"Ulysses, Οδηγός ανάγνωσης" Μαραγκόπουλος Άρης

Πηγή:http://www.toposbooks.gr/contents/books_details.php?nid=134

Ulysses, Οδηγός ανάγνωσης

Μαραγκόπουλος Άρης

Τις υπογραφές στο κάθε τι βρίσκομαι εδώ για να διαβάσω,
στης θάλασσας τον γόνο και στης θάλασσας τη σύρτη,
στην παλίρροια που φουσκώνει, σε τούτο το σκεβρωμένο στυβάλι.

Τζέιμς Τζόις, Ulysses III

Τι χρειάζεται σήμερα ένας Οδηγός ανάγνωσης του Ulysses;

Η απάντηση εξαρτάται από την πλευρά που στέκεται ο αναγνώστης. Πώς να εξηγήσεις την Tέχνη σ’ ένα Nεκρό Λαγό, έτσι τιτλοφορούσε ένα περίφημο δρώμενό του ο Γερμανός καλλιτέχνης Τζόζεφ Μπόις… Πώς να εξηγήσεις την τέχνη σ’ ένα νεκρό αναγνώστη, στον αναγνώστη, για παράδειγμα, που έκλεισε προ πολλού τις διόδους ανάγνωσης προς τον Όμηρο, τον Eκκλησιαστή, την κλασική παράδοση του Δυτικού Κανόνα… εκεί πραγματικά δεν υπάρχει απάντηση. Πώς να εξηγήσεις σήμερα την τέχνη ενός μυητικού βιβλίου, ενός βιβλίου εξ ορισμού αργής μαθητείας, στην αναγνώστρια του συρμού που, αντί να διαβάζει, φυλλομετρά νουβέλες μιας χρήσης (γραμμένες από απελέκητες γυναίκες για στερημένες γυναίκες) – και το χειρότερο, με την πεποίθηση ότι διαβάζει λογοτεχνία;

Οι νεκροί λαγοί δεν χρειάζονται κανένα οδηγό ανάγνωσης. Οι ζωντανοί όμως αναγνώστες, αυτοί που δεν έχουν κόψει την επαφή τους με την ανθρωπιστική παράδοση του αργού μοναχικού χρόνου, είναι πάντα σε θέση να αξιοποιήσουν έναν χάρτη πλοήγησης στο τζοϊσικό πέλαγος – και αυτόν προσφέρει η παρούσα ανάγνωση.

Όπως γρήγορα θα αντιληφθεί ο αναγνώστης του βιβλίου το Ulysses διαθέτει μια ευφυή δομή που «διαβάζεται» μέσα από πολλαπλά στρώματα ανάγνωσης· κάθε ανάγνωση προσθέτει στην προηγούμενη νέα στοιχεία, νέες οπτικές, νέες τροπές του νοήματος, νέες «αποκαλύψεις» – και το κυριότερο, νέες διόδους απόλαυσης.
Ο Τζόυς αντιπετώπισε το κείμενο ως αφηγηματικό παλίμψηστο ιδεών, προσώπων, ρόλων, μύθων, συμβόλων, στερεοτύπων κλπ., που ο ζωντανός αναγνώστης σε κάθε του νέα ανάγνωση «αποξέει» –όπως οι συντηρητές στα παλίμψηστα έργα τέχνης– αποκαλύπτοντας νέα «ευρήματα» κάτω από το προηγούμενο αναγνωστικό στρώμα.
Ο Οδηγός που προτείνουμε εδώ χαρτογραφεί τις πιο γνωστές αναγνώσεις, συγκρίνοντάς τες μεταξύ τους, από τις πλέον αφελείς έως τις πλέον συγκροτημένες, με κριτήριο αφενός την αντοχή τους στον χρόνο και αφετέρου τη δυνατότητά τους να μην εγκλωβίζουν τον αναγνώστη σε ένα εξηγητικό σχήμα αλλά αντίθετα να του ανοίγουν την προοπτική της προσωπικής ανακάλυψης/απόλαυσης του κειμένου…

_{(Απόσπασμα από τον νέο πρόλογο του συγγραφέα στο βιβλίο)}

"The novelist Aris Maragkopoulos has contributed greatly to the understanding of Joyce's work" (in Greece)*.
The reception of James Joyce in Europe, επιμ.: Geert Lernout & Wim Van Mierlo,
εκδ. Continuum 2004, τ. I, Κεφ. 28, σ. 455, 466, 467 και passim.
* Η εδώ αναφορά στις σ. 467-68.

Το Ulysses, Oδηγός ανάγνωσης, έχει ήδη μια σημαντική διαδρομή στην ελληνική αναγνωστική κοινότητα, κιόλας από το 1995 (1η έκδοση Δελφίνι) μέχρι πολύ αργότερα, όταν εξαντλήθηκε και η δεύτερη έκδοσή του (Κέδρος 2001). 

Με το βιβλίο, που εξηγεί λεπτομερειακά, κεφάλαιο προς κεφάλαιο, τον Οδυσσέα του Τζέιμς Τζόις, έχει ασχοληθεί όλη η έγκυρη βιβλιοκριτική με θετικότατη αντιμετώπιση. Eίναι χαρακτηριστικό ότι κιόλας από την πρώτη έκδοση του βιβλίου, ο καθηγητής της αγγλικής λογοτεχνίας στο Παν/μιο του Ohio, Morris Beja, από τη θέση του Executive secretary στο International James Joyce Foundation, τόνισε μεταξύ των άλλων «…προσωπικά απόλαυσα τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας προσαρμόζει τη μέθοδο του πρωτοτύπου στη δική του γραφή. Αυτό πραγματικά αποτελεί εντυπωσιακό κατόρθωμα», ενώ ο έγκυρος βιβλιοκριτικός Δημ. Δασκαλόπουλος, έγραψε στα Νέα: «Υποθέτω πως ελάχιστοι Έλληνες έχουν διαβάσει και έχουν κατανοήσει στο πρωτότυπο τον Οδυσσέα […]. Αναμφισβήτητα βρισκόμαστε μπροστά σε μια γενναία “μεσολαβητική” προσπάθεια, η οποία εμπλουτίζει την έτσι κι αλλιώς πενιχρή και διστακτική ελληνική βιβλιογραφία για τον Τζόις και μάλιστα για ένα από τα πιο δυσπρόσιτα έργα του».

Ο αναγνώστης που θέλει να κατανοήσει αυτό το εμβληματικό βιβλίο που σφράγισε με την παρουσία του τον 20ό αιώνα, με τον Οδηγό ανάγνωσης του Άρη Μαραγκόπουλου είναι σε θέση να απολαύσει τη διαδρομή από τη σύλληψη έως τη συγγραφή του, από την ανάγνωσή του κεφάλαιο προς κεφάλαιο, χαρακτήρα προς χαρακτήρα, έως την πρόσληψή του από τους έμπειρους αναγνώστες / ερευνητές σε όλο τον κόσμο.
Αν το Ulysses θεωρείται ένα από τα πιο απροσπέλαστα βιβλία στην παγκόσμια λογοτεχνία το Ulysses, Oδηγός Ανάγνωσης του Άρη Μαραγκόπουλου είναι ένας προσιτός χάρτης για την απολαυστική προσπέλασή του. Όπως έχει συχνά ειπωθεί, «όλα όσα απαιτεί να ξέρει ένας επαρκής αναγνώστης για τον Τζόις και το Ulysses βρίσκονται συγκεντρωμένα εδώ».

Στον Οδηγό μας μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο τον νέο πρόλογο του συγγραφέα στο βιβλίο ενώ εδώ μπορείτε να απολαύσετε το μοναδικό ηχητικό ντοκουμέντο που υπάρχει με τον Τζόις να διαβάζει από το βιβλίο του Finnegans Wake.

O Άρης Μαραγκόπουλος (γεν.: Αθήνα 1948) έχει εκδώσει γύρω στα είκοσι βιβλία πεζογραφίας, κριτικής και τέχνης, και πάνω από δέκα μεταφράσεις (από τα γαλλικά και τα αγγλικά). Γράφει ανέκαθεν κριτική σε θέματα κουλτούρας ιδεών και πολιτισμού στoν έντυπο και στον ηλεκτρονικό Tύπο. Ιδρυτικό στέλεχος των εκδόσεων Τόπος, όπου και διευθύνει το τμήμα λογοτεχνίας.

Mερικά από τα πιο γνωστά του βιβλία: Ulysses, Oδηγός Ανάγνωσης (χρηστική ανάγνωση του Ulysses του Τζέιμς Τζόις, Τόπος 2010). Oι Ωραίες Hμέρες του Bενιαμίν Σανιδόπουλου (μυθιστορία, Kέδρος 1998). Τα Δεδομένα της Ζωής μας (επιστολική νουβέλα, Ελληνικά Γράμματα 2002, Tόπος 2015). Αγάπη, Κήποι, Αχαριστία (μυθιστορία, Κέδρος 2002). Διαφθορείς, Eραστές, Παραβάτες (δοκίμιο για την επανανάγνωση της νεοελληνικής πεζογραφίας, Eλληνικά Γράμματα 2005), True Love (νουβέλα, Τόπος 2008).

Ο συγγραφέας έχει εκδώσει επίσης φωτογραφικά λευκώματα όπως: Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο (τζοϊσική περιήγηση στο Δουβλίνο, Κέδρος 1997), Pωσία, 100 Xρόνια (Pιζάρειο Ίδρυμα / Ίδρυμα Σταύρου Nιάρχου, 2002), Η άλλη Ελλάδα 1950-65 (με υλικό από το αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου, Τόπος 2007), Αυτόπτης φωτομάρτυρας στην οδό των ονείρων (με υλικό από το αρχείο Τάκη Πανανίδη, Τόπος 2013).

Tελευταία του μυθιστορήματα είναι οι πολιτικές μυθοπλασίες H μανία με την Άνοιξη (Α' έκδ. Ελληνικά Γράμματα 2006, Β' αναθεωρημένη, Τόπος 2009) και Το χαστουκόδεντρο (Τόπος 2012). Πιο πρόσφατο βιβλίο του: το δοκίμιο πολιτισμικής θεωρίας Πεδία Μάχης Αφύλακτα (Τόπος 2014) καθώς και η οριστική έκδοση της νουβέλας Τα δεδομένα της ζωής μας (Τόπος 2015).

Όσοι ενδιαφέρονται να γνωρίσουν επί της ουσίας το έργο του Ά.Μ. θα πρέπει να επισκεφτούν το προσωπικό του website ΕΔΩ (στα ελληνικά και αγγλικά, ανανεώνεται σε τακτική βάση) αλλά και το ιστολόγιό του με θέματα κριτικής και θεωρίας της τέχνης. Στο Facebook, το Linkedin και τη Wiki ο φιλέρευνος αναγνώστης βρίσκει τις ανάλογες, κατά περίπτωση, πληροφορίες για τον ίδιο και το έργο του.

Πεδία μάχης, τόποι σκέψης

Πηγή:http://www.bookpress.gr/kritikes/idees/maragkopoulos-aris-topos-motibo-ekdotiki-pedia-machis-afulakta

Για τη συλλογή κειμένων του Άρη Μαραγκόπουλου Πεδία μάχης αφύλακτα (εκδ. Τόπος).

Του Νίκου Κουρμουλή

Είναι βέβαιο πως ο Άρης Μαραγκόπουλος δεν αποτελεί το είδος του σκεπτόμενου ανθρώπου που θα καταπιεί τη γνώμη του για να γίνει αρεστός. Χρόνια τώρα στο τιμόνι των εκδόσεων «Τόπος», είτε από το μετερίζι της πεζογραφίας, είτε από εκείνο της αρθρογραφίας και του δοκιμίου, επεξεργάζεται τρόπους κοινωνικής αφύπνισης. Με εργαλείο του την Ιστορία διερευνά πτυχές της σύγχρονης ελληνικής παθογένειας, ξεκινώντας από τον Εμφύλιο και καταλήγοντας στο σήμερα.

Στον παρόντα τόμο συγκεντρώνονται τα κυριότερα άρθρα του Μαραγκόπουλου, επεξεργασμένα από τον ίδιο, όπως δημοσιεύθηκαν σε εφημερίδες, περιοδικά και ηλεκτρονικούς ιστότοπους, αρχής γενομένης από τη περασμένη δεκαετία. Κείμενα μαρξιστικής οπτικής, που προσπαθούν να ρίξουν φως στο πολιτισμικό σημαίνον της μεταπολίτευσης. Διαλεκτικά χωρία που αγωνιούν να κατανοήσουν τις πτυχές της τρέχουσας κουλτούρας, να την αναλύσουν και να βρουν τις αιτίες που επηρεάζουν τη νοοτροπία μας.

Εν αρχή είναι ο φόβοςΗ διαφορά του συγκεκριμένου βιβλίου από άλλες συλλογές κειμένων, που συγκεντρώνουν αρθρογραφία από τον ημερίσιο τύπο, είναι η επιλογή με βάση τη διαχρονικότητα των περιεχομένων. Ουδείς ισχυρίζεται ότι ο Μαραγκόπουλος αποτελεί κάποιο είδος... γκουρού. Για να επιτευχθεί η εν λόγω διαχρονικότητα θα πρέπει ο συντάκτης να διαθέτει την οξύνoια εκείνη που του επιτρέπει να υπερκεράσει το πεπερασμένο γεγονός (δίχως να αποκοπεί) και να χρησιμοποιήσει στα γνωσιολογικά του εργαλεία, σχολιάζοντάς το με ευρύτητα πνεύματος. Με αυτό το τρόπο ο Μαραγκόπουλος ανοίγει τον διάλογο και ο αναγνώστης καλείται να προσθέσει τη δική του αφήγηση.

Ο εκτός των κομματικών τειχών αριστερός λόγος στην Ελλάδα είχε τα χαρακτηριστικά της λαξευμένης ματιάς, που κατέληγε πολλές φορές λοξή και κατά συνέπεια λυτρωτική. Μόνο μ’ αυτό τον ιδιοστατικό εκτροχιασμό μπορεί κάποιος να αντιληφθεί τις αλληλοεξαρτώμενες επικράτειες των ιδεολογικών και συγγενικών δικτύων που κρατούν τη χώρα όμηρο των πλέον οπισθιδρομικών δυνάμεων. Εν αρχή είναι ο φόβος, κατά τον Μαραγκόπουλο. Από το φόβο του αστυφύλακα στη Κατοχή, στον τρόμο για οτιδήποτε διαφορετικό που θα διευρύνει την ελευθερία. Ένας τόπος που μεγάλωσε στο να θαυμάζει το ψεύτικο, με πρότυπο την κυριαρχία του, κατά Όργουελ, πολίτη. Ενός όντος που φοβάται να αντικρίσει στον καθρέφτη το πληγωμένο του είδωλο. Που ακόμη και όταν θέλει να καινοτομήσει, αναπαράγει χρεοκοπημένα μοντέλα.

Ο Άρης Μαραγκόπουλος

Για τον Μαραγκόπουλο τα δύο άκρα υπάρχουν: είναι ο χρηματιστής της Γουόλ Στριτ και ο Ταλιμπάν του αφανισμού. Αμφότεροι βιώνουν την ίδια εμμονή, που δεν είναι άλλη από την κατακόρυφη επιρροή μιας σαθρής εξουσίας, που απεχθάνεται την ανθρώπινη ύπαρξη. Αμφότεροι πίνουν Κόκα-Κόλα και χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, άρα ο πολιτισμός που θα αφήσουν πίσω τους είναι άδεια τενεκεδάκια και καμμένα tablets, συμπεραίνει ο Μαραγκόπουλος. Από τη παραμονή κιόλας της ένταξης της χώρας στο ευρώ, ο συγγραφέας εγκύπτει στο μείζον δίλημμα που κυριάρχησε στις φετινές ευρωεκλογές: εκείνο της κυβερνητικής σταθερότητας ή της αποσταθεροποίησης. Αλιεύοντας παραδείγματα από το λεγόμενο παγκοσμιοποιημένο εξωτερικό περιβάλλον, όσο και από την «λαϊκίστικη μαγειρική» του Ανδρέα Παπανδρέου, το βιβλίο ισχυρίζεται πως στόχος του παραπάνω διλήμματος είναι ο «εκδημοκρατισμός» των θεσμών που θα οδηγήσει σε περισσότερο συγκεντρωτισμό, σε περισσότερο αυταρχισμό. Ο αστικός καπιταλισμός βρίσκεται σε βαθιά ιδεολογική κρίση. Η μονομερής ενημέρωση από την τηλεόραση, ο φασισμός και οι ενδοκοινωνικές συγκρούσεις αποκτούν επικίνδυνα μεγάλο όγκο. Ο Μαραγκόπουλος υπενθυμίζει τα λόγια του Μαρξ: «Όσο λιγότερο υπάρχεις, όσο λιγότερο εκφράζεις τη ζωή σου, τόσο μεγαλώνει η αλλοτριωμένη σου ζωή, τόσο περισσότερο μεγαλώνει το αποταμίευμα της αποξενωμένης σου ύπαρξης» (Οικονομικά και Φιλοσοφικά χειρόγραφα-1844).

Η «Μεταφυσική των αναγκών» είναι ένα από τα καλύτερα κεφάλαια του βιβλίου. Επικεντρώνεται στον καταναλωτισμό, για να καταδείξει πως μια από τις βασικές αιτίες του είναι η κατασκευή της επιθυμίας. Η ανάγκη για κατανάλωση περνά πρώτα από την υποχρέωση για αγορά προϊόντων, κυρίως εκείνων που δεν βρίσκονται σε πρώτη προτεραιότητα. Αναλύεται, επίσης, η έννοια της «υπερπλήρωσης» στην μεταμοντέρνα κοινωνία. Μια φαντασίωση τερατώδους κλίμακας. Η τεχνητή υποστήριξη της γρήγορης, επιδερμικής ανάγκης: fast food, fast fuck, fast die. Στον αντίποδα υπάρχει ένας άλλος κόσμος που ζει μέσα σ’ ένα διαρκές έλλειμμα. Η πείνα θερίζει, το ίδιο και οι αρρώστιες. Ένα κομμάτι του ανθρωπίνου είδους είναι υπό διαρκή εξαφάνιση. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως οι «σωτήρες» θα γίνονται όλο και πιο βουλιμικοί, σημειώνει ο Μαραγκόπουλος.

Στην νέα ψηφιακή πραγματικότητα η ελευθερία είναι πάντα το ζητούμενο και ο Μαραγκόπουλος την αναζητά εναγωνίως, με τον επαναπροσδιορισμό της επιθυμίας. Το «Πεδία μάχης αφύλακτα», εντοπίζει τις καταβυθίσεις και τις μεταλλάξεις στην πολιτισμική μας Κιβωτό. Από την μαζική κουλτούρα στον προσωπικό λόγο και από εκεί στην κοινωνία και πίσω στο ατομικό καλλιτεχνικό όραμα.Η ελληνική κουλτούρα των τελευταίων δεκαετιών, από καλόγρια μετατράπηκε σε πόρνη, αν και κατά βάθος άκρως συντηρητική, υποστηρίζει ο συγγραφέας, και συμπληρώνει ότι η είσοδος των ΜΜΕ, σε όλα τα πεδία δράσης του δημόσιου λόγου, δεν την άφησε ανεπηρέαστη. Το νεοφιλελευθερο μοντέλο ενίσχυσε τον ελληνοκεντρισμό ως αξιακό πλαίσιο, τις πελατειακές σχέσεις και την αδιέξοδη μικροπολιτική. Η λογοτεχνία των προηγούμενων δεκαετιών δεν ξέφυγε από αυτές τις αγκυλώσεις. Αφού απέκλεισε τη μνήμη, αναγόρευσε σε λογοτεχνία το ροζ ειδύλλιο, το αστείο της παρέας, το περιστατικό της διπλανής πόρτας. Οι κριτικοί σταδιακά μεταλλάχθηκαν σε διαφημιστές ευπώλητων βιβλίων. Η ελληνική λογοτεχνία όμως επιβίωνε πάντα χάρη στις λαμπρές εξαιρέσεις της. Τα τελευταία χρόνια η λογοτεχνία προσπαθεί να κοιτάξει πίσω, για να νιώσει το σήμερα. Η Ιστορία βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο όπως και η μικρή φόρμα. Μακάρι να υπερβούμε τον ιδεοληπτισμό ένθεν κι ένθεν και να αντικρίσουμε τις γνήσιες νότες του λογοτεχνικού μας πλούτου, υποστηρίζει ο Μαραγκόπουλος. Το μεγάλο μας πρόβλημα δεν είναι το αναμάσημα της ρετρό διαμάχης: μοντερνισμός ή ρεαλισμός, αλλά η κατανόηση του κόσμου.