Το διαρκές ρευστό της γραφής

γράφει ο Μιχάλης Μοδινός*

Αναδημοσίευση από: Τα ΝΕΑ / ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ

Ο Γιώργος Αριστηνός διερευνά εμμονικά σε σειρά δοκιμίων του την πορεία της γραφής στον σύγχρονο, και όχι μόνο, κόσμο-

 Γιώργος Αριστηνός, Αφερέγγυοι και Πλάνητες - Δοκίμια για τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό, σελ. 373, ΚΕΔΡΟΣ 2015

 Μιας και ο ίδιος ο συγγραφέας  μας προειδοποιεί στο οπισθόφυλλο ότι η λογοτεχνία είναι  επικίνδυνη υπόθεση αφού «αντί να εξανθρωπίζει εξιδανικεύει», παίρνω κι εγώ το θάρρος να πω  προκαταρκτικά ότι ακόμη πιο επικίνδυνο είναι το παρόν βιβλίο: δύσκολο, γεμάτο ρωγμές και ρήξεις, πολεμικό, οξύ, διεγερτικό, ανακυκλωτικό, κοπιώδες και εξεγερμένο είναι μια συλλογή δοκιμίων που δεν κάνει καμιά παραχώρηση στον αναγνώστη και που ο ίδιος ο Αριστηνός θα συμβούλευε την φοιτήτρια ανιψιά του (αν έχει ανιψιά) να μην τολμήσει να το διαβάσει, με τη βάσιμη ελπίδα ότι εκείνη θα το ανέσυρε τις νύχτες  από τα ράφια και θα το δάγκωνε σαν τον απαγορευμένο καρπό της γνώσης.

   Τι έχουμε ακριβώς εδώ; Εξήντα ένα ακατάταχτα δοκίμια για συγκεκριμένα βιβλία, συγγραφείς  ή για ευρύτερα περί τη λογοτεχνία ζητήματα που απασχολούν επί δεκαετίες τον Αριστηνό. Ως επί το πλείστον δημοσιευμένα σε περιοδικά ή και προγενέστερα βιβλία του, τα κείμενα αυτά είναι ολιγοσέλιδα με εξαίρεση τα πρώτα δύο ιδιαίτερα ενδιαφέροντα κεφάλαια που αναφέρονται στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη ανασύροντάς τον από την κατηγορία του ηθογράφου και αποδίδοντάς του προμοντερνικά στοιχεία. Επίσης, εξαίρεση το 55 σελίδων  τέταρτο  κεφάλαιο του βιβλίου –ήδη δημοσιευμένο ως εισαγωγή στο ογκώδες ανθολόγιό τουΝάρκισσος και Ιανός, η νεωτερική πεζογραφία στην Ελλάδα, Εκδ. ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ & Πανεπιστήμιο Κύπρου 2007-   όπου ο συγγραφέας διαλέγεται με την ιστορική εμφάνιση του μοντερνισμού, τις ρήξεις που επέφερε στο ρεαλιστικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα, τις ασυνέχειες με την αναπαραστατική τέχνη και την μετεξέλιξή του μετά τα μέσα του 20ου αιώνα σε αυτό που ονομάσθηκε μεταμοντερνισμός. Εδώ βρίσκεται και το ζουμί του διά βίου ερευνητικού προγράμματος του Αριστηνού: μια σταθερή αναδίφηση του έργου του Τζόις και του Μπέκετ, του Κλωντ Σιμόν και του Κάφκα με διαρκείς παραπομπές και άλματα σε άλλες περιόδους, γεωγραφικούς χώρους, συγγραφείς και σχολές σκέψης, σε μια εργώδη  προσπάθεια κατασκευής μιας ιστορίας της λογοτεχνίας όπου ο μοντερνισμός μοιάζει να είναι αυτό προς το οποίο όλα κατατείνουν και εξ αυτού εκπορεύονται.

    Προγραμματικός εχθρός του Αριστηνού είναι ο ρεαλισμός ή αλλιώς η πίστη σε μια δεδομένη και αναπαραστάσιμη πραγματικότητα. «Η πραγματικότητα είναι ένας υπέροχος τόπος για να επισκεφθεί κανείς, όχι όμως για να ζήσει», γράφει στην σελ. 69 παραπέμποντας στον οξύνου αμερικανό συγγραφέα και θεωρητικό του μεταμοντερνισμού Τζων Μπαρθ. Το πώς η λογοτεχνία  (αλλά και ο κόσμος μας) πέρασε από την πίστη στην επιστήμη, την πρόοδο, την ιστορική γραμμικότητα και την ικανότητα του υποκειμένου (του αφηγητή) να συγκροτεί ένα κόσμο κατανοητό σε ένα σύμπαν  (και συνεπώς μια λογοτεχνία) όπου κάθε αφήγηση έχει σώνει και καλά την αξία της, όπου οι κανόνες δεν είναι δεδομένοι, η πραγματικότητα χαοτική και όπου ο παρατηρητής καταργεί την τάξη τροποποιώντας το αντικείμενο της παρατήρησής (κατά την αρχή της απροσδιοριστίας του φυσικού Βέρνερ Χάιζεμπεργκ), είναι κατά την άποψή μου η κεντρική εμμονή του Αριστηνού. Η σχετικοποίηση  του αντικειμενικού κόσμου διαμέσου της γραφής μια άλλη και συναφής εμμονή. Μια τρίτη θα έλεγα πως είναι η ελαστικότητα και τα όρια της γλώσσας. Μια τέταρτη η διακειμενικότητα και η αντιμετώπιση της γραφής ως ενός αρχιπελάγους με τις νησίδες του άλλοτε να γεφυρώνονται και άλλοτε να χάνονται στην ομίχλη. Και μια πέμπτη, που καθιστά τον Αριστηνό καταστατικά ενδιαφέροντα στα μάτια των επαϊόντων και όχι μόνο, είναι η επικοινωνία των ειδολογικών μορφών μεταξύ τους.

    Αν σταθούμε για μια στιγμή στην τελευταία παρατήρηση θα βοηθηθούμε να καταλάβουμε καλύτερα το συγκεκριμένο έργο αλλά και την όλη πορεία του Αριστηνού ως συγγραφέα. Με καμιά εικοσαριά τίτλους βιβλίων στο ενεργητικό του, έχει υπηρετήσει τόσο την οιονεί μυθοπλασία όσο και το δοκίμιο, το χρονογράφημα, την επιφυλλίδα, κυρίως όμως την φιλολογική μελέτη. Το ενδιαφέρον ωστόσο είναι ότι   τα ποικίλα αυτά είδη δεν είναι σαφώς οριοθετημένα σύμφωνα με τις κλασσικές συγγραφικές συμβάσεις αλλά θραύουν τα τοιχώματα της γραφής οικιοποιούμενα ετερογενή είδη, παραπέμποντας στον εαυτό τους, διαβαίνοντας σύνορα και κάνοντας άλματα που ο συγγραφέας μοιάζει να απολαμβάνει. Για παράδειγμα, στο τελευταίο του μυθιστόρημα Flash στη Νύχτα (ΤΟΠΟΣ 2011) η γραφή και ιδιαιτέρως το στυλ (το ύφος) -βρίσκονται στο επίκεντρο μιας διαμάχης μεταξύ λόγου και ζωής όπου η ολονύχτια ερωτική ευωχία του παραληρούντος αφηγητή εξελίσσεται σε ένα διάλογο με την γλώσσα. Αντιστοίχως στα δοκιμιακά του κείμενα η μέριμνα του συγγραφέα είναι δίπλα στο γνωσιολογικό επίπεδο (την επικοινωνία με συγγραφείς και λογοτεχνικά ρεύματα) να υπηρετηθεί η  αφήγηση, ο πολυδυσφημισμένος διάλογος, η ανάδειξη της μορφής του κειμένου ταυτόχρονα με τις ραφές και τα μυστικά της παραγωγής του. Σε ένα πρόσφατο συλλογικό τόμο αφιερωμένο στο έργο του (Ο θάνατος του Είδους, ΤΟΠΟΣ 2013) σειρά  φιλολόγων και ερευνητών, (Συμεών Σταμπολού, Αριστοτέλης Σαΐνης, Μάριος Μαρκίδης, Δημήτρης  Αγγελάτος  κ.ά,) ασχολούνται με το πώς ο Αριστηνός διαρρηγνύει τα στεγανά των ποικίλων ειδών γραφής αλλά και τις ειδολογικές κατατάξεις του ίδιου του μυθιστορήματος ανάγοντας την λογοτεχνία σε ένα συνεχές.

    Σημαίνει άραγε αυτό ότι η γραφή έχει κάνει ένα πλήρη κύκλο περί τον εαυτό της και ότι αναμασούμε τα ίδια και τα ίδια σε οιονεί νέες συσκευασίες; Σημαίνει ότι η κριτική πρέπει να αποδομεί εσαεί το κείμενο αποφλοιώνοντάς το από οποιαδήποτε συνθετική ή ολιστική λειτουργία  και καταργώντας την ιδιοπροσωπεία του συγγραφέα; Νομίζω πως ο Αριστηνός, αν και φιλό-λογος με όλη τη σημασία του όρου, δεν το πιστεύει. Ερωτευμένος με την τέχνη της αφήγησης,  μας προειδοποιεί απλώς για την επικινδυνότητα του συγκεκριμένου έρωτα (όπως και κάθε έρωτα που σέβεται τον εαυτό του). Το παιγνίδι διεξάγεται σε ολισθηρό έδαφος, μας λέει,  και αν είναι να αντλήσεις τα πιθανά οφέλη του –την αισθητική απόλαυση, την προσωπική κάθαρση, την φυγή από την πραγματικότητα, την αναγνώριση του εαυτού και του άλλου, ακόμη και την ίδια την ουσία της γνώσης- πρέπει να κολυμπήσεις σε βαθιά νερά.

  Λίγο προκλητικά, φαντάζομαι τον Αριστηνό να απαντά στην φανταστική ως άνω φοιτήτρια ανιψιά που του διαμαρτύρεται για τις δυσχέρειες των κειμένων του «ε, τότε ξαναδιάβασέ το μέχρι να το καταλάβεις».   

Περιβαλλοντολόγος, γεωγράφος και μηχανικός ο Μιχάλης Μοδινός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950. Θεωρητικός και ακτιβιστής του οικολογικού κινήματος, συνεργάστηκε με διεθνείς οργανισμούς, δίδαξε σε ακαδημαϊκά ιδρύματα ανά τον κόσμο, ενώ υπήρξε ιδρυτής και εκδότης της Νέας Οικολογίας, πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και διευθυντής του Διεπιστημονικού Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών. Στο δοκιμιακό - ερευνητικό του έργο περιλαμβάνονται τα βιβλία "Μύθοι της ανάπτυξης στους τροπικούς" (Στοχαστής), "Από την Εδέμ στο καθαρτήριο" (Εξάντας), "Τοπογραφίες" (Στοχαστής), "Το παιγνίδι της ανάπτυξης" (Τροχαλία) και "Η αρχαιολογία της ανάπτυξης" (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Από το 2005 στράφηκε συστηματικά στην λογοτεχνία και την κριτική της. 

Από τις εκδόσεις Καστανιώτη έχουν κυκλοφορήσει τα μυθιστορήματά του "Χρυσή ακτή", 2005, "Ο μεγάλος Αμπάι", 2007, "Επιστροφή", 2009 (βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη Ακαδημίας Αθηνών) "Η σχεδία", 2011 (Διάκριση της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων και υποψήφιο για το Ευρωπαϊκό Λογοτεχνικό Βραβείο) και "Άγρια Δύση - μια ερωτική ιστορία", 2013.

To τελευταίο του βιβλίο "Τελευταία έξοδος: Στυμφαλία" (2014) κυκλοφορεί από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας.

Επιτυχία στις εισαγωγικές; Ε και;

Αγαπημένα μου φιλαράκια, 

                                                Συγχαρητήρια για την εισαγωγή σας σε κάποια σχολή αλλά εδώ και πολλά χρόνια είναι γνωστό πως στο πανεπιστήμιο δεν εισάγονται οι έξυπνοι αλλά οι "φυτούκλες". 

Για την ακρίβεια δεν πέρασαν στο πανεπιστήμιο αλλά είναι εκατομμυριούχοι οι παρακάτω:

 John Caudwell με περιουσία 2.7 δισ. δολάρια

Ιδρυτής της British phone retailer Phones 4 U.

 Ingvar Kampgrad με περιουσία 3.4 δισ. δολάρια
 Ιδρυτής του IKEA.

Baron Albert Frère με περιουσία 4.7 δισ. δολάρια
Επενδύσεις χάλυβα.

Richard Branson με περιουσία 5 δισ. δολάρια

Ιδρυτής της Virgin 

Laurence Graff με περιουσία 5 δισ. δολάρια

Διαμάντια 

Sir Philip Green με περιουσία 5.2 δισ. δολάρια

Ιδρυτής της Arcadia, στην οποία ανήκει το Topshop.

Roman Abramovich με περιουσία 8.7 δισ. δολάρια

 Επενδύσεις 

Francois Pinault με περιουσία 13.2 δισ. δολάρια

Μόδα: Alexander McQueen, Saint Laurent  και Stella McCartney. Κατέχει επίσης οίκο δημοπρασιών Κρίστις.

Liliane Bettencourt με περιουσία 41 δισ. δολάρια

Ιδιοκτήτρια της L'Oreal.

Amancio Ortega με περιουσία 69.5 δισ. δολάρια

Λιανεμπόριο. Ιδρυτής του Zara.

Ωστόσο, να διαβάζετε από Ιστορία, Φιλοσοφία, Λογοτεχνία, Ποίηση, Γεωγραφία, Ανθρωπολογία, Τεχνολογία και ό,τι άλλο μπορείτε διότι το μυαλό ανοίγει εάν το "ανοίγεις" με γνώσεις τις οποίες αξιοποιείς κατάλληλα όταν χρειαστεί.

                                                                                                  Νότα Χρυσίνα 

                                                                                                   

                                                                                              (διότι η γνώση 

                                                                                                          είναι κατάκτηση σε                                                                                                           ολόκληρη τη ζωή μας. Είναι                                                                                                        όπως ο ρόλος του γονιού,                                                                                                             δεν τελειώνει ποτέ)

Γράμμα στον Κωνσταντίνο Κ

Αγαπημένε μου Κωνσταντίνε,

σε χαιρετώ από την Αθήνα. Ήθελα να έρθω στα τέλη του μηνός στην Πόλη μας αλλά φοβήθηκα μήπως χαλάσω τον μύθο της. Τι είναι μια Πόλη χωρίς μύθο; Μια μεγαλούπολη με χιλιάδες άστεγους και απέραντες εκτάσεις. Με βρωμιά και απίστευτα στενά δρομάκια. Ερείπια και αριστουργήματα κρυμμένα πίσω από την άμμο. Κι εσύ να απουσιάζεις και να είσαι παρών μέσα από την νοσταλγία σου που μού κληροδότησες για αυτήν την ελληνική παιδεία που κάποτε φαινόταν στον τρόπο που σήκωνες το καπέλο σου για να καλημερίσεις μια γυναίκα που κατοικούσε στο απέναντι χαμόσπιτο και έβγαζε το ψωμί της δίνοντας το σώμα της που δεν της ανήκε και που μόνο τα μάτια της έδειχναν πως κάποτε υπήρξε κι αυτή γυναίκα με όνειρα. 

Εδώ πια δεν χορεύουμε στις συναντήσεις των Αιγυπτιωτών. Έφυγαν οι γονείς και οι παππούδες. Μείναμε ελάχιστοι που ανταλλάσουμε συνταγές μαγειρικής και κάποια νέα για το καθεστώς εκεί. Οι περισσότεροι δεν έρχονται στην Πόλη μας. Προτιμούν το Λονδίνο. Κωνσταντίνε μου όταν συναντηθούμε να μου φέρεις και αυτό το σάλι της γιαγιάς μου που το ξέχασε δίπλα στο πιάνο σας στο σαλόνι. Ήταν μια αξέχαστη βραδιά με υγρασία και ζέστη. Μα στο πιάνο έπαιζε η γυναίκα του Μπενάκη μια σονάτα του Μπετόβεν ή του Σούμαν και ο Ντάρελλ έγραφε κάτι σημειώσεις του. Ωραίες βραδιές. Τότε σε θαύμαζα για το αινιγματικό σου χιούμορ. Τώρα σε σκέφτομαι φυλακισμένο μέσα σε μια Ελλάδα όραμα που σε πήρε για πάντα τυλιγμένο στα πέπλα της ηδονής της.

Δική σου

Νότα

Υ.Γ. Η συνταγή της θείας Χαρίκλειας για το βοδινό με χουρμάδες, έκτακτη!

Ο ανακτημένος Κήπος της Εδέμ

 γράφει ο Μιχάλης Μοδινός*

Αναδημοσίευση από: Τα ΝΕΑ / ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ

Κίρκη Κεφαλέα, Κραταιά ως Θάνατος Αγάπη – Το Άσμα ασμάτων στη νεοελληνική λογοτεχνία, σελ. 328,Gutenberg – Δαρδανός, 2015

 Χαρακτικό του Τάσσου για το «Ασμα ασμάτων» (Ικαρος, 1965), σε μετάφραση Γιώργου Σεφέρη

-Η Κίρκη Κεφαλέα γράφει μια ενδελεχή μελέτη για τις πάμπολλες μεταφράσεις- αντιγραφές, διασκευές και μετασκευές που δέχθηκε  το βιβλικό Άσμα Ασμάτων, αλλά και για την παλινδρόμηση των ερμηνειών μεταξύ ακραίου ερωτισμού και θρησκειολαγνικών προσεγγίσεων-

Όμορφος είσαι αγαπημένε μου, είσαι δυνατός, είσαι ίσκιος φυλλωσιάς όταν με πλαγιάζεις

Κανένα άλλο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης δεν έχει τύχει τόσων μεταφράσεων, μεταγραφών, ερμηνειών και δραματοποιήσεων όσο το Άσμα Ασμάτων. Πρόκειται για ένα έκκεντρο ως προς τη βιβλική γραμματεία διαλογικό έργο με έντονες ερωτικές σκηνές, τολμηρές νατουραλιστικές μεταφορές, ακραίο λυρισμό και δραματική εκδίπλωση.  Η εβραϊκή και η παλαιοχριστιανική παράδοση θεωρούσαν συγγραφέα του ποιήματος τον πολυγραφότατο βασιλιά Σολομώντα  και περίοδο συγγραφής του τον δέκατο π.Χ. αιώνα, αλλά πολλοί μεταγενέστεροι μελετητές αμφισβητούν την σύνθεσή του από ένα μόνο πρόσωπο και επομένως το διασπείρουν χρονικά σε μια μακρά περίοδο. Σύμφωνα με αυτή την ερμηνευτική γραμμή, το ποίημα συντέθηκε σταδιακά από λαϊκά – δημοτικά άσματα και αφηγήσεις για να αποκτήσει ολοκληρωμένη μορφή πολύ αργότερα. Άλλοι μελετητές πιστεύουν ότι είχε εξ’ αρχής ενιαία αφηγηματική δομή. Όπως και να ‘χει πάντως, στο ποίημα αποδόθηκε από νωρίς μια πρόθεση σύνδεσης του θρησκευτικού με το ερωτικό συναίσθημα και με αυτή την έννοια του αποδόθηκε αλληγορική σημασία. Ο ακραίος ερωτισμός του που μπορεί να σοκάρει ακόμη και στις μέρες μας ενδύθηκε τον χιτώνα της αλληγορίας προκειμένου να «εξυψωθεί» το νόημά του και να γίνει έτσι δυνατή η συμπερίληψή του στη Βίβλο.  

    Προσωπικά νομίζω ότι έχουμε εδώ  μια συλλογική πονηρία: προκειμένου να διακινηθεί επισήμως ερωτικό υλικό επισημοποιήθηκε η συμπερίληψη του ποιήματος σε μια υπεράνω υποψίας θρησκευτική σύνθεση και μάλιστα στο κατ’ εξοχήν βιβλίο των βιβλίων. Οι εραστές διά του διαλόγου τους συνεχίζουν τρόπον τινά το βιβλίο της Γένεσης. Αναστυλώνουν την ερωτική πράξη από την καταισχύνη, ξαναγράφουν την ιστορία της εξόδου από τον παράδεισο και αποκαθιστούν το νόημα του Κήπου της Εδέμ. Οι εραστές χρησιμοποιούν στο διάλογό τους μεταφορές παρμένες από μια ειδυλλιακή  φύση, χρωματίζουν πίνακες με έντονες πινελιές, ενδύουν τον έρωτά τους με άφθονο συναίσθημα και φτιάχνουν εντέλει τον παράδεισό τους. Τώρα, η απόδοση -κατά την αλληγορική ερμηνεία- θρησκευτικής βάσης σε  σκηνές με μαστούς πλήρεις γάλακτος, σε ουρανίσκους που γεύονται το κρασί του άλλου, σε γυναικείες χαράδρες σαν καρπερούς αμπελώνες, σε μηρούς σαν του ζαρκαδιού και άλλα παρεμφερή που παρελαύνουν στο ποίημα, αυτό, κατά την γνώμη μου,  μόνο η αποστροφή της εβραιοχριστιανικής παράδοσης προς το σώμα θα μπορούσε να το εφεύρει.

     

     Άπειροι λοιπόν οι μεταγραφείς και διερμηνείς του έργου, αρχίζοντας από την περίφημη μετάφραση των Εβδομήκοντα κατά τους αλεξανδρινούς χρόνους. Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Αθήνας Κίρκη Κεφαλέα μας δίνει εδώ μια επιλεκτική καταγραφή διαχρονικών προσεγγίσεων στο έργο που εντυπωσιάζει. Η συγγραφέας περιγράφει την κάθε μετάφραση –γλώσσα, μέτρο, μορφή, στίχο-, σημειώνει ποιο είναι το πρωτότυπό της και παραθέτει ενδεικτικά αποσπάσματα που μας ξεναγούν θαυμάσια στο έργο. Στην γνωστότερη ίσως μετάφραση στη νεοελληνική, ο Γιοσέφ  Ελιγιά μεταφράζει το 1927 από το εβραϊκό πρωτότυπο. Στην εκτενή μελέτη του που συνοδεύει τη μετάφραση στο περιοδικό της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαιδείας θεωρεί το κείμενο πέραν πάσης αμφιβολίας  ερωτικό και αποκαλεί την αλληγορική θρησκευτική ερμηνεία του «συμβολικό ψεύδος». Ο Σεφέρης από τη μεριά του, καταφανώς γοητευμένος από το κείμενο, μεταφράζει από το ελληνικό πρωτότυπο, ενώ το έχει ήδη χρησιμοποιήσει δημιουργικά στο νεανικό του μυθιστόρημα Έξη Νύχτες στην Ακρόπολη.  Παλιότερα, ο Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος είχε δημοσιεύει ήδη στα  1869 μια δραματική διασκευή από τα γαλλικά της μεταγραφής του Άσματος σε πεντάπρακτο δράμα από τον Ερνέστο Ρενάν - ένα από τα πολλά δράματα που ενέπνευσε ο διαλογικός χαρακτήρας του έργου.  Και πάει λέγοντας. Ακόμη και αν εξαιρέσουμε τις πάμπολλες δογματικές μεταφράσεις και ερμηνευτικές προσεγγίσεις του κειμένου προκύπτει ένας αριθμός  που αγγίζει τη μία ετησίως. Λεόντιος Χατζηκώστας, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Κώστας Τοπούζης, Μάχη Μουζάκη, Μιχάλης Γκανάς, Γιώργης Έξαρχος και άλλοι πολλοί αναμετρήθηκαν με τον ερωτισμό του ποιήματος, ακόμη κι όταν του απέδιδαν ιερή σημασία. Είναι φυσικό η ποιότητα των έργων τους να ποικίλλει, καθώς μεταξύ άλλων το ιδεολογικό τους κίνητρο αποκλίνει ριζικά κατά περίπτωση από το ιδεατό πρωτότυπο. Η Κεφαλέα, με επιστημονική αποστασιοποίηση, τις χαρακτηρίζει όλες αξιόλογες, γι αυτό άλλωστε τις επιλέγει προς παρουσίαση και σχολιασμό.

    «Η ανταπόκριση της νεοελληνικής φιλολογίας και λογοτεχνίας στο Άσμα Ασμάτων υπήρξε διαρκής, έντονη και θα λέγαμε εκτεταμένη». τονίζει η συγγραφέας. Και αλλού: «Η μορφή του στίχου-εδαφίου του κειμένου των Εβδομήκοντα, η οποία πλησιάζει τη μορφή του ελεύθερου στίχου, και οι τολμηρές, υπερρεαλίζουσες  παρομοιώσεις και μεταφορές του διαβάστηκαν ως δύο πρωτοποριακά στοιχεία της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης και ενθάρρυναν τις νεωτερίζουσες τάσεις του τέλους του 19ου και του 20ού αιώνα, καθώς και τις μοντερνιστικές τάσεις του Μεσοπολέμου».

  Αυτό γίνεται σαφές αν σκεφτεί κανείς ότι από τον Σολωμό και τον Επισκοπόπουλο ως τον Σικελιανό, τον Σινόπουλο, τον Εγγονόπουλο και τον Κάλας , υπήρξαν πάμπολλοι οι κατεστημένοι ποιητές που ασχολήθηκαν με το έργο. Εκτός από τους μεταφραστές του δεν είναι λίγοι όσοι συνδιαλέγονται μαζί του με ποικίλους τρόπους, συχνά περιλαμβάνοντάς το στους στίχους τους. Ο Σολωμός λ.χ.   χρησιμοποιεί θέματα από το Άσμα Ασμάτων σε είκοσι δυο  νεανικά του σονέτα προτάσσοντας μάλιστα σε καθένα από αυτά έναν αντίστοιχο στίχο. Ο Κάλας στην δεκαετία του ’70 αναστρέφει τις  βιβλικές εικόνες κατασκευάζοντας έναν εφιαλτικό, ανεστραμμένο  Κήπο της Εδέμ. Και ούτω καθεξής.

    Δεν μπορώ εδώ να γίνω εδώ περισσότερο αναλυτικός. Ήδη από την εποχή του Λογγίνου στα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια το Άσμα Ασμάτων συζητήθηκε, σχολιάσθηκε, απαγγέλθηκε, μεταποιήθηκε και γέννησε ανοιχτά ακόμη γραμματολογικά ζητήματα. Η συστηματική περιήγηση της Κίρκης Κεφαλέα είναι επωφελής και δυνητικά απολαυστική για τον «ανοιχτό» αναγνώστη.  Επιπλέον του προτείνει μια εξαντλητική λίστα έργων προς περαιτέρω ανάγνωση.

   Τ’ αφάλι σου σαν τορνευτό κροντήρι

Με το γλυκό κρασί για κέρασμα

Περιβαλλοντολόγος, γεωγράφος και μηχανικός ο Μιχάλης Μοδινός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950. Θεωρητικός και ακτιβιστής του οικολογικού κινήματος, συνεργάστηκε με διεθνείς οργανισμούς, δίδαξε σε ακαδημαϊκά ιδρύματα ανά τον κόσμο, ενώ υπήρξε ιδρυτής και εκδότης της Νέας Οικολογίας, πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και διευθυντής του Διεπιστημονικού Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών. Στο δοκιμιακό - ερευνητικό του έργο περιλαμβάνονται τα βιβλία "Μύθοι της ανάπτυξης στους τροπικούς" (Στοχαστής), "Από την Εδέμ στο καθαρτήριο" (Εξάντας), "Τοπογραφίες" (Στοχαστής), "Το παιγνίδι της ανάπτυξης" (Τροχαλία) και "Η αρχαιολογία της ανάπτυξης" (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Από το 2005 στράφηκε συστηματικά στην λογοτεχνία και την κριτική της. 

Από τις εκδόσεις Καστανιώτη έχουν κυκλοφορήσει τα μυθιστορήματά του "Χρυσή ακτή", 2005, "Ο μεγάλος Αμπάι", 2007, "Επιστροφή", 2009 (βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη Ακαδημίας Αθηνών) "Η σχεδία", 2011 (Διάκριση της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων και υποψήφιο για το Ευρωπαϊκό Λογοτεχνικό Βραβείο) και "Άγρια Δύση - μια ερωτική ιστορία", 2013.

To τελευταίο του βιβλίο "Τελευταία έξοδος: Στυμφαλία" (2014) κυκλοφορεί από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας.

ΓΥΖΗΣ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

γράφει η Μαριλένα Κασιμάτη*

Κοντά στο τέλος του 1895, ο πρόεδρος της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων Δημήτριος Βικέλας (στο Παρίσι), που είχε συνεργαστεί με τον Γύζη (στο Μόναχο) στην εικονογράφηση των διηγημάτων του, αναθέτει πολύ βιαστικά τον σχεδιασμό του διπλώματος για να είναι έτοιμο μέσα σε τρεις μήνες, να προλάβει να λιθογραφηθεί και να τυπωθεί στην Αθήνα (κακοτυπώθηκε δυστυχώς).
 Ο Γύζης είναι έτοιμος τον Μάρτιο 1896 και προτείνει δύο εκδοχές, και οι δύο στο πνεύμα του Συμβολισμού. Και να πώς περιγράφει την υλοποιημένη (χωρίς την αποφυγή ενός διακριτικού χιούμορ): 
"«Εις το μέσον και άνωθεν του Διπλώματος μακράν φαίνονται τα ερείπια του Παρθενώνος, επ' αυτών κυματίζει η ελληνική Σημαία, περί τον Παρθενώνα προβαίνει λαμπαδηφορία, της οποίας τα φώτα και οι καπνοί μόνον φαίνονται. Όπισθεν των ερειπίων, διασκορπών τους πυκνούς καπνούς, φαίνεται υψούμενος μέγας φοίνιξ. Εις το Vordergrund [πρώτο πλάνο] δεξιά η πάλιν εμψυχωθείσα Άπτερος Νίκη, ως άγαλμα ωραίον και ζωντανόν, κρατούσα κλάδον ελαίας, όπως ευαγγελίση την από το απέναντι μέρος καθημένην Ελλάδα. Τρέχουσα σταματά, όπως μη την ενοχλήση, ακούουσαν παρά του όπισθεν αυτής Χρόνου ύμνον παλαιάς λαμπρής εποχής και βυθισμένην εις αναμνήσεις. Πετούν αι γλαύκες εκ των ερειπίων και μία, η της Αθηνάς, φθάνει και καθίζει πλησίον της Ελλάδος […]. Η περιγραφή μου είναι άσχημη, ελπίζω η ζωγραφιά μου να είναι ωραιοτέρα». Και συμπληρώνει με κάτι πολύ ωραίο: "Η Ελλάς, ήτις με επαίδευσε πάντοτε, με παιδεύει και στο Δίπλωμα. Δεν ημπορώ να την ζωγραφίσω τόσον ωραίαν ως την αισθάνομαι...".

Αθλείται όμως και ο καλλιτέχνης, και δη επίπονα, όταν αναζητά την ανατομικά ορθή απεικόνιση του σώματος, το οποίο, ως γνωστόν, ακόμη και κάτω από τον αρχαιοπρεπέστερο πέπλο, παραμένει διαρκώς γυμνό. Ιδού λοιπόν τα προσχέδια για την αναπαυτικά και περιστρεφόμενη περί άξονα καθιστή Ελλάδα, οι διαδοχικές σαν κινηματογραφικές προσπάθειες επίλυσης της θέσης του χεριού, και το προσχέδιο για την "τρέχουσα" που σταματά Άπτερο Νίκη. Και τα τρία εξαιρετικά, αυτόνομα και πληρέστατα έργα τέχνης.

Το δεύτερο, λιτό άρα απορριπτέο προσχέδιο δίνει τον τίτλο: "Η Αναγέννησις των εν Ελλάδι Ολυμπιακών Αγώνων", με την Αθηνά αντί για την "ευαγγελίζουσα" Νίκη,φυλάσσεται στην Εθνική Πινακοθήκη, όπως και τα τρία παραπάνω προσχέδια.

*Η Μαριλένα Κασιμάτη είναι ιστορικός τέχνης

Σκέψεις πάνω στον ΚΩΣΤΑ ΑΞΕΛΟ

Με αφορμή  το επίμετρο του ΜΑΡΙΟΥ ΜΠΕΓΖΟΥ στο βιβλίο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΟΥΑΤΖΗ για τον φιλόσοφο

γράφει η Νότα Χρυσίνα* 

Η φιλικότητα συνυπάρχει άρρηκτα με την ποιητικότητα

Ο Μάριος Μπέγζος, καθηγητής Συγκριτικής Φιλοσοφίας της Θρησκείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, έγραψε την ελληνική βιογραφία του Κώστα Αξελού, μετά από πρόταση του ίδιου του φιλοσόφου. Τίτλος του βιβλίου Κώστας Αξελός. Το Άνοιγμα της Σκέψης (Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2002).

Ο Γιώργος Δουατζής πρότεινε στον Μάριο Μπέγζο να γράψει το επίμετρο του βιβλίου του, στο οποίο καταγράφεται η τελευταία συνέντευξη που έδωσε ο φιλόσοφος Κώστας Αξελός στον ποιητή- δημοσιογράφο, καθώς είναι συστηματικός μελετητής της φιλοσοφίας του Αξελού και βιογράφος του. Το βιβλίο του Γ. Δουατζή ΤΟ ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ εκδόθηκε το 2011(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ).

Βασικές έννοιες της σκέψης του Αξελού, που αναφέρονται από τον Μ. Μπέγζο, είναι η «ανοικτότητα», η «πλανητική σκέψη», ο «κ/Κόσμος», το «παιχνίδι του κόσμου».

Επίσης, σημαντικές έννοιες είναι: η ποιητικότητα και το αποκορύφωμα της σκέψης του φιλοσόφου η φιλικότητα. Ο φιλόσοφος αποθεώνει τη φιλία, η οποία «δεν θεωρεί τον εαυτό της, τους άλλους, τον κόσμο σαν μια κτήση και …διατρέχει το σύνολο της σχέσης άνθρωπος και κόσμος». «Η φιλικότητα συνυπάρχει άρρηκτα με την ποιητικότητα».

Η φιλικότητα του Αξελού με παραπέμπει στην φιλότητα και το νείκος του Εμπεδοκλή, ο οποίος είχε έρθει σε επαφή με πλάνητες  που με την διδασκαλία μυστικιστικών ρευμάτων και καθαρμών καθόρισαν τη σκέψη του. Ο ίδιος ο Εμπεδοκλής έγραψε στους δικούς του Καθαρμούς απευθυνόμενος στους συμπολίτες του:

«...Αθάνατος εγώ κι όμοιος θεός πλανιέμαι,

κι όχι θνητός, ανάμεσα σε σας και τιμημένος

περιζωσμένος με ταινίες κι ολάνθιστα στεφάνια.»

Η «ανοικτότητα της σκέψης» του Αξελού και το «πλανητικό στοιχείο» που διαπερνά τη σκέψη του έχει πολλαπλές αναφορές. Η πρώτη οδηγεί στον πλανήτη Γη που σήμερα, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, είναι, για πρώτη φορά στην ιστορία του, ενωμένος πολιτισμικά. (Η Δύση καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη σκέψη και μέσα από την Τεχνολογία κατισχύει της Ανατολής).

Δεύτερον, η πλάνη στην οποία οδήγησε η αναζήτηση της αλήθειας μέσα από την Φιλοσοφία, για να διαπιστωθεί πως δεν υπάρχει μία αλήθεια αλλά κυρίαρχη οπτική γωνία από την οποία την παρατηρούμε και επομένως η αλήθεια ταυτίζεται σχεδόν με την πλάνη ή το εφήμερο.

Τρίτον, ο πλάνης που σημαίνει ταξιδευτής όπως ο σημερινός άνθρωπος, περισσότερο από κάθε εποχή στο παρελθόν, αλλά και η σκέψη που πλανάται και περιπλανάται. Όπως σημειώνει ο Μπέγζος με τα ακριβή λόγια του Αξελού «Η πλανητική σκέψη αντιστοιχεί στην περιπλάνηση του είναι εν τω γίγνεσθαι της ολότητας του κόσμου». Ο περιπλανώμενος έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να μην καταντήσει παραπλανώμενος καθώς συναντάει μέσα στον χώρο και τον χρόνο «όψεις της αλήθειας».

Καθήκον του ανθρώπου «η “φιλίωση” με τον πολυδιάστατο και ανοιχτό Κόσμο, κάτω από τον ορίζοντα του Χρόνου». Ο άνθρωπος θέλοντας να εξουσιάσει το «παν» δεν κατορθώνει να ελέγξει τον σημαντικότερο αντίπαλό του τον εαυτό του. Ο αυτοέλεγχος είναι αυτό που πρέπει να στοχεύει ο άνθρωπος. Η παραδοχή της αβεβαιότητας οδηγεί στην ελευθερία. «Εκ προοιμίου δεν είμαστε η ερώτηση, αποτελούμε μέρος της». «Οι λέξεις μπορούν να ανοίγονται σε ένα γενικότερο ρεύμα το οποίο τις φέρει». Γι’  αυτό δεν υπάρχει τελευταία λέξη. Ούτε πρώτη. Όλες οι λέξεις έχουν την ιστορία τους». Συνέπεια αυτού η ανοικτότητα. Για πρώτη φορά στην Ιστορία της σκέψης δεν υπάρχει καμία παρηγοριά, καμία σωτηρία. Το ήθος είναι επιλογή και τρόπος ζωής. Η γλώσσα δεν αρκεί να εκφράζει αλλά πρέπει και να σιωπά. Πίσω από τη λέξη υπάρχει ο διάλογος που προηγήθηκε της έκφρασής της. (Gadamer). Η σιωπή έχει νόημα.

«Για να ξεπεράσουμε κάτι πρέπει να το αφήσουμε να μας διαπεράσει». «Σκοπός της σκέψης είναι να σκέφτεται. Τι; Αυτό που φανερώνεται και που αποκρύβεται». Ο Ηράκλειτος είχε πει «η φύση αγαπά να κρύβεται» και «πως ο λόγος δεν λέει ούτε κρύβει». Ο φιλόσοφος και ιδιαίτερα ο στοχαστής πρέπει να είναι έτοιμος να πλησιάσει τη σοφία και ταυτόχρονα τη συντριβή.

Ο άνθρωπος σύμφωνα με τον Αξελό «υποφέρει διότι δεν είναι όλον». Θυμίζει τη θεωρία του Πλάτωνα για τον ανδρόγυνο στο «Συμπόσιο ή Περί έρωτος». Η ποιητικότητα παραπέμπει στην έννοια της ποίησις του Αριστοτέλη ως εκδήλωση της αδιαίρετης ύλης και του πνεύματος και την Τέχνη της Φύσης που συνδέεται με τον Δημιουργό. Η ποιητικότητα και η φιλικότητα θα μπορούσε να παραπέμπει στην Ποιητική του Αριστοτέλη και στα «καθόλου», τους γενικούς νόμους. Η ποίηση άλλωστε θεωρήθηκε από τον Αριστοτέλη φιλοσοφικότερη της Ιστορίας. Ο Κ. Αξελός ήταν ο τελευταίος φιλόσοφος του 20ού αιώνα, όπως γράφει ο Μάριος Μπέγζος. Στην τελευταία του συνέντευξη στον Γ. Δουατζή φαίνεται ο φιλόσοφος αλλά και ο άνθρωπος σε μια αρμονική σύζευξη. Η Ποίηση είναι μία δύναμη που θέτει σε κίνηση τη σκέψη και η σκέψη που στοχάζεται συναντάει την Ποίηση. Η ποίηση όταν αγγίζει το ύψος της είναι η μέλλουσα σκέψη που έχει ήδη αναγγελθεί.

*Η Νότα Χρυσίνα είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος

http://www.douatzis.gr

ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ "ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΚΥΚΛΟΣ"

2 ποιήματα από την ομώνυμη ανέκδοτη ποιητική συλλογή

ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΚΥΚΛΟΣ

Α

Με δυο γραμμές θαλασσινές

Αλιστικές σαν άσματα

Και άλλες δύο στεριανές

Από πηλό κατάπηλο

Διάτρητο από θυμάρι και δυόσμο

Το Άχρωμο να φτάνεις τόσο

Και τόσο το Σχήμα της Σάρκας

Το Υπερελληνικό

Κι ωστόσο στο γαλάζιο αμετάστρεπτα ορκισμένο

Που σαβανώνεται μ’ αυτό

Να στήνεις περιβόλι ορθάνοιχτο

Σαν τρύπα που το Χάος συγκρατεί

Πάμφτωχη στα μάτια δεινοσαύρων

Και στων Απλών τ’ αυτιά

Ιστιοφορία τρισάλμυρη

Ώστε κι ο Ιάπων να βλέπει τη γιαγιά του ολοζώντανη

Και τα νεφρά του διαυγή να ’ναι

Στα χέρια του σαν άρπες  

Και να μιλά ελληνικά γράφοντας Χιραγάνα

Είναι αλήθεια θαύμα μέγα !

Μα ιδές ! Τοπίο έχουν τα θαύματα.

Και το τοπίο ανθρώπους.

Οι ανομάτιστοι αυτοί που γίνανε Τοπίο

Οι ακατάστιχοι

Δέρμα πανί

Δέρμα φτερό

Δέρμα λιοκούκουτσο

Κροκάλα

Νύχτες πανάρχαιες 

Που φτιάχτηκαν με υλικά της γης τους

Όταν τ’ αφήσανε πολύ βαθιά τους ν’ αλωνίζουν !

Να πώς κερδίζονται οι γραμμές και δένεται ο Κόσμος.

Β

Πώς γίνεται ανεπαίσθητα να καμπυλώνει

Έτσι η ευθεία

Που να ξεντύνονται οι θεοί

Και το από καταβολής μας Τρυφερό

Ως ρόμβος να στέκεται μελωδικός

Στο αχανές Μικρό ;  

Πάλλει η καρδιά στις πέτρες

Ψίχα οι καημοί

Και τα νυχτέρια στο στόμα σου

Τα μεσημέρια που οσμίστηκε

Γάλα έγχορδο

Και τα ελάφια των παλμών

Τα κλωναράκια

Οι εύθραυστοι των πόθων νεοσσοί

Μες στις φωλιές των φόβων μας που είμαστε

Πώς γίνεται όλα ν’ ΑΓΓΙΖΟΝΤΑΙ

Όταν βαστάς μια πέτρα ;

Μα πού ακούστηκε το Είναι ολόκρουστο ποτές

Απ’ ένα Τίποτα ν’ αγγειοπλάθεται ;

© ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