"Οι Αναστατώσεις του Οικότροφου Ταίρλες" ,Ρόμπερτ Μούζιλ

γράφει η Βιβή Γεωργαντοπούλου

   lesxianagnosisdegas@gmail.com

All in all it's just another brick in the wall

(Pink Floyd)

Μια λίστα με υψηλής αισθητικής διηγήματα σταχυολογημένα από την παγκόσμια λογοτεχνία θα περιείχε οπωσδήποτε την "Πορτογαλίδα" του Ρόμπερτ Μούζιλ, ιδιαίτερο,πυκνό και πολυεπίπεδο διήγημα που περιλαμβάνεται στην συλλογή "Τρεις Γυναίκες". Στην συλλογή αυτή πολλοί Έλληνες αναγνώστες οφείλουν την γνωριμία τους με τον Μούζιλ και αρκετοί εξ αυτών χρωστάμε ειδικά  στην "Πορτογαλίδα" την άμεση βεβαιότητα ότι πρόκειται για συγκλονιστικό λογοτέχνη.

Το πρώτο δείγμα της ευφυίας του Αυστριακού συγγραφέα όμως το έχουμε -παντού θα δούμε πως σε ό,τι έχει γραφτεί για τον Μούζιλ γίνεται κατ΄ευθείαν αναφορά σ΄αυτό- στο διάσημο βιβλίο του με τίτλο"Οι Αναστατώσεις του Οικότροφου Ταίρλες" (στα ελληνικά εκδόθηκε και από τον Πατάκη με την άψογη μετάφραση του Αλέξανδρου Ίσαρη),έργο καθ΄όλα άρτιο και σαν θέμα και σαν τεχνική που το έγραψε το 1906 στα εικοσιπέντε του μόλις χρόνια και το οποίο δικαίως θεωρείται μαζί με τον εμβληματικό "Άνθρωπο Χωρίς Ιδιότητες"(για μένα επιτρέψτε μου η σωστή διατύπωση να είναι  μετά τον "Άνθρωπο Χωρίς Ιδιότητες" παρόλο που και οι "Αναστατώσεις του Οικότροφου Ταίρλες" είναι ένα τολμηρό και σπουδαίο πνευματικό έργο) -αρχή το ένα και τέλος, αν και δεν ολοκληρώθηκε η συγγραφή λόγω του θανάτου του, το άλλο- σαν οι δυο βασικοί πυλώνες του έργου του.

Ο έφηβος Ταίρλες του Μούζιλ,οικότροφος ενός αυστηρού στρατιωτικού σχολείου, συνεκδοχικά (θα μπορούσε να) είναι ο νεαρός άνδρας,ο έφηβος κάθε εποχής στην οποία θα διαβάζονται ξανά και ξανά τα πολύσημα πραγμένα του αρχικού,ένα καλούπι του δηλαδή.Θα μπορούσε να είναι εδώ και τώρα ο πολύξερος φαινομενικά νεαρός τού δικού μας χωροχρόνου, αυτός που καταφεύγει με τις ευλογίες του καταναλωτισμού σ΄έναν κόσμο εντός άλλου είδους τειχών,των διαδικτυακών, ένας καλοζωισμένος οικότροφος του κυβερνοχώρου,ειδικά όταν εκεί σταθερά συλλέγει κι από εκεί  εξάγει φωνές/κραυγές αγωνίας για την αλήθεια που δεν μπορεί στην καθημερινή ζωή να βγάλει προς τα έξω ατιμώρητα,όσο το σχολείο σταθερά πρώτο και... χειρότερο κι αυτό και οι διάφορες δομές του σε παγκόσμιο επίπεδο και βεβαίως η οικογένειά του τον πιέζουν αποτρεπτικά ακόμα κι αν από την άλλη τον κανακεύουν ή τον μπουκώνουν/ δωροδοκούν με υλικά αγαθά.

Ή αλλιώς ειπωμένο ό,τι σμιλεύει με αδρές γραμμές ο Μούζιλ σαν Ταίρλες του 1906 είναι ο έφηβος και του 2000+ ο οποίος αν και ομολογεί πιο χαλαρά την διττότητά του,την οποιαδήποτε, κατά βάθος ούτε κι εκείνου του επιτρέπεται στις πιο ανεκτικές,υποτίθεται , εποχές μας να την εκφράζει μετά την περίοδο χάριτος -το τέλος της εφηβείας- χωρίς να πληρώνει το ψυχικό αντίτιμο της παραδοχής της συχνά για όλη την μετέπειτα ζωή του.

Όμως γιατί εμείς μπορούμε να μιλάμε και στα 2015 για εκπληκτική θεματική διαχρονικότητα του Μούζιλ; Μερικές άμεσες απαντήσεις βγαλμένες από το ίδιο το έξοχο βιβλίο,ενδεικτικά και χωρίς πολλά πολλά, είναι οι παρακάτω.

·         Γιατί και στις μέρες μας συνεχίζεται  ίδια κι απαράλλαχτη η ντροπή:στήνονται ψυχρά και κυνικά οι εκατόμβες παγκοσμιοποιημένων ταξικών,θρησκευτικών και οικονομικών πολέμων, αν είναι δυνατόν να υπάρχει τόση βαρβαρότητα επί της γης όταν ταξιδεύει ο άνθρωπος στο διάστημα κι όμως ναι,η βαρβαρότητα παραμένει και υπάρχουν φυσικά αυτοί,όχι απαραιτήτως σε στρατιωτικά σχολεία πια, που προετοιμάζουν σαν ιδανικά αναλώσιμα για τους σκοπούς των ισχυρών τους αφεντάδων τις σάρκες και τα μυαλά των,νέων κυρίως, ανθρώπων. 

·         Γιατί αβίαστα και μέσα σε τρομερή υποκρισία οι Ταίρλες και οι Μπαζίνι της εποχής μας και εξευτελίζονται και μετατρέπονται σε καρικατούρες με εναλλασσόμενους τους ρόλους είτε των θυμάτων είτε των δημίων κι ας γίνονται αβέρτα πχ τα gay parade σ΄όλη την Δύση,ντε και καλά ότι κατακτήθηκε το δικαίωμα έστω στην σεξουαλική διαφορετικότητα,τρίχες.

·         Γιατί η μάλλον μοναδική κάπως εκτενής γυναικεία φιγούρα,η επαρχιώτισσα Μπόζενα που ως πόρνη-χαζοπουτανίτσα θα ήταν ο σωστός χαρακτηρισμός- εμπλέκεται ηθελημένα κι άθελά της στην αναζήτηση της σεξουαλικότητας των αγοριών διατηρώντας μες την αλαφράδα της και τα κουτοπόνηρα μυξοκλάματά της μια ιδιόμορφη περηφάνια κι αυτή συντρίβεται ως άνθρωπος, ενώ είναι ένα εκτός σχολείου πρόσωπο που ίσως θα μπορούσε να γλυτώσει απ΄όσα λόγω του φύλου και της ταξικά προαποφασισμένης μοίρας τους θα υποστούν τα αγόρια.

·         Γιατί ο φασισμός και το μίσος -κι αυτό είναι το πιο τραγικό απ΄όλα-μετά από δυο παγκόσμιους πολέμους,εκατοντάδες συμφορές και τραγωδίες χάρη στον καπιταλισμό, καθαρές κουβέντες, ζουν και βασιλεύουν θυσιάζοντας ανθρώπινα πλάσματα στον βωμό του χρήματος.

Ο κατά Μούζιλ εύθραυστος,εσωστρεφής αν και όχι αφελής 16χρονος Ταίρλες στο καινούργιο του σχολικό περιβάλλον αρχίζει να αναζητά επίμονα την ταυτότητά του σε πολλά επίπεδα και έλκεται από συμμαθητές που δεν εκτιμά,που καταλαβαίνει ότι είναι σάπιοι.Κάτι τον σπρώχνει να συγχρωτιστεί μαζί τους.Δεν συμφωνεί μεν μα δεν κάνει και τίποτα για να αποτρέψει τους σεξουαλικούς βασανισμούς τού συμμαθητή τους Μπαζίνι,αγοριού που πάει γυρεύοντας με δανεισμούς χρημάτων από ακατάλληλα πρόσωπα,δεν τους επιστρέφει τα δανεικά και μετά τους κλέβει κι από πάνω δίνοντάς τους τέλεια πρόφαση, ενεργώντας/ αντιδρώντας κι εκείνο μ΄αυτόν τον άρρωστο τρόπο για να ξορκίσει,ίσως, τα βαριά ατομικά του ψυχοφορτώματα·  βασανισμούς που τους επινοούν ως τιμωρία δήθεν και εκτελούν ανελέητα ο αυταρχικός Μπαίνεμπεργκ και ο ερωτομανής μιλιταριστής Ράιτινγκ,δυο αλαζονικά φασιστοκαθάρματα υπό κατασκευήν, προάγγελοι του χιτλερικού μοντέλου νεολαίου και όχι μόνο νεολαίου λίγα χρόνια μετά, μεγαλύτεροι από τον Ταίρλες και τον Μπαζίνι στην ηλικία και μπασμένοι σε πολλά και ποικίλα, εσωτερικοί κι αυτοί του στρατιωτικού σχολείου που προετοιμάζει τα παιδιά (των πλουσίων εδώ) για συγκεκριμένο κόσμο που τις αγκυλώσεις και την πολιτισμένη βιτρίνα του πρέπει να τις φυλάξουν πιστά και να τις διαιωνίσουν και στα ένδον του οποίου σχολείου γίνονται ουκ ολίγα και βεβαίως είναι αναμενόμενο από τον σοκαρισμένο,ελπίζω αφυπνιστικά, αναγνώστη και το ότι στο τέλος περισσεύει και η υποκρισία και δουλοπρέπεια των εκπαιδευτικών κατά την αποκάλυψη της παραβατικής συμπεριφοράς των παιδιών,ενώ ουσιαστικά είναι και δικό τους έργο,των δασκάλων, εκείνο το έργο ακριβώς που πληρώνονται από το σύστημα στο οποίο είναι ενταγμένοι να επιτελούν χωρίς να του ασκούν καμία κριτική.

Ποιο είναι αυτό;Η κατασκευή τεράτων,από ηθικές αναστολές αδιαπέραστων συνεχιστών/ τηρητών της εξουσίας που ρυθμίζει τις ζωές όλων.Οι μαθητές τύπου Μπαίνεμπεργκ και Ράιτινγκ κυρίως προετοιμάζονται γι αυτό βρίσκοντας λαμπρό πεδίο άσκησης στο σχολείο με κατ΄ αρχάς θύμα και πειραματόζωο τον Μπαζίνι (τον κάθε Μπαζίνι) και ιδανικό, παθητικό σύμμαχο/θεατή τον Ταίρλες (τον κάθε Ταίρλες),όσο αυτός δεν αντιδρά στην σαπίλα τους.

ΥΓ. Πιστεύω πως το έργο του Μούζιλ επιβαρύνεται από τις βαρύγδουπες αναλύσεις,ο σχολιαστής ακόμα και ο καλοπροαίρετος κινδυνεύει εύκολα να καταφύγει σε ακαταλαβίστικες θεωρητικούρες και έτσι να αποτρέψει τον μέσο αναγνώστη,άνθρωπο σκοτισμένο από όλα αυτά τα φρικαλέα που γίνονται γύρω του,από την γνωριμία με τον σπουδαίο γερμανόφωνο λογοτέχνη με τον άμεσο και καθαρότατο λόγο.

Επομένως εδώ σταματώ διότι θέλησα απλώς να συνεισφέρω σε δημιουργία πειρασμού στον οποίο αν μπει έστω κι ένας από τους επισκέπτες του Degas και διαβάσει τελικά Μούζιλ θα είμαι ευτυχής. Δεν μπορώ εν τούτοις να μην αναφέρω την προσέγγιση του Νίκου Σκοπλάκη που τυχαία έπεσα πάνω της σκαλίζοντας στις σπηλιές του ίντερνετ για μουζίλιο υλικό. Εδώ.