Τρίτη 22 Δεκεμβρίου 2015

Νεοελληνική Αναγέννηση στα Γιάννενα

Ελένη Κουρμαντζή-Παναγιωτάκου

Από τον πάροικο έμπορο στον Αθανάσιο Ψαλίδα και τον Ιωάννη Βηλαρά (17ος - αρχές 19ου αιώνα)

Ο προεπαναστατικός Νεοελληνικός Διαφωτισμός συνιστά μία άγνωστη πτυχή της παραμελημένης Ιστορίας μας. Μέρος αυτής της Ιστορίας αποτελούν οι Έλληνες, οι οποίοι ήδη από τον 16ο αιώνα διασκορπίστηκαν στους χώρους της δυτικής και ανατολικής Ευρώπης, όπου και ίδρυσαν συμπαγείς παροικίες. Στις παροικίες αυτές εμφανίστηκε αρχικά ο πεφωτισμένος έμπορος, στη συνέχεια ο ριζοσπάστης λόγιος και τελικά ο συνωμότης των Εταιρειών. Τα πρόσωπα αυτά διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξέλιξη των Γραμμάτων και ειδικότερα στην πνευματική Νεοελληνική Αναγέννηση, ενώ παράλληλα προετοίμασαν το έδαφος για την απελευθέρωση του Γένους.
Δεσπόζουσα θέση στο κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού επείχε η πόλη των Ιωαννίνων, με τις συμπαγείς παροικίες των Γιαννιωτών στην Ιταλία, τη Μολδοβλαχία, τη Ρωσία, την Αυστροουγγαρία και αλλού, όπου επρόκειτο να ανθήσει ένα γενικότερο αναγεννητικό κίνημα. 
Στο βιβλίο αυτό εξετάζονται οι παροικίες των Γιαννιωτών εμπόρων, λογίων και συνωμοτών, η πνευματική τους παραγωγή, καθώς και ο σχηματισμός του λεγόμενου «κύκλου» των Ιωαννίνων στις αρχές του 19ου αι., από λόγιους Γιαννιώτες και μη, όπως οι Σακελλάριος, Χατζή Πολύζου, Ταγιαπιέρας, Ψαλίδας, Βηλαράς, κ.ά. 
Τέκνα του παροικιακού φαινομένου υπήρξαν οι Αθανάσιος Ψαλίδας και Ιωάννης Βηλαράς. Ο πρώτος, με σπουδές στην Ακαδημία της Βιέννης, χαρακτηρίζεται από τον Λέανδρο Ι. Βρανούση ως «κορυφαίος Διδάσκαλος του Γένους, αντιπροσωπευτικός εκπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και φυσιογνωμία από τις πιο δυνατές που έβγαλε ο προεπαναστατικός Ελληνισμός»• ο δεύτερος, με σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, φημιζόταν, όπως τονίζει ο Βρανούσης, «για την επιστημονική του κατάρτιση, την πολυμάθεια και την πολυμέρειά του. Διακρίθηκε ως ποιητής –λυρικός και σατιρικός–, κυρίως όμως τον απορρόφησε ο “φωτισμός του Γένους”». Υπήρξε πρωτοπόρος δημοτικιστής και συνέγραψε προδρομικά διηγήματα και αντικληρικά ποιήματα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι πολλοί σημαντικοί σύγχρονοι μελετητές συνηγορούν στο ότι τα κορυφαία ριζοσπαστικά έργα της προεπαναστατικής περιόδου, Ελληνική Νομαρχία και Ρωσσαγγλογάλλος, γράφηκαν στα Γιάννενα από τον Αθανάσιο Ψαλίδα.

Περιεχόμενα

Πρόλογος || Εισαγωγή || Το παροικιακό φαινόμενο: Οι παροικίες της Ιταλίας, Οι παροικίες της Ρωσίας, Οι παροικίες της Μολδοβλαχίας, Οι παροικίες της Αυστροουγγαρίας || Αθανάσιος Ψαλίδας: Αληθής ευδαιμονία, ήτοι βάσις πάσης θρησκείας, Έρωτος αποτελέσματα, ήτοι ιστορία ηθικοερωτική με πολιτικά τραγούδια, Καλοκινήματα, ήτοι εγχειρίδιον κατά φθόνου και κατά της λογικής του Ευγενίου, Αληθής ιστορία, Ελληνική νομαρχία, ήτοι λόγος περί ελευθερίας , Ρώσος, ʼγγλος και Γάλλος, Στοχασμοί του Κρίτωνος, Λόγος προτρεπτικός προς τους Έλληνας εις απόκτησιν της αυτών ελευθερίας και δόξης || Ιωάννης Βηλαράς: Πρόλογος, Ο "διαφωτιστής" Βηλαράς, Το γλωσσικό πρόβλημα, Το αντικληρικό πνεύμα και η κριτική του ιερατείου 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου