Βασικές κατευθύνσεις που παίρνει ο ποιητικός λόγος από τα μέσα του 15ου μέχρι τα τέλη του 17 ου αιώνα

                                                             Claude Lorrain Gellé

της Νότας Χρυσίνα 

Ο ουμανισμός που ξεκίνησε στην Ιταλία εξαπλώνεται από τα μέσα του 15ου αιώνα μέχρι και τις αρχές του 17ου αιώνα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.[1]Συνεχίζεται η συγγραφή επών και έμμετρων ιπποτικών μυθιστοριών σε παραλλαγές των παραδοσιακών θεμάτων και έργα που παρωδούν τα μεσαιωνικά πρότυπα όπως  ο «Μαινόμενος Ορλάνδος» του Αριόστο.[2] Ο δημιουργός είναι επώνυμος και το δημιούργημα πρέπει να είναι πρωτότυπο. Οι ποιητές μιμούνται το πετραρχικό σονέτο και υμνούν τον  εξιδανικευμένο έρωτα ενώ στον αντίποδα στη Γαλλία καλλιεργείται από τον Βιγιόν η μπαλάντα με ρεαλιστικό περιεχόμενο.[3]

Στα τέλη του 16ου έως τα τέλη του 17ου αιώνα επικρατεί το ύφος «μπαρόκ» που τα χαρακτηριστικά του είναι η προσήλωση στην ατμόσφαιρα υποβλητικού μυστηρίου με στοιχεία θεατρικότητας, η έμφαση στο παράδοξο, η σύζευξη τραγικού και κωμικού, οι εναλλαγές ύφους, η χρήση εντυπωσιακών σχημάτων λόγου και η πολυπρισματική λογοτεχνική αναπαράσταση. Στα μέσα του 16ου μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα επικρατούν οι εθνικές γλώσσες με την υποστήριξη της κρατικής εξουσίας και των πολιτικών θεσμών.[4]

Από τα μέσα του 17ου αιώνα επικρατεί, κυρίως στην Γαλλία, ο κλασικισμός. Κύρια χαρακτηριστικά του η αναζήτηση σταθερών κανόνων που αντιστοιχούν σε γενικούς νόμους της φύσης, η μίμηση της αρμονίας και τάξης, η διαυγής αναπαράσταση της πραγματικότητας και ο αυστηρός διαχωρισμός των ειδών. Κύριος εκπρόσωπος ο Μπουαλώ.

«Γενικό γνώρισμα τη επικής ποίησης είναι η συνεχιζόμενη και εντεινόμενη σύζευξη θεμάτων της, σχετικά πρόσφατης, εκκλησιαστικής και πολιτικής ιστορίας, με στοιχεία της κλασικής μυθολογίας αλλά και με τη θεματική του έρωτα. Τα όρια μεταξύ του έπους και της έμμετρης μυθιστορίας είναι πλέον πολύ ασαφή».[5] Βασικοί εκπρόσωποι είναι ο Ιταλός Τορκουάτο Τάσσο με το έπος «ΑπελευθερωμένηΙερουσαλήμ», ο Πορτογάλος Καμόενς με το έργο «Λουσιάδες», ο Άγγλος Σπένσερ    «Η βασίλισσα των στοιχειών» και άλλοι λογοτέχνες που γράφουν στην εθνική τους γλώσσα.

Τον 17ο αιώνα κυριαρχεί η αφηγηματική ποίηση με κύριους εκπροσώπους τον Άγγλο Μίλτον  και το θρησκευτικό έπος του «ΧαμένοςΠαράδεισος», ο Ολλανδός  Βόντελ, ο Κροάτης Γκούντουλιτς με το επικό ποίημα «Οσμάν» και στην ενετοκρατούμενη Κρήτη ο Βιτσέντζος Κορνάρος με το έργο του «Ερωτόκριτος».[6]

 «Η λυρική ποίηση, η οποία συμπεριλαμβάνει και τη σατιρική,  αρχίζει να αποκτά κύρος και προβολή ισάξια με εκείνη της επικής, αλλά και να χειρίζεται τον ποιητικό λόγο και τα ρητορικά του σχήματα με τρόπο που απομακρύνεται αισθητά τόσο, από την αφηγηματική ποίηση, όσο και από την πετραρχική παράδοση».[7] «Η θεματική διευρύνεται  και αναζητούνται νέες στιχουργικές μορφές και καινοτόμα σχήματα λόγου προσιδιάζουν στην παράδοση κάθε εθνικής γλώσσας». [8]

«Η ποίηση έως το τέλος του 16ου αιώνα βρίσκεται υπό την επήρεια του Πετράρχη».

Ωστόσο, στην Γαλλία το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα δημιουργείται η ομάδα των επτά ποιητών «Πλειάς» με εκπροσώπους τον Ντυ Μπελαί και τον Ρονσάρ.  Καλλιεργούν το σονέτο με ποικιλία θεμάτων και ύφους και επαναφέρουν τον αλεξανδρινό στίχο.[9]

Στην Αγγλία κυριαρχεί το σονέτο σε ιαμβικό πεντάμετρο με εκπροσώπους τον Σίντνεϋ, τον Σπένσερ και τον Σαίξπηρ που δημιούργησε δικό του πρότυπο.[10]

Στην Ουγγαρία και την Πολωνία πρωτοστατούν ο Μπώλωσι και ο Κοχανόφσκι αντίστοιχα αλλά και στην Κύπρο τα «Ερωτικά ποιήματα» που συνεχίζουν το πετραρχικό ιδίωμα.[11]

Τον 17ο αιώνα υπάρχει ένταση ανάμεσα στα πρότυπα της κλασικής παράδοσης και το ύφος μπαρόκ.[12]  

Υπάρχουν δυο κυρίαρχες τάσεις στην αφηγηματική και την λυρική ποίηση ο μανιερισμός και το μπουρλέσκο. Η γραφή στον μανιερισμό κάνει χρήση περίτεχνων σχημάτων του λόγου, επιδιώκει την απόλυτη κομψότητα ύφους ενώ η γραφή στο μπουρλέσκο στηρίζεται στην παρωδία και στρέφει την προσοχή στις μορφές λογοτεχνικής αναπαράστασης όπως και το μπαρόκ.[13]

Στις αρχές και τα μέσα του 17ου αιώνα μια ομάδα ποιητών κάνουν κυρίαρχο στοιχείο της ποίησής τους τα προκλητικά σχήματα λόγου και τη σύζευξη λυρικού συναισθήματος και έλλογου στοχασμού. Ονομάζονται «μεταφυσικοί ποιητές» και οι κυριότεροι εκπρόσωποι είναι ο Τζον Ντον και ο Άντριου Μάρβελ.[14]

---

[1] [1] Βάρσος, Γιώργος, Ιστορία της Ευρωπαïκής Λογοτεχνίας. Ιστορία της Ευρωπαïκής Λογοτεχνίας από τον 6ο έως τις αρχές του 18ου αιώνα, τόμος Α, εκδ. Ε.Α. Π., 2^η έκδοση, Πάτρα 2008, σελ.158.

[2]  Στο ίδιο, σελ. 184.

[3] Ό.π., σελ. 198.

[4] Ό.π., σελ. 240.

[5] Ό.π., σελ. 271.

[6] Ό.π., σσ. 272-273.

[7] Ό.π., σελ. 271.

[8] Ό.π., σελ. 273.

[9] Ό.π., σελ. 274.

[10] Ό.π., σελ. 274.

[11] Ό.π., σελ. 275.

[12] Ό.π., σελ. 273.

[13] Ό.π., σελ. 276.

[14] Ό.π., σσ. 284-285.