Η λογοκρισία στους στίχους του Σολωμού και η ιστορία της Ευρώπης και της Ελλάδας μέσα στον εθνικό ύμνο

της Νότας Χρυσίνα*

Libertà vo candando, ch'è si cara

Come sa chi per lei vita rifiuta.

“Divina Commedia” DANTΕ

Ο Διονύσιος Σολωμός  στο δίστιχο του Δάντη που χρησιμοποίησε ως προμετωπίδα του "Ύμνου εις την Ελευθερίαν" δηλώνει το νόημα του ποιήματος που θα αναπτύξει. Ωστόσο,  άλλαξε το ρήμα του δαντικού ποιήματος «ψάχνω» (cercando) με το «υμνώ ή τραγουδώ» (candando) ώστε να δηλώσει και την πρόθεσή του ως ποιητή αλλά και την αναγνώριση της ύπαρξης της ελευθερίας που αναστήθηκε με την ελληνική επανάσταση.

1.  Σε γνωρίζω από την κόψη

Του σπαθιού την τρομερή,

Σε γνωρίζω από την όψη

Που με βία μετρά  τη γη.

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

Ο ποιητής διαλέγεται με την Ελευθερία την οποία προσωποποιεί. Της λέει «σε γνωρίζω», την προσκαλεί να έρθει δίπλα του και να της «τραγουδήσει» όπως οι αρχαίοι πρόγονοι των Ελλήνων. Ο Σολωμός αναφέρεται στον ανθρωποκεντρισμό και τα αρχαιοελληνικά ιδεώδη που ήταν στο επίκεντρο των ιδεών του Διαφωτισμού αλλά και του κλασικισμού και του ρομαντισμού, αισθητικών κινημάτων που επικρατούσαν στην Ευρώπη και έφτασαν στην Ελλάδα μέσα από φωτισμένους δασκάλους όπως ο Ρήγας για τον οποίο ο ποιητής θα κάνει λόγο σε μεταγενέστερο στίχο.

21.     Μ’ όλον πούναι αλυσωμένο

        Το καθένα τεχνικά,

        Και εις το μέτωπο γραμμένο

        Έχει: Ψεύτρα Ελευθεριά.

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

Ο Διονύσιος Σολωμός στην 21^η στροφή του ποιήματος «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» κάνει λόγο για «Ψεύτρα ελευθεριά». Οι στίχοι αυτοί του Σολωμού αναφέρονται στην κατάσταση των αγγλοκρατούμενων νησιών των Επτανήσων. Αυτοί οι στίχοι λογοκρίθηκαν στην πρώτη έκδοση του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν». Οι Άγγλοι κάλεσαν την οικογένεια του Σολωμού και έκαναν συστάσεις. Την περίοδο 1821-1822 ο Διονύσιος Σολωμός συνυπέγραψε υπόμνημα διαμαρτυρίας για την πολιτική των Άγγλων στα Επτάνησα και το Σύνταγμα του 1817, προς τον Γεώργιο Δ΄ της Αγγλίας. Στην «Γυναίκα της Ζάκυθος» λέει ότι αποφάσισε να υμνήσει τους ξυπόλητους. Ο Σολωμός αν και γόνος αριστοκρατικής οικογένειας αντιτίθεται στην αγγλοκρατία αλλά και στην αριστοκρατία η οποία θα χάσει τα προνόμιά της με τον αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία.

Το ποίημα του Διονύσιου Σολωμού είναι πολιτικό και πολεμικό σάλπισμα. Όπως κάποιοι πολεμούν με τα όπλα κάποιοι άλλοι πολεμούν με τη γλώσσα δηλαδή την ποιητική πέννα, όπως υποστήριζε ο Βιττόριο Αλφιέρι.

Το ποίημα είναι επίσης ιστορικό καθώς διηγείται τον αγώνα της ανεξαρτησίας των Ελλήνων από το 1821 έως το 1823.

Ο Σολωμός στους πρώτους στίχους αναφέρεται στη λέξη ελευθερία την οποία ταυτίζει με τη γλώσσα. Ο ίδιος είχε πει «Μήγαρις ἔχω ἄλλο στό νοῦ μου, πάρεξ ἐλευθερία καί γλῶσσα;».

22.Γκαρδιακά χαροποιήθη

Και του Βάσιγκτον η γη,

Και τα σίδερα ενθυμήθη

Που την έδεναν και αυτή.

23.Απ’ τον πύργο του φωνάζει,

Σα να λέη σε χαιρετώ,

Και τη χήτη του τινάζει

Το Λεοντάρι το Ισπανό.

24.Ελαφιάσθη της Αγγλίας

Το θηρίο, και σέρνει ευθύς

Κατά τ’ άκρα της Ρουσίας

Τα μουγκρίσματα της οργής.

25.Εις το κίνημά του δείχνει

Πως τα μέλη είν’ δυνατά

Και στου Αιγαίου το κύμα ρίχνει

Μια σπιθόβολη ματιά.

26. Σε ξανοίγει από τα νέφη

Και το μάτι του Αετού,

Που φτερά και νύχια θρέφει

Με τα σπλάχνα του Ιταλού.

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

Ο Σολωμός κάνει αναφορά στον αγώνα της Ανεξαρτησίας   των Αμερικανών1773-  1783 και στον Ουώσινγκτον.  Η Αμερική έδιωξε τους Άγγλους και απέκτησε την ελευθερία της. Ο αγώνας της αμερικανικής ανεξαρτησίας προηγήθηκε της γαλλικής επανάστασης. Η Αμερική είναι η χώρα που αναγνώρισε πρώτη την ελληνική επανάσταση. Αντίθετα η Αγγλία και  η Ρωσία καταδίκασαν αρχικά την ελληνική επανάσταση. Οι δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας[1] : Αγγλία, Αυστρία, Ρωσία υποστήριζαν τη μοναρχία.

Η Αγγλία δεν ήθελε να βάλει πόδι η Ρωσία στο Αιγαίο. Στο ποίημα παρομοιάζεται η Ρωσία με θηρίο και η Αυστρία με αετό. Η Αγγλία αρχικά υποστήριξε τον Σουλτάνο ώστε να εμποδίσει τους Ρώσους να κατέβουν στο Αιγαίο και η Αυστρία κατείχε την Ιταλία που αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία της. 
Το ποίημα αναφέρεται επίσης στον αγώνα της Ισπανίας να ανεξαρτητοποιηθεί από την Αυστρία.

Επομένως στις στροφές 22-26 η ελληνική επανάσταση συσχετίζεται με τον αγώνα ανεξαρτησίας της Αμερικής, της Ισπανίας και της Ιταλίας. Ο ευρωπαϊκός νότος μαχόταν απέναντι στις δυνάμεις της Ιερής Συμμαχίας του βορρά (Αγγλία, Ρωσία, Αυστρία).

Ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» είναι ένας ύμνος στην ελευθερία για όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς. Εντάσσει τον ελληνικό αγώνα μέσα σε ένα κλίμα φιλελευθερισμού που κυριαρχούσε σε ολόκληρη την Ευρώπη, ιδιαίτερα μετά την γαλλική επανάσταση, και τα ιδεώδη του Διαφωτισμού, τα οποία οριστικοποιήθηκαν με το κίνημα του ρομαντισμού. Ο ρομαντισμός με το πάθος και την ατομικότητα κάλεσε τον άνθρωπο να επαναστατήσει και να αποκτήσει ταυτότητα.

Όλες οι επαναστάσεις για την ελευθερία είχαν ως πρότυπο την αρχαία ελληνική δημοκρατία, συγκεκριμένα την ελευθερία του πολίτη. Η ελευθερία περιπλανήθηκε σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και  με την ελληνική επανάσταση επέστρεψε στην πατρική γη. Το ίδιο και τα ελληνικά γράμματα και οι τέχνες. Η Ελλάδα έδωσε τα Φώτα στην Ευρώπη και τα Φώτα επέστρεψαν με την ελληνική επανάσταση στην πηγή, την Ελλάδα.   

35.     Ιδού εμπρός σου ο τοίχος στέκει

        Της αθλίας Τριπολιτσάς

        Τώρα τρόμου αστροπελέκι

        Να της ρίψης πιθυμάς.

