«Υπό το φως του μυθιστορήματος» του Σταύρου Ζουμπουλάκη

γράφει και επιμελείται η Διώνη Δημητριάδου*

από τις εκδόσεις Πόλις

«Η αλήθεια της λογοτεχνίας σώζεται όχι με την απαλλαγή της από το μυθοπλαστικό ψέμα αλλά με την επινόηση ακόμη μεγαλύτερου και υπερβολικότερου ψέματος· ο ρεαλισμός της κερδίζεται όχι με την εξάλειψη του φανταστικού αλλά με τη διόγκωσή του»

επισημαίνει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, δείχνοντας έτσι πώς η μυθοπλασία της λογοτεχνίας διασώζει τη μαγεία του δικού της ψέματος, δηλαδή της εξαπάτησης του αναγνώστη μέσω της αληθοφάνειας των χαρακτήρων, χρησιμοποιώντας ακόμη πιο απόκοσμα στοιχεία. Άλλωστε μας θυμίζει την άποψη του Ντοστογιέφσκι

«Το ψέμα σώζει το ψέμα» («Ημερολόγιο ενός συγγραφέα», 1877).

Πώς αλλιώς να γίνει; Αυτή η υπέροχη επινόηση της μυθοπλασίας  βρίσκεται πάντα δίπλα μας για να μας υπενθυμίσει πως όλα είναι ένα κουβάρι περίπλοκα μπερδεμένο. Και κάπου η άκρη του νήματος περιμένει το αργό του λύσιμο, κάτι σαν τη λύση ενός δράματος που ζούμε ή που ζουν οι ήρωες των σελίδων, χωρίς συχνά να έχει και ιδιαίτερη σημασία αυτή η διάκριση. Είναι το αποδεκτό ψεύδος της λογοτεχνίας και η παραπλάνηση του αναγνώστη, που γοητευμένος εισέρχεται άοπλος μέσα στη γραφή και ζει πλάι στους ήρωες οδηγούμενος λέξη τη λέξη στην έξοδο και την κάθαρση. Γιατί, συχνά η λογοτεχνική γραφή μοιάζει με τη θεατρική σκηνή, αν η τέχνη του συγγραφέα κατορθώσει να κάνει το κείμενο περίοπτο και ανάγλυφο.

Και για να μιλήσουμε για την κορύφωση αυτού του μυθοπλαστικού θαύματος, δηλαδή το μυθιστόρημα, εκεί είναι που όλα ζητούν να αποκαλυφθούν, αλήθειες και ψέματα, μεταμφιέσεις και αναγνωρίσεις, δέσεις και λύσεις ενός πολύπλοκου σκηνικού με τους ήρωες συχνά να επιζητούν ακόμη περισσότερο την περιπλάνησή τους στα στενά του λαβυρίνθου, δικαιώνοντας έτσι την Αριστοτελική περιπέτεια.

Στο «Υπό το φως του μυθιστορήματος» ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, εξαίρετος διανοητής, επιλέγει να μας μιλήσει για κάποια από τα αγαπημένα του μυθιστορήματα, ως απλός αναγνώστης όπως μας δηλώνει εξ αρχής. Αυτή η δήλωση μπορεί να αποκαλύπτει τη μετριοφροσύνη του γράφοντος, μπορεί να εννοηθεί ωστόσο ως ανακριβής, καθόσον ένας μελετητής της λογοτεχνίας και πολυγραφότατος αναλυτής της σκέψης των ανθρώπων δεν θα μπορούσε ποτέ να προσεγγίζει τα μυθιστορήματα με μόνο αυτή την ιδιότητα. Από την άλλη σκέφτομαι πως ο αναγνώστης της λογοτεχνίας φέρει μέσα του την αθωότητα της επαφής με τον συγγραφέα, κι έτσι μένει αμόλυντος από θεωρίες και κρίσεις που θα παίδευαν  ίσως το μυαλό του χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ένας τρόπος επομένως ανάγνωσης γνήσιος και ειλικρινής; Ίσως αυτό να υπονοεί με τον όρο «απλός αναγνώστης» ο Ζουμπουλάκης.

Τα μυθιστορήματα που επιλέγει θα πρέπει να είναι τα αγαπημένα του, όπως θα τα επέλεγε ένας λάτρης της λογοτεχνίας, χωρίς να κοιτάει κάποια λίστα με ευπώλητα και καθιερωμένα ως αξίες απαράβατες. Για παράδειγμα, χάρηκα πολύ όταν είδα στα επιλεγμένα του τον «Ιώβ» του Γιόζεφ Ροτ και όχι το «Εμβατήριο Ραντέτσκι» που θεωρείται (και ίσως είναι) το αριστούργημά του. Ο «Ιώβ» είναι ένα μυθιστόρημα που αγαπάς, όχι γιατί είδες μέσα του κάτι ευχάριστο ή ξεκούραστο για τη σκέψη σου (μακριά από μας η «ευκολία» των αναγνωσμάτων) αλλά ίσα ίσα γιατί στενοχωρήθηκες, πιέστηκες ίσως σε μερικές του σελίδες, ένιωσες την απόγνωση του ήρωα που σαν νέος Ιώβ της Βίβλου μεταμορφώνεται σε πάσχον πρόσωπο. Για όλα αυτά που επισημαίνει και ο Ζουμπουλάκης επιχειρώντας να δείξει το αυτονόητο που έμεινε ασχολίαστο από κάποιους που επιχείρησαν να κρίνουν το απαράμιλλο αυτό δείγμα γραφής του Ροτ, δηλαδή την αναλογία ανάμεσα στο βιβλικό πρόσωπο και στον ήρωα του μυθιστορήματος, τον Μέντελ. Όπως ο βιβλικός Ιώβ πάσχει και εξεγείρεται, έτσι και ο μυθοπλαστικός Μέντελ κανονίζει την περαιτέρω στάση του με τον Θεό.

«Ο Ιώβ, όταν εξεγείρεται, θέλει να μιλήσει με τον Θεό, να λογαριαστεί μαζί του. Ο Μέντελ αντίθετα θέλει να κλείσει κάθε λογαριασμό με τον Θεό»

Πιστοί απολύτως και οι δύο φτάνουν στην εξέγερση, με τον τρόπο του ο καθένας (μια που και η αμφισβήτηση του Θεού εξέγερση νοείται) χωρίς αυτό να μας ξαφνιάζει.

«Η πίστη είναι η προϋπόθεση της εξέγερσης»

Μια αίσθηση που σου δημιουργεί η σκέψη του Σταύρου Ζουμπουλάκη, έτσι όπως ξεδιπλώνεται καθώς «διαβάζει» με τον τρόπο του τα μυθιστορήματα, είναι ότι κατορθώνει να σου δείξει αυτό το αυτονόητο της απλής λογικής, για να επανέλθουμε στο θέμα της αθωότητας της ανάγνωσης. Με αυτόν τον τρόπο προσέγγισης θα μας ανοίξει τις σελίδες της «Επιχείρησης Σάυλωκ» του Φίλιπ Ροθ και θα μιλήσει για το προσφιλές του θέμα, το εβραϊκό ζήτημα ή καλύτερα, για το μέγα ερώτημα του Θεού, όπως αυτό γεννιέται μέσα στον άνθρωπο και αναπόφευκτα καταγράφεται με ποικίλους τρόπους στη λογοτεχνία.

«Οι Εβραίοι είναι καταδικασμένοι να είναι εξαίρεση. Εξαίρεση αιματηρή. Εδώ άλλωστε, στην αιματηρότητα, στη βία, βρίσκεται το κρίσιμο ερώτημα το οποίο θέτει απαιτητικά ενώπιόν μας η εβραϊκή εξαίρεση, το κατά πόσον δηλαδή μπορούμε να υπάρξουμε, ατομικά ή συλλογικά, ως εξαιρέσεις, χωρίς να γινόμαστε αντικείμενο της βίας και του μίσους του άλλου […] Με τι αντίτιμο έχουν πληρώσει ο Εβραίοι αυτήν την οδυνηρή μέχρι σήμερα εξαίρεση, αυτήν την ανέφικτη ως τώρα κανονικότητα, το ξέρουμε όλοι. Με τι αντάλλαγμα έχουν πληρωθεί είναι δική τους κυρίως υπόθεση να το κρίνουν και να το πουν»

Μελετά ακόμη τον Γκράχαμ Γκρην, τον Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ, την Φλάννερυ Ο’ Κόννορ, την Μέριλιν Ρόμπινσον, τον Οκτάβιο Πας και τέλος τον Μισέλ Ουελμπέκ. Σχολιάζοντας το έργο του τελευταίου «Ο χάρτης και η επικράτεια» θα σταθεί στο θέμα της καύσης των νεκρών για να διατυπώσει την προσωπική του άρνηση σε κάτι που πολλούς θιασώτες έχει σήμερα, εκτιμώντας πως η αποτέφρωση των νεκρών θα συνιστούσε

«έναν γενικευμένο, ασφαλώς, μηδενισμό, είτε αυτός είναι φιλοσοφημένος είτε είναι τρέχων και καθημερινός»

Φυσικά το ζητούμενο εδώ δεν είναι να σχολαστεί η άποψη του Ζουμπουλάκη αλλά ο τρόπος ανάγνωσης του Ουελμπέκ που επιχειρεί. Θυμίζει τον αναγνώστη που διαβάζει κάτι, διαφωνεί και εξεγείρεται όπως μπορεί. Άλλωστε ο Ουελμπέκ είθισται να δημιουργεί ποικίλες διαφωνίες με τα γραφόμενά του. Ίσως αυτό να είναι που μας αρέσει, ίσως ακριβώς το αιρετικό του γράψιμο να είναι και ο λόγος που μας συστήνει τελικά ο Ζουμπουλάκης αυτόν τον συγγραφέα.

          Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται μια εισήγηση, στη 2η Διεθνή Συνάντηση του περιοδικού  L’ Atelier du roman, στη Θεσσαλονίκη, 29-30 Σεπτεμβρίου 2000.

Εκεί θα διατυπώσει τον προβληματισμό του για το μέλλον της λογοτεχνίας

«Αν έρθουμε στη λογοτεχνία, ξέρετε ότι στο ίντερνετ γράφονται χιλιάδες ποιήματα –κάκιστα ποιήματα, αλλά αυτό δεν ενδιαφέρει εν προκειμένω– από ανθρώπους που δεν θα φιλοξενούνταν ποτέ σε ένα οποιοδήποτε έντυπο (από μια μάνα, επί παραδείγματι, για το νεογέννητό της, από ένα νεαρό που τον εγκατέλειψε η κοπέλα του, από μια γυναίκα που έχασε τον πατέρα της και ούτω καθεξής) και τα οποία δέχονται χιλιάδες επισκέψεις. Μπορούμε αυτή τη σχέση και αυτή τη συλλογικότητα να τις αγνοήσουμε; Το ερώτημα λοιπόν είναι κατά πόσον το ίντερνετ θα επηρεάσει τη γραφή, τη λογοτεχνία και τα είδη της. Το μυθιστόρημα, όπως το εννοούμε σήμερα, δεν θα υπήρχε χωρίς την τυπογραφία, πώς θα συνυπάρξει άραγε με το διαδίκτυο;»

Έχουν περάσει βέβαια κάποια χρόνια από τότε που τα έλεγε αυτά ο Σταύρος Ζουμπουλάκης. Έχουν αλλάξει κάπως τα πράγματα στο διαδίκτυο, έχει αυτό εξαπλωθεί πολύ περισσότερο και έχει αλλάξει και η σύνθεση πια του σώματος των χρηστών του, καθόσον πλέον θεωρείται απαραίτητη η συμμετοχή στη δικτύωσή του, αν κάποιος θέλει να επικοινωνεί, να ενημερώνεται και να δημοσιοποιεί το δικό του status. Εφημερίδες, περιοδικά λαμβάνουν εξίσου σοβαρά υπόψη τους την αποδοχή που έχουν στο κοινό του διαδικτύου με αυτήν που έχουν ως έντυπα και μόνον. Συγγραφείς, εκδότες, κριτικοί επικοινωνούν με το αναγνωστικό κοινό με πολύ πιο άμεσο τρόπο, και όλο αυτό κάνει το διαδίκτυο πολύτιμο και χρηστικό απολύτως. Οπωσδήποτε, όμως, με τον προβληματισμό του εδώ ο Ζουμπουλάκης (αλλά κυρίως με την ανάγνωση που επιχείρησε  στα συγκεκριμένα έργα σε όλο το βιβλίο του) συμβάλλει στη  γενικότερη συζήτηση για τη θέση που έχει σήμερα το μυθιστόρημα.

Το μυθιστόρημα προϋποθέτει μια δομημένη κοινωνία που παίρνει σοβαρά τις αξίες της (θυμάμαι εδώ τη σκέψη του Δημοσθένη Κούρτοβικ).  Μια κοινωνία που δεν τολμά ίσως ή αδυνατεί εκ φύσεως να κοιτάξει το πρόσωπό της στον καθρέφτη, με  τεράστιο το έλλειμμα αυτοσυνειδησίας ίσως αποδεικνύεται ανεπαρκής. Βασική προϋπόθεση για τη δομημένη γραφή ενός μυθιστορήματος (πόσο περισσότερο αν μιλάμε για το μεγάλο του είδους) είναι η σαφής γνώση εκ μέρους του συγγραφέα των ορίων μέσα στα οποία θα τοποθετήσει τον ήρωά του. Και αυτή η γνώση αφορά και τα προσωπικά όρια και τα όρια του κόσμου που τον περιβάλλει. Κυρίως όμως αφορά τη συνύπαρξη των δύο, την τοποθέτηση του ήρωα μέσα στον κόσμο. Αν ο καθρέφτης είναι παραμορφωτικός, τα είδωλα αποβαίνουν ψεύτικα και, όπως είναι αναμενόμενο, και η γραφή μη πειστική.

Ο Μίλαν Κούντερα στο δοκίμιό του «Η τέχνη του μυθιστορήματος» επισημαίνει: «Κάθε μυθιστόρημα λέει στον αναγνώστη “τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα από όσο νομίζεις” ».

Ίσως τελικά αυτό το περίπλοκο της ζωής να είναι και η αρχή της έμπνευσης για τη δημιουργία του μυθιστορήματος, αν παρακάμψουμε τα εγγενή εμπόδια που παρεμβάλλονται κάθε φορά που η κοινωνία θα αδυνατεί να υποστηρίξει αυτό το λογοτεχνικό βήμα. Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης έθεσε τη σκέψη μας «υπό το φως του μυθιστορήματος» προσφέροντας άπλετη θέα σε πολλά ενδιαφέροντα θέματα που αφορούν τη συγγραφή, την έμπνευση, τη μυθοπλασία του. Άλλωστε δεν είναι τυχαία η εισαγωγική του αναφορά στην εμβληματική αρχή του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος, τον Δον Κιχότη. Δηλώνοντας ο ίδιος θαυμαστής του Θερβάντες, παραθέτει τη σκέψη ενός άλλου επίσης μαγεμένου από τον αινιγματικό αυτόν ιππότη:

«Ο Δον Κιχότης και ο Σάντσο Πάντσα γεννήθηκαν για να γράψει ο Θερβάντες τη ζωή τους και για να τη σχολάσω εγώ. Ο Θερβάντες γεννήθηκε για να τη διηγηθεί και εγώ για να τη σχολιάσω» (Miguel de Unamuno, «Η ζωή του Δον Κιχότη και του Σάντσο Πάντσα, 1905).

Καθόλου εγωιστικό το παραπάνω. Άλλο είναι το νόημα, και αυτό μπορεί να το αντιληφθεί κάθε αναγνώστης που αγαπά το μέγιστο αυτό δημιούργημα της λογοτεχνικής έμπνευσης, δηλαδή το μυθιστόρημα. Έτσι όπως το αγάπησε και ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, ο οποίος δηλώνει πρωτίστως αναγνώστης.

Διώνη Δημητριάδου

 Η Διώνη Δημητριάδου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη αλλά κατοικεί στην Αθήνα. Σπούδασε ιστορία και αρχαιολογία και δίδαξε σε δημόσια λύκεια. Ασχολείται με τη συγγραφή και με την κριτική λογοτεχνίας. Βιβλία της κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Νοών». Συμμετείχε σε συλλογικές εκδόσεις (εκδόσεις Σιδέρης, Μικρές εκδόσεις, Διάνυσμα). Έχει στο διαδίκτυο το προσωπικό ιστολόγιο «Με ανοιχτά βιβλία»

(http://meanoihtavivlia.blogspot.gr/2015/10/blog-post_24.html)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ — ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

γράφει ο Μανώλης Αλυγιζάκης*

Ο Γιώργος Σεφέρης (1900-1971) αναμφισβήτητα ένας από τους γίγαντες της ελληνικής λογοτεχνίας και βραβευμένος με το Νόμπελ λογοτεχνίας το έτος 1963 κατάγεται από οικογένεια καλλιτεχνών. Ο πατέρας του ακαδημαϊκός, ο αδερφός του ποιητής, η αδερφή του ποιήτρια τον επηρέασαν θετικά και συνέβαλαν στη δημιουργική του ροπή που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1930 και κράτησε σαράντα χρόνια μέχρι το θάνατό του.

         Παρ’ όλο που η ποίησή του επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό απ’ την Κρητική λογοτεχνία του 16ου και 17ου αιώνα και τη δημιουργική χρήση της ελληνικής γλώσσας της εποχής εκείνης η ποίησή του διαφέρει απ’ την Κρητική στον τρόπο που χρησιμοποιεί τις διάφορες εικόνες, τους ήρωες και τους μύθους που προέρχονται απ’ την αρχαία Ελλάδα. Αν παρατηρήσει κανείς τον  Κωστή Παλαμά που αναφέρεται στην αντίθεση ανάμεσα στην αρχαία Ελλάδα «τους ανθρώπους των λειψάνων» που δέσποζαν στους ναούς και στα ελαιόφυτα της Αττικής και στο σύγχρονο λαό που «έρπεται αργά σαν κάμπια πάνω στο λευκό λουλούδι» ή τον Κωνσταντίνο Καβάφη που φέρνει στη μνήμη, ίσως ειρωνικά, ίσως ερωτικά, κάποια σκηνή απ’ την  αρχαία Αλεξάνδρεια ή τον Άγγελο Σικελιανό που ονειρεύεται να ξαναεγκαθυδρίσει ολόκληρο το πάνθεο των αρχαίων θεών και να γίνει ιεροφάντης των μυστηρίων ή το Γιώργο Σεφέρη που ψάχνει  με το Βασιλιά της Ασίνης τον σημαντικό ήρωα που πάλεψε με άλλους ήρωες κι ανακαλύπτει το ασήμαντο κενό της σύγχρονης ύπαρξης, ό,τι και να `ναι αυτό ο αρχαίος κόσμος μ’ όλες του τις πτυχές απορροφά τη φαντασία των σύγχοονων ποιητών ακατάπαυστα. Αυτή η ολοκληρωτική μέριμνα είναι καθ’ όλα φυσιολογική σε μια χώρα σαν την Ελλάδα που είναι ολόγιομη απ’ την πανάρχαια κληρονομιά αφού όπου κι αν βρεθεί κανείς θα συναντήσει «κομμάτια ζωής που κάποτε ήταν πλήρης». Ο Σεφέρης όπως και πολλοί απ’ τους σύγρονούς του ποιητές έχουν αντλήσει απ’ αυτή την αστέρευτη πηγή του ελληνικού πνεύματος.

         Το ποιητικό του έργο δεν θεωρείται μεγάλο σε σύγκριση με εκείνο του Γιάννη Ρίτσου ή ακόμα και με το έργο του Οδυσσέα Ελύτη, κι ο ποιητής μοιάζει συγκρατημένος, υπερεκλεπτυσμένος, φιλοσοφικός σ’ αντίθεση μ’ έναν πηγαίο ποιητή που προκαλεί στιγμιαία διέργεση ή ακόμα και μ’ έναν παιγνιδιάρη λυρικό που δημιουργεί εικόνες και ήχους σαν γάργαρο ποταμάκι που πάντα βιάζεται. Όμοια με πολλούς άλλους της εποχής του η ποίησή του εμπλουτίζεται από τον υπέροχο ελληνικό χώρο, τη γαλανή θάλασσα, τα νησάκια, τα «κρυφά περιγιάλια», τις ολόχρυσες αμμουδιές και πάνω απ’ όλα αυτά την πανάρχαια ομορφιά που αντιπροσωπεύουν τ’ αγάλματα και οι αρχαίοι ναοί. Η αγάπη του κι ο θαυμασμός του για το κάθε τι ελληνικό είναι παντού στο έργο του, ο τόπος άγονος, σκληρός και τιμωρούν, η γυμνή πανωραία ομορφιά, ο ήχος της θάλασσας στο ακρογιάλι των αναμνήσεών του απ’ τη γη των παιδικών του χρόνων, τα ψηλά γρανιτένια βουνά, η παράδοση και ο θρύλος, τα έθιμα κι ο αέναος αγώνας μα κι η καθημερνή πάλη του απλού ανθρώπου για τη βιοπάλη κι η διαιώνιση της ελληνικής γλώσσας  είναι τα στοιχεία που συναντούμε ξανά και ξανά.

         Συχνά συναντούμε στους στίχους του δυισμούς: νόστος-θάνατος, στην «Κίχλη», μύθος-ιστορία, στο «Μυθιστόρημα», νόστος-άλγος, στο γνωστό του ‘Γυρισμός του Ξενιτεμένου, όπου ο γυρισμός είναι μια τραυματική εμπειρία για τον ξενιτεμένο που δεν συναντά πια εικόνες της παιδικής του ηλικίας που έχουν εξαφανιστεί και αντικατασταθεί με την καθημερνή μικρότητα.

         Κι εδώ συναντούμε ξανά τις εικόνες που συχνά επαναλαμβάνονται στο έργο του οι πέτρες, τα μάρμαρα, τ’ αγάλματα, οι ναοί, εικόνες που συνδέουν τη σύγχρονη Ελλάδα με το δοξασμένο παρελθόν. Αυτές οι αναφορές αντιπροσωπεύουν τη ξακουστή ιστορία που παρ’ όλο που είναι στατική είναι επίσης ένδοξη και άξια θαυμασμού αλλά και ταυτόχρονα νεκρή κι ακίνητη σε αντίθεση με τον αγώνα του ποιητή που προσπαθεί να τα ξαναενώσει τους δυο αυτούς κόσμους μια η προσπάθεια που δεν είναι καθόλου επιτυχής. Αυτές οι εικόνες αναφέρονται στο μυθολογικό και ιστορικό βάρος που ο σύγχρονος Ελληνας υποβαστάζει στους ώμους του.

         Κριτικοί βρίσκουν κάποιαν ομοιότητα ανάμεσα στην ποίηση του Σεφέρη και του Έλλιοτ που ο Γιώργος Σεφέρης γνώρισε στο Λονδίνο. Επίσης κριτικοί υποδεικνύουν σημεία όπου το έργο του Σεφέρη διαποτίζεται από την Ευρωπαϊκή απαισιοδοξία της εποχής του μεσοπολέμου, /σώματα που δεν ξέρουν πια πώς ν’ αγαπήσουν/, /ο πανάρχαιος πόνος/ στοιχεία που σκιαγραφούν την ελληνική μοίρα. Αλλά πώς είναι δυνατόν κάποιος που έχει χάσει την πατρική του γη, τον τόπο που γεννήθηκε για πάντα να μη νιώθει απαισιόδοξος; Κι αυτή η εικόνα της απαισιοδοξίας πηγάζει απ’ την επίκαιρη Μικρασιατική τραγωδία του 1922, πρόσφατος πόνος που έζησε ο ποιητής κι όλος ο Ελληνισμός, αυτός ο καημός της Ρωμιοσύνης, ο ολοκάθαρα ελληνικός κάνει τη φωνή του ποιητή να ντύνεται μια ξάστερη ειλικρίνια επηρεασμένη απ’ τον πόλεμο, την καταστροφή, την εξορία-μετανάστευση των ημερών εκείνων. Είναι αυτή η βαθειά επίγνωση του ποιητή, άγνωστη τις περισσότερες φορές για κράτη με λιγόχρονη ιστορία και λιγότερο τραγική από την ιστορία της Ελλάδας, που βοηθά τον ποιητή Σεφέρη και τον οδηγεί στο μελαγχολικό κι απαισιόδοξο τόνο του.

        Η Ελληνική μυθολογία παίζει σπουδαίο ρόλο στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, αλλά θα ήταν λάθος να ισχυριστούμε ότι είναι ένα ξεχωριστό αυτόνομο στοιχείο τη στιγμή που συνυφαίνεται με διάφορους άλλους ιστούς της ελληνικής δημιουργικότητας όπως η παράδοση, η λογοτεχνία κι ο μύθος στοιχεία που είναι σφιχτά δεμένα το ένα με το άλλο στο έργο του κι ο καθένας μπορεί να διαισθανθεί όλο το παρελθόν του ελληνισμού όπως αντιπροσωπεύεται στην ποίηση απ’ την εποχή του Ομήρου μέχρι τη σημερινή εποχή κι είναι ολοφάνερα στην ποίηση του Σεφέρη. Αναμφίβολα όταν κάποιος συλλαμβάνει τον ήχο της πλούσιας παραδοσιακής φωνής που έχει γαλουχηθεί απ’ τους ήχους της εξαίσιας ποίησης των αρχαίων χρόνων γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η φωνή του μεγάλου Σεφέρη είναι επίκαιρη κι ο συναισθηματισμός του ποιητή δεν στέκεται καθόλου μακριά απ’ αυτόν των ποιητών της αρχαίας εποχής και νοσταλγικά εμβαθύνει σε εικόνες του παρελθόντος για να ξεφύγει απ’ την παραζάλη της σημερινής ζωής καθώς το παρελθόν παρουσιάζεται για να φωτίσει τη σύγχρονη εικόνα.

         Με την έκδοση του βιβλίου «Μυθιστόρημα», το 1935, που θεωρείται το καλύτερό του έργο, ο ποιητής αφήνει πίσω του την προσκόλησή του σε ποιητικές φόρμες και τεχνικά στοιχεία των προηγούμενων βιβλίων του και καθαρά ελεύθερος δοκιμάζει να εκφράσει τον εσωτερικό του κόσμο με μεγαλύτερη άνεση χαρακτηριστικό ενός ώριμου ποιητή που βρίσκουμε στη δουλειά του ολοκάθαρους τόνους κι εκφράσεις, εικόνες δίχως στολίδια και καλλωπισμούς, τα χρώματα είναι απλά και οι εικόνες αραιότερες. Και σ’ αυτή την ώριμη ποίηση ο Σεφέρης συνδυάζει το ύφος της καθημερινής ομιλίας με το ρυθμό της παραδοσιακής χρήσης της γλώσσας με τρόπο που καταλήγει σε μια αρμονική συνύφανση πυκνότητας του λόγου. Κι υπάρχουν στιγμές που διακρίνουμε σε κάποιο επεισόδιο την ανάπτυξη μιας εικόνας απ’ το τοπικό ή ενδοχωρικό επίπεδο να προεκτείνεται ολοκάθαρα στο παγκόσμιο επίπεδο στοιχείο ωρίμνασης του ποιητή που υπερβαίνει απ’ τον ελληνικό χώρο στον παγκόσμιο.

         Αλλά όσο παγκόσμιο είναι το έργο του Σεφέρη άλλο τόσο είναι καθαρά ελληνικό κι η λατρεία του για κάθε τι ελληνικό είναι αναμφισβήτητη, χαρακτηριστικό στοιχείο για όλους όσους έχουν φύγει, ας θυμηθούμε ότι έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του μακριά απ’ την πατρίδα και σχεδόν όλη του τη ζωή μακριά απ’ τον αγαπημενο χώρο των παιδικών του χρόνων τη Σμύρνη. Επίσης είναι γνωστό ότι όλοι όσοι έχουν φύγει απ’ την πατρίδα κουβαλούν πάντα βαθειά στην καρδιά τους τον ελληνικό χώρο, τη γαλανή θάλασσα, τις υπέροχες ακρογιαλιές, τα γραφικά νησάκια, τον απλοϊκό άνθρωπο που πάντα σηκώνει στους ώμους του το βαρύ φορτίο του ένδοξου παρελθόντος και προσπαθεί μερικές φορές ανέλπιδα να συνδυάσει το υπέροχο αρχαίο με το απαισιόδοξο σημερινό στοιχείο που βουτηγμένο στο μοντέρνο τρόπο ζωής του καταναλωτισμού και την απόκτηση υλικών αγαθών παραβλέπει τον πλούτο που του έχουν εμπιστευθεί οι Μοίρες και μετατρέπεται σε μια έννοια παράλογη και άγευστη.

*O Μανώλης Αλυγιζάκης, είναι Ελληνο-Καναδός ποιητής, μεταφραστής και συγγραφέας.

Βανκούβερ, Καναδά, Φεβρουάριος 2016

www.vequinox.wordpress.com

www.authormanolis.wordpress.com

7 πόλεμοι, 3 εμφύλιοι πόλεμοι, 7 πτωχεύσεις

Το παρακάτω χρονολόγιο δόθηκε από τον ιστορικό Γ. Δερτιλή, στην διάλεξή του στο Ιδρ.Κοινωνικών Ερευνων (Νοεμβρ.2015)

(7 πόλεμοι, 3 εμφύλιοι πόλεμοι, 7 πτωχεύσεις ) 

Συνοπτικό χρονολόγιο πολέμων, κρίσεων και πτωχεύσεων στην Ελλάδα 1821-2012

1821-27 Πόλεμος της Ανεξαρτησίας . Δάνεια επαναστατικής κυβέρνηση 1824/25 Εμφύλιος πόλεμος 1η πτώχευση.Εμπάργκο αγορών έως το 1878.

1832-32 Δολοφονία Καποδίστρια. Εμφύλιος πόλεμος(1832).Ο Οθων στο θρόνο. Βαυαρικό στρατιωτικό σώμα στην Ελλάδα. Οι Δυνάμεις εγγυώνται το δάνειο του 1833.

1837-33 Παύση πληρωμών για το δανειο των Δυνάμεν. 1844: 2η 

πτώχευση.Υποτίμηση της δραχμης 10-16%

1839-41 Τουρκο-αιγυπτιακός Πόλεμος, εισβολή ελλην. στρατιωτ. αγημάτων στην Θεσσαλία.

1843-44 Αντιμοναρχικό κίνημα με υποστήριξη της Μ.Βρετανίας, του Αγγλικου και Γαλλικού Κόμματος και με αντίθετο το Ρωσικό 

κόμμα. Ο Οθων παραχωρεί Συνταγμα.

1848 Δυνάμεις δέχονται προσωρινή αναδιάρθρωση του δανείου του 

1853-57 Κριμαϊκός πόλεμος, εισβολή ελληνικ. στρατιωτικών στρατευμάτων στην Θεσσαλία.Γαλλο-βρετανικα αγήματα καταλαμβάνουν τον Πειραιά έως το 1857. 

1864,1869 Νέα de facto αναδιάρθρωση του δανείου του 1833.Οικονομικός έλεγχος των Δυνάμεων.

1866-69 Κρητική επανάσταση. Συμμετέχουν τα Ελληνικά στρατευματα που αποβιβάζονται στην Κρήτη.Οι Δυνάμεις αρνούνται να επέμβουν. Η επανάσταση καταρρεει.

1869-71 Η Μ.Βρετανία επαναπροσδιορίζει την πολιτική της στην Ελλάδα.Το δάνειο «μοχλός πίεσης» χάριν τηs Pax Brittanica.

1875-76 “ Tiς πταίει» , το αντιβασιλικό άρθρο του Χαριλάου Τρικούπη εξαναγκάζει τον βασιλιά να δεχθεί την αρχή της δεδηλωμένης.

1875-78 Σερβο-Τουρκικός και Ρωσο-Τουρκικός πόλεμος. Ο ρωσικός στρατος στα πρόθυρα της Πόλης.Ο Δηλιγιάννης απαιτεί πόλεμο. Εισβολή ατάκτων στην Θεσσαλία.

1878-79 Η κυβέρνηση Τρικούπη- Κουμουνδούρου αποφευγει τον 

πόλεμο.Συνθήκη του Αγ.Στεφάνου: Η Ρωσία εξαναγκάζεται από τις άλλες δυναμεις να αποσυρθεί.

1879-1881 Συνθήκη Βερολίνου.Ανεξαρτησία Σερβίας,Βουλγαρίας,Μαυροβουνίου. Χαρη στην Βρεττανία, η Ελλάδα προσαρτά την Θεσσαλία και την επαρχία Αρτας. 

1878-1880 Η Βρεττανία δέχεται αναδιάρθρωση του δανείου του 1833 με την επίβλεψη του Δ.Ο.Ε και αναγνωρίζει την αναδιάρθρωση των δανείων 1824/25.

Δεύτερη Περίοδος 1880-1912 

1880-84 Κυβερνήσεις Τρικούπη. Η οικονομική ανάπτυξη προϋπόθεση των εξοπλισμών. Επενδύσεις υποδομή. Αύξηση δανεισμύ.1883-84 υποτίμηση 2-9%. 

1885-86 « Ειρηνοπόλεμος» Κυβέρνηση Δηλιγιάννη(1886) Δαπανηρότατη επιστράτευση, υπέρμετρος δανεισμός εσωτερικός και εξωτερικός. Υποτίμηση 19% 

1886-90 Κυβερνήσεις Τρικούπη. Υπέρογκες επενδύσεις σε σιδηροδρόμους αργούν να αποδώσουν.Οι σιδηρόδρομοι σχεδιάζονται με στρατιωτικούς στόχους. 

1890-92 Κυβερνήσεις Δηλιγιάνννη. Εξοπλισμοί, φορολογική χαλαρότητα, κερδοσκοπία σε συνάλλαγμα, υπερχρέωση. Η υποτίμηση στα -37%. 

1892-94 Κυβερνήσεις Τρικούπη. 3η πτώχευση(Δεκ.1893) Αύξηση εσωτερ χρέους. Το μέγιστο της υποτίμησης -37% 

1895-97 Ο Τρικούπης δεν εκλέγεται βουλευτής. Αποκλεισμένη από τις ξένες αγορές, η κυβέρνηση Δηλιγιάνννη αυξάνει ραγδαία το εσωτερικό χρέος και τους εξοπλισμούς. 

1897 Κρητική επανάσταση. Ελληνο-Τουρκικός πόλεμος. Ο Οθωμ. 

Στρατός στον Δομοκό. Βρεττανική επέμβαση αποτρέπει την κατάληψη της Αθήνας. 

1898-99 Πρωθ/γία Ζαϊμη. Οι πολεμικές επανορθώσεις επαυξάνουν την υπερχρέωση .Αναδιάρθρωση του συνολικού χρέους με συνεργασία ΔΟΕ-Ζαίμη-Εθν.Τραπεζας 

1904-09 Ανάκαμψη δραχμής. Ισοτιμία της δραχμής με το φράγκο το 1905 και πρωτοφανής υπερτίμηση της κατά 10% τα 1910.Επανάληψη των εξοπλισμων. 

1904 Πολεμικές συγκρούσεις ελλήνων και βουλγάρων ατάκτων στην Μακεδονία. Ο Οθωμ.στρατός καταστέλλει τις εξεγέρσεις. 

1908 Κίνημα των Νεότουρκων κατά του Σουλτάνου. 

1909 Κίνημα στο Γουδί καταγγέλλει τον παλαιοκομματισμό και απαιτεί αναδιοργάνωση του στρατού. 

1910-12 Οι στρατιωτικοί καλούν τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Θρίαμβος των Φιλελευθερων στις εκλογές. Αναδιοργάνωση του κράτους 

1912-13 Θάνατος Γεωργίου Α’ στον θρόνο ο γερμανόφιλος Κωνσταντίνος.Βαλκανικοί πόλεμοι.Ελλάδα ανακτά την Ηπειρο και την Μακεδονία. 

1914-16 Ο Βενιζέλος προτείνει έξοδο στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο με την Αντάντ. Πρώτο κυμα Προσφύγων από Πόντο και Βαλκάνια. Ο Κων/νος εμμένει στην ουδετερότητα. 

1915-16 Διχασμός. Παραίτηση Βενιζέλου. Το Ρούπελ και το Δ΄Σωμα Στρατου παραδίδονται αμαχητί στον γερμανικο-βουλγαρικό στρατό. 

1916- 17 Εμφύλιος πόλεμος: βενιζελικό κίνημα, χωριστό κράτος στη Θεσσαλονίκη. Η Ελλαδα στον Α΄παγκ.πόλεμο.Η Ανταντ καταλαμβανει την Αθηνα. 

1917-20 Οι Σύμμαχοι εξαναγκάζουν τον Κωνσταντινο να φύγει από την Ελλάδα. Η κυβέρνηση Βενιζέλου προσφέρει το στέμμα στον Αλεξανδρο Α’. 

1920 Συνθήκη των Σεβρών: με διεθνή εντολή ανατίθεται στην Ελλάδα η διοίκηση της εριοχής της Σμύρνης. Ελλην. στρατός αποβιβάζεται στην Σμύρνη. 

1929 Ο Κεμαλ δεν αναγνωρίζει την Συνθήκη των Σεβρών, εναρξη Ελληνο-Τουρκικού Πολέμου.Ο Βενιζέλος χανει τις εκλογές. 

1920-21 Η κυβέρνηση καλεί τον Κωνσταντίνο. Στροφή Αγγλίας και Γαλλίας υπέρ του Κεμαλ. Παύση πληρωμών, διχοτόμηση της δραχμής, πληθωρισμός.4η πτώχευση 

1921-22 Κατάρρευση του μετώπου, η Σμύρνη στις φλόγες, κύμα προσφύγων, υποτίμηση από –16% στο 59% (τελος ‘ 22). 

Τέταρτη περίοδος 1923-1945 

1923-1924 Στρατιωτική δικτατορία στην Αθηνα. Εκτέλεση των Εξι. Εκθρόνιση του βασιλιά. Συνθήκη ειρήνης καθυστερει μέχρι το 1924. 

1923-1928 Ενδεκα στρατιωτικά κινήματα η πραξικοπήματα, δυο 

δικταορίες.Υποτίμηση-89%.Πληθωρισμός , φυγή κεφαλαίων. 

Μαζικές διαδηλώσεις και απεργίες. 

1926-28 Ανταλλαγή πληθυσμών Ελλάδος-Τουρκίας. Νέο κύμα προσφύγων στην Ελλαδα.Αμεσα προβλήματα αντιμετωπίζονται με τη βοήθεια της Κοινωνίας των Εθνών. 

1928-32 Κυβέρνηση Βενιζέλου, πολιτικη ομαλότητα.Σύμφωνο Βενιζέλου- Ατατούρκ. Ιδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος με στόχο την σταθεροποίηση της οικονομίας. 

1929-32 Αντικομμουνιστική νομοθεσία ( το «Ιδιώνυμο»), το ΚΚΕ εκτός νόμου, διώξεις των μελών του. Παγκόσμια χρηματιστηριακή 

κρίση, οικονομική ύφεση, ανεργία. 

1931-32 Η Ελλάδα εγκαταλείπει τον κανόνα του χρυσού 7 μήνες μετά την Βρετανία(1932) 

1931-33 5η πτώχευση, υποτίμηση στο 45% 

1931-1936 Τρία στρατιωτικά κινήματα. Ο στρατηγός Κονδύλης 

επαναφέρει με δημοψήφισμα τον Γεώργιο Β΄. Δικτατορία Μεταξά 

Πέμπτη περίοδος 1946-2012 

1940-44 Β΄παγκόσμιος πόλεμος, Εκτη πτώχευση(de facto) 

Yπερπληθωρισμός.Πάνω από 250.000 θάνατο από λιμοί και αρρώστεια στις πόλεις. 

1942-44 Οι κατακτητες απορροφούν προϊόντα γα τις αναγκες τους με πληθωριστικές δραχμές, αναγνωρίζοντας επισήμως την Ελλάδα 

ως πιστωτή του Γ Ράιχ. 

1943-44 Αντίσταση.Κυβέρνηση του βουνού υπό την κυριαρχία του ΚΚΕ.Δεκεμβιανά. 

1945-49 Εμφύλιος πόλεμος.Νεα δραχμη αντικαθστα το υπερπληθωριστικό νόμισμαα (1945) Νέος πληθωρισμός. 

1947-52 Συμμετοχή της Ελλάδος στο ΝΑΤΟ και στον Ψυχρό Πόλεμο . Συμμετοχή ελλην. δυνάμεων στον Πόλεμο της Κορέας(1952) 

1953 Η κυβέρνηση υποτιμά την δραχμή κατά 50% εναντι του δολαρίου.Σταδιακη νομισματική και οικονομική σταθεροποίηση. 

1954-66 Εξέγερση στην Κυπρο.Οχλοκρατικές επιδρομές στην ελλην. Συνοικία τησ Πόλης(1955).αντιτουρκικές βιαιότητες στην 

Κύπρο (1963) 

1955-2012 Αδιάκοπη ελληνο-τουρκικη διαμάχη για τις μειονότητες, το Κυπριακό,το Αιγαίο, τον εναέριο χωρο, αιγιαλίτιδα ζωνη. Συνεχείς εξοπλισμοί. 

1967-1974 Στρατιωτική δικτατορία.Η χουντα οργανωνει πραξικόπημα στην Κυπρο. Τουρκικη εισβολή, Επιστράτευση-φιάσκο στην Ελλαδα .Καταρρευση της Χουντας. 

1972-74 Πρώτη υποτίμηση μετά το 1953 , πληθωρισμός, φοροδιαφυγή 1981-86 Διολίσθηση της δραχμής, νέες υποτιμήσεις-12 -23%.πληθωρισμός, αύξηση εξοπλισμών, άνθηση φοροδιαφυγής και μαύρης αγοράς συναλλάγματος. 

2002-09 Ενταξη στην Ευρωζώνη. Υπέρογκες δαπάνες για δημόσια 

διοίκηση , εξοπλισμους και Ολυμπιακιούς 2004.Τεράστια αύξηση 

του δημοσίου χρέους (2003-2009) 

2009-12 Το χρέος πολύ μεγαλύτερο από τα στατιστικά στοιχεία. Εβδομη πτωχευση και αναδιάρθρωση χρέους, ύφεση, ανεργία. Οξύτατη πολιτικο-κοινωνική κρίση. 

Ευχαριστώ την καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Α.Π.Θ. Αλεξάνδρα Δεληγιώργη

"Τόξα της ζωής" του Έκτορα Πανταζή

Πήρα στα χέρια ένα πρωί το πρόσωπό σου

Τόξα της ζωής είναι τα κορμιά
Στο μισοφέγγαρό τους σμίγει δοξάρι το άπειρο
τα σπλάχνα μας δρομολογεί και φέγγουν

Σε ακόνιζα στο πράσινο ακόνι της σελήνης
σε ακόνιζα στο φλόγινο τροχό του ήλιου ω μνήμη
να μάθω τον καιρό με χρώμα με χώμα λαμπερό και μαύρο
έμπηγε ο αιώνας ατσάλινο φτερό
με έμαθες με έπλαθες ν αντέχω στύγας νερό
βάρκα να ρίξω να στερνοκολυμπώ
άγριες νύχτες στο πολύ της θάλασσας
απο τη στεριά σου καθώς με αλαργεύει
με το κουπί σε πίνω σε λιγοστεύω
όταν με στρέφεις σε λιμάνι μιά καρδιά

Μέσα στο μαύρο ολκάδα η ζωή και δεν λυγίζουν οι ανάσες
όταν της φωνής σου ακτίνες όταν χτυπά στο μαύρο ο ήλιος
κι η θάλασσα την πλάτη τού γυρίζει

τρέχουν τα κύματα χωρίς να βρίσκουν το σκοπό
στ αυτιά μου μουσικές ωκεανίδες και μοιάζουν στα τραγούδια σου
έφηβοι των Αντικυθήρων το αίνιγμα σας χαμόγελο κόβει δρόμο για τον ήλιο

Φωνή από νύχτα μυστική μες στα βασίλεια της σιωπής με σιγοφέγγεις
υπόγεια ρεύματα μας ενώνουν κάτω από χίλια βουνά:είσαι νερό μου.

Τα μαλλιά σου νύχτα λύνεις βρόγχοι πλέκονται σαγήνης
(Ξέρετε Κυρία η ευαισθησία είναι θάρρος
"Δεν σπάζει με την πέτρα η καρδιά ")
αγάπη λένε τα μάτια σου

Για τα πουλιά είναι ελαφρύς ο ουρανός
στα μεσημέρια μου γκρεμοτσακίζεται ο χρόνος
σκοτάδι μέσα μου και πόνος είμαι με γόνατα λυμένα
Ερημική βασίλισσα με γαλανό και άλικο είσαι εσύ το ζεστό που ζώ.

Εκεί ήταν δέντρο μοναχό κόκκινο η φύση φόρεσε χαμόγελο
μετείκασμα ήλιο στόχευες τι σόι θεοί σε πλαστουργούν;
Τα μεσημέρια της θλίψης τι θα γίνουν τα μεσάνυχτα στης μνήμης τα σκαλιά;

Πήρα στα χέρια ένα πρωί το πρόσωπό σου

https://ector.wordpress.com

ΠΡΟΣΩΠΑ - ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΣΑΪΚΑΣ

Το cantus firmus παρουσιάζει τον γλύπτη Βασίλη Παπασάϊκα. Ο Παπασάϊκας είναι ένας ολοκληρωμένος καλλιτέχνης καθώς εξηγεί στο βιβλίο του "Μικρές Συντάξεις και Σχέδια" τη φιλοσοφία με την οποία προχωρεί στην πράξη και δημιουργεί το έργο του.

"Χτυπάει το πόδι του, σκάφτει το χώμα,

δαγκάει το σίδερο πόχει στο στόμα.

Ρουθούνια διάπλατα και τεντωμένα

αχνίζουν κόκκινα σαν ματωμένα.

Ακούει τον πόλεμο και χλιμιτάει.

Τ' αυτιά του τέντωσε, άγρια τηράει.

Ολόρθ' η χήτη του, ολόρθ' η ορά,

λυγάει το σώμα του σαν την οχιά."

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης "Η Φυγή"

Η πρώτη απόπειρα του Παπασάϊκα να ασχοληθεί με το άλογο ήταν το 1989 όταν έπλασε σε χαλκό το άλογο του Ομέρ Βρυώνη, όπως τού το ανέστησε στη φαντασία του η περιγραφή του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Το έργο είναι φυσικού μεγέθους από ερυθρό ορύχαλκο και η προσπάθειά του όλη συγκεντρώνεται στο να αποτυπώσει την ομορφιά, τη δύναμη, το μένος και την ανησυχία του αλόγου αυτού όπως βγαίνει μέσα από τον μαγικό λόγο του μεγάλου ποιητή.

Η συνέντευξη, που παραχώρησε ο καλλιτέχνης στην Νότα Χρυσίνα, βασίζεται σε αποσπάσματα, τα οποία παρατίθενται αυτούσια, από το βιβλίο του Βασίλη Παπασάϊκα "Μικρές Συντάξεις και Σχέδια" εκδόσεις Γαβριηλίδη.

"Από την παιδική μου ηλικία σχεδίαζα με μεγάλη ευχέρεια, ποτέ όμως δεν αγάπησα το σχέδιο.. Πάντοτε έβρισκα βαρετό το μέρος εκείνο της ζωγραφικής ή του σχεδίου, που αφορούσε την τρίτη διάσταση, εις την απεικόνιση δηλαδή του βάθους…Αντελήφθην ότι η απεικόνιση του βάθους εις τη ζωγραφική είναι τρόπον τινά σκηνοθετημένη».Β.Π.

Τι είναι αυτό που δεν σας ταιριάζει ως προς την απεικόνιση της προοπτικής;

Το πρόβλημα από την μία έχει να κάνει με την ψυχοσύνθεσή μου και από την άλλη με την διαδικασία της προοπτικής πάνω στο χαρτί. Η προοπτική στο χαρτί γίνεται πλασματικά, δεν είναι αληθινή.

Με ενοχλεί ότι πρέπει να εργαστώ για να σκηνοθετήσω το βάθος διότι το βάθος είναι σκηνοθετημένο στη ζωγραφική.

Από τη φύση μου είμαι άνθρωπος στατικός, άνθρωπος που αγαπά τη μηχανική και τις κατασκευές. Αγαπώ γενικά την στάση και οχι τόσο την κίνηση, γι’ αυτό και είμαι γλύπτης.

Η γλυπτική είναι στάση, δεν είναι κίνηση, είναι τέχνη του χώρου όχι του χρόνου. Λέμε ότι ένα γλυπτό έχει κίνηση όταν το θέμα εικονίζεται σε μια στιγμή κινητικής αλληλοδιαδοχής και τότε θα πούμε ότι είναι κινητικό διότι η στάση στην οποία βρίσκεται σου αφηγείται τρόπον τινά την προηγούμενη κίνηση και σε προδιαθέτει για την επόμενη.

 «Ο κόσμος μέσα στον οποίο ζει και δρα ένας εικαστικός είναι μια ακολουθία ομόκεντρων κύκλων, κατά παραγωγήν προσώπων και καταστάσεων, εκ των οποίων η ψυχή του εν τω όντι καλλιτέχνου λαμβάνει τους κραδασμού, που κατευθύνουν την κάθε του προσπάθεια».Β.Π.

Θεωρείτε ότι ο καλλιτέχνης βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου;

Βρίσκεται στο κέντρο του δικού του κόσμου και λαμβάνει ερεθίσματα. Βαλλόμενος διαρκώς από παραστάσεις, προσώπων και καταστάσεων, κατά παραγωγήν. Λέμε κατά παραγωγήν εννοώντας ότι οι καταστάσεις και τα πρόσωπα είναι το ένα δίπλα στο άλλο. Σπανιότερα επάγει το ένα το άλλο.

 «Η εικαστική τέχνη ασκείται ατομικά, όπως εξάλλου και η ζωή. Μόνοι μας ερχόμαστε εις τον κόσμο, εις την ουσία μόνοι μας ζούμε και μόνοι μας φεύγουμε. Πολλοί προσπαθούν μέσα από παρέες, ομάδες, συντεχνίες να υπάρξουν αλληλοϋποστηριζόμενοι …πράγμα το οποίο αντίκειται εις την ίδια την υπόσταση της ατομικής υπερπροσπαθείας που απαιτείται για την πραγμάτωση ενός έργου τέχνης».Β.Π.

Ποια η γνώμη σας για τα κινήματα στην τέχνη;

Δεν υπάρχουν κινήματα. Υπήρξε ο θλιβερός ακαδημαϊσμός του 18ου και 19ου αιώνος. Έγινε παρανόηση της αρχαιότητας και της Αναγέννησης με έναν τρόπο στείρο και άθλιο.

Θα συμπλήρωνα, όμως, πως τα λεγόμενα «κινήματα» του 19ου αιώνος και ειδικότερα ο εξπρεσιονισμός, τον οποίο αναγνωρίζω, είχαν μια βάση γιατί τα δημιούργησε η ανάγκη να ξεφύγει η τέχνη από τον στείρο ακαδημαϊσμό. Μέσα σε αυτά τα «κινήματα» ταλαντούχοι «καλλιτέχνες» βρήκαν μίαν τρόπον τινά επαναστατική διέξοδο.

«Τα βάσανα του ανθρώπου είναι το μόνο αίτιο για την ύπαρξη της Τέχνης.» Β.Π.

Πιστεύετε πως η Τέχνη ανακουφίζει για λίγο τον πόνο του ανθρώπου από την ματαιότητα της ύπαρξης;

Μετά από την προσευχή η Τέχνη είναι το μόνο φάρμακο που διαθέτει ο άνθρωπος για την ανακούφιση και την εξύψωση του. Είναι δηλαδή η Τέχνη ο δεύτερος δρόμος μέσα από τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να πλησιάσει το Θεό. Από τα έμβια όντα μόνο ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να κάνει Τέχνη, φιλοτεχνεί από τα βάθη του αιώνος.

«…ο κάθε αρνητής της αξίας των έργων της μοντέρνας,  όπως την αποκαλούν, Τέχνης, άσχετος όποιος δεν διακρίνει την ομορφιά μέσα εις την ασχημία της…παγιδεύουν τον ήδη «εν συγχύσει» θεατή, ο οποίος πτοημένος σπεύδει να δηλώσει ότι βρίσκει πανέμορφη την κάθε αθλιότητα… »Β.Π.

Υπάρχει ομορφιά μέσα στην ασχήμια;

Μεταφορικά μόνο θα μπορούσε να ειπωθεί κυριολεκτικά ποτέ.Η ανθρώπινη ψυχή ρέπει πάντοτε προς το αρμονικό. Εις την εικαστική τέχνη, η αρμονική σύζευξη των μικρών μερών της συνθέσεως, των μορίων, δηλαδή δίδει αρμονικά στοιχεία, η δε αρμονική σύζευξη των στοιχείων αρμονικό σύνολο, κι όπως λέγει ο Πολύκλειτος «το δε κάλλος ουκ εν τη των στοιχείων αλλ’ εν τη των μορίων συμμετρία συνίστασθαι νομίζει, δακτύλου προς δάκτυλον δηλονότι και συμπάντων αυτών προς τε μετακάρπιον και καρπόν και τούτων προς πήχυν και πήχεως προς βραχίονα και πάντων προς πάντα».

Σε κανένα πολιτισμό και καμία περίοδο της ιστορίας του ανθρωπίνου γένους, η ασχημία δεν ήλκυσε τους ανθρώπους, ούτε καν εις την δική μας εποχή, που θριαμβεύει η ακρισία. Το ωραίο υπαγορεύεται από την φύση.

«Η πνευματική υπόσταση ενός εικαστικού είναι διττή, ιδιαιτέρως ενός Έλληνα εικαστικού. Το ένα μέρος της είναι αυτό που άπτεται της τέχνης του αυτής καθ’εαυτήν, το άλλο είναι το περί την φιλοσοφική του θέση και την προβολή της πάνω εις το έργο του και τη ζωή του.» Β.Π. 

Πιστεύεται πως ο δημιουργός πρέπει να στηρίζει το έργο του με συγκεκριμένη φιλοσοφική θεώρηση;

Ο ολοκληρωμένος δημιουργός. Αλλιώς ο δημιουργός είναι αυτό που λέει ο Πλούταρχος, «δεν είναι άξιος της σπουδής μας, εάν το έργο του μάς τέρπει χωρίς ο ίδιος να διαθέτει αναλόγου ύψους καλλιέργεια.» Έχει πολύ μεγάλη αξία για εμένα ένας ζωγράφος να μπορεί να σου αναλύσει όλη την φιλοσοφική δομή της επιλογής του θέματος και την οργάνωση της συνθέσεώς του και εν γένει την όλη του σκέψη. Παράδειγμα όταν έφτιαξα τον ανδριάντα του Χαρίλαου Τρικούπη για τον δήμο του Μεσολογγίου άρχισα να διαβάζω για τον άνθρωπο αυτόν για να κάνω το έργο. Πρώτα επέλεξα την ηλικία που θα έπρεπε να τον παραστήσω. -Για να εικονίσεις έναν άνθρωπο που επηρέασε τη σύγχρονη ιστορία θα πρέπει να σκεφτείς πάνω σε αυτό πολύ σοβαρά.- Εγώ αποφάσισα να τον κάνω πάνω στην μεγάλη του ακμή, πέντε ή έξι χρόνια από το θάνατό του. Λίγο πριν φύγει για την εξορία όταν έδωσε τους μεγάλους του αγώνες. Τότε εάν παρατηρήσεις την φυσιογνωμία του είναι πιο αγριωπός, πιο δυνατός και πιο βασανισμένος ταυτόχρονα. Όση σημασία έχει η εικαστική πλευρά του έργου άλλη τόση έχει η φιλοσοφική του έδραση.

«H γλυπτική τέχνη είναι στερεογραφική…Η πολυετής άσκησή μου εις την οργάνωση των θεμάτων της   τέχνης μου εις το στερεό, φρονώ ότι συνέβαλε κατά πολύ εις την στερέωση της λογικής μου και εις την άσκηση της επαγωγικής σκέψεως. »Β.Π.

Ποια η σχέση λογικής και γλυπτικής;

Η γλυπτική είναι τέχνη στερεογραφική. Άπτεται της γεωμετρίας και δη του κεφαλαίου που ονομάζεται στερεομετρία. Τα πάντα υψώνονται και τοποθετούνται στο μετέωρο πριν να κάνεις ένα έργο.Θα έλεγα ότι είναι η κατ΄εξοχίν τέχνη της λογικής μαζί με την αρχιτεκτονική η οποία ούτως η άλλως είναι παρακλάδι της.

«Όταν ανά την ιστορία του ανθρωπίνου γένους οι τέχνες αγγίζουν μεγάλη ύψη, τότε και η πολιτική των εποχών αυτών είναι αντιστοίχως μεγαλόπνοη».Β.Π.

Μπορεί να υπάρξει σπουδαία τέχνη σήμερα όταν η πολιτική έχει καταρρεύσει;

Υπάρχει σπουδαία Τέχνη αλλά δεν μπορεί να φτάσει στον κόσμο από το θόρυβο και την ακρισία που δημιουργούν οι θεράποντες και οι υποστηρικτές της μοντέρνας τέχνης. Αποτέλεσμα αυτού είναι η χαμηλής ποιότητας αισθητική που εμποδίζει τους ανθρώπους να απαιτήσουν πολιτικούς αντίστοιχου επιπέδου με τη σπουδαία τέχνη που παράγεται σήμερα στον τόπο μας.

Η πραγματική Τέχνη υπάρχει και λειτουργεί εν αντιθέσει με την πολιτική της οποίας οι εκπρόσωποι προκαλούν σε κάθε συνειδητό Έλληνα οργή και θλίψη.

«Εις την εικαστική τέχνη, ένα από τα κύρια στοιχεία που διακρίνει ένα έργο για την ελληνικότητά του, είναι ότι, ενώ επιδιώκεται με πάθος η αρμονική ακρίβεια εις τη σύζευξη των μερών της συνθέσεώς του ταυτοχρόνως υπάρχει μόνιμη η ανάγκη  για την κατά μέρος έξοδο από την ακρίβεια…»Β.Π.

Πώς θα ορίζατε την ελληνικότητα;

Θα επαναλάβω τη ρήση του Ελύτη «ελληνικότητα είναι τρόπος να βλέπεις τα πράγματα, αν είσαι Έλληνας τα βλέπεις σαν Έλληνας».

Κάποιοι δυτικοί κύκλοι προσπαθούν να μας πείσουν ότι υπάρχουν πολλές ελληνικότητες. Αυτό δεν ισχύει. Η ελληνικότητα είναι μία, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι έχει ίσως πολλές εκφάνσεις, αλλά μία είναι.

«Όταν ο Οιδίπους απαντά εις το αίνιγμα της Σφίγγας, η απάντηση του απηχεί εις το πλέον τετριμμένο φαινόμενο, τον κύκλο δηλαδή της ζωής. Η ανεμελιά του τρόπου του είναι που σκοτώνει τη Σφίγγα…» Β.Π. 

Η βαθιά βιωματική γνώση του κύκλου της ζωής μπορεί να σκοτώσει το θείο;

Για τ’ονομα του Θεού τι λέτε,η Σφίγγα δεν είναι Θεός, είναι ένας δαίμονας και κατά την αρχαία σκέψη οι δαίμονες υπάγονται σε μια ιδιότυπη θνησιμότητα. Έχει εν τη θεϊκή της υποστάσει την αδυναμία να κατανοήσει πώς γίνεται το θλιβερό αυτό ον, που βρίσκεται μπροστά της και του οποίου την μοίρα γνωρίζει ακριβώς, να της μιλάει με τόση ανεμελιά για την ίδια την μελλοντική του εξέλιξη. Γνωρίζει τα ανθρώπινα από την αρχή του αιώνος αυτό όμως που δεν περιέχει και είναι απολύτως αντίθετο προς τη φύση της είναι η σπαργή της ζωής η οποία δίδει τον τόνο στην απάντηση του Οιδίποδος τη στιγμή που ο ίδιος περιγράφει με την απάντηση του τη μοίρα του. Αυτό αναστατώνει την αδιατάρακτη και θεϊκή νοημοσύνη της Σφίγγας που πέφτει και σκοτώνεται. Η αδυναμία της έγκειται εις το να βιώσει τη χαρά και το πάθος του ανθρώπου. Αυτό το πάθος αφηγείται η Τέχνη.

«Η φιλοτέχνηση είναι διαδικασία συνθετική. Η μοντέρνα τέχνη είναι αποσυνθετική».Β.Π.

H γέννηση της Αισθητικής ως νέου κλάδου της Φιλοσοφίας διαχωρίζει τη γνώση των αισθήσεων από τη γνώση των εννοιών. Με ποιο τρόπο αποσυνθέτει η μοντέρνα τέχνη; Σχετίζεται αυτή η αποσύνθεση με τον τρόπο αντίληψης των εννοιών;

Κατ΄αρχήν η αισθητική δεν γεννήθηκε τώρα ή σε  κάποια χρονική στιγμή μιας, ας πούμε, δυτικοευρωπαϊκής φιλοσοφικής ανησυχίας. Ήταν πάντοτε σκέλος της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφικής σκέψεως. Τώρα οι αισθήσεις παρέχουν πληθώρα γνώσεων στον άνθρωπο που η επεξεργασία τους σε πολλές περιπτώσεις μάς οδηγεί στη διαμόρφωση και αντίληψη εννοιών. Θα έλεγα δηλαδή ότι το κατά πόσον η μία γνώση διαχωρίζεται από την άλλη ή την ακολούθει επαγωγικά καθορίζεται από την ίδια τη φύση των πραγμάτων κατά περίπτωση.

Όταν μιλώ για διαδικασία αποσυνθετική δεν αναφέρομαι σε κάποιο είδος αναλυτικής αποδομήσεως ενός ήδη έτοιμου έργου τέχνης αλλά μιλώ στην ουσία για αποσύνθεση, για σήψη διότι φρονώ ότι η τέχνη είναι μόνο μία και δεν μπορώ να θεωρήσω τη μοντέρνα τέχνη ούτε ως αντίθετο της αληθινής τέχνης και θα πω ότι εάν για παράδειγμα η πραγματική τέχνη είναι ο Βορράς η σύγχρονη τέχνη δεν είναι ο Νότος. Δεν σημειώνεται φρονώ πουθενά στον ορίζοντα.

Σε ολόκληρο το βιβλίο σας αναφέρεστε στην αρχαία ελληνική σκέψη, σε συγγραφείς όπως για παράδειγμα ο Πλούταρχος αλλά και σε Ευρωπαίους λογοτέχνες. Υπάρχουν φιλόσοφοι ή λογοτέχνες που επηρέασαν την σκέψη σας;

Έχω επηρεαστεί απ’ όλο το φάσμα της ελληνικής γραμματείας από τους Αρχαίους και τους Βυζαντινούς μέχρι τα απομνημονεύματα των αγωνιστών του ’21. Λατρεύω τον Ντίκενς, τον Πούσκιν τους αναγεννησιακούς ποιητές και συγγραφείς κι άλλο τόσο λατρεύω τους νεοέλληνες κλασικούς και έχει επηρεαστεί τόσο η σκέψη μου από τον Παπαδιαμάντη το Βιζυηνό, τον Κονδυλάκη, το Βαλαωρίτη και το Σολωμό και τόσους άλλους όσο και από το Γέιτς τον Κιτς και τον Ρεμπό.

Παρουσίαση του βιβλίου ""Μικρές Συντάξεις και Σχέδια" εκδόσεις Γαβριηλίδη, Αγρίνιο 2 Μαρτίου 2016

Ο Γλύπτης Βασίλης Παπασάικας γεννήθηκε το έτος 1956 στο χωριό Καινούργιο Τριχωνίδος του νομού Αιτωλοακαρνανίας, από γονείς αγρότες, τον Γιώργο και την Θεοφανώ Παπασάικα. Σπούδασε σχέδιο στο προπαρασκευαστικό εργαστήριο του Βρασίδα Βλαχόπουλου και γλυπτική στο Α’ εργαστήριο της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών. Έχει κάνει έντεκα ατομικές εκθέσεις και έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές.

Σημαντικότερα μνημεία

Ανδριάς του Παύλου Μπακογιάννη στο Καρπενήσι, ανδριάς του ήρωα Κατσαντώνη στο Καρπενήσι, τάφος του Μάνου Χατζηδάκι στην Παιανία, τάφος του Γιάννη Ρίτσου στην Μονεμβασία. Ανδριάς του Χρυσοστόμου Καραπιπέρη στο Καρπενήσι, ανδριάς του Χαριλάου Τρικούπη στο Μεσολόγγι (χορηγός η Βουλή των Ελλήνων), προτομή του ήρωα Ραζή-Κότζικα στο Μεσολόγγι, κολοσσιαία προτομή του Γεωργίου Καραϊσκάκη στον Ελληνόπυργο Αγράφων, προτομή του Βασιλείου Τατάκη στην Άνδρο, προτομή του διευθυντού του ΜΙΤ Μιχάλη Δερτούζου στην Άνδρο, προτομή του Γιάννη Ρίτσου στο Καρλόβασι Σάμου, ανδριάς του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Καινούργιο Τριχωνίδος, προτομή του Χαριλάου Τρικούπη στο Μεσολόγγι, προτομή του ποιητή Κώστα Χατζόπουλου στο Αγρίνιο, άγαλμα της σκεπτόμενης γυναίκας στο Αγρίνιο, ανδριάς του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Αντίρριο, μνημείο των πέντε πρωθυπουργών στο Μεσολόγγι, προτομή Χριστοφόρου Κατσάμπα στον Προυσσό. Έργα του μνημειακά και προσωπικά ευρίσκονται σε πολλούς δημοσίους χώρους και ιδιωτικές συλλογές.

Άριστος γεννιέσαι μέσα σε μια δημοκρατία και παραμένεις άριστος μέσα από καθημερινή άσκηση

Κόρη της Χίου. 520 - 510 π.Χ., Μουσείο της Ακρόπολης

της Νότα Χρυσίνα*

Άριστος = 1.υπερθετικός βαθμός του καλός, ο καλύτερος, τέλειος

2.ανώτερος

3. εξαιρετικός

Προβληματίζομαι πάνω στη λέξη άριστος. Άριστος δεν είναι αυτός που έχει εξαιρετικές επιδόσεις σε κάποιον τομέα αλλά αυτός που μέσα από την ισονομία και ισηγορία αποδεικνύεται άριστος. Άριστος δηλαδή μπορεί να αποδειχθεί κάποιος μόνο μέσα σε μια δημοκρατία που δίνει ίσες ευκαιρίες στους πολίτες ώστε οι ικανότεροι να διακριθούν.

Ο άριστος δεν διαπλέκεται διότι δεν είναι παιδί της τύχης αλλά της φιλοσοφίας καθώς μπορεί να στηρίζει την αριστεία του με αρχές που εδράζονται στη φιλοσοφία. Μετέχει της αρετής η οποία του προσδίδει ηθική ποιότητα και υπεροχή. Η αριστεία είναι δώρο της φύσης, της ευβουλίας και της πνευματικής άσκησης. Ο άριστος είναι αλληλέγγυος προς τους άλλους διότι είναι μέλος κοινότητας στην οποία επιτέλεσε την αριστεία. Ο άριστος επιστρέφει την αριστεία μέσα από την αρετή που συνίταται στις επιμέρους αρετές:Φρόνηση, σωφροσύνη, ανδρεία, δικαιοσύνη, πίστη, ελπίδα, αγάπη, φόβος, ευσέβεια,καθαρότητα καρδιάς, ειρήνη, υπομονή, εγκράτεια, καρτερία, αγαθή προαίρεση, πρόθεση, αίσθηση, επιμέλεια, εγρήγορση, πνευματική φλόγα, μελέτη, προθυμία, νήψη, μνήμη, περισυλλογή, ευλάβεια, αιδώς, εντροπή, μεταμέλεια, αποχή από τα κακά, μετάνοια,φρούρηση της ψυχής, καθαρότητα της συνειδήσεως, μνήμη θανάτου, πόνος ψυχής, εργασία των καλών, κόπος, μόχθος, σκληραγωγία, νηστεία, αγρυπνία, πείνα, δίψα, ολιγάρκεια, αυτάρκεια, ευταξία, κοσμιότητα, σεμνότητα, απουσία αλαζονείας, περιφρόνηση των χρημάτων, αφιλαργυρία, απάρνηση των βιοτικών, υποταγή, υπακοή… ευπείθεια, φτώχεια, ακτημοσύνη, φυγή του κόσμου, κόψιμο των θελημάτων, απάρνηση του εαυτού, συμβουλή, μεγαλοψυχία, κατά Θεόν σχολή, ησυχία, παίδευση, ύπνος καταγής, αλουσία, φιλακολουθία, αγώνας, προσοχή, ανεπαρκές ντύσιμο, λιώσιμο του σώματος από την άσκηση, μόνωση, ηρεμία, γαλήνη, ευθυμία, θάρρος, τόλμη, θείος ζήλος, καιόμενη καρδιά, προκοπή, φύλαξη του νου, ευταξία των ηθών, οσιότητα, καθαρότητα του σώματος, αγνότητα της ψυχής, θεία μέριμνα, επίγνωση, επιτηδειότητα, αλήθεια, απουσία περιέργειας, ακατακρισία, συγχώρηση των σφαλμάτων των άλλων, οικονομία, επιδεξιότητα, οξύνοια, επιείκεια, ορθή μεταχείριση των πραγμάτων, επιστήμη, ευφυΐα, εμπειρία, ευχαριστία, φροντίδα της ψυχής, θρήνος, θλίψη, οδύνη, αδημονία, οδυρμός, στεναγμός, κλάμμα, επίπονα δάκρυα, κατάνυξη, σιωπή, αναζήτηση του Θεού, θρηνητική κραυγή, αμεριμνία για όλα, ανεξικακία, ακενοδοξία, αφιλοδοξία, απλότητα της ψυχής, συμπάθεια, αποφυγή επιδείξεως, χρηστοήθεια, τα κατά φύση έργα, τα υπέρ φύση έργα, φιλαδελφία, ομόνοια, κατά Θεόν συναναστροφή, γλυκύτητα, πνευματική διάθεση, ημερότητα, ευθύτητα, ακακία, ηπιότητα, ακεραιότητα, απλότητα, έπαινος του πλησίον, καλολογία, καλοεργία, προτίμηση του πλησίον, κατά Θεόν στοργή, ενάρετη έξη, επιμονή στην αρετή, στερέωση την αρετή, ευγνωμοσύνη, ταπείνωση, απουσία εμπαθών κλίσεων, μεγαλοσύνη, ανοχή, μακροθυμία, χρηστότητα, αγαθότητα, διάκριση, προσιτότητα, καταδεκτικότητα, αταραξία, θεωρία, οδηγία, σταθερότητα, διόραση, απάθεια, πνευματική χαρά, έλλειψη σφαλμάτων, δάκρυα της συνέσεως, ψυχικό δάκρυ, θείος πόθος, οικτιρμός, ευσπλαχνία, φιλανθρωπία, καθαρότητα ψυχής, καθαρότητα του νου, προόραση, καθαρή προσευχή, λογισμός που δεν αιχμαλωτίζεται, αντοχή, δραστηριότητα ψυχής και σώματος, φωτισμός, ανόρθωση της ψυχής, μίσος της ζωής, ορθή διδασκαλία, αγαθός πόθος θανάτου, νηπιότητα εν Χριστώ, εδραίωση, νουθεσία και παρακίνηση, άσκηση με μέτρο αλλά και βία, αξιέπαινη αλλοίωση, γνήσια έλλαμψη, θείος έρωτας, αρπαγή του νου, ενοίκηση Θεού, φιλοθεΐα, εσωτερική φιλοσοφία, θεολογία, ομολογία, καταφρόνηση του θανάτου, αγιοσύνη, επίτευξη του σκοπού, τέλεια υγεία της ψυχής, αρετή, χάρη, όλες μαζί. 

Επομένως, το να γίνεις άριστος είναι ένα βήμα. Να παραμείνεις άριστος διατηρώντας όλα τα παραπάνω είναι η οδός της αριστείας.


*Η Νότα Χρυσίνα είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος