ΟΙ ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΘΕΟΤΗΤΩΝ

                                            SIR LAWRENCE ALMA-TADEMA

της Νότας Χρυσίνα

Οι εορτές προς τιμήν των θεών έδιναν το ρυθμό στην πολιτική ζωή αλλά και στην καθημερινότητα μιας πόλης. Οι κορυφαίες στιγμές μιας γιορτής ήταν: η πομπή, η θυσία και το γεύμα που ακολουθεί τη θυσία, καθώς οι ετήσιοι αγώνες ή εκδηλώσεις.[1]

Οι γυναίκες συμμετείχαν σε μεγάλες γιορτές, όπως τα Παναθήναια ή σε αμιγώς γυναικείες γιορτές, όπως στα Θεσμοφόρια, αλλά και σε γιορτές προς τιμήν του θεού Διονύσου γεγονός που αποκαλύπτει έναν σημαντικό  ρόλο των γυναικών στη δημόσια ζωή.

Οι γυναίκες, επίσης, συμμετείχαν στις εορτές και ως ιέρειες, όπως η Θεανώ και η Ιφιγένεια. Οι ιέρειες απεικονίζονται σε αγγεία και ανάγλυφα να κρατούν το κλειδί του ναού ή το ξόανο μιας θεότητας.

Τα Παναθήναια εορτάζονταν, το μήνα Εκατομβαιώνα (Ιούλιο-Αύγουστο), προς τιμήν της πολιούχου θεάς Αθηνάς. Κάθε τέσσερα χρόνια τελούνταν τα Μεγάλα Παναθήναια. Η πομπή των Παναθηναίων παριστάνεται στην ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα. Ξεκινούσε από την πύλη της Αθήνας που ονομάζεται Δίπυλον, διέσχιζε τον Κεραμεικό, την Αγορά και έφθανε στην Ακρόπολη διά των Προπυλαίων, προχωρούσε κατά μήκος του Παρθενώνα για να καταλήξει στο μεγάλο βωμό της Αθηνάς. Σκοπός της πομπής ήταν να μεταφερθεί ο καινούργιος πέπλος της θεάς και να παραδοθεί στον άρχοντα-βασιλέα, ο οποίος θα στόλιζε με αυτόν το ξόανο της Αθηνάς στο Ερέχθειο. [2]Οι θυγατέρες των πολιτών συμμετείχαν στα λατρευτικά δρώμενα ως κανηφόροι, εργαστίναι, σκαφηφόροι, σπένδουσες ή συμμετέχουσες σε θυσία. Οι κανηφόροι μετέφεραν κάνιστρα με ιερά σκεύη των μυστηρίων και η αγνότητά τους είχε μεγάλη σημασία για την ευνοϊκή αποδοχή της θυσίας από τη θεά.[3]  Οι εργαστίναι ύφαιναν τον πέπλο της θεάς, δώρο για την ημέρα των γενεθλίων της. Τα Παναθήναια περιελάμβαναν αγώνες ραψωδών, μουσικής, γυμνικούς αγώνες και εκατόμβη (θυσία 100 βοδιών). Το έπαθλο των αγώνων ήταν λάδι  από τους ιερούς ελαιώνες της θεάς σε παναθηναϊκό αμφορέα. Τιμούσαν, επίσης, τη θεά Αθηνά με τα Πλυντήρια (Μάιο) εορτή εξαγνισμού του αγάλματος της Αθηνάς, τα Καλλυντέρια, εορτή καθαρισμού και εξαγνισμού του ιερού της Αθηνάς (Παρθενών),τα Αρρηφόρια και τα Χαλκεία.

Τα Σκιροφόρια ή Σκίρα (Μάιος) ήταν αφιερωμένα στη θεά Δήμητρα. Στην εορτή συμμετείχαν αποκλειστικά γυναίκες.

Κατά το μήνα Ανθεστηριώνα, την άνοιξη, τελούνταν τα Μικρά Μυστήρια τα οποία κορυφώνονταν με θυσία στις Δύο Θεές (Δήμητρα-Κόρη). Ένα μήνα αργότερα το μήνα Βοηδρομιώνα λάμβαναν χώρα τα Μεγάλα Μυστήρια (Ελευσίνια). Ήταν συναφή με τη βλάστηση και το μαρασμό της φύσης. Ήταν αφιερωμένα στη Δήμητρα και στην Κόρη και μπορούσαν να μυηθούν γυναίκες, άντρες, παιδιά και σκλάβοι που μιλούσαν ελληνικά και δεν είχαν μιανθεί με φόνο. Η πομπή ξεκινούσε από την Ελευσίνα και συνόδευε τα ιερά αντικείμενα στο Ελευσίνιο των Αθηνών, στους πρόποδες της Ακρόπολης. Στις λατρευτικές πράξεις περιλαμβάνονταν νηστείες, καθαρτήριο λουτρό στη θάλασσα, θυσία και οι μύστες έπιναν τον κυκεώνα (ζουμί από βρασμένα δημητριακά).[4] Κατά την επιστροφή των ιερών αντικειμένων ανταλλάσσονταν σκώμματα στα οποία συμμετείχαν και οι γυναίκες. Στην Ελευσίνα, στο Τελεστήριο, την αίθουσα μυήσεως των μυστηρίων, λάμβαναν χώρα οι τελετές στις οποίες είχαν πρόσβαση οι μύστες.[5]

     Τον μήνα Πυανεψιώνα (Οκτώβριος-Νοέμβριος) τελούνταν τα Θεσμοφόρια, εορτή προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και είχαν σχέση με τη γονιμότητα της γης. Συμμετείχαν μόνο οι γυναίκες οι οποίες εγκατέλειπαν το σπίτι τους και το νοικοκυριό τους τρεις μέρες και τρεις νύχτες. Χαρακτηριστικό των Θεσμοφορίων τα σύμβολα γονιμότητας με τα οποία έρχονταν σε επαφή οι γυναίκες: φίδια ή φαλλοί από ζυμάρι.  Κοντά στην Πνύκα θυσίαζαν γουρουνόπουλα τα ιερά ζώα της θεάς και τη στάχτη την σκόρπιζαν στα χωράφια. Ακολουθούσε νηστεία, κατά τη διάρκεια της οποίας ανταλλάσσονταν αισχρολογίες, θυσία και πλούσιο κοινό γεύμα μετά τηναναπαράσταση του θρήνου της Δήμητρας. Μέσα από την εορτή αυτή τονιζόταν και ο αναπαραγωγικός ρόλος της γυναίκας και η σπουδαιότητά του για την κοινωνία. [6]

Ο ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΤΘΙΔΩΝ

Οι θρησκευτικές εορτές ήταν, για τις Ατθίδες, μία από τις λίγες ευκαιρίες εξόδου από το σπίτι και ήταν η μοναδική ευκαιρία συμμετοχής τους στην δημόσια ζωή. Επίσης, συμμετείχαν στις οικογενειακές θρησκευτικές τελετές. Οι γαμήλιες ιεροτελεστίες διαρκούσαν τρεις μέρες. Οι κοπέλες στη θυσία (προτέλεια ή προγάμια) αφιέρωναν στην Άρτεμη βόστρυχο από τα μαλλιά τους. Η έκδοση (η επίσημη παράδοση της νύφης από τον πατέρα στο σύζυγο) άρχιζε με εξαγνιστικά λουτρά, θυσίες και κορυφωνόταν με γαμήλιο γεύμα και μεταφορά της νύφης στην κατοικία του γαμπρού. Ο γάμος διεξαγόταν το μήνα Γαμηλιώνα, τον μήνα που εορταζόταν ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας (Τελείας). Ακολουθούσε η παρουσίαση στη φρατρία του γαμπρού στην εορτή των Απατουρίων.[1]

Οι θεές προστάτιδες του τοκετού ήταν η Άρτεμη Λοχία, η Δήμητρα Κουροτρόφος και η Ειλείθυια. Οι βασικότερες τελετουργίες για το μωρό ήταν τα αμφιδρόμια (τρέξιμο γύρω από την εστία) και η δεκάτη (ονοματοδοσία στο νεογέννητο).

Τέλος, οι γυναίκες είχαν τη φροντίδα των οικογενειακών τάφων, ένα από τα σοβαρά καθήκοντα του πολίτη που υπαγόταν στις δικαιοδοσίες των γυναικών του οίκου.[2]

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το αττικό πάνθεον συμπεριλάμβανε γυναικείες θεότητες οι οποίες λατρεύονταν σε  ναούς και ιερά αφιερωμένα σε αυτές. Οι ιέρειες των ναών  ήταν υπεύθυνες για τη συντήρηση των ναών και τελούσαν τις θυσίες και τις ιεροτελεστίες.

Η συμμετοχή των γυναικών στις εορτές και στις λατρείες ήταν συμβολή στη δημόσια ζωή. Συμμετείχαν στα λατρευτικά δρώμενα ως κανηφόροι, εργαστίναι, σπένδουσες ή συμμετέχουσες σε θυσία.

Η συντήρηση του οίκου αλλά και οι ιεροτελεστίες του γάμου, της γέννησης και οι τιμές στον τάφο των συγγενών  βρίσκονταν στη δικαιοδοσία των γυναικών.

Οι ρόλοι που διαδραμάτιζαν οι γυναίκες στη λατρεία, σε τελετουργίες, καθώς και εορταστικά δρώμενα στην αττική κατά την κλασική εποχή, τους προσέδιδαν μια ιδιαίτερη ταυτότητα και κοινωνική υπόσταση, διαφοροποιημένη από τον καθημερινό τους βίο και τον περιορισμό τους σε οικιακές εργασίες.

---

[1] Α. Πετροπούλου, «Οικογενειακοί Θεσμοί», στο Α. Μήλιος και άλλοι , Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι: Από την Αρχαιότητα έως και τα Μεταβυζαντινά Χρόνια, Τόμος Α, , εκδ.  Ε. Α. Π, Πάτρα 2000, σελ. 297.

[2]Ό.π., σελ.116.

---

[1] Ό.π., σ .σ. 101-104.

[2] Ό.π., σελ. 105.

[3]Β. Ξενίδου Schild, «Η ζωή της παντρεμένης γυναίκας», στο Α. Δίπλα, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι, Αθήνα και Σπάρτη, Αρχαϊκή – Κλασική Περίοδος, Ανθολόγιο ,εκδ.  Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2008,σελ. 117.

[4] Ό.π., σελ. 119.

[5] Ό.π., σελ. 119.

[5]  Zaidman L. B.-Pantel P. S., Η Θρησκεία στις Ελληνικές Πόλεις της Κλασικής Εποχής, μτφρ. Κ. Μπούρας, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2009, σελ. 135.

[6] Β. Ξενίδου Schild, «Η ζωή της παντρεμένης γυναίκας», στο Α. Δίπλα, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι, Αθήνα και Σπάρτη, Αρχαϊκή – Κλασική Περίοδος, Ανθολόγιο ,εκδ.  Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2008, σελ. 122.