταπάτης χαρακτηρίζει και τον ατομικό βίο. Ο υποκριτικός παραλογισμός της πολιτικής δεν απέχει πολύ κι απ’ τον παραλογισμό της ίδιας της ζωής, που στερείται οποιασδήποτε εγγύησης κι είναι πάντοτε έρμαιο πολλών και ανεξέλεγκτων παραγόντων. Το σαρωτικό πέρασμα της μοίρας ανατρέπει από κοινού μεγαλεπήβολα σχέδια και μικρές επιθυμίες, μεγαλόσχημους πολιτικούς κι απλούς πολίτες.

Με έντονη την αίσθηση πως οι άνθρωποι είναι ανίσχυρα ανδρείκελα απέναντι στις εξελίξεις και τις αλλαγές της πραγματικότητας, ο Σεφέρης προσεγγίζει εδώ σε μεγάλο βαθμό την ποίηση του Καρυωτάκη. Με πικρή ειρωνεία που ενισχύεται απ’ τη χρήση της ομοιοκαταληξίας, μας παραπέμπει στο κλίμα των ελεγείων του Καρυωτάκη, κι αναγνωρίζει πλέον κι ο ίδιος το ασήμαντο και το ανυπόστατο της ανθρώπινης ελπίδας και προσδοκίας. Όλα όσα συνιστούν τα στοιχεία του θεάτρου (μάσκες, στολίδια, επιφωνήματα, φτιασίδια κτλ.) είναι ριγμένα κι ανάκατα με τα στοιχεία του πραγματικού βίου, έτσι ώστε δύσκολα πια διακρίνεται τι αποτελεί πραγματικότητα και τι είναι επίπλαστο∙ τι είναι απλή επιθυμία ή προϊόν υποκρισίας και τι εν τέλει συνιστά την αλήθεια. Ο προσανατολισμός του ανθρώπου -ο προορισμός του- μοιάζει δυσδιάκριτος, καθώς κινείται ανάμεσα στο ψεύτικο και το αληθινό, ανάμεσα στο προσδοκώμενο και τις συνεχείς διαψεύσεις.

Οι άνθρωποι κινούνται σ’ ένα ασταθές περιβάλλον μπερδεμένοι στην υποκρισία που τόσο αξεχώριστα έχει μπλεχτεί με την αλήθεια, κι είναι πια τα γυμνά τους νεύρα σαν τις χορδές μιας λύρας που ολοένα βουίζει. Γίνονται αποδέκτες τόσο συγκεχυμένων μηνυμάτων, που δεν μπορούν πια να βρουν σταθερό έδαφος για να κρίνουν και να σκεφτούν σωστά. Η ίδια τους η υπόσταση αμφισβητείται, τα νεύρα τους ανάερα (τόσο ελαφριά, σαν να μην έχουν πραγματική ύλη), η ζωτική τους ορμή υπονομεύεται τόσο, ώστε μοιάζει να μην υφίσταται, τα νεύρα στεγνά στην κάψα (στεγνωμένα από ζωή ή διάθεσης ζωής και αγώνα), στοιχεία που προκαλούν την αίσθηση πως οι άνθρωποι δεν έχουν κανέναν απολύτως έλεγχο στην ίδια τους την πορεία (πότε μας γέννησαν; πότε μας θάψαν;).

Το διαρκές παιχνίδι ανάμεσα στο υποκριτικό και το πραγματικό που αδρανοποιεί επί της ουσίας τη σκέψη και τη λογική κρίση των ανθρώπων, δεν αφήνει ανεπηρέαστη και την καρδιά τους (τα συναισθήματά τους). Σαν ένα σφουγγάρι που έχει πεταχτεί στο δρόμο, η καρδιά των ανθρώπων πίνει και το αίμα του ληστή, αλλά και τη χολή του τετράρχη (αναφορά στον Ηρώδη και το ανακατωμένο με χολή κρασί που δόθηκε στο Χριστό, αλλά και σε όσους ληστές επρόκειτο να σταυρωθούν). Η καρδιά των ανθρώπων δέχεται αδιαχώριστα και τον πόνο του θύματος και τη σκληρότητα του θύτη, όπως αδιαχώριστη είναι κι η κοινή τους μοίρα∙ όπως δυσδιάκριτοι είναι κι οι μεταξύ τους ρόλοι.

Η καρδιά που σέρνεται απ’ το δρόμο στο παζάρι και το εύκολα αναστρέψιμο και εύκολα αμφισβητούμενο μεταξύ θύματος και θύτη, μεταδίδει ακόμη παραστατικότερα την αίσθηση της σύγχυσης και του αποπροσανατολισμού που κυριαρχεί στη σκέψη των ανθρώπων. Το σκηνικό του θεάτρου μπορεί ν’ ανατραπεί πολύ γρηγορότερα απ’ όσο χρειάζεται για να στηθεί, αλλάζοντας τα πάντα μέσα σ’ ελάχιστες στιγμές και καθιστώντας ακόμη σαφέστερο το επισφαλές και το «ανάερο» της ανθρώπινης ζωής. 

Read more: http://latistor.blogspot.com/2014/01/blog-post.html#ixzz3ogQCogxd

Ποίηση και στοχασμός με τη δύναμη της φαντασίας

Πηγή:http://www.kathimerini.gr/147189/article/politismos/arxeio-politismoy/poihsh-kai-stoxasmos-me-th-dynamh-ths-fantasias

Της Χρυσας Σπυροπουλου

Σ. T. Κόλεριτζ: «Παγωνιά τα μεσάνυχτα». Μετάφραση: Διονύσιος Καψάλης. Εκδόσεις «Αγρα», 2002.

Στη Γερμανία το ρομαντικό κίνημα εμφανίζεται στα τέλη του 18ου αιώνος με πρωτοπόρους τους αδελφούς Σλέγκελ. Στην Αγγλία, λίγα χρόνια πριν εκπνεύσει ο ίδιος αιώνας, δύο ποιητές, ο Γουόρτζγουοθρ (William Wordsworth, 1770-1850) και ο Κόλεριτζ (Coleridge, 1772-1834), συνθέτουν από κοινού τις «Λυρικές Μπαλάντες» που αποτελούν τη «διακήρυξη» των ιδεών των ρομαντικών, καθώς σε αυτές, έστω στα πρώτα τους στάδια, υπάρχουν οι θέσεις και το ύφος που θα αναπτυχθούν σε μεταγενέστερα έργα των ίδιων, αλλά και άλλων ποιητών. Οι εκπρόσωποι του ρομαντισμού ανέτρεψαν τις έως τότε επικρατούσες θεωρίες περί ομορφιάς, δημιουργικότητας και έκφρασης και άρχισαν να δίνουν μεγάλη σημασία στη φαντασία. Ηδη, νωρίτερα, την εποχή του Διαφωτισμού, οι ποιητές και στοχαστές αναγνωρίζουν τη δύναμη της φαντασίας, ενώ οι Προρομαντικοί ξεχωρίζουν το «αυθόρμητο» και το «φυσικό» στοιχείο και το αναδεικνύουν. Για τη στροφή αυτή, υπεύθυνος υπήρξε ο φιλόσοφος Fichte, ο οποίος υποστήριξε ότι «η ίδια η ύπαρξη και η μορφή του κόσμου εξαρτώνται αποκλειστικά από τον τρόπο που η ατομική φαντασία τις αντιλαμβάνεται».

Η φαντασία, λοιπόν, εμπνέει τους ρομαντικούς και τους οδηγεί σε κόσμους υπερβατικούς, πέραν της επιφανειακής πραγματικότητας. O Κόλεριτζ, μάλιστα, στην «Ωδή στη θλίψη» (1802) αναφέρεται στη διαφορά ανάμεσα στον εφήμερο, φαινομενικά κόσμο και στον κόσμο της αιώνιας αλήθειας και ομορφιάς, όπως και στο «διαμορφωτικό πνεύμα της φαντασίας», που δίνει νόημα στον άψυχο, παγερόν αυτόν κόσμο». O φίλος και στενός συνεργάτης του Κόλεριτζ, ο Γουόρτζγουορθ, περιγράφει την ποίηση ως «έργο της φαντασίας και του αισθήματος», ενώ ο Κιτς σε επιστολή του στον αδελφό του αναφέρει: «Περιγράφω αυτό που φαντάζομαι», φράση που ανταποκρίνεται στις επιδιώξεις των ρομαντικών, οι οποίοι απευθύνονται στο αόρατο μέσω του συγκεκριμένου, στο ιδανικό, μέσω της πραγματικότητας. H πολυμορφία και η ανάδειξη του ατομικισμού είναι κύρια γνωρίσματα του αγγλικού ρομαντισμού, τα οποία χαρακτηρίζουν το έργο διαφόρων ποιητών, αλλά ακόμα και το έργο του ίδιου ποιητή, εν προκειμένω του Κόλεριτζ. Από το 1798, αφού εκδόθηκαν οι «Λυρικές μπαλάντες» ο Κόλεριτζ άρχισε να επεξεργάζεται ένα καινούργιο ποιητικό είδος, τα «Ποιήματα συνομιλίας» που ονομάστηκαν έτσι εξαιτίας του τόνου και του ρυθμού τους.

Τα «Ποιήματα συνομιλίας» του έχουν ως πυρήνα τους την αισιοδοξία, παρότι ορισμένα αποπνέουν αγωνία εξαιτίας των πολιτικών γεγονότων της εποχής εκείνης. O τόνος της αισιοδοξίας που υπάρχει και στην «Παγωνιά τα μεσάνυχτα» (Τrust at midnight) χάνεται στην «Ωδή στη θλίψη».

Ο ποιητής πια υποφέρει από σωματικούς πόνους, αλλά και τη συναισθηματική απομάκρυνση από τη γυναίκα του. Ωστόσο, σε όλο το έργο είναι εμφανής η πίστη του στην ύπαρξη της ισχυρής «ζωικής συνείδησης» και στη διορατικότητα, ενώ η ένωση του «ενθουσιασμού και της διαίσθησης» είναι διάχυτη σ' αυτά. Τα «Ποιήματα συνομιλίας» είναι στοχαστικές συνθέσεις και διαθέτουν αυτοβιογραφικά στοιχεία. Εχουν γραφτεί σε απλό ανομοιοκατάληκτο ιαμβικό πεντάμετρο -τον αγγλικό στίχο που λέγεται blank verse- και αποτελούν μονολόγους, στους οποίους υπάρχει ένας σιωπηλός ακροατής. O ποιητής έχει αφετηρία τον οικείο περίγυρο -σπίτι, σύζυγος, παιδί και φίλοι- και επεκτείνεται στο φυσικό τοπίο του τόπου στον οποίο κατοικεί. Από το πραγματικό οδηγείται στην έμπνευση, στην ιδέα και επανέρχεται στο συγκεκριμένο. H Φύση γι' αυτόν είναι σημαντική όπως και για τον Γουόρτζγουορθ, μόνο που στην περίπτωσή του η Φύση στέκει ως αυτόνομη δύναμη.

Η «Παγωνιά τα μεσάνυχτα» φέρει στοιχεία της σκέψης του Γουόρτζγουορθ περί της υπερβατικής πραγματικότητας των φυσικών φαινομένων σε μορφή συζητήσεως. Οι πρώτοι στίχοι απηχούν στοχασμούς του ποιητή William Cowper (1731-1800), που αφορούν τον ευρύ κόσμο, τον ευρισκόμενο πέραν της κατοικίας του ποιητή. Οι αντιθέσεις σ' αυτήν την τρυφερή σύνθεση είναι πολλές και ποικίλες? από τη μία βρίσκεται η πόλη κι από την άλλη η εξοχή, η συντροφικότητα στην επαρχία και η αποξένωση της πόλης. Πάνω απ' όλα, πάντως, σημασία έχει ο γιος του ποιητή, ο οποίος είναι ευλογημένος από τη Φύση: «Ομως, εσύ σαν αεράκι θα γυρνάς / σε λίμνες κι αμμουδιές, κάτω απ' τους / βράχους /.. .κι έτσι θ' ακούς τους ήχους που προφέρει / στη γλώσσα των αιώνων ο Θεός σου, / εκείνος που ανέκαθεν διδάσκει / αυτόν στα πάντα και τα πάντα εν αυτώ».

Ο Διονύσης Καψάλης με ευαισθησία και σεβασμό μετέφερε το ποίημα στη γλώσσα μας, διατηρώντας τη μουσικότητα του πρωτοτύπου (κάτι που δεν είναι εύκολο) αλλά και τη λεπτότητα των εικόνων και των στοχασμών. Σπάνια έχουμε την τύχη να απολαύσουμε τόσο εκλεκτά παιχνιδίσματα της φαντασίας και του συναισθήματος.