Αρχικά να πω ότι μια που η παιγνιώδης διάθεση είναι συνυφασμένη με τη
λογοτεχνία, αλλά και την ίδια την καλλιέργεια, θεωρώ, της κριτικής σκέψης, θα
ήθελα να παροτρύνω τους αναγνώστες των ακόλουθων χαϊκού που δημοσιεύω σήμερα να
προβούν σε μια ΚΡΙΤΙΚΗ αποτίμησή τους σχολιάζοντάς τα γραπτώς στον οικείο χώρο για
σχόλια που διατίθεται από το CANTUS FIRMUS, πριν
προχωρήσουν στην ανάγνωση της μικρής επιστολιμαίας μελέτης που ακολουθεί. Δηλαδή,
σχολιάζοντας, μεταξύ άλλων πολλών, την τεχνική τους λόγου χάρη, βάσει της
γνώσης που τυχόν έχουν για το ιαπωνικό αυτό είδος ποίησης. Ένα παιχνίδι, κρίνω,
που θα ωφελήσει απαξάπαντες…
Να εκφράσω επίσης τις από καρδιάς ευχαριστίες μου στη Μαρία Γενιτσαρίου
για την τιμή της καλλιγραφήσεως τεσσάρων χαϊκού μου. Όπως και σε άλλη
δημοσίευση έχω πει, με αφορμή καλλιγραφήσεις της Γενιτσαρίου σε έργα
μου, η Μαρία Γενιτσαρίου διακονεί μια τέχνη σπουδαία και εξεχόντως
χρήσιμη για την ίδια την ηθική τελείωση του ανθρώπου. Θέλω να ελπίζω πως το
έργο της θα εκτιμηθεί δεόντως από εκείνους που θα διεξέλθουν αυτή τη δημοσίευση
και πως θα λάβει την έκταση αναγνώρισης που αυτονόητα του αναλογεί.
ΣΤΑΘΗ ΚΟΜΝΗΝΟΥ
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΧΑΪΚΟΥ ΚΑΙ ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΕΠΙΣΤΟΛΙΜΑΙΑ ΜΕΛΕΤΗ
ΜΕ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΟ
ΜΑΡΙΑ ΓΕΝΙΤΣΑΡΙΟΥ
5
Μικροσκοπική νύχτα.
Πώς καταφέρνει να επιστρατεύει
τόση έξοδο;
6
Τα κίτρινα φύλλα συνθηκολόγησαν.
Όλα καινούργια στην κουπαστή.
Ιδρώτας
(Παραλλαγή)
Τα κίτρινα φύλλα
συνθηκολόγησαν στην κουπαστή.
Ιδρώτας.
9
Στεφάνι από
παπαρούνες πια
η σιωπή.
Μικροσκοπική νύχτα.
Πώς καταφέρνει να επιστρατεύει
τόση έξοδο;
6
Τα κίτρινα φύλλα συνθηκολόγησαν.
Όλα καινούργια στην κουπαστή.
Ιδρώτας
(Παραλλαγή)
Τα κίτρινα φύλλα
συνθηκολόγησαν στην κουπαστή.
Ιδρώτας.
9
Στεφάνι από
παπαρούνες πια
η σιωπή.
12
Πώς γίνεται να
βομβαρδίζεις με θάλασσες
το αταίριαστο ;
14
Δέντρα σε
απόσταση
τής επίσκεψης
το φως
(Παραλλαγή)
Της επίσκεψης
το Φως δέντρα σε
απόσταση
15
Οι λέξεις
ανορθόγραφες ορθογραφούν
τα μάτια
Πώς γίνεται να
βομβαρδίζεις με θάλασσες
το αταίριαστο ;
14
Δέντρα σε
απόσταση
τής επίσκεψης
το φως
(Παραλλαγή)
Της επίσκεψης
το Φως δέντρα σε
απόσταση
15
Οι λέξεις
ανορθόγραφες ορθογραφούν
τα μάτια
17
Το σανδάλι σου
πάντα πιο τυχερό
απ’ τη γλώσσα μου ;
Το σανδάλι σου
πάντα πιο τυχερό
απ’ τη γλώσσα μου ;
18
Στάζει ο ήλιος
απλωμένος στα κλαδιά
ολόστεγνοι εμείς.
Στάζει ο ήλιος
απλωμένος στα κλαδιά
ολόστεγνοι εμείς.
19
Η κιθάρα σου
ποτίζει τις φλέβες μου
ξανθή σιωπή
20
Η πόρτα.
Μια νάρκη ο διάδρομος.
έρχεσαι η φεύγεις ;
21
Ανασαίνει πια
η Μοίρα φασκιωμένη
στα σώματά μας
22
Της αρμονίας
ο κόλπος σαν άγγιγμα
κίτρινου φύλλου ;
23
Πώς θα ’ταν αν
το σταφύλι του καιρού
-κρατς στο στόμα μας ;
24
Ένας άνεμος
που μόνο ανάμεσά μας
τετραποδίζει ;
26
Διασταύρωση
δίχως την πρόσκρουση
είναι δυνατόν ;
Της αρμονίας
ο κόλπος σαν άγγιγμα
κίτρινου φύλλου ;
23
Πώς θα ’ταν αν
το σταφύλι του καιρού
-κρατς στο στόμα μας ;
24
Ένας άνεμος
που μόνο ανάμεσά μας
τετραποδίζει ;
26
Διασταύρωση
δίχως την πρόσκρουση
είναι δυνατόν ;
27
Στην ίδια θέση
δίχως κάθετο «Ιδού!»
η αναμονή
Στην ίδια θέση
δίχως κάθετο «Ιδού!»
η αναμονή
28
Αφού για ’δω είσαι
πώς ψευδορκείς στου λάθους
την αλητεία ;
29
Τα μαλλιά της
κάθετη γέφυρα στο Χάος.
Μεσημέρι.
34
Η πέτρα σου στη
λίμνη μου να ρυτιδώνει
άγαμους κύκλους
Τα μαλλιά της
κάθετη γέφυρα στο Χάος.
Μεσημέρι.
34
Η πέτρα σου στη
λίμνη μου να ρυτιδώνει
άγαμους κύκλους
36
Ηλιοτρόπια
ευνουχισμένα το φως σου
τα μάτια μου
37
«Επέδραμε να
επέδραμε» σκληρύζω.
Οι κάβοι μεστοί.
38
Τακτοποιημένοι
οι κύκλοι αναπολούν
αναστατώσεις
39
Δριμύς βοριάς.
Τ’ αγρίμι των σπλάγχνων μου
δεν βρίσκει σάρκα
40
Ουρανός οι
πορτοκαλιές κι εσύ
ασέληνη
42
Το αυτοκίνητο
σκήνωμα αστεριών
έννομα κάθιδρων
43
Ο Υμηττός και
το Αιγάλεω. Τώρα...
ακατασκεύαστοι.
45
Δέσμες σύννεφα.
Ήλιοι εξατμίζουν τείχη.
Φωνές παλιατζή.
46
Παγκάκι πράσινο.
Υποβρυχίως ο άνδρας
ονειροκράχτης.
47
Ονειρολήπτης
οικοδόμος ο πόθος.
Βλέμμα στην πλάτη.
48
…Χελιδόνια
διαρρήκτες μεσημεριών…
Απλά ονειροπότης.
Ονειρολήπτης
οικοδόμος ο πόθος.
Βλέμμα στην πλάτη.
48
…Χελιδόνια
διαρρήκτες μεσημεριών…
Απλά ονειροπότης.
49
Στον Σκορπιό τώρα.
Επάλξεις φωτός
σκηνές σηπεδόνας.
50
Όρκιος δυόσμος.
Περιστροφές των κύκλων.
Θερίζω ρύζι.
52
Χειρόφρενο -
σύνδεσμος λαδιού.
Ανάμεσα οι φωτιές
61
Εμπρηστής παπαρούνα.
Αν μια φορά σε βρω
πώς να
σκεφτώ Θεό;
Χειρόφρενο -
σύνδεσμος λαδιού.
Ανάμεσα οι φωτιές
61
Εμπρηστής παπαρούνα.
Αν μια φορά σε βρω
πώς να
σκεφτώ Θεό;
© ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ
Σημείωση : Η παρούσα δημοσίευση στο CANTUS FIRMUS συνάδει, υπό μία έννοια, με τις
δημοσιεύσεις που στο ίδιο περιοδικό έγιναν σχετικά με τη θεωρία λογοτεχνίας
[βλ. http://cantfus.blogspot.gr/2016/10/blog-post_59.html?spref=fb], ή, όπως προτιμώ να την ονομάζω, με
τη θεωρία
Γραφής και Ανάγνωσης. Ο λόγος είναι επαρκής, νομίζω. Δεν μπορεί να υπάρξει
θεωρία Γραφής και Ανάγνωσης δίχως, αφενός, όσο το δυνατόν πλατύτερη και με
στερεή βάση γνώση της Λογοτεχνίας και, αφετέρου, δίχως την ακατάβλητη έφεση
προς κριτική θεώρηση των λογοτεχνικών πραγμάτων.
Εξ
όσων παρακάτω θα φανεί στη χώρα μας λείπουν, εν πολλοίς, αμφότερα. Τουλάχιστον,
όσον αφορά, ίσως, στα Χαϊκού. Από την εποχή ακόμη του χαϊκογράφου Σεφέρη, μα και
πολύ πιο πίσω κι απ’ αυτήν ακόμη, ο μικρόκοσμος των χαϊκού έχει αλλάξει αρκετές
φορές. Και δη στην ίδια την πατρίδα τους. Αυτό, φυσικά, είναι γνωστό στη Δύση,
μια που κοιτώ τι γίνεται στη …«γειτονιά» μας, ας πούμε, ώστε να περιοριστώ σε
μια δήθεν οικεία μας εντοπιότητα. Όχι, όμως, γνωστό στην ημεδαπή. Γιατί ; Απλά
: άγνοια. Ή έστω γνώση λειψή, στείρα και στενή, ως είθισται στην απαίδευτη χώρα.
Μόνον ; Όχι βεβαίως. Πλεονάζει και επιπολάζει θανατερά και η έλλειψη κρίσης.
Κρίσης ;… Βεβαίως. Για ό,τι φτιάχνουν τα χέρια μας (faber πάντα ο ποιητής…) και θεωρεί ο νους
μας, άσχετα, ακόμη, αν υφίσταται ή όχι η προαναφερθείσα γνώση εδώ ή στην
αλλοδαπή.
Ίσως,
προφανώς, να κάνω εδώ λόγο για το ένστικτο
του τεχνίτη που, αν είναι ειλικρινής, τον βγάζει οπωσδήποτε σε κάποιο ξέφωτο ή
έστω σε κάποιο τρυφερό και αστεροειδές σκότος. Αφού για να πλάσεις οτιδήποτε
δεν προσέρχεσαι προετοιμασμένος και με πλήρη εξάρτηση θωράκων και
προκαταλήψεων, αλλά γυμνός και κενός. Μια που το ποιείν, το κτίζειν, το οικοδομείν, θέλει αμεσότητα, φαντασία,
επινοητικότητα, επαφή με το υλικό, ΑΝΑΓΝΩΣΗ των ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών
του, και απροϋπόθετη Σχέση. Επιζητεί,
πρωτίστως, την ομιλία και συνομιλία με το προς ΠΟΙΗΣΗ υλικό, δίχως να
ξεσφραγίζει τ’ αυτιά του στην αερολογία και τη φλυαρία ή λογοδιάρροια που κυλά,
ποταμηδόν, στα πεζοδρόμια και επιζητεί να το αδρανοποιήσει βυθίζοντάς το σε μια
στείρα στοίχιση με το λογής επικρατόν. Φυσικά, αν υπάρχει ΜΕΤΑ απ’ όλα αυτά και
η σαφής γνώση δομών και συμπεριφορών του υλικού, η επιστημονική, λεγόμενη,
κατάρτιση ακόμη καλύτερα. Ωστόσο, πάντα μετά.
Έτσι, για να μην μακρηγορήσω, η γνώση μας των
Ελλήνων περί τα χαϊκού εξαντλείται στη μέγιστη σοφία να δηλώνουμε με εμβρίθεια
(…) τα τελευταία 100, πάνω-κάτω, χρόνια πως πρόκειται για τρίστιχο ποίημα 5-7-5
συλλαβών. Αυτό. Όλο κι όλο. Και βαθυνούστατα μάλιστα. Επηρμένα. Αταλάντευτα.
Αρραγώς συνειδησιακά και… ποιητικά. Ωσάν επαρχιώτες του κόσμου. Ας είναι…
Υπ’
αυτή την έννοια, λοιπόν, το κείμενο που ακολουθεί και συνοδεύει την παρούσα
δημοσίευση θεωρώ πως είναι απαραίτητο, ίσως, βοήθημα, έστω και μέσα απ’ τη
σχηματικότητα των λεγομένων σ’ αυτό, για την κατανόηση, ή αποτίμηση καλύτερα,
των χαϊκού που σήμερα δημοσιεύει το CANTUS FIRMUS. Διευκρινίζω πως είχε σταλεί (κάπου
εκεί στο 2011) ως επιστολή διαμαρτυρίας σε λογοτεχνικό περιοδικό. Εδώ σκεπάζω,
με ευγενική πρόθεση ελπίζω, τα ονόματα εκείνων στους οποίους αναφερόμουν στην
επιστολή. Επίσης, δεν κατονομάζω το περιοδικό. Νομίζω πως λίγο έως ελάχιστα
μπορεί να ενδιαφέρει το ανεκδοτολογικό σκέλος της επιστολής. Μπορεί, κάλλιστα,
να το αντιπαρέλθει ο αναγνώστης δίχως σκέψη καμιά. Αυτό που μετρά είναι η
διάθεση και ώθηση για κριτική αντιμετώπιση των πραγμάτων
και η επιθυμία να γίνεται (σοβαρός…) ΔΙΑΛΟΓΟΣ
στη χώρα για χάρη και προς αναζήτηση της αλήθειας και όχι του υπερτροφικού Εγώ
και του περιδεούς ναρκισσισμού μας. Θα ήμουν ιδιαίτερα ικανοποιημένος αν το
παρακάτω κείμενο λειτουργούσε και θεωρείτο και ως ένας ελάχιστος, υπορρήτως
έστω, σχολιασμός του γεγονότος να είναι κάποιος πολίτης. Αν λειτουργούσε,
δηλαδή, και πολιτικά. Αφού πολιτική
συνείδηση δεν σημαίνει άλλο από ανένδοτη κριτική στάση προς όλους και όλα. Η
επιστολιμαία αυτή μικροσκοπική (…) μελέτη, - άλλωστε για μικρόκοσμο ο σημερινός
λόγος… -, φέρει τον ακόλουθο τίτλο :
χ λογοτεχνικό περιοδικό ή πότε θα μάθουμε να σεβόμαστε τα στεγανά σπάζοντάς τα
Αγαπητοί κύριοι,
Καθώς σέβομαι και
εκτιμώ το λογοτεχνικό σας περιοδικό, οφείλω να πράξω αυτό που κατά τη γνώμη μου
αποτελεί ζωντανή έκφραση της αντίληψης για το πώς μπορεί, αληθινά, να
θεμελιωθεί «επί της πέτρας» ό,τι
ονομάζουμε Σχέση : Πόλεμος, Ηράκλειτον επικαλέωμαι. Πολεμική
αντιπαράθεση, υπό το απολυταρχικό κράτος, όμως, του σεβασμού στον
αντίπαλο, αλλά και στην ίδια τη μάχη και στους στόχους της, ως αναγκαίας και
ικανότατης συνθήκης, ώστε να δηλωθούν, χωρίς μασκοφορίες, τα Πρόσωπα των
σχετιζομένων, που μόνο πάνω σ’ αυτόν τον τόπο τού «σε συναντώ χωρίς να σου χαρίζομαι γιατί έτσι αληθεύουμε» μπορεί, με
βάσιμες ελπίδες, να οικοδομηθεί Προσέγγιση ή και ακόμη Περίπτυξη. Ως
παραστατικότατη εικόνα γι αυτό, θα ανέσυρα την έκπαγλη ιαπωνική υπόκλιση πριν
τη μονομαχία.
Κατ’ αρχήν ευχαριστώ για την
ευγένεια να μου απαντήσετε (δεν είναι πια αυτονόητο στην «σύγχρονη πολιτισμένη»
κοινωνική ζωή των Ελλήνων και ειδικά για εκείνους που επιβαίνουν, συγκαλύπτοντας
το απαίδευτο και ανέμπληστο ζωικά τους πνεύμα, στο χώρο των «γραμμάτων και του
πολιτισμού»…), ωστόσο η ευγενική αυτή απάντηση φρόντισε, απερίσκεπτα θέλω να
πιστεύω, να ακυρώσει τον εαυτό της και να περάσει στην αντίπερα όχθη της
ακατέργαστης και ακαλλούς (γιατί υπάρχει και περικαλλής) ασχήμιας: ποτέ δεν γυρίζουμε πίσω ένα δώρο κύριοι΄ αποτελεί ύψιστη
αγένεια και σβήσιμο της πολυκύματης δυνατότητας που μάς προσφέρεται μέσω του
δώρου (οποιουδήποτε δώρου) να ανοιχθούμε μαζί του προς ένα ουρανοκατέβατο
υπαρκτικό ταξίδι. Αν πάλι αναγκασθούμε, πράγμα ολότελα αποδεκτό και εντός των
κανόνων του παιχνιδιού, να το πράξουμε, αυτό θα πρέπει να γίνει Εντέχνως,
με χάρη και τηρώντας σχολαστικά όλα
τα προσχήματα. Επίσης, έχουμε ΧΡΕΟΣ να επαινέσουμε την κίνηση της δωροφορίας,
να επαινέσουμε (χωρίς καμία διάθεση ψεύδους) ό,τι όμορφο βρίσκουμε στο
προσφερόμενο δώρο και να εξάρουμε και το ελάχιστο ψήγμα Ομορφιάς (κυρίως αυτής)
και Αλήθειας που αντικρίζουμε πάνω του.
Ωστόσο,
επράξατε, …ανθελληνικώς, όλα τα παραπάνω ! Εξεικονίζω,
πριν παραθέσω την απάντησή σας : Γενέθλια, ας πούμε, προσφιλούς προσώπου.
Επίσκεψη δική μας στον τόπο του. Γλυκά χειροποίητα, καμωμένα με τα ίδια
μας τα χέρια (η σχέση είναι πάντα χειροποίητη έλεγα στο έργο μου «Χάσμα εν Λόγω και Ρυθμώ», βλ. https://www.academia.edu/2404553/), ως δώρο. Χτυπάμε την πόρτα και… :
«Χρόνια
πολλά. Να ’σαι πάντα γερή, δυνατή και δημιουργική. Έφτιαξα ένα γαλακτομπούρεκο.
Δεν είναι τίποτε σπουδαίο, αλλά έτσι για το καλό. Είναι όμως σπιτικό,
χειροποίητο και με πολλή αγάπη πάντα».
Υποδοχή από το
τιμώμενο πρόσωπο :
«ευχαριστώ» (τυπικής
χροιάς ή μάλλον απογοητευτικής, αχρωμάτιστης ακινησίας ή και ξινισμένης, ακόμη,
ευπροσηγορίας και συγκαταβατικότητας) και την αμέσως επόμενη στιγμή : «…Μα αυτό
δεν είναι γλυκό ! Μοιάζει με γλυκό. Μα δεν ξέρεις πως δεν ταιριάζει σοκολάτα σ’
αυτό το «γλυκό» ; Δεν το άκουσες ποτέ σου ; Α πα πα, ούτε να το δοκιμάσω. Καλό
θα ήταν πριν ξαναφτιάξεις κάτι τέτοιο και μου φέρεις, να με πάρεις στο τηλέφωνο
να σου υποδείξω τον τρόπο που γίνεται.». (Ματς μουτς, και…) «πέρασε με τους
υπολοίπους στο σαλόνι. Ο επόμενος παρακαλώ !».
Ας παραθέσω
τώρα, μετά την παραπάνω μεταγλώττιση,
την κυριολεκτική απάντηση του περιοδικού στην πρωτότυπη γλώσσα :
«κ.
Κομνηνέ ευχαριστούμε για τα Χαϊκού που στείλατε. Όμως παραδοσιακά αποτελούνται
από 3 ομάδες στίχων με 5 συλλαβές,7
συλλαβές και 5 συλλαβές. Τα δικά σας δείχνουν [!!sic] χαϊκού (που στα ιαπωνικά σημαίνει αστείος στίχος),
αλλά δεν τηρούν τις προδιαγραφές. Συγγνώμη για την επισήμανση, δεν είναι ο
στόχος μας να σας προσβάλλουμε, απλά να δηλώσουμε αυτό που μάθαμε. Εύχομαι καλή
σταδιοδρομία στην πένα σας. Υπογραφή : Ι. Γκ.».
Ας
παραθέσω τώρα, επίσης, και την πρωτότυπη γλώσσα του δώρου μου στην αρχική της
κίνηση προς το περιοδικό :
«Μπήκα
στον πειρασμό, μια και δημοσιεύετε χαϊκού, και σας στέλνω ορισμένα από μια νέα,
υπό έκδοση, ποιητική μου συλλογή. Να ’στε καλά και να συνεχίσετε την όμορφη
προσπάθειά σας.».
Ας
είμαστε, ωστόσο, απαιτητικοί με τη Σχέση κύριοι του χ περιοδικού. Ας είμαστε αμείλικτα απαιτητικοί. Θεωρώ πως η Ελλάδα
είναι αυτή που είναι και παθαίνει όσα παθαίνει διότι εμμένει νευρωτικά και,
κυρίως, μειονεκτικά στην επαρχιωτίλα. Στην συμπεριφορά του αγροίκου. Στον
κοντόφθαλμο χωριάτη. Στον γραβατωμένο και γι αυτό ξιπασμένο, πίθηκο. Ο νοών
νοείτω.
Η απάντησή
σας ήταν άχαρη και - το ενοχλητικότερο - παλαιολιθικά
τυπολατρική, όπως κάθε ημιμαθούς, δηλαδή ανέραστου με το αντικείμενο της
ασχολίας του. Δεν το λέω προσβλητικά, ούτε αναφέρομαι στο πρόσωπό σας (αλήθεια,
όταν το δηλώνω αυτό, το πιστεύει κανείς ;…). Το να γνωρίζει, ωστόσο, κανείς το Άλφα
της Αλφαβήτου, πριν καταπιαστεί να γράψει έστω και μιά λέξη, είναι νομίζω
αυτονόητο και στοιχειώδες. Μολαταύτα, βαθιά υποκλίνομαι στην εμβρίθειά σας που
αξιώνει να με μάθει, …χωρίς δήθεν να με προσβάλλει…, εμένα τον αναλφάβητο, την
παντελώς άγνωστή μου ιαπωνική μετρική των Χαϊκού 5-7-5 ! Ευχαριστώ εκ βαθέων
για την υπόδειξη πως υπάρχει η αλφάβητος και το…άλφα της. Κανείς δεν τα ξέρει
όλα. Και οφείλουμε πάντοτε να μαθαίνουμε. Γι αυτό, επιτρέψτε μου, ως αντίδωρο
κι εγώ να σάς προσφέρω έναν κόκκο γνώσης.
Αρχικά ανατρέξτε στο βιβλίο του William J. Higginson «The Haiku Handbook (How to write, share and teach Haiku)» (Kodansha International, Tokyo, New York, London 1989), (αν όχι σε κάτι ειδικότερο
και απαιτητικότερο για εκγυμνασμένους νόες) και συγκεκριμένα στις σελίδες
97-114, ώστε να ασκηθείτε ολίγον στο απαραίτητο θέμα της τεχνικής και της
έγκοπης προσπάθειας να «Δημιουργήσω κάτι
στη γλώσσα μου και στο πολιτισμικό μου περιβάλλον» ξεφεύγοντας από το νεκρό
γράμμα, τον τύπο και τον νόμο που σκοτώνει (ο Παύλος κάτι ήξερε…) και που, απ’ ό,τι
φαίνεται, ενθαρρύνει και κανακεύει την οκνηρία και την επιδερμικότητά μου και
μόνο. Στο βιβλίο αυτό αναφέρονται τα εξής :
1.
«…Japanese speech came to move in units averaging twelve short,
simple sounds.» (η πλαγιογράφηση και παχυγραφία δική μου).
2.
«Many Western authors have fallen into the simplistic trap of saying
that the haiku is a seventeen syllable poem in three lines of five, seven,
and five syllables.» (οι παχυγραφίες δικές μου).
3.
«In fact, Japanese poets do not count “syllables” at all. They count onji.» (η παχυγράφιση δική μου).
4.
«But even then, each of the onji of Japanese represented a very short sound,
much simpler than most syllables in, say, English or German.» (η πλαγιογράφηση δική μου).
5.
«In some words it takes two or three onji to write what we would
consider one syllable» (η πλαγιογράφιση δική μου).
6. «…I
concluded that an English-language
translation of a typical Japanese haiku should have from ten to twelve
syllables in order to simulate the duration of the original»
(η πλαγιογράφιση και παχυγραφία δική μου).
7.«The simplistic notion of
seventeen syllable haiku has obscured another important feature of
traditional haiku form here in the West…» (η πλαγιογράφιση και παχυγραφία δική μου).
8.
«Those wishing to create a “traditional” haiku form in other languages should consider the relationship between the
Japanese tradition and their own in
regard to rhythmical structures, what sounds natural to their own poetic
sensibilities, an so on…perhaps a nominally five-seven-five syllabic form for
haiku in Spanish or Italian would duplicate the length of traditional
Japanese haiku…» (από
την σπουδαία υποσημείωση της σελίδος 106, η οποία περιέχει και πολλά άλλα
ενδιαφέροντα για τους…ναυτιλομένους. Αφήνω να βάλει ο αναγνώστης την οιαδήποτε
άλλη πλαγιογράφιση και παχυγραφία, αλλά και την… πλαγιοκόπηση στους
παρεπιδημούντας έλληνες χαϊκογράφους).
9.Υπάρχει
επίσης, αγαπητοί μου κύριοι του χ
περιοδικού, και ο όρος εκσυγχρονισμός
(Modernization. Γνωστή,
στους αληθινά ειδήμονες των χαϊκού, η εμπλοκή του Σίκι σ’ αυτόν…), αν έχετε
ακουστά, ή η επιτακτική ανάγκη, με άλλα λόγια, της αναζωογόνησης της παραδόσεως
και της αναπυρπόλησης της θράκας της, κατά το πάντοτε επίκαιρο «οίνον νέον εις
ασκούς καινούς βλητέον». Λυπάμαι πολύ, αλλά δεν προτιθέμεθα να στοιχηθούμε με
σκέλεθρα αποξηραμένων κοντυλοφόρων των χ
λογοτεχνικών περιοδικών. Ιδού λοιπόν : «As the modernization of Japanese
culture progressed…others [haiku poets] experimented freely. Even ignoring the
extreme variations, we find many haiku with very irregular rhythms, including poems much longer than seventeen onji. …Santoka :
8+11 (Α Β), Hosai : 4+9+6 (Α Β Γ), Ippekiro : 17 (Α).» (όπου τα δικά μου ΑΒΓ
δείχνουν τη διάταξη των στίχων).
10.
Ο Πάουντ προσφυώς εδήλωσε : «I believe in an “absolute rhythm”…in poetry which corresponds exactly to the emotion or shade of emotion to be expressed» (χωρίς καμιά πλαγιογράφηση και
παχυγραφία και με την υποψία, πια, μήπως οι επήλυδες χαϊκογράφοι πάσχουν από
έλλειψη πρωτοτυπίας και ανυπαρξία κυμάτωσης του συναισθήματος…). Μα, επιτέλους,
κύριοι του χ λογοτεχνικού περιοδικού «ουδέποτε
ανέγνωτε τας γραφάς» ως… «επαγγελματικώς» οφείλετε φίλτατοι ; Και με πόση δόση
θράσους τολμάτε και αρθρώνετε λόγο διδακτικό και επικριτικό ; Και με πόση
αλαζονεία προβαίνετε μάλιστα στη δημοσίευσή του ; Και με πόση εγκληματική
ελαφρότητα παραμερίζετε την κινούμενη κεφαλή ενός ηλιοτροπίου για να διαβεί μια
αγκινάρα ;…
Μα ας περάσουμε τώρα σε άλλο βιβλίο : The
british museum HAIKU, The british museum press, ed. by David Cobb, 2005. Καιρός να μάθουμε πάλι μια και τα
μαθήματα οφείλουν να είναι εντατικά, κουραστικά, κάθιδρα και αλλεπάλληλα, στον
αντίποδα, ακριβώς, του πολιτικού και κοινωνικού παραδείγματος της
μεταπολίτευσης και της ελληνικής ιστορίας των τελευταίων 200 ετών, όπου το
ροκάνισμα, είτε με τα μικρά δοντάκια του αγροτικού συνεταιρισμού και της
δημόσιας αργόμισθης θεσούλας για φραπέ, είτε με τα μιζαδόρικα μεγάλα εκείνα των
εξοπλιστικών προγραμμάτων των ενόπλων δυνάμεων, είχε την πρωτοκαθεδρία και το
οποίο, καθώς φαίνεται, κατέστη το υπόδειγμα και για τον τρόπο του σκέπτεσθαι
της νεοελληνικής διανόησης και καλλιτεχνίας. Ιδού : «…A haiku
should consist only of essential words (η υπογράμμιση δική μου. Άραγε υπάρχει πουθενά στον (λογοτεχνικό) κόσμο κάποιος ασύδοτος και αυτοκυρίαρχος ελεγκτής-αποκεφαλιστής δυο-τριών συλλαβών, δυο-τριών ψυχικών και κοσμικών ήχων, που είναι απαραίτητοι για να συσταθεί υπαινικτικά μεν, με ολότητα δε το ποιητικό όραμα ;…)
making a total of approximately (η υπογράμμιση του συγγραφέα)
seventeen syllables» και συνεχίζει : «The
Japanese idea of a syllable is quite
different from than of someone speaking a European language» (η παχυγραφία δική μου).
Σημειώνω, εμφατικά, πως
οι δυτικοί μελετητές λαμβάνουν σοβαρότατα υπόψιν τη δομή και τη φύση τόσο της δικής τους γλώσσας, όσο και της
ιδιαιτερότητας των πολιτισμικών τους παραδόσεων. Εδώ, αντιθέτως, στην
αξιοθρήνητη περιφέρεια, στην τελματωμένη επαρχιωτίλα, στον αυνανιστικό
πιθηκισμό και στην πατεντιάρικη μακαριότητα, η άκαμπτη εμμονή να διατηρηθεί ο
ξένος τύπος καλά κρατεί, δηλώνοντας γλαφυρότατα πως ο νάνος κρατώντας την
άκρη-άκρη της σημαίας των αριστοκρατών αισθάνεται κοσμοκράτωρ… Δίστομη,
διαγώνια θλίψη.
Ο
συγγραφέας του ανωτέρω βιβλίου παραθέτει παράδειγμα από τον Santoka με 13 συλλαβές και τονίζει πως ένα
ιαπωνικό ο (όμικρον) αποτελεί μακρό
φωνήεν (κάτι ξέρει κι η ελληνική από αυτά) και λογίζεται ως διπλή
συλλαβή, δηλαδή ως ωμέγα, περισπώμενο θα έλεγα εγώ. Περιορίζομαι μόνο
σ’ αυτά και παραθέτω ενδεικτικά, προς άσκηση ρυθμοποιίας, μετρικής και
στιχοποιίας, αγγλική μετάφραση χαϊκού του Issa (όπου ο άγγλος δεν θέλησε ούτε να
τεντώσει ούτε και να ακρωτηριάσει τη γλώσσα του (ούτε και να την γελοιοποιήσει,
φυσικά, γελοιοποιώντας τον εαυτό του ταυτόχρονα), κατά το υψηλό παράδειγμα των
ημετέρων ληστών της εποχής του Θησέα…, και αδιαφόρησε για το περιβόητο 5-7-5) :
snow melts
and the
village floods
with children
του Chiyo-ni :
rain clouds -
the frog
puffs his
belly out !
και πάλι του Issa :
Serenely
gazing up at
the mountain -
a toad
και του Basho :
how piteous !
beneath the
helmet
chirps a
cricket
Στο σημείο αυτό παραθέτω και δύο χαϊκού του Basho από το έξοχο βιβλίο τού Daisetz T.Suzuki “Zen and Japanese Culture” :
Bending,
bending
The way the
bamboos keep on waiting
For the snow
ever steadily falling !
How
yieldingly the bamboos bend,
They are
waiting for more snow -
Oh, the
bamboos !
Και παραθέτω κι ακόμη ένα από το εξαιρετικά καλαίσθητο βιβλίο του Peter Jentzmik : “Zum Rand der Erde” (Glaukos Verlag 1997) με ποίηση χαϊκού :
vergnüglich
mit Bambus zu
spielen
ist mein
Wunsch
Στο
σημείο αυτό, προτείνω να ανατρέξει ο φιλομαθής αναγνώστης και στην ελληνική
βιβλιογραφία (υπάρχει αρκετή), ώστε να πάρει μια ιδέα και να σχηματίσει κάποια
εντύπωση για το πώς η ελληνική
(μετρικά ή άλλως) μπορεί να κινηθεί στην φόρμα των 17 συλλαβών. Ακόμη, καλώ στη
μνήμη των ημεδαπών φιλολογούντων…, την καλβική, τουλάχιστον, μετρική και
στιχοποιία, ώστε να τονίσω την αγωνία, μέσω της μετρικής και της
στιχοποιίας, της τεχνικής με άλλα λόγια, του ποιητή να προσδώσει την ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ
μορφή στα οράματά του. Επίσης θυμίζω τις μεταφραστικές απόπειρες απόδοσης του
ομηρικού δακτυλικού εξαμέτρου από τον Πάλλη ίσαμε τον Μαρωνίτη (13,15,17, …μα πώς
επιτέλους ;)... Επίσης, θεωρώ υποχρεωτικό μάθημα στη σχολή των χαϊκού την
εντρύφηση στο έργο αναφοράς, κατ’ εμένα, του R.H.Blyth, τόσο για την ιστορία των χαϊκού όσο
και για την ερμηνευτική (με βάση τον Ζεν βουδισμό κυρίως… Ιδού μια άλλη και σπουδαία
παράμετρος της ποίησης χαϊκού…) και μεταφραστική του προσπάθεια των πρωτοτύπων
ιαπωνικών χαϊκού. Τέλος παραθέτω και το αντίστοιχο λήμμα από την Wikipedia,
Haiku-
Wikipedia, the free encyclopedia (https://en.wikipedia.org/wiki/Haiku),
όπου μπορεί κανείς, μεταξύ άλλων, να μάθει τα εξής :
«Although the word “on” is often translated as “syllable”, in fact on
is counted for a short syllable, an additional one for an elongated vowel,
diphthong, or doubled consonnant, and one more for an “n” at the end of the
syllable. Thus, the word “haibun”, though counted as two syllables in English,
is counted as four in Japanese». Και στη συνέχεια σημειώνεται (καθώς ο λημματογράφος δεν ξεχνά
πως βρίσκεται και ζει στον κόσμο του 20ου-21ουαιώνα, σε
αντίθεση με τους διακτινιζόμενους μαγικά στο παρελθόν έλληνες χαϊκογράφους) : «In 1973, the Haiku Society of America… also noted a trend towards shorter haiku. This trend is
borne out by Winter 2010 edition og Frongpond, which contains haiku with an
average of 10.5 syllables, varying from six at the shortest to 15 at the
longest». [!!!] Αυτά,
νομίζω, αρκούν.
Ακόλουθος της βαθυνούστατης
ελληνικής παραδόσεως που δεν επιθυμεί επ’ ουδενί την εξόντωση (…Vernichtung,
κατά την πάγια
ολοκληρωτική τακτική των παντελώς αμυήτων στα μυστικά του Κόσμου) του αντιπάλου, παρεκτός ολίγιστων
εξαιρέσεων, όπως εκείνη των μηδικών πολέμων στον Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα ή την
άλλη της ιμπεριαλιστικής επονείδιστης εκτροπής των Αθηναίων στη Μήλο (ο
μέγιστος Θουκυδίδης δείχνει με το δάχτυλο το μονόχορδο της ανθρώπινης φύσης
άλλωστε), σταματώ εδώ την αναφορά μου στα παραπάνω κείμενα και προτρέπω την ανάγνωση αυτών και
πολλών άλλων βιβλίων προς γνώσιν και συμμόρφωσιν. Ας γίνουμε, επιτέλους, όσο
πατά η γάτα έστω επαγγελματίες οι έλληνες. Ας τυραννισθούμε, επιτέλους, να
παράξουμε αρτίως, έστω, και μια πρίζα κάποτε.
Και
μια εξομολόγηση για την πονηριά μου σ’
αυτήν την απάντηση στους φίλους μου κυρίους του χ λογοτεχνικού περιοδικού, που δεν μπορώ συνειδησιακά να αποφύγω :
φοβούμενος πως ουδέποτε θα μπει ο χωριάτης στον κόπο να δει πέρα από τη μύτη
του και να ταξιδεύσει επαγγελματικά, έβαλα όσα περισσότερα χωρία μπορούσαν να
μπουν σε μιαν επιστολή σαν κι αυτή, ώστε κάτι να μάθει
τουλάχιστον απ’ αυτά, θέλει δε θέλει. Ελπίζω το κόλπο αυτό να αποδειχθεί
ολότελα αβάσιμο και άχρηστο και να δεχθώ ανακουφιστικά τον μυκτηρισμό των φίλων
για τις φτηνές πονηριές μου.
Ωστόσο, όπως όλοι
καταλάβαμε από τα παραπάνω επικριτικά των επίδοξων ελλήνων χαϊκογράφων και
λογοτεχνιζόντων, προκύπτει φυσικά, νομίζω, πως οι διαμορφώνοντες το χ λογοτεχνικό περιοδικό ομιλούν και
γράφουν απταίστως την Ιαπωνική και μπορούν ευχερέστατα να την μεταφυτεύσουν, με
μιαν ανεξήγητα μαγική κίνηση, στην ελληνική βγάζοντας καρμπόν τους τρόπους, τα
σχήματα, τους ήχους, τις μορφές, τις συλλαβικές της δομές, τις ποσότητες και
τις προσωδίες της ! Εύγε ! Ω κύριου του χ
λογοτεχνικού περιοδικού αφήστε τις ασπίδες των βολεμένων αναπηριών,
ακολουθώντας αντεστραμμένα για το θέμα μας, το
υπόδειγμα του Αρχίλοχου. Η ασπίδα του Σεφέρη, δυστυχώς, δεν μπορεί να
προσφέρει τίποτε σε αποχυμωμένους. Επίσης, δεν μπορεί να προσφέρει και τίποτα
από μόνη της, αφ εαυτού της, πια. Τα χαϊκού είναι φιλοσοφία και στάση ζωής. Ως
εκ τούτου, είναι θέμα και βίωση μιας ολόκληρης
ζωής. Απύθμενα. Όποιος βούτηξε έστω και μια φορά σε ζωντανή θάλασσα,
εκείνος ξέρει. Δεν τελειώνει ποτέ. Ανανεούται. Παρασύρει. Ο καθείς, κύριοι,
οφείλει να κολυμπήσει είτε γνωρίζει είτε όχι κολύμπι… Και η θάλασσα δεν
επιδέχεται προκατασκευές. Ή πάς κύμα-κύμα και κυματομορφίζεις ή πάς
στεριά-στεριά, ίδια κάβουρας, και στεριανομορφίζεις.
Ωστόσο, με διακατέχει μια ενοχλητικά
δύσφορη απορία : αφού πολλά από τα χαϊκού που σας έστειλα τηρούν την παραδοσιακή
ιαπωνική φόρμα των 17 συλλαβών, γιατί κατεπόθησαν στον άδη μαζί με τα ατάσθαλα
και ανυπόταχτα υπόλοιπα ;… Ε ; Από την άλλη, ποιά βουβαμάρα κατάπιε τον
παιδευτικό ή και κριτικό ακόμη, έστω, λόγο στον δωροφορούντα, ώστε να του
επισημανθούν, πραγματικά γόνιμα, τα λάθη ή οι παρεκκλίσεις του στα τόσα πολλά
σημεία που απαρτίζουν αυτό που εντελώς σχηματικά ονομάζουμε Είδος (κατ’ Αριστοτέλη) και Μορφή (συγχωρέστε με αλλά δεν είναι
συνώνυμα της τυπολατρείας και του νομικισμού αυτά τα δυό) και που είναι σύναιμα με ό,τι αποκαλούμε πάλι Περιεχόμενο.
Δεν
μπορώνα το αποφύγω : εκφράζω τα συγχαρητήριά μου στον χαϊκογράφο κ. Χ. Μ. για
τον εντοπισμό της απύθμενης λογοτεχνικής βαθύτητας του κ. Γ. Κ. στην εκπληκτικά
βαθυνούστατη παρατήρηση του τελευταίου για το 5-7-5 της Ιαπωνικής μετρικής.
Αισθάνθηκα σαν να ανακαλύψαμε τη Νέα Γη !... Όμως η κολακεία, ο λιβανωτός, η
αμάθεια και ημιμάθεια καθώς και τα σάλια από τις γλείφουσες γλώσσες, είναι και
θα είναι πάντοτε η αιτία για την παρακμή των πολιτισμών και των ανθρώπων. Και
οφείλει κανείς να κραυγάζει, μόνο και μόνο για να μην ξεχνούμε πως τα νεύρα
οφείλουν να παραμένουν τεντωμένα στις πνευματικές απόπειρες και πως το
γραμματισμένο αφιόνι είναι ο ηθικός αυτουργός πολυπληθών οριζοντίων και κάθετων
εγκλημάτων. Αλήθεια, πώς μετριέται η προσωπική λιτότητα ; Υπάρχει
αντικειμενικός μετρητής της Σαρακοστής εν όψει του Πάσχα του καίριου, επαρκούς
και υπαινικτικού ; Πότε χαρακτηρίζεται ολοκληρωμένο το μήνυμα ; Οφείλουμε
προκρούστεια να το τεντώνουμε ή να το συρρικνώνουμε, αφού δεν ταιριάζει με το
τραπέζι μας ;
Θα
το πώ, δεν το βαστώ άλλο : Έλειψε, έλειψε
πολύ το αγαπητικό, φιληματικό και πρωτευόντως παιδαγωγικό (άλλως κακεντρεχές
και ανυπόστατο..) γιουχάϊσμα στο θέατρο, στον συναυλιακό χώρο, στην πλατεία που
μιλά ο επαγγελματίας ψεύτης πολιτικάντης, στη βουλή, στον δημόσιο βίο, στα ΜΜΕ,
στα γράμματα, στις Τέχνες, στον μεγαλοδημοσιογράφο, στον εργατοπατέρα, στις
ομιλίες, στις διαλέξεις, στις ημερίδες, στα συνέδρια ακόμη, και γι αυτό αυτός ο
σελοφάν παιδαριώδης «πολιτισμός» του 21ουαιώνα είναι αυτός που είναι
και γι αυτό η Ελλάδα είναι η ενσαρκωμένη μιζέρια που όλοι γευόμαστε….
Επανέρχομαι. Τέλος,
αφού ο αληθινός φίλος νοιάζεται τον φίλο του, δώστε, σάς παρακαλώ θερμότατα, κι
ένα μάθημα στον αγαπητό μου φίλο κ. Γ. Β., ώστε να φωτισθεί ο αδαής κι αυτός
για το απαραβίαστο σχήμα 5-7-5 (ξέρετε, ακόμη και η παραβίαση μπορεί να συνιστά
ολοσχερή ένταξη στον παραδοσιακό
κανόνα και υπάρχει, παράλληλα, και η άλλη παράμετρος της εξέτασης του ΠΩΣ παραβιάζει κανείς… Διπλή η
άγνοια…), μια που, όπως όλοι μας δεν γνωρίζουμε, δεν γνωρίζει κι αυτός ο
φτωχούλης την αποκεκρυμμένη αλήθεια του 5-7-5, και γράφει σε μένα τον τυφλό σε mail του εξ Ινδονησίας : «Αίσθημα και
τεχνική. Διατηρείται η λάμψη του ακαριαίου. Οι εικόνες μένουν στην αναγνωστική
συνείδηση…».
Εύχομαι
πάντα προκοπή στο περιοδικό σας και καλό φωτισμό σε όλους μας. Έχετε πραγματικά
την αγάπη μου για την ευκαιρία που μου χαρίσατε να επικοινωνήσω αληθινά και
θέλω να πιστεύω, αξιοπρεπώς (δεν σημαίνει σε καμιά περίπτωση παραλυμένα αυτό)
ανθρώπινα.
Με ιδιαίτερη τιμή
ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ
