Μυθιστόρημα. Μεταίχμιο (νέα έκδοση αναθεωρημένη), 2013, σ. 450
Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη
Το 1985 ο Αλέξης Πανσέληνος έκανε περίπου ό,τι επιδίωκε να κάνει το ανανεωμένο ιστορικό μυθιστόρημα της εποχής, να απεικονίσει δηλαδή τη νοοτροπία και τις δομές της κοινωνίας μας καταφεύγοντας σε μια άλλη χρονική περίοδο. Ομως ο συγγραφέας, αντί να γυρίσει στο παρελθόν και να αναζητήσει εκεί έτοιμες συντεταγμένες, ανοίγεται στην επιστημονική φαντασία και κατασκευάζει ιστορίες-κόμικς, οι οποίες συνομιλούν με την τρέχουσα, ρεαλιστική ιστορία: σε μελλοντικούς καιρούς ο ιππότης Λάνσετρις προσπαθεί να σώσει την ανθρωπότητα από την κυριαρχία της Αυτοκρατορίας, που επιχειρεί να εγκαθιδρυθεί και να εξουσιάσει την Αθήνα. Διαβάζουμε, λοιπόν, σε έναν σοβαρό πεζογράφο σελίδες με πάνοπλους στρατιώτες και ακτινοβόλα όπλα, υβριδικά πλάσματα και ανθρωποειδή, «μηχανόντα» ρομπότ και διαστρικές εισβολές, που γίνονται για την κυριαρχία στο ετεροτοπικό Λεκανοπέδιο Αττικής.
Ωστόσο, ο λογοτέχνης δεν μπαίνει πλησίστιος στη λογοτεχνία του φανταστικού, αφού διατηρεί (τουλάχιστον στο μισό έργο) το υπόβαθρο της γνωστής, σύγχρονης Αθήνας. Η ιστορία του δεκαοκτάχρονου Νότη, η οποία εναλλάσσεται με τη μελλοντολογική αλληγορία, αναφέρεται στην αποτυχημένη του μετεφηβική ηλικία -αποτυχημένη όσον αφορά τόσο στις πανελλήνιες όσο και στις σχέσεις του με τις γυναίκες- μέχρι και την περίοδο της στρατιωτικής του θητείας. Η αντικομφορμιστική του νοοτροπία σταδιακά συνθλίβεται και αυτός εξωθείται σε μια πιο συμβιβασμένη αντιμετώπιση του εαυτού του και του κοινωνικού περιβάλλοντος.
Ο Αλ. Πανσέληνος, όπως φάνηκε, διακτινίζει την αφήγησή του στο μέλλον, χρησιμοποιώντας την ποιητική της επιστημονικής φαντασίας και παραπέμποντας σε ανάλογες ταινίες, όπως «Ο Πόλεμος των Αστρων: Η Αυτοκρατορία αντεπιτίθεται» (1980). Πέρα απ’ αυτή την εμφανή διακειμενικότητα, το μελλοντολογικό επίπεδο εμβαθύνεται περαιτέρω με αναφορές στην αρχαία ελληνική ιστορία και μυθολογία και στον μεσαιωνικό Λάνσελοτ, με αποτέλεσμα τα τρία επίπεδα (το παροντικό, το μελλοντικό και το αρχετυπικό) να συνδέονται σε συνεχείς αντικατοπτρισμούς. Η αναφορά μάλιστα στην αποκατάσταση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας με την πτώση της εξουσίας των Ολιγαρχικών είναι σημαίνουσα, καθώς στην κυριαρχία της Αυτοκρατορίας μια ομάδα «αντιστασιακών» οργανώνονται στη Θήβα (όπως και στην αρχαιότητα οι Αθηναίοι δημοκρατικοί), για να ρίξουν το καθεστώς.
Τι θέλει να πετύχει εντέλει ο συγγραφέας με τη διπλή αφήγηση ασύμβατων μεταξύ τους χρονοτόπων; Τι επιδιώκει να μας πει για τον Νότη και τις νεανικές του ιστορίες, που σημειωτέον πλάθονται πολύ ζωντανά και πείθουν για την αληθοφάνειά τους; Κι είναι ο Λάνσετρις ένα προσιτό ηρωικό πρότυπο, που έρχεται από τον κόσμο των χάρτινων ειδώλων και μπορεί να αναδειχθεί σε αντικείμενο μίμησης εκ μέρους του νεαρού πρωταγωνιστή; Τελικά πώς συνδέονται οι δύο ιστορίες, οι οποίες στο τέλος συγκλίνουν στο ίδιο σημείο; Η μία του αφομοιωμένου από την Αυτοκρατορία Λάνσετρις που οδηγείται στην πομπή των Παναθηναίων κι η άλλη του συμβιβασμένου στα κοινωνικά δεδομένα Νότη που συντονίζεται με τους άλλους στην παρέλαση του στρατού. Κατ' αρχάς, οι δύο χαρακτήρες κινούνται αντιστικτικά. Ο Νότης είναι ένα λαϊκό παιδί που δρα αντικομφορμιστικά, πιο πολύ από νεανική αντιδραστικότητα και ενστικτώδη διάθεση να ξεφύγει από το ασφυκτικό περιβάλλον στο οποίο ζει. Ο Λάνσετρις από την άλλη είναι ήρωας, με την κλασική έννοια των εξωπραγματικών ηρώων, που μάχεται για το καλό και ατρόμητος αντιμετωπίζει πολύ ισχυρότερους εχθρούς. Ο Νότης είναι ο καθημερινός έφηβος του Μπραχαμίου, ο Λάνσετρις ο τυπικός υπερήρωας που τολμά και παλεύει χωρίς φόβο, είναι δηλαδή το πρότυπο που ξεπερνά την καθημερινότητα.
Προοδευτικά και σε συγκλίνουσες πορείες τα δύο πρόσωπα πλησιάζουν το ένα το άλλο. Ο Νότης, όπως ήταν φυσικό, όσο μεγαλώνει «κοινωνικοποιείται», με άλλα λόγια συμβιβάζεται, όσο κι αν ο στρατός είναι κατ’ αρχάς άλλη μια εξουσία στην οποία ο νεαρός θέλει να αντισταθεί. Σταδιακά ο στρατός, η κοινωνία δηλαδή, επιβάλλει τη θέλησή του, οι μαγκιές του Νότη δεν περνάνε κι ο ίδιος αναγκάζεται να συμφιλιωθεί με τη νέα πραγματικότητα, να μεγαλώσει και να γίνει κι αυτός κομμάτι του συστήματος. Το παράξενο είναι ότι και ο Λάνσετρις ακολουθεί τον ίδιο δρόμο, καθώς υποτάσσεται στη νέα πραγματικότητα.
Συμπέρασμα; Ούτε στα όνειρα πλέον ούτε στα χάρτινα είδωλα υπάρχει άλλη προοπτική. Σε μια κοινωνία που βουλιάζει στην υποκρισία και τον κομφορμισμό, που υποτάσσει το «εγώ» στο συμβιβασμένο «εμείς», όχι στο συλλογικό «εμείς» του Μακρυγιάννη αλλά στο μαζικό «εμείς» της κοινωνικής χοάνης, κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από το μαγγανοπήγαδό της και να ορθώσει ένα αδούλωτο πρόσωπο. Το μυθιστόρημα της ατομικής ήττας…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου