Η τεχνική του σοκ – ή, αν προτιμάτε, το σεξ – στην ποίηση

Πηγή:http://stigmalogou.blogspot.gr/2013/06/blog-post_20.html

Χώνω στο χώμα τη χαρά
Να ζωντανέψουν οι καρποί
Να’ ρθεις με το κοφίνι
Να με γεμίσεις όστρακα
Φιλιά καυλιά και σάλια
Να γλείψουμε εσύ κι εγώ
Το λογισμό του κόσμου.

(από το ποίημα «Απογευματινό πότισμα», συλλογή «Ερώμαι» της Μαίρης Αλεξοπούλου).

Από παλιά η λογοτεχνία προσπάθησε, άλλοτε με μεγαλύτερη και άλλοτε με μικρότερη επιτυχία, να δώσει μια αισθητική διάσταση στο σεξ ή, αντίστροφα, μια σεξουαλική διάσταση στην αισθητική, με ερωτικά έργα που αρετές φορές κινήθηκαν στα όρια της πορνογραφίας. Κι ενώ σε εποχές που αυτά τα έργα συνόψιζαν την προσπάθεια των δημιουργών τους να αντισταθούν στους περιορισμούς που επέβαλε η καθεστηκυία τάξη και να φέρουν στο φως το απαγορευμένο ήταν θεμιτά ή ίσως κι επιβεβλημένα ακόμη, στην εποχή μας που τα περισσότερα ταμπού έχουν προ καιρού σπάσει, η προσφυγή του δημιουργού σε ανάλογες τεχνικές μοιάζει μάλλον περιττή. 

Οπωσδήποτε, η συγκεκριμένη τεχνική έχει λίγα να προσθέσει σε ένα ποίημα και σίγουρα δεν το κάνει λογοτεχνικά αρτιότερο. Κι ενώ υπάρχουν ποιήματα με πλάγιες αναφορές που αναπτύσσονται ομαλά και δεν ξεφεύγουν από τα όρια του θεμιτού, όπως στην περυσινή υποψήφια για κρατικό βραβείο ποίησης «Κονσέρβα για μαργαριτάρια» της Έλσας Κορνέτη και συγκεκριμένα στο ποίημά της «Ο χορός της βίδας»:

...Δεν νιώθω Δεν πονάω Φημίζομαι
Για τον αυτοέλεγχο Τη γενναιότητα
Μ’ επιβραβεύει χύνοντας στο σώμα μου
Για δώρο γενεθλίων Δύο λίτρα φωτιά
Είσαι δυνατή(;) Οι άντρες σε λατρεύουν(;)
Όλα τα καυτά βλέμματα Αφήνουν στο σώμα σου
Τατουάζ Μαρκάρισμα από μασιά σε πισινό αγελάδας
Εγκαύματα θαυμαστικά...
υπάρχουν άλλα που ξεφεύγουν από τα όρια, δημιουργώντας ακόμη και αμηχανία στον αναγνώστη, όπως του βραβευθέντος πρόσφατα νέου ποιητή Θωμά Ιωάννου:

Εξασκείσαι σε νέες μεθόδους
Αντισύλληψης

Αρνείσαι να δεχθείς
Το σπέρμα της δημιουργίας μου
Μου λες να αυνανιστώ
Ή μου ζητάς έστω εγκαίρως
Να αποσυρθώ
Να συρθώ
Σε ένα τέλος ανέστιο

(από το ποίημά του «Υψηλού κινδύνου», συλλογή «Ιπποκράτους 15»)

και άλλα που καταπατούν τα όρια εντελώς:

Καύλα μου όμορφη
Μεταμφιεσμένη στο κορμί σου
Από τους αιώνες που πάνω σου βαραίνουν
(...)
Όχι αμοιβαία πράξη
Κι ούτε ενσυναίσθηση εφικτή, μα
Καύλα μου όμορφη, μονάχη ταριχεύεις τα έτη.
(ποίημα «Ευθεία γραμμή» - χμ! - από τη συλλογή «ΟΝ» του Κωνσταντίνου Μπογδάνου).

Τι αποκρύπτει όμως αυτή η τάση; Ειλικρινά πιστεύω αδυναμία του ποιητή να διαχειριστεί καλύτερα το θέμα του ερωτισμού που νιώθει να τον κατακλύζει και τελικά τον ξεπερνά, αδυναμία του να αναγάγει το βίωμα σε κάτι λιγότερο ευτελές.

