Ο γνωστός - άγνωστος Στέφανος Θ. Ξένος

Πηγή:http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=351864

Στο ιστορικό του βιβλίο «Η ηρωίς της ελληνικής επαναστάσεως», ο Ξένος αναπλάθει τον επτάχρονο αγώνα της εθνεγερσίας

Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

Στέφανος Θεοδώρου Ξένος (Σμύρνη 1821 - Αθήνα 1894). Καθόλου φιλολογικό το αφιέρωμα στο πρόσωπό του. Καθόλου ρετρό. Καθόλου παλιομοδίτικο. Σύγχρονο, πολύ σύγχρονο, και θα καταλάβετε γιατί. Στέφανος Θ. Ξένος. Αυτός ο ξένος - και δεν παίζουμε με το επώνυμό του. Αυτός ο ξεχασμένος. Πέθανε πένης. Σήμερα, άγνωστος.

Το εφημεριδοπεριοδικό «Ο Βρεττανικός Αστήρ» που εξέδωσε το έργο του Ξένου στο Λονδίνο (1860-'62) και στην Αθήνα (1890-'92)

Συγγραφέας, δημοσιογράφος, εφοπλιστής είκοσι πέντε ατμοκίνητων πλοίων, κύριος εισηγητής του ελληνικού ιστορικού μυθιστορήματος. Με το έργο του «Η ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως: ήτοι σκηναί εν Ελλάδι από του έτους 1821-1828» διασώθηκε στη μνήμη των συγχρόνων του και των μεταγενέστερων. Κυκλοφορεί σ' ένα δίτομο από τις εκδόσεις Κώστα και Ελένης Ουράνη (1988), το οποίο επιμελήθηκε φιλολογικά η Βικτωρία Χατζηγεωργίου-Χασιώτη - σήμερα λέκτορας της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ.

Αντιγράφουμε την αφιέρωση προς τον θείο του Εμμανουήλ και τον πατέρα του Θεόδωρο, με την ένδειξη «Τεκμήριον σεβασμού. Η συγγραφή αυτή ανατίθεται». Ελπίζω τα ελληνικά του να είναι κατανοητά και στους νεότερους:

«Υπήρξε ποτέ εποχή τρισευδαίμων, καθ' ην άπαντες οι υπό την δουλείαν του Οθωμανικού Κράτους Χριστιανοί από Ιστρου μέχρις Ευρώτα, δράξαντες τα όπλα, και μηδεμίαν άλλην φέροντες ονομασίαν ή ΕΛΛΗΝΕΣ, επειράθησαν να συντρίψωσι τον ζυγόν της δουλείας και εγείρωσι το Βυζαντινόν Κράτος.»

Ο αγών διήρκεσεν επτά σκληρά έτη, αλλά πλήρης ιστορικών συμβάντων και ενθουσιασμού έκαστος αληθής πατριώτης τότε κατά την ισχύν και την σφαίρα του επλήρωσε το προς την πατρίδα χρέος του».

Το έργο άρχισε να γράφεται το 1852, λίγα χρόνια μετά την εγκατάσταση του Στέφανου Θ. Ξένου στο Λονδίνο. Μολονότι είχε πάρει την ολοκληρωμένη μορφή του τη διετία 1853-1855, εκδόθηκε στα 1861, από τις εκδόσεις του εφημεριδοπεριοδικού «Βρεττανικός Αστήρ» (Εν Λονδίνω: Τύποις Βρεττανικού Αστέρος - όπως επακριβώς αναγράφεται στην πρώτη έκδοση).

Στο πρόσωπό του επιβραβευόταν ο λόγιος και ο Κερδώος Ερμής. Γι' αυτό απέκτησε βήμα, απ' όπου είχε τη δυνατότητα να διαδίδει τις ιδέες του, πάντα υπέρ του Ελληνικού Ζητήματος. Το εικονογραφημένο εφημεριδοπεριοδικό «Ο Βρεττανικός Αστήρ» το εξέδωσε πρώτα στο Λονδίνο (1860-1862) και το μετέφερε στην Αθήνα έπειτα από τριάντα χρόνια (1890-1892).

Οι συχνές επανεκδόσεις (1874, 1886, 1911, 1940 και ούτω καθεξής) μόνο πρόσκαιρες δεν ήταν και τυχαίες. Το κύριο πλαίσιο της ιστορίας, όπως δηλώνεται και στον υπότιτλο «Σκηναί εν Ελλάδι από του έτους 1821-1828», ορίζουν τα χρονικά του όρια από την αρχή έως το τέλος του Αγώνα.

Βεβαίως, η δράση πηγαίνει και πέραν του επτάχρονου ορίου, προς τα πίσω, στα 1819, τη χρονιά που τα τρία πρωταγωνιστικά πρόσωπα του μυθιστορήματος συναντιούνται στη Δημητσάνα. Ο Θρασύβουλος Α. και η Ανδρονίκη Αθανασιάδου αρχίζουν να πλέκουν το ειδύλλιό τους, ενώ σαν κακιά σφήνα μπαίνει ο Βάρθακας, ο οποίος κακατρύχεται από δολιότητα απέναντί τους. Και αν πάμε προς τα μπροστά την αφήγηση, στα 1833, θα γίνουμε μάρτυρες του θανάτου της Ανδρονίκης σ' ένα μοναστήρι της Μόσχας.

Η πρώτη εικόνα της ιστορίας τοποθετείται στα μεσάνυχτα της Μεγάλης Παρασκευής του 1821, στην Κωνσταντινούπολη. Η Βικτωρία Χατζηγεωργίου-Χασιώτη, που συναντήσαμε στην αρχή ως επιμελήτρια της έκδοσης του Ιδρύματος Ουράνη, αποφαίνεται για την τεχνική της σύζευξης των ιστορικών και των επινοημένων μυθοπλαστικά προσώπων:

«Ο Ξένος αρχίζει να στήνει τον καλά διαρθρωμένο πίνακά του συμπλέκοντας εξαρχής τα ιστορικά πρόσωπα με τα πλασματικά, στην περιγραφή μιας δήθεν μυστικής συνεργασίας του νεαρού ήρωα Θρασύβουλου με τον θείο του, Πατριάρχη Γρηγόριο, δυο μέρες πριν από τον απαγχονισμό του Ελληνα Ιεράρχη».

«Η τακτική της σύζευξης αυτής», εξηγεί η λέκτορας της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας, «θα επεκταθεί γρήγορα και στα άλλα πρόσωπα του μυθιστορήματος, σε τέτοιο βαθμό, ώστε τελικά ο αναγνώστης να μην ξεχωρίζει το ιστορικό στοιχείο από το φανταστικό. Ετσι, ο συγγραφέας προσφέρει τη δυνατότητα να παρακολουθούμε "από μέσα" τα σημαντικότερα γεγονότα της Επανάστασης [...]».

Αλλά ακόμα δεν «ξεμπερδέψαμε» με την υπόθεση του Στέφανου Θ. Ξένου. Το βιογραφικό του είναι η ιστορία της Ελλάδας του 19ου αιώνα μέσα από τα μάτια ενός homo universalis.

Το γεγονός ότι γεννήθηκε στη Σμύρνη και ότι ήταν γιος του Φιλικού Θεόδωρου Ξένου δεν είναι αστεία υπόθεση. Θα καταλάβετε αμέσως το γιατί. Μόλις ξέσπασε η Επανάσταση στην κυρίως Ελλάδα, οι Τούρκοι «απάντησαν» με πυρκαγιές στο εμπορικό λιμάνι της Μικράς Ασίας. Οπότε η οικογένεια Ξένου αναγκάζεται να μετοικήσει στην Αθήνα. Ο πατέρας θα επιστρέψει στο γενέθλιο τόπο, μετά τη λήξη του επτάχρονου Αγώνα, αναλαμβάνοντας τη θέση του Ελληνα προξένου στη Σμύρνη.

Η ενηλικίωσή του τον βρίσκει στο Λονδίνο, όπου θα δράσει κοντά τριάντα χρόνια. Θα ιδρύσει δικές του επιχειρήσεις. Θα ασχοληθεί κυρίως με τη ναυτιλία: Ελληνική και Ανατολική Ατμοπλοϊκή Εταιρεία (1857), Αγγλοελληνική και Εμπορική Εταιρεία (1865) και Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία (1871).

Ξεκίνησε με ιστιοφόρα που δρομολογούνταν Λονδίνο - Μαύρη Θάλασσα. Μετέφερε από το ένα λιμάνι στο άλλο κυρίως ουκρανικά σιτηρά, αφού η συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή εθεωρείτο ο σιτοβολώνας της Ευρώπης. Ομως ο ατμός θα φέρει την επανάσταση στη ναυσιπλοΐα και στις ναυτιλιακές επιχειρήσεις, καθώς αυξάνει την ταχύτητα στις μετακινήσεις, άρα το εμπόριο γίνεται περισσότερο κερδοφόρο.

Ετσι, ο Στέφανος Θ. Ξένος, εκμεταλλευόμενος τον Πόλεμο της Κριμαίας, που προκάλεσε την υπερπαραγωγή ατμόπλοιων -επειδή το μέτωπο έκλεισε νωρίς-, κι έτσι έμειναν πολλά αταξίδευτα στα ναυπηγεία, αγόρασε φθηνά, πούλησε ακριβά, παρουσίασε ανάπτυξη. Ετσι στην ακμή του ο στόλος του Στέφανου Θ. Ξένου αριθμούσε είκοσι πέντε ατμόπλοια!

Θα κλείσουμε με τα δικά του λόγια: «Το πόνημα αυτό (σ.σ. "Η ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως") ουδέν έτερον εστίν, ή η διήγησις των ενδοξοτέρων επεισοδίων της εποχής εκείνης, το πανόραμα των ηρώων της, το θέατρο των δυστυχιών της, και η ραψωδία των τραυμάτων του ήδη βραδέως και μετ' αγωνίας θνήσκοντος τυράννου μας».