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

Ο Σολωμός ξεκινάει την αφήγηση του αγώνα των Ελλήνων από την Τριπολιτσά, η οποία ήταν το κέντρο διοίκησης των Τούρκων. Από εκεί εδραιώνεται η επανάσταση. Συνεχίζει με αναφορές στον αγώνα των Ελλήνων στην ξηρά και στη θάλασσα, αναφέρεται στον αποκεφαλισμό του πατριάρχη βάζοντας το θρησκευτικό στοιχείο και καλεί τις ξένες χριστιανικές χώρες να στηρίξουν την Ελλάδα, μία χριστιανική χώρα, προπαγανδίζοντας τον αγώνα ως αγώνα χριστιανών εναντίων μουσουλμάνων. Αναφέρεται στη διχόνοια που ταλανίζει τους Έλληνες και καταλήγει με έναν παραινετικό λόγο προς τους αρχηγούς του επαναστατικού αγώνα να ομονοήσουν και ψέγει τους Ευρωπαίους για την αδιαφορία τους και τους καλεί να επέμβουν.

Ζωγραφίζει τον αγώνα με επίθετα που παίρνουν την θέση των χρωμάτων φτιάχνοντας εικόνες όπως ο Ζερικώ[2] και με ρήματα δίνει την δράση του πολέμου.

Η γλώσσα του Σολωμού αναμιγνύει λέξεις λόγιες και λαϊκές πλάθοντας γλώσσα και ιστορία σε έναν σύγχρονο μύθο. Ο αγώνας για την ελευθερία προσδίδει στον νέο μύθο αχρονικότητα. Η ελευθερία είναι η ελευθερία κάθε ανθρώπου μέσα στον χρόνο.

Η λογοτεχνία εκφράζει το έθνος και το έθνος εκφράζεται μέσα από τη γλώσσα. Ελευθερία και γλώσσα στην σκέψη του Σολωμού ταυτίζονται. Η γλώσσα δημιουργεί το έθνος και όχι το έθνος τη γλώσσα επομένως η προσπάθεια επιβολής της καθαρεύουσας, μιας μη ομιλούμενης γλώσσας, ήταν καταδικασμένη καθώς το έθνος δεν την μιλούσε και δεν το εξέφραζε, ούτε όμως μπορούσε ο λαός να επαναστατήσει με μια ψεύτικη γλώσσα. Καθαρίζοντας τη γλώσσα του λαού, τη δημοτική, όπως πρότεινε ο Κοραής, δεν μιλάς για τον λαό παρά τον προσβάλεις ως οντότητα.  Τον θεωρείς βρώμικο και επομένως ανάξιο να ανακτήσει την ελευθερία του.

44.     Ακούω κούφια τα τουφέκια,

        Ακούω σμίξιμο σπαθιών,

        Ακούω ξύλα, ακούω πελέκια,

        Ακούω τρίξιμο δοντιών.

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

Ο Σολωμός «ακούει» τη μάχη και μεταφέρει το άκουσμα επαναλαμβάνοντας το ρήμα «ακούω» μάς κάνει να ακούσουμε με τη φαντασία μας. Η γλώσσα περνάει από τα σύμφωνα και τις παρηχήσεις και αυξάνει σε ένταση. Κάνοντας ένα κοντραπούντο με το «ακούω» και το επίθετο που ακολουθεί μας κάνει να ακούμε τον ήχο των όπλων.

61. Της καρδίας κτυπίες βροντάνε

Μες στα στήθια τους αργά,

Και τα χέρια οπού χουμάνε

Περισσότερο είν’ γοργά.

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

Υπάρχει η αντίθεση αργά –γοργά αναφερόμενος στην καρδιά και τον ήχο του πολέμου που είναι γοργός σαν ζάλη. Το σύμπαν έγινε μία στιγμή, η στιγμή του πολέμου.

65. Και παλάσκες και σπαθία

Με ολοσκόρπιστα μυαλά,

Και με ολόσχιστα κρανία

Σωθικά λαχταριστά.

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

Χρησιμοποιεί το στοιχείο τριαδικής κλιμάκωσης  ή κρεσέντο το οποίο πήρε ο ποιητής από τα δημοτικά τραγούδια. Περιγράφει την φρίκη του πολέμου όπου στο τέλος της μάχης έχουν σκοτωθεί οι πάντες.

66. Προσοχή καμία δεν κάνει

Κανείς, όχι εις τη σφαγή

Πάνε πάντα εμπρός. Ω! Φθάνει,

Φθάνει, έως πότε οι σκοτωμοί;

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

Ο Διονύσιος Σολωμός στιγματίζει τις σφαγές των αμάχων στην Τριπολιτσά. Τις ίδιες απόψεις είχαν και ο λόρδος Βύρων αλλά και ο Μαυροκορδάτος, οι οποίοι διαφωνούσαν με τα εγκλήματα πολέμου. Οι καταπιεσμένοι σε όλες τις επαναστάσεις που έγιναν τότε πήραν την εξουσία στα χέρια τους και προχώρησαν σε λουτρό αίματος απέναντι στους ευγενείς ή γενικότερα στους δυνάστες τους και βασανιστές τους. Ωστόσο, αυτό αποτέλεσε δυσφήμιση της ελληνικής επανάστασης και ανέκοψε το ρεύμα του φιλελληνισμού. Ο ποιητής με την εικόνα των αμάχων Ελλήνων που περιέγραψε να σηκώνονται μέσα από τους τάφους δικαιολογεί το έγκλημα των Ελλήνων το οποίο αποδίδεται στην εκδίκηση.

83. Στη σκιά χεροπιασμένες,

Στη σκιά βλέπω κι’ εγώ

Κρινοδάκτυλες παρθένες

Οπού κάνουνε χορό.

84. Στο χορό γλυκογυρίζουν

Ωραία μάτια ερωτικά,

Και εις την αύρα κυματίζουν

Μαύρα, ολόχρυσα μαλλιά.

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

O ποιητής απαντά στον λόρδο Βύρωνα και το ποίημά του «Τα νησιά της Ελλάδος»[3] στο οποίο εξέφραζε τον σκεπτικισμό του για την επιτυχία της επανάστασης. «Στη σκιά βλέπω κι εγώ»  βλέπει το ίδιο όραμα με τον Μπάϊρον αλλά ο Σολωμός οραματίζεται τις γυναίκες που θα βυζάξουν ελεύθερους ανθρώπους και όχι σκλάβους για τους οποίους θρηνούσε ο Μπάϊρον.

Μες στα χόρτα, τα λουλούδια,

Το ποτήρι δεν βαστώ

Φιλελεύθερα τραγούδια

Σαν τον Πίνδαρο εκφωνώ.

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

Εδώ το ποίημα αυτοπροσδιορίζεται ως φιλελεύθερο τραγούδι. Η ελευθερία υπάρχει μέσα από το φιλελεύθερο τραγούδι και το φιλελεύθερο τραγούδι υπάρχει μέσα στη ελευθερία.

Ο Σολωμός αντιτίθεται στα ανακρεόντεια ποιήματα[4] στα οποία ανήκει και το ποίημα του Μπάϊρον «Τα νησιά της Ελλάδος» και ακολουθεί την παράδοση της ποίησης του Πίνδαρου. Ο Πίνδαρος είναι πηγή έμπνευσης για τους ποιητές της Ευρώπης του 18^ου αιώνα. Το αθλητικό ιδεώδες συνδέεται με τον πόλεμο. Τότε γίνεται και η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων.

94. Α! Το φως που σε στολίζει,

Σαν ηλίου φεγγοβολή,

Και μακρόθεν σπινθηρίζει,

Δεν είναι, όχι, από τη γη.

95. Λάμψιν έχει όλη φλογώδη

Χείλος, μέτωπο, οφθαλμός

Φως το χέρι, φως το πόδι

Κι’ όλα γύρω σου είναι φως.

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» Διονύσιος Σολωμός

Μία από τις ωραιότερες στιγμές της ελληνικής ποίησης με παρήχηση του φ. Χρησιμοποιεί το τριαδικό σχήμα που χρησιμοποιείται στο δημοτικό τραγούδι. «φως το χέρι, φως το πόδι κι όλα γύρω σου είναι φως». Ο Σολωμός χρησιμοποίησε τη λαϊκή γλώσσα και έφτιαξε κάτι ανώτερο. Έφτιαξε οχτασύλλαβο με τριαδικό σχήμα (έντεχνο τραγούδι)  ενώ το δημοτικό τραγούδι χρησιμοποιούσε δεκαπεντασύλλαβο.

Ο Σολωμός πίστευε στην αρμονία υψηλού περιεχομένου και μορφής. Εξέφρασε υψηλές ιδέες με την γλώσσα του λαού γεγονός που έγινε η αιτία να τον αμφισβητήσουν οι λόγιοι[5] που υποστήριζαν την καθαρεύουσα. Δεν ακολούθησε τα μέτρα της αρχαίας ποίησης αλλά τη μοντέρνα ποίηση στην οποία ο ρυθμός παράγεται από την ένταση (τονισμένη συλλαβή – άτονη συλλαβή). Ο ποιητής απάντησε του λόγιους πως «η ποίηση είναι ξεχείλισμα της ψυχής»  όπως πίστευαν οι Άγγλοι ρομαντικοί και δεν υπακούει σε κανόνες όπως ήθελαν οι κλασικιστές.

Ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» είναι μία ποιητική επανάσταση που δεν αντιγράφει τους αρχαίους ποιητές αλλά είναι ένα «ξεχείλισμα ψυχής». Εξυμνεί την ελευθερία, πολιτική και εθνική, αλλά και την ποιητική ελευθερία. Δεν υποτάσσεται στους κανόνες των αρχαίων αλλά ο Σολωμός γνωρίζει τους κανόνες αυτούς καλύτερα από τους λόγιους κλασικιστές. Δεν μιμείται τους αρχαίους αλλά δημιουργεί κάτι πρωτότυπο όπως έκαναν οι αρχαίοι ποιητές. Δημιουργεί στη γλώσσα του λαού όπως έκαναν οι ρομαντικοί ποιητές της Ευρώπης.

Ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» γράφτηκε τον Μάιο του 1823 και εκδόθηκε τέλη του 1824 στη Γαλλία από τον Κλωντ Φωριέλ στη συλλογή ελληνικών δημοτικών τραγουδιών.

Στο ποίημα αντέδρασε ο Αλέξανδρος Σούτσος, εκπρόσωπος της αθηναϊκής σχολής,  κατηγορώντας το ποίημα ότι ιταλίζει και ότι δεν είναι σε γλώσσα λόγια. Λέει χαρακτηριστικά σε ποίημά του «Ο Κάλβος και ο Σολωμός, ωδοποιοί μεγάλοι,/κ’ οι δύο παρημέλησαν της γλώσσας μας τα κάλη’/ιδέαι όμως πλούσιαι, πτωχά ενδεδυμέναι/ δεν είναι δι’ αιώνιον ζωήν προορισμέναι.»

Το 1861 ο Υπουργός των Στρατιωτικών ζήτησε από τον Νικόλαο Μάντζαρο[6] να συνθέσει εμβατήριο πάνω στον “Ύμνο εις την Ελευθερίαν”. Ο μουσικός μετέβαλε τον ρυθμό του ύμνου του Σολωμού σε ρυθμό εμβατηρίου και το 1864, μετά την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα, ο “Ύμνος εις την Ελευθερίαν” καθιερώθηκε ως εθνικός ύμνος. Ο εθνικός ύμνος, μαζί με τη μουσική του, τυπώθηκε για πρώτη φορά σε 27 κομμάτια, το 1873, στο Λονδίνο.

Το ποίημα “Ύμνος εις την Ελευθερία” αποτελείται από 158 τετράστιχες στροφές από αυτές οι 24 πρώτες στροφές καθιερώθηκαν ως Εθνικός Ύμνος, το 1865. Από αυτές οι δυο πρώτες είναι εκείνες που ανακρούονται και συνοδεύουν πάντα την έπαρση και την υποστολή της σημαίας και ψάλλονται σε επίσημες στιγμές και τελετές. Κατά τη διάρκεια της ανάκρουσης αποδίδονται τιμές χαιρετισμού.

Οι καθαρευουσιάνοι, που θαύμαζαν τον Αλέξανδρο Σούτσο και τον Ραγκαβή είχαν προτείνει να μεταφραστεί ο Εθνικός Ύμνος στην καθαρεύουσα.

Ειρωνευόμενος τους καθαρευουσιάνους, ο Κωστής Παλαμάς γράφει: «Τι κρίμα να μην καταλάβη ο Σολωμός ότι τα ύψιστα αισθήματα του Εθνους του θα τα διηρμήνευεν αν έλεγε, όχι "Σε γνωρίζω από την κόψη / του σπαθιού την τρομερή" αλλά «Γινώσκω σ΄ εκ της κόψεως / του ξίφους της δεινής. / Γινώσκω σ΄ εκ της όψεως / δι΄ ης την γην βία μετρείς!"».

Στους σολωμικούς «Στοχασμούς»[7] το λογοτεχνικό κείμενο ορίζεται σαν οργανικό ον, κατά την παράδοση άλλωστε του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη: «Εφάρμοσε στην πνευματική μορφή την ιστορία του φυτού, που αρχίζει από τον σπόρο και επιστρέφει σ΄ αυτόν, αφού περάσει όλες τις φυτικές μορφές ως βαθμίδες εξέλιξης· δηλαδή ρίζα, κορμό, φύλλα, λουλούδια, καρπούς. Εφάρμοσέ την σκεπτόμενος βαθιά την ουσία του αντικειμένου και επίσης την καλλιτεχνική μορφή».

Ο Σολωμός έστειλε τον Σπυρίδωνα Τρικούπη στο Μεσολόγγι να ζητήσει από τον Μπάϊρον να μεταφράσει τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» αλλά τον πρόλαβε ο θάνατος του Μπάϊρον. Επίσης ήθελε να μεταφραστεί και από τον Γκαίτε. Ο Σολωμός θεωρεί  ζήτημα όλων των ευρωπαϊκών λαών,τους οποίους καλεί να συνεργαστούν, όχι μόνο την επανάσταση και τον αγώνα της ανεξαρτησίας,  αλλά και την ποιητική επανάσταση που συντελείται με τους κορυφαίους ποιητές Μπάϊρον και Γκαίτε θέμα κοσμογονικό στο οποίο θέλει να συμμετάσχει. Ο Διονύσιος Σολωμός ανταποκρίθηκε στον ευρωπαϊκό φιλελευθερισμό. Ήταν μία στιγμή εξωστρέφειας του ποιητή. Με αυτήν την έννοια φιλοδοξούσε να είναι μέρος μια ενωμένης Ευρώπης. Τελικά στην πορεία που θα ακολουθήσει θα καταλήξει προοδευτικά στην μοναχικότητα και την αποσπασματικότητα.

---

[1] Ιερά Συμμαχία, ή Μεγάλη Συμμαχία, φέρεται ιδιαίτερα[1] η μετά την ήττα του Ναπολέοντα, ιστορική, μυστική αρχικά, τριμερής συνθήκη που συνήφθη μεταξύ των Αυτοκρατόρων Αλεξάνδρου Α΄ της Ρωσίας, Φραγκίσκου Α' της Αυστρίας και του Βασιλέα Φρειδερίκου Γουλιέλμου Γ΄ της Πρωσίας, (νικητές των ναπολεόντειων πολέμων) την οποία συνομολόγησαν και υπέγραψαν αυτοπροσώπως, στο Παρίσι στις 14/26 Σεπτεμβρίου(ν.ημερ) του 1815, δηλαδή περίπου τρεις μήνες μετά την λήξη του Συνεδρίου της Βιέννης (Ιούνιος 1815). Στη συμμαχία αυτή προσχώρησε το ίδιο έτος και η Αγγλία ενώ με την επιμέρους λεγόμενη συνθήκη «Αιξ λα Σαπέλ» του 1818 προσχώρησε και η Γαλλία.

[2] Ο Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ (Jean-Louis-Théodore Gericault, 26 Σεπτεμβρίου 1791 - 26 Ιανουαρίου 1824) υπήρξε καθοριστική μορφή του Γαλλικού Ρομαντισμού. Στη διάρκεια της σύντομης ζωής του, που έληξε με τραγικό τρόπο, κράτησε αποστάσεις από την παράδοση και με την τέχνη του προσπάθησε να ανατρέψει τους κανόνες του Σαλόν και της Ακαδημίας. Ο διασημότερος πίνακάς του, «Η Σχεδία της Μέδουσας», προκάλεσε αμηχανία για τον μοντερνισμό του θέματος και τους αιχμηρούς πολιτικούς υπαινιγμούς του.

https://el.wikipedia.org/wiki/Τεοντόρ_Ζερικώ

[3] Δεν αποκλείεται ν’ αποτελεί και ένα είδος παρότρυνσης προς τον πλέον φημισμένο τότε Έλληνα ποιητή, τον Αθανάσιο Χριστόπουλο, ο οποίος, αντί να γράφει επαναστατικά ποιήματα, ζούσε —ως το 1818, που ο Μπάυρον άρχισε να γράφει τον Δον Ζουάν— στο περιβάλλον του ηγεμόνα της Μολδαβίας, υμνώντας (όπως οι Έλληνες του ποιήματος) το κρασί και τον έρωτα. Αν ο Χριστόπουλος δεν άκουσε αυτή την προτροπή, ο Σολωμός και ο Κάλβος απάντησαν ποιητικά στον Μπάυρον αναπτύσσοντας ένα διάλογο μ’ εκείνους τους στίχους του ποιήματος που παρουσιάζουν τους Έλληνες ως ανέμελους συμποσιαστές (βλ. τις στροφές 83-87 του σολωμικού «Ύμνου εις την Ελευθερίαν» και την ωδή «Εις Ψαρά» του Κάλβου).

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B125/626/4036,18103/

[4] Τα Ανακρεόντεια είναι μια συλλογή 60 περίπου ποιημάτων που βρίσκονται στην Παλατινή Ανθολογία, με θέμα το κρασί, την ομορφιά, τον έρωτα, τον Διόνυσο. Τα ποιήματα έχουν γραφεί από τον 1ο μέχρι τον 6ο αιώνα και ονομάζονται Ανακρεόντεια γιατί είχαν αποδοθεί στον Ανακρέοντα από τους συντάκτες της Παλατινής Ανθολογίας. Η πρώτη τους έντυπη έκδοση (μαζί με άλλα ποιήματα) έγινε από τον Ερρίκο Στέφανο (Ανρί Ετιέν) το 1554 (μια από τις πρώτες εκδόσεις με υλικό από την Παλατινή Ανθολογία).

Στην Παλατινή Ανθολογία, στην αρχή της συλλογής αυτής αναγράφεται: «Ανακρέοντος Τηίου συμποσιακά ημιάμβια» και στο τέλος: «τέλος των Ανακρέοντος συμποσιακών» και η συλλογή βρίσκεται σε 16 σελίδες (σε ένα τεύχος 16 σελίδων) και έχει αντιγραφεί από τον γραφέα J (που σήμερα θεωρείται ότι ήταν ο Κωνσταντίνος ο Ρόδιος)

https://el.wikipedia.org/wiki/Ανακρεόντεια

[5] Πίστευσέ μου, Διδάσκαλε, η αρμονία του στίχου δεν είναι πράγμα όλο μηχανικό, αλλά είναι ξεχείλισμα της ψυχής· μ’ όλον τούτο, αν φθάσεις να μου αποδείξεις ότι σφάλλω τους στίχους, θέλει γράψω των Ιταλών και των Ισπανών, να τους δώσω την είδησιν, ότι τους έσφαλαν έως τώρα και αυτοί, και μη φοβάσαι να σου πάρω για την εφεύρεσιν το βραβείον, γιατί θέλει σε μελετήσω. Αλλά ποίος σου είπε να τσακίσεις την λέξη θερι-σμένα; (στρ. 51) — Ποίος μου το ’πε; το απόκρυφο της τέχνης μου και το παράδειγμα των μεγάλων. Άμετρα είναι τα παραδείγματα τέτοιας λογής, και θέλει σου τα αναφέρω όλα ένα ένα, όταν ανανοηθώ πως έχω καιρόν να χάσω. Ο Πίνδαρος έχει τσακισμένες καμία χιλιάδα λέξεις· οι τραγικοί στους χορούς ετσάκισαν αρκετές και αυτοί, και ο Οράτσιος τους εμιμήθηκε. Το παράδειγμα του Αριόστου

http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=10&text_id=1899

[6] https://el.wikipedia.org/wiki/Νικόλαος_Μάντζαρος

[7] http://www.kathimerini.gr/244990/article/politismos/arxeio-politismoy/o-dionysios-solwmos-diarkws-egkairos

* Η Νότα Χρυσίνα είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος