Αμφίπολη: «Ανθρώπινο χέρι έκανε την τρύπα στο ψηφιδωτό»

Το τέλειο σχήμα της «τρύπας» δείχνει ότι μάλλον έγινε από ανθρώπινο χέρι, λέει στο TheTOC ο Δ. Χρυσόπουλος με πολύχρονη εμπειρία στη Διεύθυνση Συντήρησης Μνημείων.

Επί 34 χρόνια ο Δημήτρης Χρυσόπουλος έχει εργαστεί στηΔιεύθυνση (πρώην Κέντρο) Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων, υπεύθυνος του τομέα των ψηφιδωτών σε όλο τον Ελλαδικό χώρο.

Επί 34 χρόνια ο Δημήτρης Χρυσόπουλος έχει εργαστεί στη Διεύθυνση (πρώην Κέντρο) Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων, υπεύθυνος του τομέα των ψηφιδωτών σε όλο τον Ελλαδικό χώρο

Από το 1975 έως το 2009 που υπηρέτησε τη συγκεκριμένη θέση έχουν περάσει μπροστά από τα μάτια του αμέτρητα ψηφιδωτά έργα: από τα πρώτα ψηφιδωτά που εμφανίστηκαν στην αρχαία ΄Ολυνθο έως τα τέλη του 5ου αιώνα μέχρι και τους Βυζαντινούς χρόνους, τα Παλαιολόγεια ψηφιδωτά το 1400. Ποτέ, ωστόσο, δεν έχει ξαναδεί κανένα τέτοιο ψηφιδωτό όπως του τύμβου Καστά της Αμφίπολης. ΄Οχι μόνο διότι είναι το πρώτο ταφικό ψηφιδωτό που έχει αναδείξει ποτέ η Ελληνική γη αλλά και διότι έχει τα εξής στοιχεία που το καθιστούν μοναδικό: την τόσο πλούσια χρωματική γκάμα, το τόσο μικρό μέγεθος ψηφίδας και την τόσο τέλεια ψηφοθέτηση.

Το χρώμα στα ψηφιδωτά

«Αν δείτε τις φωτοσκιάσεις που υπάρχουν σ’ αυτό το ψηφιδωτό, θα διαπιστώσετε ότι είναι καταπληκτική η εκτέλεσή του. ΄Οχι μόνο εικονογραφικά και χρωματικά, αλλά και σαν ψηφοθέτηση. 

Εντυπωσιακό είναι επίσης το μικρό μέγεθος της ψηφίδας που έχει χρησιμοποιηθεί. ΄Οσο πιο μικρό ήταν το βοτσαλάκι, τόσο πιο πιστό ζωγραφικά ήταν το ψηφιδωτό», λέει στο TheTOC.gr.

Αν δείτε τις φωτοσκιάσεις που υπάρχουν σ’ αυτό το ψηφιδωτό, θα διαπιστώσετε ότι είναι καταπληκτική η εκτέλεσή του. Οχι μόνο εικονογραφικά και χρωματικά, αλλά και σαν ψηφοθέτηση

Και η χρωματική γκάμα; «Το μεγαλύτερο μέρος των γνωστών βοτσαλωτών δαπέδων στον ελληνικό χώρο (χαρακτηριστικό παράδειγμα της Ολύνθου) αποτελούνταν από λευκές και μελανές ψηφίδες. Εκείνα που είχαν εκπληκτική χρωματολογία ήταν τα ψηφιδωτά της Πέλλας. Και στην Ερέτρια έχουν βρεθεί ψηφιδωτά με κίτρινο βοτσαλάκι. Κίτρινο, όχι, όμως, τόσο χρωματικά πλούσια όσο της Αμφίπολης. Συνήθως ο “κάμπος” ήταν μαύρος και οι παραστάσεις λευκές, ή και το αντίθετο όπως το ψηφιδωτό που είχε βρεθεί στην αρχαία Σικιώνα, το σημερινό Κιάτο, από τα σημαντικά ψηφιδωτά του 4ου αιώνα. Της Αμφίπολης αντί για μαύρο “κάμπο” έχει μπλε. Κι αυτό είναι πανέμορφο…»

Ψηφίδες, όπως λέμε βότσαλα 

Ψηφίδες, λοιπόν, μ’ άλλα λόγια βότσαλα. Βότσαλα που ο δημιουργός του ψηφιδωτού της Αμφίπολης «αλίευσε» είτε από την κοίτη ποταμών είτε από θαλασσινή αμμουδιά. Βότσαλα που δεν επιχρωμάτισε στη συνέχεια.

Tο χρώμα των βότσαλων είναι φυσικό, δεν έχει γίνει χρωματισμός. Είναι πετρώματα, δεν τα ζωγράφιζαν εν αντιθέσει μ’ αυτό που πιστεύει όλος ο κόσμος

«Για να ξεκαθαρίσουμε κάτι, το χρώμα των βότσαλων είναι φυσικό, δεν έχει γίνει χρωματισμός. Είναι πετρώματα, δεν τα ζωγράφιζαν, εν αντιθέσει μ’ αυτό που πιστεύει όλος ο κόσμος. Η Ελλάδα είναι μια από τις μοναδικές χώρες στον κόσμο που έχει οτιδήποτε πέτρωμα σε μεγάλη ποικιλία ποιοτήτων και χρωμάτων. 

Παρ’ όλα αυτά, είναι, πράγματι, πολύ δύσκολο να βρεθούν βότσαλα σε τόσο πλούσια χρωματική γκάμα όπως της Αμφίπολης. Και είμαι σίγουρος ότι από τα πρώτα πράγματα που θα κάνουν οι επιστήμονες που ασχολούνται με το μνημείο είναι να ψάξουν να βρουν από πού προήλθαν αυτά τα βότσαλα», μας λέει ο κ. Χρυσόπουλος.

Οι ψηφοθέτες είχαν … ψύχωση με τους ζωγράφους

Σύμφωνα με την άποψή του, από τότε που οι ψηφοθέτες των αρχαίων χρόνων ανακάλυψαν τα βοτσαλάκια και άρχισαν να φτιάχνουν αυτά τα καταπληκτικά ψηφιδωτά είχαν… ψύχωση με τους ζωγράφους, ήθελαν να τους μιμηθούν και γι αυτό προσπαθούσαν να κάνουν το ψηφιδωτό τους έργο όσο πιο τέλειο γίνεται. «Λειτουργούσαν και ως ζωγράφοι και ως ψηφοθέτες και το πρώτο σχέδιο του ψηφιδωτού γινόταν με πέτρα...», μας λέει ο ίδιος.

Η «απώλεια» και η συντήρηση

Το ψηφιδωτό έχει μια «τρύπα», ένα κατεστραμμένο σημείο διαμέτρου περίπου 80 εκατοστών. Πως γίνεται, άραγε, η συντήρηση και η «ανασύσταση» ενός τέτοιου ψηφιδωτού;

«Ποτέ δεν ξαναφτιάχνουμε ό,τι λείπει βάσει της Χάρτας της Βενετίας (της προκήρυξης που είχε ψηφιστεί εδώ και χρόνια η οποία καθόριζε τους όρους συντήρησης ενός αρχαίου ή νεώτερου αντικειμένου)», ξεκαθαρίζει ο κ. Χρυσόπουλος

«Ποτέ δεν ξαναφτιάχνουμε ό,τι λείπει βάσει της Χάρτας της Βενετίας (της προκήρυξης που είχε ψηφιστεί εδώ και χρόνια η οποία καθόριζε τους όρους συντήρησης ενός αρχαίου ή νεώτερου αντικειμένου)», ξεκαθαρίζει ο κ. Χρυσόπουλος. «Το αρχαίο αντικείμενο όπως βρέθηκε, έτσι πρέπει να παρουσιαστεί, να συντηρηθεί. Ο συντηρητής είτε επεμβαίνει in situ, στον τόπο του και να το συντηρεί, είτε το αποκολλά ολόκληρο, καθαρίζει το αρχαίο κονίαμα (το συνθετικό υλικό που προέρχεται από την αρχαία λέξη κονίες, τη λάσπη που λένε σήμερα οι νεοέλληνες) από την πίσω πλευρά, τοποθετεί το νέο κονίαμα και το επανατοποθετεί στη θέση του. Κατά τη γνώμη μου, το ψηφιδωτό της Αμφίπολης πρέπει να μείνει στη θέση του όπως έγινε και στην πλειοψηφία των ψηφιδωτών της Πέλλας».

Τρύπα μάλλον από ανθρώπινο χέρι

Κατά τον κ. Χρυσόπουλο, το ψηφιδωτό της Αμφίπολης σώζεται σε πάρα πολύ καλή κατάσταση.

Για μένα υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να έχει γίνει επέμβαση, ή για να αφαιρεθεί κάτι, ή για να καλυφθεί μια άλλη “απώλεια”. Το ότι έχει γίνει μάλλον από ανθρώπινο χέρι το “δηλώνει” το τέλειο σχήμα της

Κι όσο για το κατεστραμμένο σημείο, την «απώλεια» όπως λέει, έχει αρκετά καλό κονίαμα, δεν χρειάζεται να γίνει απολύτως καμία επέμβαση. «Οι αρχαίοι ΄Ελληνες έφτιαχναν κονιάματα τα οποία είχαν αθάνατη ζωή, καμία σχέση με τα σημερινά τσιμέντα…»

Τι μπορεί να δηλώνει το γεγονός ότι η καταστροφή είναι ακριβώς στο κέντρο του ψηφιδωτού το οποίο βρίσκεται μπροστά στην είσοδο, στο κεφαλόσκαλο; «Για μένα υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να έχει γίνει επέμβαση, ή για να αφαιρεθεί κάτι, ή για να καλυφθεί μια άλλη “απώλεια”.Το ότι έχει γίνει μάλλον από ανθρώπινο χέρι το “δηλώνει” το τέλειο σχήμα της. Αλλιώς θα είχε κι άλλες “απώλειες” το ψηφιδωτό, κι όχι μια και μόνο, τόσο τέλεια…

Οι απαντήσεις στη χρονολογική σύγκριση κονιαμάτων

Σύμφωνα με την άποψή του, πολλές απαντήσεις θα δώσει η εξακρίβωση εάν η «απώλεια» ήταν περίπου της ίδιας περιόδου που φτιάχτηκε το ψηφιδωτό ή αν ήταν μεταγενέστερη. «Αυτό γίνεται με τη λήψη δείγματος κονιάματος από το σημείο της “απώλειας” και κονιάματος που από το σημείο της ψηφοθέτησης.Οι απαντήσεις μπορούν να δοθούν είτε με ανάλυση κονιάματος στο εργαστήριο ακόμα και με γυμνό οφθαλμό πολλές φορές».