"Η Αρχιτεκτονική στη Ζωγραφική" / "Σπίτια της Αθήνας",Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας

πτυχιακή εργασία της Μαίρης Πολυδώρου*
Αναδημοσίευση από:http://lesxianagnosisbiblioudegas.blogspot.gr/?view=classic



"Σπίτια της Αθήνας", 1927 – 1928

Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας (1906 - 1994)

"Σπίτια της Αθήνας", 1927 – 1928 Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας (1906 - 1994) 

(Λάδι σε μουσαμά , 60,5 x 105 εκ. 

Δωρεά του καλλιτέχνη , Αρ. έργου: Π.7309) 

Σοφή αποδεικνύεται στο πέρασμα του χρόνου και εκ του αποτελέσματός της η απόφαση του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα να εγκαταλείψει την Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1923 και να μετοικήσει στο Παρίσι για να κάνει σπουδές γαλλικής και ελληνικής φιλολογίας αλλά και αισθητικής στη Σορβόννη.

Το 1924 ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας εγγράφεται στην Academie Ranson,παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής με καθηγητή τον Ροζέ Μπισιέρ και χαρακτικής με καθηγητή τον Δημήτρη Γαλάνη,συμμετέχει σε αρκετές ομαδικές εκθέσεις,με πρώτη ατομική του το 1927 στην Galerie Percier και το 1928 εκθέτει για πρώτη φορά και στην Αθήνα,από κοινού με τον γλύπτη Μιχάλη Τόμπρο,στη γκαλερί "Στρατηγοπούλου".

Η μεγάλη και φωτεινή πορεία του Γκίκα στην Τέχνη έχει αρχίσει και οι αναζητήσεις του στη ζωγραφική, την αρχιτεκτονική [1] αλλά και τη σκηνογραφία θα αποτελέσουν αφετηρίες για εφαρμογές που είναι εφικτές ακριβώς λόγω της σύνδεσής τους.

Σε συνέντευξή [2]του στον Γάλλο φωτογράφο Jean-François Bonhomme (αναδημοσίευση από το Βήμα 5-12-1999 ) ο Γκίκας δίνει ο ίδιος μια διάσταση της αντίληψής του για την αρχιτεκτονική και τον ρόλο της στην ζωγραφική του.

• Από ό,τι θυμάμαι, η γνωριμία σας με τον Λε Κορμπυζιέ καθόρισε τη σύνταξη της Χάρτας των Αθηνών.Μπορείτε να μας διηγηθείτε την ιστορία;«Μια μέρα ο Λε Κορμπυζιέ μου ανακοίνωσε ότι σκόπευε να πάει στη Μόσχα για να δημιουργήσει τον Χάρτη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής,τους νόμους της σύγχρονης αρχιτεκτονικής,και τότε του είπα:"Μα τι θα κάνετε στη Μόσχα; Γιατί δεν έρχεστε στην Ελλάδα,τη χώρα της αρχιτεκτονικής,όπου θα βρίσκομαι και εγώ;".Ο Λε Κορμπυζιέ λοιπόν πρότεινε στους άλλους να αλλάξουν το πρόγραμμα και αντί να πάνε στη Μόσχα κατέληξαν στην Ελλάδα.Εδώ έφτιαξαν τη Χάρτα των Αθηνών[3],τη συνέταξαν στο πλοίο που τους έφερε από τη Μασσαλία στον Πειραιά το οποίο λεγόταν "Patrice ΙΙ". Με αυτό ταξιδέψαμε.Ήταν μαζί μας οι αρχιτέκτονες Μπαντοβιτσί, Λυρσά, ο αδελφός του ζωγράφου και άλλοι.Ο Λε Κορμπυζιέ έδωσε μάλιστα στη συνέχεια δύο διαλέξεις στο Πολυτεχνείο.Κατόπιν επιβιβαστήκαμε σε ένα μεγάλο ιδιωτικό σκάφος και κάναμε τον γύρο των νησιών.Το ταξίδι είχε μεγάλη επιτυχία γιατί τους έδωσε την ευκαιρία να δουν την αρχιτεκτονική των νησιών και να εμπνευστούν από αυτήν. Ο Λε Κορμπυζιέ μάλιστα μιμήθηκε την αρχιτεκτονική της Σαντορίνης στην κατασκευή του σπιτιού του στο Παρίσι.Στο ταξίδι αυτό ο Λε Κορμπυζιέ είχε μαζί του τον αδελφό του που ήταν μουσικός,γνωστός με το όνομα Ζανερέ, και τον ξάδελφό του που ήταν αρχιτέκτονας και δούλευε μαζί του.΄Ηταν βεβαίως μαζί μας και ο Φερνάν Λεζέ,άνθρωπος πολύ ευγενικός,αλλά και γήινος, ­ ψηλός, σωματώδης, κοκκινομάλλης, με μουστάκια.Όταν η θάλασσα ήταν κυματώδης και το πλοίο κλυδωνιζόταν,εκείνος ξάπλωνε στο πάτωμα,κοκκίνιζε και έβριζε!».

• Είναι γνωστό ότι στη δεκαετία του '30 ήρθατε σε επαφή με το έργο πολλών αρχιτεκτόνων στο Παρίσι... «...οι οποίοι προέρχονταν μάλιστα από διαφορετικά σημεία της γης.Ο Σαρό ήταν Γάλλος,ο Μπαντοβιτσί Ρουμάνος,ο Χελκούκεν Πολωνός.Ο Σαρό ήταν σχολαστικός, είχε χτίσει μια μεζονέτα στην αυλή μιας πολυκατοικίας στο Παρίσι προσπαθώντας πάντα να εξοικονομήσει χώρο. Έρχεται στο μυαλό μου η σκάλα που είχε χτίσει:αντί να σχεδιάσει τα σκαλιά με ορθές γωνίες, τα σχεδίασε με οξείες! Ήμουν παρών το βράδυ των εγκαινίων αυτού του σπιτιού. Θυμάμαι ότι συνέβη κάτι παράξενο. Το φως έμενε σταθερό κι εμείς αναρωτιόμασταν τι είχε συμβεί. Είχαμε την εντύπωση ότι είχε ακινητοποιηθεί ο ήλιος,ότι σταμάτησε ο χρόνος.Στην πραγματικότητα ήταν ο αρχιτέκτονας που είχε σκεφτεί κάτι ευρηματικό: είχε τοποθετήσει προβολείς και αύξανε την ένταση του φωτός όσο νύχτωνε, με αποτέλεσμα να νομίζουμε ότι είναι ακόμη ημέρα, καταργώντας με τον τρόπο αυτό τη νύχτα!» Υπήρχαν πράγματι εντυπωσιακές ιδέες που γεννιόνταν στο μυαλό των Λε Κορμπυζιέ, Σαρό, Λυρσά και άλλων...

• Και εσείς όμως έχετε επηρεαστεί πολύ από την αρχιτεκτονική. Αναφέρομαι, για παράδειγμα, στο σπίτι και στο εργαστήρι της οδού Κριεζώτου. Μπορείτε να μας πείτε πώς συλλάβατε την ιδέα αυτού του σπιτιού;Είναι κάτι για το οποίο δεν έχουμε μιλήσει ποτέ,αλλά μπαίνοντας κάποιος σε αυτό το σπίτι έχει την αίσθηση μιας μεγάλης ευφορίας,ο χώρος σού δίνει την αίσθηση του λαβύρινθου.Θα ήθελα να μου μιλήσετε λίγο για τα σπίτια που έχετε φανταστεί.«Η ιδέα γεννήθηκε από το πάθος που είχα για τον αρχιτεκτονική, για τα ερείπια, τα αρχαία ερείπια για παράδειγμα. Για μένα η πολεοδομία ήταν μια τέχνη κορυφαία, ήταν η σημαντικότερη σε σύγκριση με τις άλλες, η τέχνη που συνδύαζε τα πάντα. Χάρη στην αρχιτεκτονική μπορείτε να έχετε στοιχεία γλυπτικής, ζωγραφικής, μπορείτε να έχετε ένα σωρό πράγματα.Έφτιαξα ένα σπίτι στην Κέρκυρα όπου σχεδίασα και τους κήπους και τους χώρους που περιέβαλλαν το σπίτι, τις εσωτερικές αυλές και τους τοίχους των κήπων. Πίστευα ότι έχω ταλέντο,ίσως γι' αυτό αγαπούσα την αρχιτεκτονική,ίσως γι' αυτό μου άρεσε ο Λε Κορμπυζιέ.Δεν μπορεί να υπάρχουν τοιχογραφίες χωρίς να υπάρχει αρχιτεκτονική,δεν μπορεί να υπάρχουν διασκορπισμένα γλυπτά σε κομμάτια αρχιτεκτονικής χωρίς αρχιτεκτονική. Είναι από τις κυριότερες τέχνες, μια τέχνη που περιλαμβάνει όλες τις άλλες. Με άλλα λόγια, χάρη στην αρχιτεκτονική έχουμε τις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Αγγέλου,της Πομπηίας και τόσες άλλες που χάθηκαν.Η αρχιτεκτονική έρχεται από την αρχαιότητα, έρχεται από το παρελθόν. Δείτε για παράδειγμα τον Παρθενώνα: ήταν καλυμμένος με χρώμα, υπήρχαν αγάλματα, ­ όλα αυτά σήμερα δεν υπάρχουν».

 Στον  θαυμάσιο πίνακά του "Σπίτια της Αθήνας",πράγματι είναι κατ΄αρχάς εντυπωσιακά τα έντονα χρώματα [4] και οι αδρές γραμμές  -σαν εκείνες του πρώτου σχεδίου που με αυτό ο αρχιτέκτονας σχηματοποιεί ό,τι θα επιχειρήσει αργότερα με άλλα υλικά-, με τις οποίες ο Γκίκας ,σε φόντο νύχτας εδώ, αποτυπώνει με λάδια την αρχιτεκτονική του πρόθεση στον καμβά. Ο Γκίκας στον πίνακα αυτόν έχει ενσωματώσει το προσωπικό του κυβιστικό ύφος εξαιρετικά συνδυασμένο με την εμφανή φωτεινότητα στο χρώμα και την λεπτή γραμμή σχεδίασης των αρχιτεκτονικών όγκων.

   Ο Γκίκας ζωγραφίζει με απαράμιλλη βυζαντινή ένταση,γραμμές κεντροευρωπαϊκού αρχιτεκτονικού σχεδίου και πλαστικότητα θεατρικής σκηνογραφίας κατάλληλης για παράσταση αρχαίας ελληνικής τραγωδίας σε ανοιχτό χώρο.Στον πίνακά  του "Σπίτια της Αθήνας" βεβαίως παρά την θεατρικότητα της σύνθεσης δεν σκηνογραφεί αλλά αποτυπώνει εξόχως εικαστικά τα δυο πρόσωπα της πόλης της Αθήνας που στα 1927-1928 βρίσκεται ακριβώς στην μετάβαση από την αρχιτεκτονική της  βαυαρικής αυλής του Όθωνα σε έναν οργασμό ανοικοδόμησης που συνδυάζει τομεσοπολεμικό Art Deco ύφος των πιο ονομαστών κτηρίων της κεντρικής Ευρώπης αλλά δεν αρνείται και τον μοντέρνο κλασικισμό που έχει προηγηθεί και,αν και αυτός εγκαταλείφθηκε σχετικά γρήγορα,ο ευφυής Γκίκας, αναδεικνύοντας μέσα από τα δυνατά,βυζαντινά του χρώματα τα συμπαγή αυτά κτήρια του πίνακα , φαίνεται να τον επικροτεί ή τουλάχιστον να μην τον αγνοεί .

Δύσκολα επίσης αυτά τα χρώματα θα αφήσουν να φανεί η σε δεύτερη ματιά/ανάγνωση βαριά και αυστηρή γραμμή ορισμένων κτηρίων και αυτό συμβαίνει επειδή μοιάζει σαν η οπτική γωνία από την οποία ο ευρηματικός ζωγράφος απεικόνισε την σύνθεσή του να είναι το πλέον ιδεώδες,το καλύτερο παρατηρητήριο,εκείνο  από το οποίο μια δίχως αστέρια μα καθαρή αττική νύχτα ζωγράφισε την πόλη σχεδόν πανοραμικά .Η καφέ στο μεγαλύτερο μέρος της καμπύλη,ευδιάκριτο και επί τούτου βαλμένο όριο ανάμεσα σε ουρανό και νεόδμητη πόλη,μοιάζει να είναι ένας από τους ιστορικούς λόφους της Αθήνας.Φιλοπάππου;Στρέφης;Λυκαβητός; Ή μήπως ο γυμνός από πράσινο Λόφος Νυμφών , ο Λόφος Αστεροσκοπείου όπως τον λέμε σήμερα,ο πιο βραχώδης λόφος της Αθήνας που βρίσκεται απέναντι από τον ναό του Θησείου και έχει γύρω του ακόμα υπέροχα παλιά σπίτια ακριβώς σ΄αυτούς τους δυο αρχιτεκτονικούς ρυθμούς που αναφέραμε πιο πάνω;

 Όπου κι αν βρίσκονται τα σπίτια αυτής της Αθήνας,η οποία ακόμα δεν έχει ηττηθεί από το άχαρο τσιμέντο που θα επιτεθεί μερικές δεκαετίες αργότερα,στερώντας της αμέσως το χρώμα,εκείνο που τραβά το βλέμμα είναι ο άριστος συνδυασμός των κατακτήσεων του Κυβισμού και του παιχνιδιού των όγκων της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής [6] καθώς στον πίνακα αυτόν ειδικά παρουσιάζεται μια εκπληκτική και συνεχής οργάνωση γραμμών και επιπέδων,σύνθεση αδρή μέσα από την οποία δεν εμφανίζονται άλλες λεπτομέρειες (δρόμοι για παράδειγμα)και επομένως κοιτάζοντάς την μπορούμε, αν θέλουμε, να φανταστούμε ποιο είναι αυτό το ειδυλλιακό σημείο της πόλης,που εμπνέει τον Γκίκα, κάνοντας γεωγραφικούς συσχετισμούς μόνο από τον καφέ όγκο που διακρίνουμε ότι δεν είναι κτίσμα (φυσικά).Οι αδρές του γραμμές,οι μάλλον λιγοστές καμπύλες του και τα προοπτικά τετράγωνα και  ορθογώνια σχήματα οργανώνουν έτσι την σύνθεση, που χρωματικά κυρίως και όχι από το θέμα της αυτό καθαυτό-δηλαδή τα χρωματιστά σπίτια- υποδέχεται τους μπλε και ελαφρά γκρίζους,τους αρκετά νεφώδεις τόνους της νύχτας.

    Η αρχιτεκτονική είναι παρούσα με τις διαφορετικές της εκφάνσεις και τις φανερές αναφορές σε βυζαντινά πρότυπα [5] που ως φαίνεται ο Γκίκας έχει εντός του αν και ακόμα δεν έχει αποτυπώσει σε μεγάλη έκταση στο έργο του. Ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας και εδώ ζωγραφίζει χρησιμοποιώντας έντονο φως,διαύγεια,διαφάνεια αλλά  και χρώμα,τονίζει με την υφή και την μεγάλη γκάμα των χρωματικών του αποχρώσεων την ελληνικότητα παρουσιάζοντας τον χώρο με αισθητική και σχεδιαστική φινέτσα μα και αφαίρεση μέσα από ένα  παιχνίδι με τις κλίμακες και την ταυτόχρονη παράθεση διαφορετικών επιπέδων. Ενδιαφέροντα στοιχεία του έργου είναι εκτός από την  έντονη χρωματική διατύπωση, η κινητικότητα και η ρυθμική οργάνωση της σύνθεσης.Ο Γκίκας,επηρεασμένος [7]από το έργο του Ματίς,χρησιμοποιεί εδώ το χρώμα ως αρχιτεκτονικό μέσο και επειδή σημαντική είναι και η επίδραση που δέχθηκε από τους κυβιστές Μπρακ και Πικάσο κατορθώνει  να ενσωματώσει στο έργο του αυτές τις κατευθύνσεις/κατακτήσεις της ευρωπαϊκής τέχνης των αρχών του 20ού αιώνα με θαυμαστό τρόπο χωρίς να θυσιάζει την ελληνοκεντρική, προσωπική του άποψη. 

     Η εικαστική γραφή του έργου "Σπίτια της Αθήνας",είναι τέτοια,που παραπέμπει σε μιαν αντίληψη και μιαν εκλεπτυσμένη αισθητική τρισδιάστατου χώρου σύγχρονης εποχής!Ο εμφανής χώρος του έργου δομείται από δυναμικές φόρμες,των οποίων οι αυστηρές,επιβλητικές γραμμές σε συνδυασμό με τα έντονα χρώματα του ουρανού στο πάνω μέρος δημιουργούν αίσθηση ευφορίας και υπεροχής, χαράς για το ανθρώπινο επίτευγμα.Το μοναδικό λοφώδες του φόντου διακριτικά τοποθετημένο πίσω από τα κτήρια σε προφανές βάθος συγκρατεί για λίγο το βλέμμα πριν αυτό υψωθεί στον νυχτερινό ουρανό. Η ζωγραφική πινελιά είναι άμεση,αποφασιστική και εναλλάσσεται χρωματικά με πειθαρχία, δίχως φλύαρα ρητορικά ρίσκα.Το συνολικό χρωματικό πεδίο του Γκίκα είναι εύληπτο, διακριτό από τον θεατή με άνεση και εξ εκείνων που δεν ξεχνιούνται εύκολα.Ο οπτικός μας ορίζοντας δεν είναι ιδιαίτερα ψηλά,εστιάζουμε αμέσως στις γραμμές φυγής των κτηρίων.Τα χρώματα,αυτά τα θαρρείς "κλεμμένα" από τον Κόντογλου  στο απόγειο της δημιουργικής του δόξας,παίρνουν συνεχώς την μερίδα του λέοντος από το ενδιαφέρον μας.Τα σχήματα,τα φώτα,τα ημιτόνια,οι σκιές έχουν σχεδόν τυποποιηθεί.Στην βάση υπάρχει η γραμμική-γεωμετρική σύνθεσις που θυμίζει τον μαθηματικό γνώμονα συνεχώς.Κάθε σχήμα εντάσσεται και προέρχεται από τα προηγούμενα.Η τοποθέτησή τους είναι σοφή. Οι γραμμικές σκιές και όλος ο ρυθμός της φωτοσκίασης μεταμορφώνει τα ψηλά και σε κοντινές μεταξύ τους αποστάσεις κτήρια που αντανακλούν ή απορροφούν το νυχτερινό  φως με τις ακμές και τις υπερλείες επιφάνειες.Φεγγάρι και αστέρια δεν χρειάζονται.Είναι (σαν)μία κατασκευή, μια μακέτα βαλμένη με σιγουριά πάνω στο γραφείο του αρχιτέκτονα,εντυπωσιακή στην λαμπρότητα των χρωμάτων της,που έχει υπέροχο όγκο,αλλά δείχνει με θαυμαστό τρόπο ελάχιστος στα έκπληκτα μάτια του ανθρώπου που στέκεται απέναντι και τον παρατηρεί,καθώς η σύνθεσις των κτηρίων καταλαμβάνει μεν τον τρισδιάστατο χώρο,μα τον καταλαμβάνειμόλις.Το συγκεκριμένο αποτέλεσμα, άμεσα αναγνωρίσιμο στον χρωστήρα του Νίκου Χατζηκυριάκου- Γκίκα,είναι εκπληκτικό.

    Στα "Σπίτια της Αθήνας"του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα συνυπάρχουν το παρελθόν της πόλης,το παρόν της,το προσδοκόμενο όμορφο και  ευοίωνο μέλλον που η ένταση των χρωμάτων εφοδιάζει με ελπίδα, η ιστορία της πιο τρανής πόλης ενός μεγάλου πολιτισμού, η αρχιτεκτονική αμφισημία του συγκεκριμένου κομματιού από τον χώρο που φανταζόμαστε πως σ΄αυτόν ανήκει , η πολλαπλότητα του χωροχρόνου, η λαμπρή πνευματική διάσταση του ελληνικού κόσμου και εν τέλει η διατήρηση της ελληνικότητας αυτής που συνδέθηκε άρρηκτα με τη γενιά του΄30[8] και  η οποία σε όλους τους τομείς της καλλιτεχνικής δημιουργίας δεν αρνήθηκε να δώσει καλλιτεχνικό ελεύθερο στο καινούργιο που έρχεται ολοταχώς και προς το παρόν ειρηνικά για να αναμετρηθεί με το φωτεινό χτες της ιστορικής πόλης.Ο Γκίκας υπήρξε πρωτοπόρος [9]και οραματιστής ,παρακολούθησε με  μεγάλη ευχέρεια τα καλλιτεχνικά και αρχιτεκτονικά κινήματα και τις τάσεις του μεσοπολέμου και σταδιακά προχώρησε πολλά βήματα παραπέρα συνδυάζοντας τις επιρροές αυτές με την ελληνική αισθητική Τέχνη και λειτουργώντας και ως κριτικός της[10].

    Ο πίνακας είναι η απτή απόδειξη της- έμφυτης κατ΄αρχάς και επιμελώς καλλιεργημένης στην συνέχεια- αισθητικής αρτιότητας του καλλιτέχνη.Το ζωγραφικό έργο σφύζει από αρχιτεκτονική σχεδιαστική κομψότητα που δεν της λείπει ο ρεαλισμός και στην οποία είναι εντυπωσιακή η συνύπαρξη με μια χαμηλών τόνων και προσεκτική ως την τελευταία της λεπτομέρεια αφαίρεση.Στις ακμές και στα σχήματα των υπόλευκων,ροζ,των με χονδροκόκκινο γλυκασμένων και με ώχρα,των σκιασμένων με το ούλτρα μαρίν,την σιένα,την όμπρα και την κινάβαρη  υπέροχα χρωματισμένων κτηρίων γοητεύει το παιχνίδι με τις κλίμακες,η μοναδική κινητικότητα ,η ρυθμική αρχιτεκτονική οργάνωση της σύνθεσης, η ταυτόχρονη παράθεση αρκετών και διαφορετικών επιπέδων,η διακριτική και ισορροπημένη χρωματική διαφοροποίηση, η μεθοδικότητα στην διάταξη των ευάριθμων γεωμετρικών σχημάτων,και όλα αυτά σε μια λιτή και συνάμα μεγαλειώδη αποτύπωση του κύριου ζητούμενου που δεν είναι άλλο από την μεταμόρφωση της ακαδημαϊκής ελληνικής τέχνης της δεκαετίας του΄20 σε μια μοντέρνα ,προάγγελο της δεκαετίας που έρχεται και των ανατροπών –καλών και κακών-που εγκυμονεί και που με την σειρά τους θα γεννήσουν καινούργια ρεύματα,τάσεις, κινήματα,θεωρίες και εφαρμογές αισθητικής. 

    Στα "Σπίτια της Αθήνας" ο χαρισματικός πολυκαλλιτέχνης ,έτσι θα τον λέγαμε σήμερα,Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας κάνει το πάντρεμα των τάσεων,που γνώρισε στο Παρίσι,με την γενναιόδωρη βυζαντινή παλέτα που ο πλούτος και το βάθος των χρωμάτων της δύσκολα θα άφηνε ασυγκίνητο οποιονδήποτε μιλούσε την ελληνική γλώσσα.Μέσα σ’ ένα τέτοιο φωτισμό εξάλλου,σαν κι αυτόν που διακρίνουμε στο έργο,κάθε όγκος αρχιτεκτονικός και μη,που ο Γκίκας ζωγραφίζει,εν προκειμένω ο λόφος με την γλυκιά του καμπυλότητα στο μέσον αυτού του πίνακα του 1927-1928,προβάλλει κι αυτός σαν μια πρωτότυπη γλυπτική που απαλύνει αισθητά την ελλοχεύουσα βαρύτητα της υπόλοιπης σύνθεσης. Ενστερνιζόμενοι την άποψη του συγχρόνου του κριτικού τέχνης Α. Προκοπίου θα δούμε κι εμείς στα "Σπίτια της Αθήνας" αυτό που ο Προκοπίου και πολλοί καλλιτέχνες και φιλότεχνοι της εποχής είδαν νωρίς.Ο Προκοπίου σχολιάζοντας στο έργο του Γκίκα τη σχέση του μοντερνισμού και ελληνικής τέχνης γράφει:

 "Κρατώντας από τον κυβιστικό ορθολογισμό την αρχιτεκτονική και ρυθμική οργάνωση της σύνθεσης, το παιχνίδι της ισορροπίας των σχημάτων και χρωματικών αξιών, το στυλιζάρισμα των μορφών και τη μουσική των τοπικών χρωμάτων, ο Χατζηκυριάκος - Γκίκας φτάνει από το δρόμο της ζωντανής και λαϊκής Ελλάδας στην παράδοση της αρχαϊκής ελληνικής τέχνης».

Εμείς 90 σχεδόν χρόνια μετά την δημιουργία του πίνακα δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε!

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(και διαδικτυακά links)

[1]υπήρξε φίλος και μαθητής του σημαντικού αρχιτέκτονα  Δημήτρη Πικιώνη

[2]http://www.lifo.gr/team/sansimera/36404

[3]Το κείμενο της «Χάρτας των Αθηνών» του Le Corbusier είναι ένα από τα πιο πολυσυζητημένα και αμφιλεγόμενα αρχιτεκτονικά/πολεοδομικά κείμενα και δημιουργήθηκε το 1933 στο κρουαζιερόπλοιο «Πατρίς ΙΙ» κατά τη διαδρομή από Μασσαλία προς Πειραιά και Αθήνα, πριν την έναρξη Β’ Παγκοσμίου πολέμου και μετά το κλείσιμο της σχολής  του Bauhaus από τους ναζί .

[4] Ο Παρθένης, ο οποίος υπήρξε και αυτός ένας εκ των δασκάλων του, τού είχε διδάξει με την «δι’ ευθειών γεωμετρική και μεθοδική διδασκαλία του» τον Κυβισμό και τη γεωμετρική Αφαίρεση, αρχές τις οποίες ο Γκίκας γρήγορα αναγνωρίζει και στη βυζαντινή τέχνη από την οποία παίρνει τα χρώματά του. 

[5] Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, θεωρείται, και ορθώς, μέλος της περίφημης γενιάς του ’30 που σε όλες τις μορφές της Τέχνης αναζήτησε,βρήκε και έκανε γνωστά τα χαρακτηριστικά της ελληνικότητας.

[6] Από το 1935 ως 1937 ο Γκίκας συνεργάζεται με τον Πικιώνη και το 1941 εκλέγεται καθηγητής στην έδρα του Σχεδίου της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, όπου δίδαξε έως το 1958. 

[7]Είναι άξιο μνείας το πολλαπλό των επιρροών που συνειδητά απέκτησε ο Γκίκας.Σημαντική η εκ του Ματίς

[8]Καθαρή η αποδοχή και υποδοχή του Γκίκα από τον Οδυσσέα Ελύτη στην ευρύτερη γενιά καλλιτεχνών του΄30, περιγράφεται εδώ: Οδυσσέας Ελύτης,«Η σύγχρονη ελληνική τέχνη και ο ζωγράφος Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας», Αγγλοελληνική Επιθεώρηση, τεύχος 11, τομ. 2ος, Αθήνα, 1947, σσ. 361-63. Περιλαμβάνεται στο: Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, Αθήνα, Αστερίας, 1974

[9]Δραστήριος και πολυπράγμων, πολυγραφότατος και δημιουργικός ως εσαεί νέος ο Γκίκας συνέγραψε βιβλία, δεκάδες άρθρα και μελέτες για την Αρχιτεκτονική και την Αισθητική, καθώς και δοκίμια για την Ελληνική Τέχνη.

[10]«Οδυσσέας Ελύτης – Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας: Συγγένειες», Αλίκη Τσοτσορού - Ελευθέριος Μύστακας (Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης)  http://www.openarchives.gr/set/4993/page:5

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• "La peinture en Gréce", Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Νίκος,περ. Cahiers du Sud, 1948
• "Ιστορία της σύγχρονης τέχνης" (Ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική, φωτογραφία), Arnason  H. H., εκδόσεις Επίκεντρο
• "Η χάρτα των Αθηνών",Le Corbusier, εκδόσεις Ύψιλον, 1987
• "Αφανείς και ήρωες στη νεοελληνική ζωγραφική τον 19ο αιώνα", Ήρωες και ανώνυμοι, αφανείς και επώνυμοι στις παρυφές της ιστορίας και της τέχνης, Κασιμάτη Μαριλένα,  Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης,2006.
• "Παρίσι - Αθήνα 1863-1940",συλλογικό,επιμέλεια Κασιμάτη Μαριλένα,εκδόσεις Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, 2006
• "Γιάννης Μόραλης, Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας : ζωγραφική για το θέατρο", 
• εκδόσεις  Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 1998
• "Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας" ,εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2006
• "Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας, Δάσκαλος ζωγραφικής".( Δύο ανέκδοτα κείμενα για τη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική: Δεκαπέντε σχέδια του Νίκου Χατζηκυριάκου - Γκίκα: πέντε σχέδια μαθητών του),
• Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ Μουσείο Μπενάκη,1997
• "Δημήτρης Πικιώνης 1887-1968",εκδόσεις Μουσείο Μπενάκη, 2010
• "Η σύγχρονη ελληνική τέχνη και ο ζωγράφος Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας",Οδυσσέας Ελύτης, Αγγλοελληνική Επιθεώρηση, τεύχος 11, τομ. 2ος, Αθήνα, 1947.Περιλαμβάνεται στο: "Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά", Αθήνα, εκδόσεις Αστερίας, 1974 

*υγ.Η Μαίρη Πολυδώρου είναι απόφοιτος του Α΄Εργαστηρίου Χαρακτικής της Α.Σ.Κ.Τ.με καθηγητές τους Γιάννη Γουρζή και Μιχάλη Αρφαρά.Το παραπάνω κείμενο είναι προσχέδιο εργασίας της για το (θεωρητικό) μάθημα της σχολής "Θεωρία του Χώρου και Ιστορία της Αρχιτεκτονικής IV".