Ερωτικά κυπριακά ποιήματα
Λίγες δεκαετίες προτού πέσει στα χέρια των Τούρκων η Κύπρος (1570), δημιουργεί ή αναπλάθει μέσα στο δικό της αισθητικό χώρο (γλώσσα και αίσθημα) μια σειρά Ερωτικά τραγούδια (ρίμες της αγάπης), που θα μείνουν ακέρια μέσα στους αιώνες, γιατί μουσικά τραγουδούν τις χαρές και προπαντός τους πόνους και τα πάθη του έρωτα.
Κι ο έρωτας, πηγή ζωής πάνω στον πλανήτη μας και μέσα στους αντιποιητικούς καιρούς μας, ίσως είναι η πιο σημαντική, η πιο ανθρώπινη λειτουργία.
Δεν είναι ανεξήγητο το ότι τα τραγούδια αυτά γεννήθηκαν στην Κύπρο, με δυτική έστω (Πετραρχική) επίδραση, γιατί όπως είναι γνωστό και χιλιοειπωμένο, το νησί αυτό είναι η μήτρα της Αφροδίτης, που γέννησε την ομορφιά και τον έρωτα.
Για τα τραγούδια αυτά γίνεται πολλές φορές ένα ιστορικό λάθος. Τα ονομάζουν μερικοί " Μεσαιωνικά ερωτικά τραγούδια ". Το σωστό είναι πως τα ερωτικά αυτά τραγούδια γράφτηκαν ή πέρασαν στον κυπριακό χώρο και την κυπριακή γλώσσα μέσα στο 16 ο αιώνα, όταν δηλαδή στη Δύση λειτουργούσε το θαύμα της Αναγέννησης ( 15 0ς -16 0ς αιώνας ) .
Επομένως τα ερωτικά αυτά τραγούδια της Κύπρου, που βρέθηκαν στη Μαρκιανή βιβλιοθήκη της Βενετίας, δεν είναι μεσαιωνικά, αλλά δημιουργήματα καθαρά του αισθήματος και τους πνεύματος της Αναγέννησης της Δύσης που επηρέασε την Κύπρο. Έτσι άλλωστε σημειώνουν για την ιστορική τους προέλευση όλοι οι μελετητές τους.
Ο σοφός μελετητής Κ. Σάθας έκανε γνωστή για πρώτη φορά την ύπαρξη του χειρόγραφου που περιείχε τα ερωτικά αυτά ποιήματα το 1873 και μετά από αυτή τη χρονολογία άρχισε η συστηματική τους μελέτη.
Ο ποιητής τους δεν αναφέρεται στο χειρόγραφο και απλά εικάζεται πως θα ήταν κάποιος άρχοντας, γιατί " ανήκε στην τάξη των ευγενών ". Το συμπέρασμα αυτό βγαίνει από το πρώτο ποίημα του, που μας μιλά για το οικόσημο του ποιητή :
στην οχράν όπου' ν γιον άστρον,
πράσινον δεντρόν σαν κάστρον
πάντα στέκεται θωρώντα.
(Και σε μετάφραση Θεμ. Σιαπκαρά - Πιτσιλλίδου)
που στο χρώμα είναι ίδιο αστέρι,
πάντα όρθιο κοιτάζει
ένα δέντρο πράσινο που υψώνεται σαν κάστρο.
Η κ. Θέμις Σιαπκαρά - Πιτσιλλίδου, που με μια εμπεριστατωμένη μελέτη της (1976) , παρουσίασε τα ερωτικά ποιήματα της Κύπρου στο πρωτότυπο και σε νεοελληνικές μεταφράσεις της, (Ο Πετραρχισμός στην Κύπρο: Ρίμες αγάπης , από χειρόγραφο του 16 ου αιώνα , με μεταφορά στην κοινή μας γλώσσα ) προσπαθεί να εντοπίσει το όνομα του ποιητή τους, εισχωρώντας στο βάθος και τη μελέτη κι ορισμένων στίχων τους, που κάτι ψελλίζουν για τον ποιητή (στο παραπάνω βιβλίο της και στο Κεφάλαιο "Ο ποιητής και το περιβάλλον του ", σελ 23). Ωστόσο τελικά, και μετά από πολλές προσπάθειες και αναφορές, σε κανένα συμπέρασμα θετικό δεν καταλήγει για το όνομα του ποιητή αυτού που παραμένει άγνωστος. Εκείνο που είναι αναμφισβήτητο, κατά την παραπάνω μελετήτρια (βλ. βιβλίο της, σελ. 35) είναι το ότι "Η επίδραση του Πετράρχη και του ιταλικού πετραρχισμού είναι διάχυτη σ΄όλη τη συλλογή αυτή". Και η μελετήτρια θα συνεχίσει : "εξιδανικευμένος έρωτας, παράπονα γιατί η αγαπημένη είναι σκληρή απέναντι του, χαρακτηρίζουν τα ποιήματα αυτά, και όμως ο ποιητής φλέγεται από την επιθυμία να της είναι αρεστός, αντιθέσεις που ανάμεσά τους παλεύει ο ποιητής, επιστροφή στο Θεό, που απ' αυτόν ζητά βοήθεια και συγνώμη". Γενικά η περίφημη αυτή συλλογή περιέχει 156 τραγούδια διάφορων ρυθμών και μέτρων κι εκείνο που προέχει βέβαια είναι η δυτική επίδραση (όπως και στη γνωστή Βοσκοπούλα της κρητικής ποίησης) κι η προσπάθεια του ποιητή να δώσει, με την κυπριακή ντοπιολαλιά, τον πόνο και τα πάθη του ερωτευμένου και του έρωτα γενικά. Πρώτη ολοκληρωμένη έκδοση του χειρόγραφου στον τόπο μας έγινε από το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Ο Α. Ιντιάνος δημοσιεύει το 1955, στο "Δελτίο της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών", το κείμενο των κυπριακών ερωτικών τραγουδιών, " κατά την υπό του κ. Αν. Ιντιάνου γενόμενην μεταγραφήν και επεξεργασίαν αυτού". Δεύτερη έκδοση γίνεται από τις εκδόσεις '' Βelles Lettres '' της Γαλλίας με πρόλογο του μακαρίτη φωτισμένου ελληνιστή και διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας Ok. Merlie. Μετά ακολουθούν πολλές εκδόσεις και μελέτες πάνω στα ενδιαφέροντα αυτά τραγούδια.
Ρίμες αγάπης
Τα ερωτικά αυτά τραγούδια της Κύπρου έχουν ιδιαίτερη αξία και εκφραστικότητα και χαίρεται κανείς σαν διαβάζει το πάθος του ποιητή τους, τη σωστή μορφολογική κι αρχιτεκτονική τους επεξεργασία, την ωραία τους μουσική υποβολή. Ο έρωτας είναι βέβαια το κυριαρχικό τους στοιχείο. Ο ερωτευμένος ποιητής βασανίζεται, υποφέρει, πονά κι εκφράζει αυτά του τα συναισθήματα. Η αναγέννηση, γενικά, συνεχίζει το ερωτικό πάθος του Μεσαίωνα, μέσα στο γνωστό μας κλίμα του ρομαντισμού. Είτε αυτά τα τραγούδια είναι γνήσια ποιητικά ερωτικά ποιήματα της Κύπρου, με πετραρχική επίδραση, είτε διασκευές και μεταφορές ιταλικών ποιημάτων της Αναγέννησης στη Κύπρο, είναι αξιόλογα ποιητικά κείμενα, που χαρακτηρίζουν το πάθος και την ερωτική διάθεση της κυπριώτικης καρδιάς και ψυχής.Ως παράδειγμα, μπορούμε να αναφερθούμε στο υπ' αριθμ. 3 τραγούδι αυτής της συλλογής, που εκφράζει όλο τον πόνο του ερωτευμένου τραγουδιστή.
3
τα δολερά του πάθη δεν γνωρίζει
ότις ΄πο κείνον δεν είναι καμένος
κι ακόμη στην καρδιάν να τον φλογίζη
ότις γι αγάπης δεν εν πληγωμένος
εις την καρδιάν κι ακόμη μαρτυρίζει,
τούτα τα λλίγα φύλλα μην τανύση
γιατί ξεύρω δεν θέλει τ΄αγνωρίσει.
(Και σε μετάφραση στη νεοελληνική από την κ. Θ. Σιαπκαρά) :
δεν ξεύρει τα γεμάτα δόλο βάσανα του
όποιος δεν ένιωσε την κάψα του έρωτα
και την καρδιά δεν πλήγωσε η αγάπη
και δεν νιώθει ακόμα το μαρτύριο της,
ας μην απλώσει το χέρι του σ΄αυτά τα λίγα φύλλα
γιατί το ξεύρω δε θα καταλάβει.
Ο χωρισμός στον έρωτα δίνει το έναυσμα για στίχους δυνατούς και πεισιθάνατους, στίχους γεμάτους μελαγχολία και θλίψη, όπως στο ποίημα υπ' αριθμ. 94 :
94
Το τέλος θεν να πιάσω
γιατί τόσον δεν ήθελα να ζήσω
με την κυράν μου ' χάσα την καρδιάμ μου
κι αθ θέν να την εφτάσω,
τα χρόνια τούτα χρειά ' ναι να τ ' άφήσω
γιατί να την βιγλίσω
πιον δεν θαρ ' ώδε και να πομεινίσκω
ανάπαψην δεν βρίσκω
γιατί στο μίσεμάν της εσηκώθην
πάσα χαρά κ' η πλήξη μου πιντώθη.
(Και σε μεταφορά στη νεοελληνική από τη Θέμ. Σιαπκαρά - Πιτσιλλίδου)
Επιθυμώ το τέρμα να αγγίξω,
γιατί τόσο πολύ να ζήσω δεν το ήθελα
και την καρδιά μου έχασα μαζί με την κυρά μου
κι αν θέλω να βρεθώ εκεί όπου είναι η καρδιά μου,
θα πρέπει να αφήσω γεια σε τούτην τη ζωή,
αφού την κυρά μου δεν έχω πια ελπίδα
εδώ να ξαναδώ
και στην αναμονή ανάσασμα δεν βρίσκω
η κάθε μου χαρά μαζί της έχει φύγει
και μεγαλώνει ολοένα η θλίψη.
Οχτάβες, σονέτα, τερτσίνες κλπ. είναι οι κύριες μορφές των ερωτικών αυτών τραγουδιών.
Στα ολιγόστιχα ποιήματα ο ποιητής γίνεται πιο λαγαρός, ο στίχος πιο καθάριος και κυλά αβίαστος. Από το ποίημα με τον αριθμό 99 μεταφέρουμε τα τρία πρώτα τρίστιχα ποιήματα και τις μεταφορές τους στην νεοελληνική :
99
με καταλυεί και δεν νιώθω κανέναν
βαρος ανίσως κ΄ερκεται αξ αυτήσ σου.
Πόσην χαράν που σήκωσες ' που μέναν
με τόσην τέχνην, με τόσην γλυκάδαν
και δεν νιώθω πως κινδυνώ δια σέναν.
Πάσα καιρόν στην βράστην κ΄εις την κρυάδαν
για σέναν μαρτυρίζομαι ο θλιμμένος
κι έχω γλύκαν την πάσα μου πικράδαν.
(Και σε μετάφραση στη νεοελληνική από την κ. Θ. Σιαπκαρά) :
η ματιά σου, ώστε δε νιώθω κανένα πόνο
αφού μου έρχεται από σένα.
Πόση χαρά μου πήρες με τόση τέχνη,
με τόση γλύκα, ώστε δε νιώθω
πως από σένα κινδυνεύω.
Σ΄όλους τους καιρούς, στη ζέστη και στο κρύο,
από σένα ο θλιμμένος μαρτυρώ,
μα λογαριάζω γλυκά την κάθε μου πίκρα.
Γενικά τα τραγούδια αυτά δίνουν, όπως είπαμε, τον τόνο και την ομορφιά της κυπριακής ποίησης του 16 ου αιώνα (η σύνθεσή τους τοποθετείται ανάμεσα στα 1546 - 1570) κι είναι πράγματι ευτύχημα ότι τα τραγούδια αυτά έφτασαν μέχρι τις μέρες μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου