Η κριτική της κριτικής στην Ελλάδα

[σύντομο σχόλιο]

"ο δρόμος άρχισε, το ταξίδι τελείωσε"
Georgy Lukacs

«δεν υπάρχει πια πραγματικότητα· το πολύ πολύ υπάρχει η γελοιογραφία της»
Gottfried Benn

Από χθες (με αφορμή μία συζήτηση με φίλες ποιήτριες και συγγραφείς) με βασανίζει ακόμη περισσότερο ένα ερώτημα. "Γιατί δεν υπάρχουν σπουδαίοι κριτικοί λογοτεχνίας;" 

Έχω δύο απαντήσεις που θα τις παραθέσω σύντομα: 

Η μία θα μπορούσε να είναι ότι δεν υπάρχουν σπουδαίοι ποιητές και πεζογράφοι που να εμπνέουν την σπουδαία λογοτεχνική κριτική. 

Η άλλη είναι μία απάντηση που βασίζεται πάνω σε κάποια δοκίμια που διάβαζα πρόσφατα για την κρίση και αναφέρεται στην αδυναμία έκφρασης με τα εκφραστικά μέσα του χθες. Η εποχή μας δεν χρειάζεται κριτική αλλά δημιουργία με νέα εκφραστικά μέσα και εκεί θα πρέπει να επικεντρωθούν οι δημιουργοί!

Χρειαζόμαστε ανανέωση της μορφής και της γλωσσικής έκφρασης. Χρειαζόμαστε να βρεθούν νέοι τρόποι έκφρασης της πραγματικότητας που μας ξεπερνά πριν ακόμη γεννηθούμε. Αυτή την πραγματικότητα, που θα την ονόμαζα υπερπραγματικότητα η έναν "ρεαλισμό του παραλόγου", δεν την απεικονίζουν τα κείμενα που φτάνουν στον "διαθέσιμο" αναγνώστη με αποτέλεσμα να νιώθει μετέωρος και ματαιωμένος από την προσέγγισή του με αυτά.

 Η πραγματικότητα μέσα στην οποία ζει και πεθαίνει είναι πέρα από τον ρεαλισμό και αγγίζει το παράλογο μερικές φορές δε είναι παρά μια παρωδία του ρεαλισμού. 

Η ζωή μας μοιάζει με ένα συμβάν ειδωμένο σε rewind. Σαν να τρέχουμε και να διατρέχουμε την πραγματικότητα από τον θάνατο προς τη ζωή, τη γέννησή μας, καθώς όσα ζούμε μοιάζουν με προσομοίωση. Ο χρόνος κινείται με τέτοια ταχύτητα που το μυαλό αδυνατεί να την καταγράψει και τα γεγονότα μοιάζουν να είναι ένα ατελείωτο de ja vu. Όλα έχουν ειπωθεί και όλα έχουν συμβεί μέσα στον κύκλο της ζωής.

 Πρέπει να βρεθεί μια νέα γλώσσα να μιλήσει για το συνεχές παρόν. Πρέπει μια νέα λογοτεχνική ματιά να ακινητοποιήσει τον χρόνο και να τον τιθασεύσει μέσα στους υποδοχείς της γλώσσας. Η γλώσσα δεν αρκεί να παραληρεί αλλά πρέπει να μπορεί να σχηματίζει νέες ερμηνείες της πραγματικότητας. 

Μέχρι τότε η κριτική δεν μπορεί να δημιουργήσει έργα αξίας διότι η κριτική μοιάζει σαν την οικονομία, είναι δηλαδή ο δευτερογενής τομέας που στηρίζεται στον πρωτογενή και αξιοποιεί τις πρώτες ύλες, που στη λογοτεχνία είναι ο λόγος και ο ρυθμός.

Για τον Georgy Lukavs το πρόβλημα του μυθιστορήματος συνίσταται στην ανάγκη ότι ό,τι ηθικό και αφηρημένο υπάρχει στη συνείδηση του μυθιστοριογράφου να με- τουσιωθεί σε ουσιαστικό στοιχείο ενός έργου, όπου η πραγματικότητα δεν θα υπήρχε παρά ως απουσία αθεματοποίητη· με άλλα λόγια, ως παρουσία υπο­ βαθμισμένη. Κατά τον Lukâcs, το μυθιστόρημα είναι το μοναδικό λογοτε­χνικό είδος όπου η ηθική του μυθιστοριογράφου γίνεται πρόβλημα αισθητι­κής του έργου.
 Η μυθιστορηματική μορφή, όπως επισημαίνει ο L. Goldmann, φαίνεται να είναι «η μετατόπιση στο λογοτεχνικό επίπεδο της καθημερινής ζωής μέσα στην ατομιστική κοινωνία, γεννημένη από την παραγωγή και προοριζόμενη για την κατανάλωση».

Νότα Χρυσίνα