Και δεν αναφέρομαι, φυσικά, σε περιπτώσεις παλαιότερων ποιητών (της γενιάς του ’70 ας πούμε) όπως του Γιάννη Πατίλη, ο οποίος χρησιμοποιεί το σεξ εντελώς κυνικά:

Εδώ μαίνεται ο πόλεμος των Οπαδών του Τώρα
Με ορθωμένους τους φαλλούς
μ’ ορθάνοιχτα τα σκέλη
από κρεββάτι σε κρεββάτι λυσσασμένα
υπερασπίζονται το Στάλινγκραντ της Ηδονής

(απόσπασμα του ποιήματος «Νοσοκομείον η Ελπίς ή Η δύσκολη επικράτησις του Τώρα» από τη συλλογή «Αποδρομή του αλκοόλ)

ή του Λουκά Αξελού που το περιενδύει με λυρικότητα: 

Τα Πούλιθρα τη νύχτα
ομοιάζουν με γυναίκα.
Τις ώρες του καλέσματος
ο κόλπος τους είναι ανοιχτός.
Υγρή η άμμος
το κύμα προκαλεί
να πέσει πάνω της ορμητικά
πλημμυρίζοντας
το αχανές
του μαύρου της θόλου. 

(ποίημα «Ώρες καλέσματος» από τη συλλογή «Σκοτεινό Πέρασμα»)

ούτε βέβαια το τολμηρό ποίημα «Υγρασίες» του αείμνηστου Μίμη Σουλιώτη (από την τελευταία πριν τον θάνατό του συλλογή, υποψήφια για κρατικό βραβείο ποίησης «Κύπρον, ιν ντηντ») που περιγράφει μια ερωτική στιγμή χωρίς όμως αναφορά στην επίμαχη πράξη (μάλιστα στο πλαίσιο της συλλογής, το οποίο είναι κατά βάση περιπαικτικό, το ποίημα εντάσσεται ομαλά και πυροσβεστικά θα έλεγα, και δίνει μια εντελώς διαφορετική αίσθηση):

Κουβεντιάζαμε διάφορα και είχες σκαλώσει τα πόδια σου
στην τρίτη καρέκλα,
τα γόνατα και η ανεβασιά τους είχαν πάρει την κλίση
προς την θηλυκιά λεκάνη σου και τους μηρούς
και οι καμπύλες του μπλουτζίν μού φέρναν έξαψη.
Aποήπιαμε,
γύρισα στον ξενώνα και μπήκα στο μπάνιο
γιατί είχα μουσκευτεί καθισμένος αντίκρυ σου.
Τι είν' η ζωή, παρά μερικά ευτυχισμένα περιστατικά
αυτού του τύπου σε ποικίλες εκδοχές.
Είχε να μου συμβεί από τα μαθητικά πάρτι
τότε που ανοίγαμε "τρύπες στα μπούτια" με Ανταμό-
αλλά τη distance-ρεύση, χωρίς αγγίγματα-χουφτώματα,
την άναφη, είχα να την πάθω από το δημοτικό,
την φευγαλέα γλυκούτσικη γλύκα που τρεμίζει.
Θέκκιου, εκ των υστέρων,
για το άθελά σου σκόπιμο ποζάρισμα.

Όπως σε όλα τα πράγματα, υπάρχουν διαβαθμίσεις. Είναι πάντως να αναρωτιέται κανείς: όταν έγραφε ο Ελύτης για τον κήπο «που έμπαινε στη θάλασσα/βαθύ γαρούφαλο ακρωτήρι», πώς θα ήταν το ποίημα αν έβαζε μέσα κανά-δυο ανδρικά αναπαραγωγικά όργανα και κάμποσα γυναικεία να τα υποδέχονται, πόσο θα είχε ευτελιστεί και πόσο ανούσιο θα γινόταν.

Όπως και στον πόλεμο, η τεχνική του σοκ δεν σκοπεύει στον εξαγνισμό ή την απενοχοποίηση κάποιου πράγματος. Είναι απλά μια τεχνική «γρήγορης επικράτησης» που αφήνει ενεό τον αντίπαλο, εν προκειμένω τον αναγνώστη, χωρίς να του δίνει κάτι σε αντάλλαγμα, αντίθετα, επιτάσσοντας απλώς την προσοχή του. Δεν νομίζω να χρειαζόμαστε ή να αξίζουμε στ’ αλήθεια κάτι τέτοιο. Εξάλλου, το αν μπορούμε να μιλάμε για κάποια πράγματα είναι ένα θέμα, το αν χρειάζεται όμως να το κάνουμε εντελώς ένα άλλο.

Χριστίνα Λιναρδάκη