ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ "ΜΑΝΙΑΤΙΚΟΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ"

Στο βράχο στη Μονεμβασιά

μπήκα κι εγώ στην εκκλησιά

ν’ ανασπαστώ τη χάρη της

κι ήρθαν στο νου μου τα παλιά

σα φίδι στην αητοφωλιά

σαν κάφτρα στο καντήλι της.

…….

Πάντα στον κόσμο θα ‘ρχεται

Παρασκευή Μεγάλη

και κάποιος θα σταυρώνεται

για να σωθούν οι άλλοι.

Ανήμερα της Παναγιάς

ο Κωνσταντής κι ο Πανουργιάς

κι η μάνα τους η Νίκαινα

που με το πες και πες και πες

μέσα σε μπόρες κι αστραπές

τ’ ανάστησε σα λύκαινα.

……

Θέλω να πας αποσπερού

στο μοναστήρι του Δηρού

που ψέλνει ο Παπανέστης

κι αν σε ρωτήσει η παπαδιά

κλάψε για τ’ άμοιρα παιδιά

και την αλήθεια πες της.

…….

Απ’ το στενό του Πασσαβά

……

Του κάτω κόσμου ο βασιλές.

…….

Οι φοβεροί Νικλιανοί.

…….

…….

Και με σπαθί δαμασκηνό

κόβω στα δυό τον ουρανό

να ‘χει διπλό παράδεισο

τον έναν για οτν Κωνσταντή

ταμένο στην Υπαπαντή

τον άλλο για τ’ αδέρφι του

τον πιο μικρό τον Πανουργιά

που ‘γινε σκόνη και σκουριά

πάνω στη γη τη στέρφη του.

…….

Πάντα στον κόσμο θα ‘ρχεται

Παρασκευή Μεγάλη

και κάποιος θα σταυρώνεται

για να σωθούν οι άλλοι.

(περ. «Τετράδιο», τομ. Α’, Ιαν. 1947)

ΖΩΗ ΚΑΡΕΛΛΗ "Η ΑΝΘΡΩΠΟΣ"

Εγώ γυναίκα, η άνθρωπος,
ζητούσα το πρόσωπό Σου πάντοτε,
ήταν ως τώρα του ανδρός
και δεν μπορώ αλλιώς να το γνωρίσω.

Ποιος είναι και πώς
πιο πολύ μονάχος,
παράφορα, απελπισμένα μονάχος,
τώρα, εγώ ή εκείνος;
Πίστεψα πως υπάρχω, θα υπάρχω,
όμως πότε υπήρχα δίχως του
και τώρα,
πώς στέκομαι, σε ποιο φως,
ποιος είναι ο δικός μου ακόμα καϋμός;
Ω, πόσο διπλά υποφέρω,
χάνομαι διαρκώς,
όταν Εσύ οδηγός μου δεν είσαι.

Πώς θα δω το πρόσωπό μου,
την ψυχή μου πώς θα παραδεχτώ,
όταν τόσο παλεύω
και δεν μπορώ ν' αρμοστώ.

«Ότι διά σου αρμόζεται
γυνή τω ανδρί.»

Δεν φαίνεται ακόμα το τραγικό
του απρόσωπου, ούτε κι εγώ
δεν μπορώ να το φανταστώ ακόμα, ακόμα.
Τι θα γίνει που τόσο καλά,
τόσα πολλά ξέρω και γνωρίζω καλλίτερα,
πως απ' το πλευρό του δεν μ' έβγαλες.

Και λέω πως είμαι ακέριος άνθρωπος
και μόνος. Δίχως του δεν εγινόμουν
και τώρα είμαι και μπορώ
κι είμαστε ζεύγος χωρισμένο, εκείνος
κι εγώ έχω το δικό μου φως,
εγώ ποτε, σελήνη,
είπα πως δεν θα βαστώ απ' τον ήλιο
κι έχω τόσην υπερηφάνεια
που πάω τη δική του να φτάσω
και να ξεπεραστώ, εγώ,
που τώρα μαθαίνομαι και πλήρως
μαθαίνω πως θέλω σ' εκείνον ν' αντισταθώ
και δεν θέλω από κείνον τίποτα
να δεχτώ και δε θέλω να περιμένω.

Δεν κλαίω, ούτε τραγούδι ψάλλω.
Μα γίνεται πιο οδυνηρό το δικό μου
ξέσκισμα που τοιμάζω,
για να γνωρίσω τον κόσμο δι' εμού,
για να πω το λόγο δικό μου,
εγώ που ως τώρα υπήρξα
για να θαυμάζω, να σέβομαι και ν' αγαπώ,

εγώ πια δεν του ανήκω
και πρέπει μονάχη να είμαι,
εγώ, η άνθρωπος.

Από τη συλλογή Αντιθέσεις (1957)

Ο HAROLD BLOOM ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τρίτη 10 Δεκεμβρίου, ώρα 7.00 μ.μ. Πολυχώρος του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη 1, Αθήνα __________ Ο μ ι λ η τ έ ς : Δημήτρης Αγγελάτος Καθηγητής ΕΚΠΑ • Δημήτρης Δημηρούλης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου • Κατερίνα Σχινά Κριτικός Λογοτεχνίας • Θανάσης Τριαρίδης Συγγραφέας Σ υ ν τ ο ν ι σ μ ό ς  : Τίνα Μανδηλαρά Δημοσιογράφος Ο Δυτικός Κανόνας Harold Bloom Μετάφραση: Κατερίνα Ταβαρτζόγλου Επιμέλεια: Δημήτρης Αρμάος Τι είναι ο κανόνας; Γιατί πρέπει να υπάρχει; Πόσο εφικτό είναι να καταρτήσει κανείς έναν οριστικό κατάλογο των καλύτερων βιβλίων της λογοτεχνίας; Ο Δυτικός Κανόνας προσφέρει μία γενική αποτίμηση της δυτικής λογοτεχνίας με συγκεκριμένες προτάσεις για άξια έργα και σημαντικούς συγγραφείς. Πώς και γιατί διαβάζουμε Harold Bloom Μετάφραση: Κατερίνα Ταβαρτζόγλου Ένα βιβλίο που, όσο λίγα άλλα, σου ανοίγει την όρεξη για περαιτέρω ανάγνωση: είναι η ίδια η διαφήμιση του βιβλίου! Πρόκειται για ένα βιβλίο γραμμένο με τεράστια αγάπη για τη λογοτεχνία, ένα βιβλίο που, όσο το διαβάζεις, σου έρχεται η όρεξη να τρέξεις και ν’ αγοράσεις όλα τα άλλα βιβλία στα οποία αναφέρεται (αλλά και πολλά άλλα) και να τα διαβάσεις επιτόπου!

Ο μεταφραστής Λορεντζάτος

γράφει ο Βιστωνίτης Αναστάσης
Αναδημοσίευση από: https://www.tovima.gr

Ο Λορεντζάτος μετέφρασε την Κατάη (παλαιό όνομα της Κίνας) του Εζρα Πάουντ, τους Γάμους του Ουρανού και της Κόλασης του Γουίλιαμ Μπλέικ, τα Ξένια του Μοντάλε, ένα ποίημα του Οντεν, ένα του Χέλντερλιν, ένα του Γέιτς, ένα της Ζιμπόρσκα και τα δοκίμια του Πόου Η φιλοσοφία της συνθέσεως, Η ποιητική αρχή (όχι ολόκληρη) και το Εύρηκα.

Η «Κατάη» του Πάουντ

Η καλύτερη μετάφραση είναι, κατά τη γνώμη μου, αυτή της Κατάης του Εζρα Πάουντ, που το ιστορικό της συνιστά ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια του μοντερνισμού:

Το 1908 η χήρα του αμερικανού καθηγητή της ιαπωνικής τέχνης Ερνεστ Φενολόζα παρέδωσε στον Πάουντ μέρος από τα κατάλοιπα του συζύγου της (προκειμένου να τα επιμεληθεί), ανάμεσα στα οποία υπήρχαν τα προσχέδια μεταφράσεων κινέζων ποιητών καθώς και ένα δοκίμιο με τίτλο The Chinese Written Character as a Medium for Poetry. Τα ποιήματα, που τους έδωσε οριστική μορφή ο Πάουντ, και – κυρίως – το δοκίμιο του Φενολόζα υπήρξαν η αιτία να γεννηθούν πλήθος παραξηγήσεις όσον αφορά τον χαρακτήρα και τη λειτουργία της γλώσσας στην κινεζική ποίηση και την ανάπτυξη της θεωρίας του Πάουντ ότι η σύγχρονη ποίηση θα πρέπει να ορίζεται από τρία βασικά χαρακτηριστικά: τη λογοποιία (που τη συναντούμε στην αρχαία ελληνική ποίηση), τη μελοποιία (όπως εκφράζεται στην ποίηση των τροβαδούρων) και τη φανοποιία (το κύριο, κατά τη γνώμη του, γνώρισμα στην ποίηση της Κίνας). Δηλαδή τον λόγο, τη μουσική και την εικόνα.

Η θεωρία συγκίνησε πολλούς – και ταλαιπώρησε άλλους τόσους. Ο Φενολόζα μετέφρασε τα ποιήματα προφανώς από τα γιαπωνέζικα (αφού άλλωστε τον ποιητή Λι Πο τον μεταφράζει ως Ριχάκου, που είναι το όνομά του στα γιαπωνέζικα). Οταν ο Λορεντζάτος μεταφράζει την Κατάη το 1948, τον ονομάζει στον πρόλογό του κι εκείνος Ριχάκου – για να το διορθώσει στο υστερόγραφο. Στη δεύτερη έκδοση μάλιστα δεν χαρακτηρίζει τον Φενολόζα «σινολόγο» (όπως στην πρώτη) αλλά – σωστά – «αμερικανό σοφό φίλο της τέχνης»).

Επιμένω στα παραπάνω, γιατί η Κατάη ήταν ένα βιβλίο που συγκίνησε όχι μόνο τον Λορεντζάτο αλλά και τον Σεφέρη, ο οποίος πρωτομετέφρασε ένα από τα ποιήματά της, το Γράμμα ξενιτεμένου.

Οι μεταφράσεις αυτές είναι από τις καλύτερες που έχουμε στη γλώσσα μας και μπορεί να τις απολαύσει κανείς και σήμερα, όπως κι όταν πρωτοκυκλοφόρησαν στα ελληνικά πριν από 64 χρόνια, αγνοώντας κάποια σφάλματα στην εισαγωγή του Λορεντζάτου. Λ.χ. τα κινέζικα ιδεογράμματα δεν είναι 10.000, όπως γράφει, αλλά πολύ περισσότερα. Ο ακριβής αριθμός τους δεν μπορεί να προσδιοριστεί, όμως οι πάντες συμφωνούν πως ξεπερνούν τις 40.000. Επιπλέον, μόνο τα παλαιά κινέζικα υπήρξαν μονοσυλλαβική γλώσσα – όχι τα σύγχρονα. Αλλά πώς να το ξέρει αυτό ένας Ελληνας το 1948, όταν τα ιδεογράμματα απλοποιούνται έναν χρόνο αργότερα και καθιερώνεται το σύστημα pinyin όσον αφορά τη μεταγραφή τους σε λατινικούς χαρακτήρες;

Ο Φενολόζα παρέσυρε τον Πάουντ και μαζί του κι άλλους Δυτικούς που πίστεψαν ότι τα κινέζικα είναι μια «οπτική» γλώσσα. Αλλά από την παρεξήγηση αυτή προέκυψε ένα θαυμαστό αποτέλεσμα: οι μεταφράσεις της Κατάης ανήκουν στα καλύτερα ποιήματα του Πάουντ και οι μεταφράσεις των μεταφράσεων αυτών στα ελληνικά από τις ωραιότερες, γιατί ο Λορεντζάτος τις μετέφρασε ως πρωτότυπα κείμενα.

«Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης»

Το δεύτερο σημαντικό μεταφραστικό επίτευγμα του Λορεντζάτου είναι Οι γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης (1953) του Μπλέικ. Η γλώσσα είναι και στις δύο περιπτώσεις ιδιωματική. Δικαιούται όμως κάποιος να αρνηθεί γι’ αυτό την ποιητικότητά της και να ψέξει τον μεταφραστή; Ενας τέτοιος ψόγος είναι πρωθύστερος, δεδομένου ότι οι μεταφράσεις έγιναν σε μια εποχή όπου έτσι, λίγο-πολύ, έγραφαν οι λογοτέχνες μας.

Στη μετάφραση της ποίησης η αίσθηση του ρυθμού και η μουσικότητα αποτελούν βασικά προαπαιτούμενα. Ο Λορεντζάτος μπορεί να γράφει για «γιοφύρια», για «κιτάπια» και άλλα συναφή που να μη μας αρέσουν σήμερα, πουθενά όμως δεν θα βρει κανείς «φάλτσα», απλούστατα γιατί διέθετε ποιητικό αφτί κι όχι εκείνο που οι Αγγλοσάξονες αποκαλούν tin ear («τενεκεδένιο αφτί»). Οσο για την εισαγωγή του στους Γάμους του Ουρανού και της Κόλασης, ασφαλώς και είναι αναγκαίο να διαβαστεί κριτικά. Δεν ισχύουν πολλά από τα όσα λέει, όπως το ότι «μέσα στην ιστορία του αγγλικού πολιτισμού ο Γουλιέλμος Μπλέικ είναι μόνος του, σαν τον Προμηθέα στον βράχο». Διότι οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης γράφτηκαν ως απάντηση στις θεωρίες του Σβέντενμποργκ, τις οποίες ο Λορεντζάτος ασφαλώς και γνώριζε, δεδομένου μάλιστα ότι ο φίλος του Γιώργος Σεφέρης χρησιμοποιεί τη φράση «Les anges sont blancs», που προέρχεται από το μυθιστόρημα του Μπαλζάκ Λουί Λαμπέρ, ως τίτλο ενός ποιήματός του.

Ο Λουί Λαμπέρ επίσης είναι βιβλίο βαθύτατα επηρεασμένο από τις θεωρίες του Σβέντενμποργκ, ο οποίος υποστήριζε πως ο Θεός τού χάρισε την ικανότητα να επισκέπτεται ελεύθερα την Κόλαση και τον Παράδεισο και να μαρτυρεί τι είδε εκεί. Ο Μπλέικ χρησιμοποιεί – ειρωνικά – τον ίδιο τίτλο που χρησιμοποίησε και ο Σβέντενμποργκ σε ένα βιβλίο του γραμμένο στα λατινικά 33 χρόνια πριν από το αντίστοιχο του Μπλέικ.

Ομολογώ πως δεν έχω πάψει να εκπλήσσομαι από τον τρόπο με τον οποίο ο Ζήσιμος Λορεντζάτος συνδέει στην πρόζα του τα ανόμοια, ιδίως όσα αφορούν τον δυτικό πολιτισμό για τον οποίο είχε τεράστιες γνώσεις. Οι μεταφράσεις του όμως παραμένουν εξαιρετικές. Είναι αληθινά ποιήματα.

Lizzie Siddal, η Μούσα του Dante Gabriel Rossetti

Η Lizzie Siddal ως Ophelia στον πίνακα του John Everett Millais

O Pound αναφέρεται στο ποίημά του Hugh Selwyn Mauberley* στην τραγική ιστορία της Elisabeth Siddal, της όμορφης μούσας πολλών ζωγράφων. Η ομορφιά της Siddal χαρακτήρισε την εποχή των προραφαηλιτών ζωγράφων με τα πλούσια κόκκινα μακριά μαλλιά της το αλαβάστρινο δέρμα και τα γαλαζοπράσινα μάτια. Την ερωτεύτηκε και την έκανε γυναίκα του ο προραφαηλίτης ζωγράφος Dante Gabriel Rossetti. 

Elizabeth Siddal, circa 1860Courtesy of Wiki Commons

Η Lizzie νιώθοντας παραμελημένη από τον άντρα της ο οποίος ασχολούνταν περισσότερο με την ποίηση παρά με την ίδια κατέφυγε στη χρήση οπίου με αποτέλεσμα να αυτοκτονήσει. Ο Rossetti νιώθοντας τύψεις έθαψε μαζί με τη γυναίκα του όλα τα ποιήματα που της είχε αφιερώσει τυλίγοντάς τα στα πλούσια κόκκινα μακριά μαλλιά της.

 Με τον καιρό, όμως, το μετάνιωσε και έκανε εκταφή της γυναίκας του ώστε να ανακτήσει τα ποιήματά του. Η κοινωνία τότε δεν αποδέχτηκε τα ποιήματα γιατί τα θεώρησε τολμηρά καθώς ήταν πολύ ερωτικά και έτσι ο Rossetti κατέφυγε στο όπιο με αποτέλεσμα να πεθάνει σε σύντομο διάστημα. Έτσι,ήταν μάλλον λάθος του να αποσπάσει τα ποιήματα από τη νεκρή αγαπημένη του γυναίκα.

* Το ποίημα Hugh Selwyn Mauberley έχει μεταφράσει στα ελληνικά ο Χάρης Βλαβιανός, εκδόσεις ΕΣΤΙΑ

Αναφορά στην τραγική ιστορία γίνεται και στο ντοκιμαντέρ  ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ – ΕΡΩΤΙΚΗ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ

https://webtv.ert.gr/ert3/ntokimanter-ert3/to-megaleio-tis-technis/30noe2019-to-megaleio-tis-technis-erotiki-apogoiteysi/

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΣΑΚΑΛΗΣ "ΡΙΣΚΟ"

Ρίσκο

Έλα, μου είπες

να ταξιδέψεις μαζί μου

στη χώρα του έρωτα

να δεις πράγματα και θάματα

όσα δεν έχεις ξαναδεί

να νιώσεις συναισθήματα

που δεν ήξερες ότι υπάρχουν

βαρκάδα στ΄όνειρο

κι εγώ σου είπα

έχω πάει σ΄αυτή τη χώρα

περπάτησα ξυπόλητος

στην καυτή άμμο

για μένα ήταν αφιλόξενη

τα συναισθήματα μου έσβησαν

γιατί έζησα την προδοσία

πώς να ταξιδέψω πάλι

έλα, μου είπες

δοκίμασε ξανά

αυτή τη φορά θα πετύχει

δώσε στον εαυτό σου

μια ευκαιρία

κι εγώ δέχτηκα

να ρισκάρω.

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΒΟΛΚΩΦ "PANTHERA TIGRIS"

PANTHERA TIGRIS

Πώς ονειρεύεται ο Τίγρης κάποτε
τη μακρινή τού Αμνού ομορφιά –
τις ώρες που έκτοπα φαντάζουνε
και γίνονται
τα δόντια και τα νύχια·
τις ώρες που ανατέλλει η μέσα νύχτα
και αναθυμάται σάρκες και αίματα
λαιμούς τού τρυφερού που σπάραξε και ήπιε
οστά λευκά που σύνθλιψε
το μάτι της δορκάδος που έχει σβήσει – φορές πόσες·
ξανά και πάλι ο ίδιος κύκλος άτεγκτα κλειστός
μια θήρα αέναη δίχως θύρα
το μάτι της δορκάδος που ξεγράφεται
μετά το ακαριαίο τού δήγματος αργά-αργά
κι ενώ της κλέβει τη φωνή την ύστατη ώρα
ώστε τον ίδιο της χαμό να μην μπορεί
στο ελάχιστο ν’ αρθρώσει να ιστορήσει.

Πώς κάποτε εκεί και πουθενά
δεν βρίσκει τον Εαυτό του
πώς λέει στη σύμπασα Ζωή –
«Μου μοιάζεις και σου μοιάζω
κι όμως κι Εσύ κι Εσύ
στο τόσο σου άπλωμα
στις αναρίθμητες μορφές
Εσύ Εγώ δεν είσαι
και δεν θ’ αρκέσει δεν αρκεί
ο Χρόνος όλος για να γίνεις».

Προβάλλει ο Τίγρης δυο φορές
την ώρα που το δόντι και το νύχι του διψά
αυτό που του ασφαλίζει τη ζωή και τον συνθέτει
τώρα που μόνη απάντηση
που μόνη λύση μένει το αίμα
προβάλλει ως Τίγρης δυο φορές
ορμή και κίνηση και τίναγμα
μυώνες και ραβδώσεις
παντού και πάντοτε ενώπιον πάντων Τίγρης.

Όμως αυτός την απουσία του μετρά –
«Δεν είμαι», λέει, «Εγώ στη σάρκα που σπαράσσω
στο αίμα που διψώ και που δεν χόρτασα ποτέ μου
στου θηρευτή την επικράτεια όλη
στα συνθλιμμένα σας οστά δεν είμαι δεν
ας κυνηγώ
όμως εδώ και πουθενά
και τώρα και ποτέ μου δεν με βρίσκω».
Ο Τίγρης Τίγρης δυο φορές
μα πού μα πού
και ποιος του Τίγρη ο Τίγρης.

Και ονειρεύεται ο Τίγρης κάποτε
τη μακρινή τού Αμνού ομορφιά
το βλέμμα που δεν λέει τον θάνατο
και τον σκυμμένο προς τη Γη πιστόν αυχένα·
Εκείνον που το αίμα ίσως δεν ρώτησε ποτέ
μα βρίσκει το νερό παντού διαυγές
τον τόπο πάντα χλοερό
στα μέτρα του το άπειρο
και αγαθές πανάγαθες τις ανοιχτές αμέτρητες εκτάσεις·
Αυτός κρατά την κόρη και τον γιο πριν γεννηθούν
βρίσκει τις μέλλουσες γενιές αλάθευτος και τις εκτρέφει
διάρκεια και συνέχεια και διατήρηση
το άξιο και το εμμένον
και η δυσεπίτευκτη παντού γενναία ειρήνη·
και ιδού δεν είναι έρημος και βάραθρα
δεν είναι λύση ασυνέχεια διακοπή
δεν είναι βία των κόσμων
και στις μυλόπετρες τού γίγνεσθαι
που ηχούν και τρίζουν μες στον νου
δεν είναι το δεν είναι.

«Κοίτα με, Αμνέ», εκλιπαρεί,
«μες απ’ τους τόσους βρυχηθμούς σού ψιθυρίζω
μην αποστρέφεις απ’ τον Τίγρη Πάνθηρα το βλέμμα·
κοίτα με, Αμνέ», εκλιπαρεί,
«δεν έχω άλλον τόσο κι έτσι αγαπήσει·
θέλω τα μάτια σου το βλέμμα σου το ευθύ
θέλω να γίνω ο χόρτος που σε τρέφει
κι αφού δεν δύναμαι
τα μάτια σου τα μάτια μου να γίνουν
δώσε τον κόσμο να κοιτώ μες στα δικά σου».

Και βλέπει ο Τίγρης τον Αμνό
το βλέμμα ψάχνει την απόκριση στο βλέμμα
και βλέπει στον γαλήνιο οφθαλμό
όλο το κόκκινο – την πυρκαγιά και το αίμα.
Και βλέπει ο Τίγρης τον Αμνό
γυρεύει κάποια Εδέμ η αρσενικότατη ύβρις
και ξαναβρίσκει όλη τη Γη στον Ουρανό
και βρίσκει στον Αμνό τον Τίγρη ο Τίγρης.

Το σώμα είναι πληγή.
Κι ο Εαυτός
ανέγνωρος και ασύλληπτος
το Αναπόφευκτο είναι.

Ψυχή
Ψυχή του Τίγρη
το τρυφερό
το τρυφερότερο ζαρκάδι
σε σπαράσσει.

(από την συλλογή Versus)